Co robił Janusz Korczak od urodzenia do 1912 roku

„Janusz Korczak – wielki przyjaciel dzieci”
konkurs dla uczniów klas IV–VI szkół podstawowych
województwa mazowieckiego w roku szkolnym 2012/2013
Życie i twórczoŚC´
http://pl.wikipedia.org/wiki/Janusz_Korczak
Janusza Korczaka
Część 1: od roku 1878/1879 do 1912
D
o historii przeszedł jako Janusz Korczak, ale naprawdę nazywał
się Henryk Goldszmit.
Przyszedł na świat w zamożnej, żyjącej w Polsce od wielu pokoleń
rodzinie żydowskiej, 22 lipca 1878 lub 1879 roku w Warszawie, najprawdopodobniej w domu przy ulicy Bielańskiej 18.
Zapewne dziwisz się, że nie ma pewności co do roku, w którym
urodził się Janusz Korczak. Wynika to z faktu, że jego tata nie dopilnował sporządzenia metryki syna we właściwym czasie.
Ojciec Janusza Korczaka – Józef Goldszmit – żył w latach 1844–1896.
Był cenionym warszawskim adwokatem. Napisał rozprawę o talmudycznym, żydowskim prawie rozwodowym, stosowanym w PolJanusz Korczak w dzieciństwie
http://www.pskorczak.org.pl/strony/janusz_
sce pomiędzy XI i XIX wiekiem. Zabiegał także o utworzenie ochrokorczak_w_obiektywie.htm
nek dla ubogich dzieci żydowskich.
Mama – Cecylia z Gębickich – żyła w latach 1853/1854–1920. Prowadziła pensjonat dla uczniów
w Warszawie.
Starsza siostra – Anna – była przysięgłym tłumaczem. Przez wiele lat mieszkała w Paryżu. Zginęła w getcie w 1942 roku.
Swoją edukacyjną drogę mały Henryk rozpoczął w 1886 roku w prywatnej szkole Augustyna
Szmurły. Placówka przygotowywała uczniów do nauki w gimnazjum. Mieściła się przy ulicy Freta
w Warszawie. Panowała w niej żelazna dyscyplina, nauczyciele byli surowi, dzieci żyły w ciągłym
strachu przed karą i niesprawiedliwością. Henryk tak wspomina swój pobyt w szkole:
było i nudno.
o
ow
ur
S
.
ły
ko
sz
ły
by
ów niedobre
„W ogóle za moich czas
o, że kiedy się później
zn
us
i d
no
m
zi
,
co
ob
ło
by
Nic nie pozwalali. Tak
liwy, że sen, a nie
ęś
cz
sz
e
sz
aw
i z
m
iłe
dz
bu
śniła, zawsze się spocony
tedy rózgi. Nauczyciel
w
ł
sta
do
ec
pi
ło
ch
n
de
je
,
prawda. [...] Pamiętam
asznie się wtedy bałem.”
tr
S
]
...
[
ł.
bi
go
fii
ra
lig
ka
rszawa 1961, s. 22)
Korczak, Czytelnik, Wa
akowa, Janusz
(H. Mortkowicz-Olcz
W latach 1891–1898 Henryk Goldszmit uczęszczał do VII Rządowego Gimnazjum Męskiego na
warszawskiej Pradze. Również tu panowała żelazna dyscyplina. Najmniejsze przewinienie karane
było „karcerem” lub usunięciem ze szkoły. Lekcje prowadzone były w języku rosyjskim (nawet te
z języka polskiego). Warszawa znajdowała się wtedy pod zaborem rosyjskim, to znaczy należała
do państwa rosyjskiego.
Henryk uwielbiał czytać. W jego notatkach znajdujemy wyznanie:
„Mając piętnaście lat wpadłem w szaleńs
two, furię czytania.
Świat mi znikł sprzed oczu, tylko książk
a istniała...”
(Pamiętnik, 1942)
2
Książki zastępowały mu towarzystwo, zabawę i szczęście rodzinne. Jednym z pisarzy, który wywarł ogromne wrażenie na Henryku, był Józef Ignacy Kraszewski. Lubił też czytać utwory Henryka
Sienkiewicza i pisarzy młodopolskich1.
