mgr Karolina Popławska
Transkrypt
mgr Karolina Popławska
Mgr Karolina Popławska Oddział Informacji Naukowej Biblioteki Głównej Politechniki Poznańskiej [email protected] E-learning w doskonaleniu zawodowym bibliotekarzy. Z doświadczeń w Polsce E-learning and its supporting role in the improvement of professional qualifications and education for librarians. The Polish experience to date Through the development and progress of media and information technologies, (internet, telecommunications, etc.) education has not only expanded but taken on a new role all together. Education is there not only to supply people with information but to guide them on how to use it correctly. Due to the increase in different forms of information, a change in the perception of academic libraries has occurred. An academic library should be perceived as a centre for education and knowledge resources and as such as an institution it should be supporting the education process actively. Therefore it is crucial to transform the current passive role of a librarian into an active and supportive role. There has recently been a lot of talk about the library’s and librarian’s joint liability for effectively educating the users to utilise new information and communication technologies and electronic resources. Librarians play a crucial role in the knowledge research process, therefore they are obliged to develop and extend their professional qualifications. We should especially focus on educational systems based on remote education. Thanks to Internet the idea of distance learning (at home learning, on- line learning) creates an opportunity to individualise the process of learning. The e- learning system offers an extensive range of possibilities as it continues to spread and be used in many disciplines and fields of knowledge. The aim of this presentation is to introduce an up to date librarians’ experiences with e-learning in Poland, as a method of to develop their professional qualifications. A short characteristic of e-learning will be followed by a brief description of current projects, achievements as well as e- learning initiatives. The presentation ends with an overview of how e- learning is used as a method to enhance and further develop the librarian’s professional qualifications. Słowa kluczowe: e-learning, szkolenia online, kształcenie na odległość Szybki rozwój mediów i technologii informacyjnych, prowadzący do łatwiejszej i skuteczniejszej komunikacji a co za tym idzie przekazywania sobie informacji jest bardzo znamienny dla dzisiejszego świata. Media elektroniczne takie jak komputer czy Internet stają się podstawą do edukacji i komunikowania. Obok tradycyjnych form zakładających komunikowanie bezpośrednie uczestników procesu edukacji, coraz bardziej powszechna staje się formuła kształcenia zdalnego. System e-learningu oferuje coraz większe możliwości i rozprzestrzenia się na wszystkie dziedziny edukacji w szerokim tego słowa znaczeniu. Biblioteka XXI wieku, chcąc nadążyć za nowoczesnym użytkownikiem musi potraktować e-learning poważnie, jako odpowiedź na szybko rozwijającą się potrzebę kształcenia zdalnego, szukania informacji i umiejętnego wykorzystywania zasobów sieciowych. Znaczenie terminu e-learning W Polsce sposób uczenia się czy nabywania nowych kwalifikacji z angielskiego nazywany e-learningiem nie ma jednego i powszechnie uznanego odpowiednika. Można, zatem spotkać się z wieloma określeniami takimi jak: eedukacja, e-nauczanie, kształcenie zdalne, kształcenie na odległość, kształcenie przez Internet, nauczanie on-line i