Przedłużająca się choroba psychiczna ojca i jego śmierć w 1896 roku spowodowały problemy
finansowe w rodzinie Goldszmitów. Henryk zaczął udzielać korepetycji młodym uczniom, aby
„podreperować” rodzinny budżet. Praca korepetytora pozwoliła mu zdobyć pierwsze doświadczenia w zawodzie nauczyciela. Poznał też dwa skrajne światy ówczesnej Warszawy – biedę i bogactwo.
W 1896 roku, a zatem jeszcze jako gimnazjalista, na łamach tygodnika satyrycznego „Kolce”
opublikował humoreskę na temat
wychowania dzieci pt. „Węzeł gordyjski”. Z pismem tym współpracował do 1904 roku, ogłaszając
w nim około 250 tekstów.
W 1898 roku Henryk Goldszmit przygotował na konkurs literacki im. Ignacego Paderewskiego
dramat „Którędy?”, który podpisał
pseudonimem „Janasz Korczak”.
Utwór zdobył wyróżnienie.
1
łoda Polska – był to okres w literaturze,
M
muzyce i sztuce polskiej, przypadający na lata 1891–1918.
http://commons.wikimedia.org/wiki/File
:Kolce
_winieta.jpg
Ciekawostka
źródło: http://www.korczakianum.mhw.pl
Janasz Korczak – pseudonim literacki – pod którym Henryk Goldszmit publikował swoje
utwory, został zaczerpnięty z tytułu powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego „Historia o Janaszu Korczaku i pięknej miecznikównie”.
Od tego momentu będziemy pisać o naszym bohaterze, nazywając go Januszem Korczakiem.
Janusz Korczak w mundurze szkoły
medycznej, ok. 1905 roku
W latach 1898–1905 Janusz Korczak studiował na Wydziale Lekarskim Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Pragnął zostać lekarzem, jak jego dziadek.
Współpracował w tym czasie z pismem „Czytelnia dla
Wszystkich. Tygodnik literacko-powieściowy dla rodzin polskich”. W latach 1898–1901 opublikował w nim ponad 150 tekstów oraz (w odcinkach) powieść „Dzieci ulicy” w tygodniowym dodatku powieściowym.
W 1899 roku Korczak udał się do Szwajcarii, aby dokładnie
poznać myśli i działalność Johanna Heinricha Pestalozziego,
pisarza i pedagoga, twórcy nowożytnego systemu i metody nauczania początkowego, zwanego ojcem szkoły ludowej.
Po powrocie do kraju w 1900 roku został słuchaczem tajnego „Uniwersytetu Latającego”. Była to nielegalna wyższa
uczelnia, na której wykładali wybitni polscy uczeni: Jan Władysław Dawid, Józef Krzywicki, Wacław Nałkowski.
3
W tym samym roku, na łamach pisma ilustrowanego „Wędrowiec”, zamieścił siedmioodcinkowy cykl artykułów pod wspólnym tytułem „Dzieci i wychowanie”. Publikował go pod pseudonimem
Janusz Korczak. Cykl ten powstał w wyniku obserwacji życia warszawskiej biedoty z Powiśla, Starego Miasta i Ochoty.
Został ponadto członkiem Towarzystwa Kolonii Letnich (1900–1915), które wybudowało ośrodki
kolonijne „Wilhelmówka” i „Zofiówka” dla dzieci chrześcijańskich oraz ośrodek „Michałówka” dla
dzieci żydowskich. W „Michałówce” w 1904 i 1907 roku Korczak był wychowawcą na koloniach dla
chłopców żydowskich, za tę pracę nie pobierał wynagrodzenia.
W 1901 roku ukazało się książkowe wydanie pierwszej powieści Janusza Korczaka pt. „Dzieci ulicy”.
W następnym roku Janusz Korczak włączył się do pracy w bezpłatnych czytelniach dla ubogich dzieci, które były prowadzone przez Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności. Swoją pracę
w czytelniach tak Korczak opisywał w „Prawidłach życia”:
dzielę od południa.
ie
n
i w
em
or
cz
ie
w
tę
bo
w so
„Wydawaliśmy książki
czytelnicy w sieni,
się
li
ra
ie
zb
ni
el
yt
cz
arciem
Ale na długo przed otw
letniej i w mrozy
e
ci
ko
ie
sp
na
k
ta
li
ta
S
(…)
na schodach i na ulicy.
: jeden zamawiał
ili
dz
nu
e
ni
się
le
ca
i w
było
zimowe. Nie szkoda im
książki od drugiego”.