inne mniej popularnymi1, powstałymi w wyniku próby odnalezienia polskiego odpowiednika. W zasadzie e-edukacja i e-nauczanie zdają się najlepiej odpowiadać pojęciu elearning, aczkolwiek można by się spierać o to czy edukacja, kształcenie i nauczanie mają w kontekście pedagogicznym to samo znaczenie. Jeśli chodzi o nauczanie zdalne czy kształcenie na odległość pierwsze symptomy znaleźć można już w XVIII w., a więc znacznie wcześniej niż współczesny e-learning. Początkowo nauczanie zdalne traktowano jako zastępnik nauczania tradycyjnego i oznaczało ono oddalenie w przestrzeni i czasie uczestników 1 M.Zając :E-learning – szansa czy utrudnienie – W. Strykowski (red.) W Od nowych technik nauczania do edukacji wirtualnej. Poznań, 2006, s. 103. procesu nauczania, czyli nauczyciela, który zastępowany był przez różnego rodzaju materiały i książki. Od tego czasu zainteresowanie zdobywaniem umiejętności i ponoszeniem kwalifikacji w tej formie systematycznie rośnie. Nauczanie zdalne zawiera w sobie wszelkie formy kształcenia nie tylko przez Internet, bo również za pomocą poczty, radia, telewizji. Odwrotnie do pojęć: kształcenie przez Internet czy nauczanie online, które już w swojej nazwie odwołują się do Sieci. Te dwa pojęcia w porównaniu z e-nauczaniem i eedukacją mają o wiele węższe znaczenie, gdyż odwołują się tylko do Internetu, natomiast te drugie mogą oznaczać uczenie się przez Internet, ale jednocześnie korzystanie z komputerów lokalnie bez dostępu do Sieci·. Powyższa krótka analiza nie pokazuje jednoznacznie jednej właściwej nazwy ze względu na zróżnicowany poziom szczegółowości w jego ujmowaniu. W tym artykule najczęściej posługiwać będziemy się pojęciami e-learning, nauczanie online i kształcenie na odległość, rozumiejąc je jako formę nauczania wykorzystującą w procesie kształcenia nowoczesne, multimedialne narzędzia teleinformatyczne w celu stworzenia nowej jakości uczenia się 2. Formy e-learningu. Klasyfikacja systemów e-learningowych E-learning może być realizowany na wiele różnych sposobów. Za A. Wodeckim, metody i techniki e-learningu można podzielić na: 1.Ze względu na dostępność w czasie: a. Tryb synchroniczny – nauka na żywo za pośrednictwem elektronicznych środków komunikacji, np. czat, komunikator, tele/wideokonferencja, wirtualna tablica; b. Tryb asynchroniczny, niewymagający jednoczesnej obecności uczących się i nauczyciela, np. e-mail, forum dyskusyjne, interaktywne kursy multimedialne, symulacje, biblioteki książek i wykładów nagranych na wideo, samouczki programów, szeroko rozumiane źródła internetowe (plus tzw. wyszukiwarki)itp. 2. Ze względu na stosowane techniki: a. Radio, telewizja; 2 W. Skrzydlewski, K. Kuźmicz, A.Michalak: Wybrane aspekty e-learningu – W. Strykowski (red.). W: Od nowych technik nauczania do edukacji wirtualnej. Poznań 2006, s. 528. b. Nauczanie wspomagane komputerem, np. kursy multimedialne, samouczki programów, symulacje itp.( por. CBT – Computer Based Training ang.); c. Nauczanie z wykorzystaniem Internetu (por. WBT: - Web Based Training ang.); -jako zbioru informacji (strony WWW, wyszukiwarki, filmy edukacyjne itp.), - poprzez narzędzia komunikacji (czat, komunikator tekstowy i głosowy, forum dyskusyjne, platformy pracy grupowej, wideokonferencja itp.). 3. Ze względu na relację uczeń – nauczyciel: a. Kursy z obecnością nauczyciela, np. realizowane w trybach asynchronicznym lub synchronicznym; b. Kursy bez udziału nauczyciela, ale w oparciu o kursy multimedialne (nauczanie programowane); c. Nauka samodzielna, w oparciu o różnego rodzaju informacje dostępne w formie elektronicznej, w szczególności zawartość stron internetowych, ale również nieformalne rozmowy z innymi osobami, np. za pośrednictwem forum dyskusyjnego, e-maila, komunikatora czy czatu. 4. Ze względu na relację do nauczania tradycyjnego a. e-learning jako uzupełnienie nauczania tradycyjnego, np. wirtualne kampusy (por. z blended learning)3; b. e-learning jako zastąpienie nauczania tradycyjnego– bądź całego programu nauczania, bądź całości konkretnego przedmiotu. 5. Ze względu na stopień formalizacji: a. Nauczanie „formalne” – ściśle powiązane z programem nauczania uczelni, o określonej strukturze, np. powiązane z systemem ECTS; b. Nauczanie nieformalne, – które nie jest integralną formą nauczania akademickiego, niemniej coraz aktywniej się rozwijające i doceniane uzupełnienie zajęć tradycyjnych4. 3 blended learning ang. – nauczanie mieszane. A. Wodecki: Po co e-learning na uczelni? - M. Dąbrowski, M. Zając (red.). W: E-learning w kształceniu akademickim. Materiały z II ogólnopolskiej konferencji: Rozwóje-edukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyższym. Warszawa 2006 , s. 10. 4 Zgadzam się z autorem tego podziału, że pomimo tak dużej liczby form i metod wykorzystania w e-learningu, nie ma jednej doskonałej i najlepszej metody. Dobór jej zależy m.in. od: - oczekiwanych rezultatów, a więc czy osiągniemy cel stosując dana metodę; - od etapu projektu, a wiec czy jest to jedna z metod cząstkowych, czy rozwiązanie docelowe; - od kultury organizacyjnej szkoły, biblioteki, organizacji, grupy czynników kulturowych itp. Osoby zajmujące się wdrażaniem tego typu projektów, powinny, zatem określić, na samym początku pracy, mierzalne, jasno i precyzyjnie sformułowane cele, które chcą osiągnąć. Dzięki temu unikną one błędów i porażek podczas realizacji. Internetowe platformy e-learningowe, mogą być wykorzystywane w różny sposób: zarówno do prowadzenia indywidualnych szkoleń internetowych, lub też mogą być elementem wspomagającym lub uzupełniającym tradycyjny sposób nauczania. Coraz więcej uczelni w tym bibliotek uczelnianych zaczyna wykorzystywać platformy e-learningowe w procesie przygotowywania różnego rodzaju szkoleń zarówno dla użytkowników biblioteki jak i dla bibliotekarzy. Twórcy kursów on-line mają do swojej dyspozycji szereg narzędzi, zarówno tych w postaci komercyjnych rozwiązań, jaki tych, które bazują na oprogramowaniu opartym na licencji Open Source. Przykłady wykorzystania e-learningu w wybranych bibliotekach uczelni polskich E-learning w szkolnictwie wyższym coraz częściej staje się metodą wspierania zajęć tradycyjnych, formą uzupełniania procesów kształcenia czy też realizacji całościowych kursów online. Jest już całkiem sporo różnego rodzaju doświadczeń, coraz więcej organizacji wyraża zainteresowanie bądź też aktywnie uczestniczy w realizacji różnego rodzaju projektów. Ośrodki kształcenia na odległość mają w swoich strukturach: Akademia GórniczoHutnicza (http://pl.cel.agh.edu.pl/), (www.cku.tu.kielce.pl), Politechnika Politechnika Warszawska Świętokrzyska (www.okno.pw.edu.pl, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie (www.e-sgh.pl). Powstał też Polski Uniwersytet Wirtualny (www.puw.pl) prowadzony wspólnie przez Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i Wyższą Szkołę HumanistycznoEkonomiczną w Łodzi. Wzrasta też liczba środowiskowych spotkań i konferencji promujących kształcenie na odległość oraz prezentujących nowe inicjatywy akademickie w zakresie e-learningu. W związku z tym biblioteki naukowe muszą być przygotowane na podjecie się takiego wyzwania jakim jest prowadzenie