W tym samym roku nazwisko Janusza Korczaka pojawiło się na liście członków Warszawskiego
Towarzystwa Higienicznego, które było jednym z nielicznych legalnych stowarzyszeń polskich prowadzących działalność społeczno-oświatową.
W 1904 roku Janusz Korczak nawiązał współpracę z „Głosem”. Był to tygodnik o charakterze naukowo-literackim, społecznym i politycznym. Do 1905 roku publikował na jego łamach – w rubryce
„Na mównicy” – drobne teksty, krótkie reportaże, felietony, artykuły społeczno-polityczne.
W odcinkach opublikowana została w „Głosie” również powieść Korczaka pt. „Dziecko salonu”.
Po uzyskaniu dyplomu lekarza, w marcu 1905 roku, Janusz Korczak rozpoczął pracę w żydowskim
Szpitalu dla Dzieci im. Bersonów i Baumanów przy ulicy Śliskiej 51/Siennej 60 w Warszawie. Opiekował
się chorymi, udzielał porad w przyszpitalnym ambulatorium, świadczył wizyty domowe, popularyzował
wiedzę pediatryczną, prowadził odczyty i wykłady. Współpracował w tym czasie z pismami: „Krytyka
Lekarska” (1906–1907), „Medycyna i Kronika Lekarska” (1909–1910), „Przegląd Pediatryczny” (1911).
W latach 1905–1906 pełnił funkcję lekarza wojskowego na froncie wojny rosyjsko-japońskiej.
W 1905 roku, podczas nieobecności Korczaka w kraju, drukiem ukazała się jego książka „Koszałki Opałki”.
Podczas podróży zagranicznych – Berlin (1907/1908), Paryż (1910), Londyn (1910 lub 1911) – brał
udział w wykładach z pediatrii i pedagogiki, oglądał i zwiedzał: szpitale dziecięce, zakłady prowadzące terapię i zajęcia edukacyjne dla najmłodszych, szkoły, domy opieki.
Ciekawostka
Podczas pobytu w Londynie Janusz Korczak podjął decyzję, że nie założy rodziny i poświęci
się pracy z dziećmi.
4
W 1908 roku po powrocie z Berlina, Janusz Korczak po raz pierwszy brał udział w koloniach letnich dla chłopców chrześcijańskich w „Wilhelmówce”. Uczestniczył w pracach nad opracowaniem
planu zajęć dla wychowanków, organizował teatr amatorski, opracowywał nowe techniki wychowawcze.
W 1909 roku na łamach „Promyka” Janusz Korczak publikował w odcinkach powieść pt. „Mośki, Joski i Srule”. Przedstawił w niej fakty i obserwacje z pracy na kolonii letniej w „Michałówce”.
Wydanie książkowe powieści ukazało się w tym samym roku. Natomiast fakty i wydarzenia z życia
chłopców na kolonii letniej w „Wilhelmówce” opisał Korczak w książce „Józki, Jaśki i Franki”, publikowanej w odcinkach również na łamach „Promyka” w latach 1909–1910. Druga powieść kolonijna
w formie książkowej ukazała się w 1911 roku.
W 1912 roku Janusz Korczak zakończył pracę w szpitalu i objął funkcję dyrektora w żydowskim
Domu Sierot. We współpracy ze Stefanią Wilczyńską wdrażał tam w życie swoje autorskie koncepcje pedagogiczne.
Słowniczek trudniejszych wyrazów:
Ambulatorium – jest to miejsce, gdzie udziela się potrzebującym doraźnej pomocy lekarskiej i wykonuje drobne zabiegi, np. zastrzyki, czy zmianę opatrunku. Ambulatoria mogą znajdować się przy
szpitalach, w pogotowiu ratunkowym czy przychodniach/poradniach lekarskich.
Karcer – dawna kara szkolna, polegająca na pozostawieniu ucznia w szkole po zakończeniu lekcji;
tak również nazywano miejsce, gdzie ukarany uczeń przebywał. Terminem tym określa się także
celę więzienną o znacznie surowszych warunkach, małej powierzchni, często pozbawioną otworów
okiennych i światła. Umieszczenie więźnia w karcerze stanowi dodatkową karę za przewinienia.
Ochronka – dawniej tak nazywano ośrodki opiekuńcze dla biednych lub osieroconych dzieci.
5