szkoleń online dla różnego rodzaju grup użytkowników: szkolenia dla studentów pierwszego roku, dla dyplomantów, doktorantów, pracowników naukowych, szkolenia indywidualne oraz jakże ważne szkolenia dla bibliotekarzy. Upowszechnienie zdalnego kształcenia bibliotekarzy pozwala tej grupie w sposób przystępny podnosić swoje zawodowe kwalifikacje, nabywać nowe umiejętności a także aktualizować i poszerzać posiadaną wiedzę. Mówiąc o bibliotece i szkoleniach idealne byłoby aby bibliotekarze dokształcając się doskonalili swoje umiejętności i sami tworzyli szkolenia online. Sensowne wydaje się to w kontekście przygotowywania kursów, gdzie trzeba połączyć umiejętność nauczania za pomocą Internetu oraz merytoryczną znajomość przedmiotu szkolenia. Korzystając z kompetencji bibliotekarzy omijamy w ten sposób kłopoty związane z zatrudnieniem firmy zewnętrznej, finansami, prawem do kursu i tym jak wprowadzać zmiany w gotowym już kursie. Kursy dla bibliotekarzy online Szkolenia online dla bibliotekarzy to temat coraz częściej poruszany. Za prekursora tych działań należy uznać niewątpliwie BIBWEB, który zaczął działać w maju 2003 roku. BIBWEB to kurs online, który został przygotowany z myślą o bibliotekarzach, jako tej grupie zawodowej, której dostęp do Internetu ( i co za tym idzie poziom internetowych kwalifikacji) powinien się w najbliższej przyszłości znacząco rozszerzać5. Zainteresowani mają dostęp do jednego kursu, ale składającego się z trzech modułów przedstawiających praktyczną wiedzę dotyczącą wykorzystania Internetu w swojej pracy. Dostęp do kursu uzyskuje 5 A. Wołodko, B. Bednarek-Michalska: Bibweb i Ikonka – dwa projekty - rządowy i bibliotekarski. Poradnik Bibliotekarza, nr 9 (2004), s.8. się po dokonaniu opłaty za całość, lub wybrane przez siebie moduły. Następnie użytkownik otrzymuje hasło i po zalogowaniu trafia na stronę główną. Tam wybiera moduły, za które wniósł opłatę. Każda część podzielona jest na ogólną, zawierającą omówienie zagadnień dotyczących Internetu, oraz część specjalistyczną, poświęconą wykorzystaniu fachowej wiedzy bibliotecznej. Zakres tematyczny w ramach tych trzech modułów może stanowić uzupełnienie wiedzy zdobytej na studiach czy w trakcie tradycyjnych szkoleń jednocześnie wyrabiając u uczącego się online umiejętności do dalszej samodzielnej pracy z Internetem. Od uczestników szkolenia oczekuje się aktywnej postawy we współtworzeniu kursu, współpracy, dużego merytorycznego wkładu własnego np. w formie wskazówek podczas dyskusji na forum, linków czy nowych pomysłów. Autorzy kursu tak przygotowują zadania i ćwiczenia dla uczestników, aby dodatkowo mobilizowały do aktywnego uczestnictwa podczas nauki. Należy tu zaznaczyć, że nad utworzeniem BIBWEB-a pracował spory zespół ludzi z Fundacją Bertelsmanna na czele. Nie zawsze jest jednak tak, iż mamy spore możliwości zarówno finansowe jak i w postaci zespołu profesjonalistów. Biblioteki w większości starają się własnymi siłami tworzyć i prowadzić różnego rodzaju szkolenia i kursy korzystając coraz chętniej z nauczania online. Przykładem może tu być Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna w Elblągu, która na platformie Moodle (licencja Open Source) utworzyła Biblioteczne Centrum Zdalnej Edukacji. Zamieszczono tam różne rodzaje kursów począwszy od komputerowych poprzez materiały konferencyjne, materiały do lekcji bibliotecznych, materiały dla bibliotekarzy (np. Szkolne Centrum Informacyjne, Opracowanie zbiorów, Gromadzenie i ewidencjonowanie materiałów bibliotecznych) po przysposobienie biblioteczne. Niektóre z kursów dostępne są dla wszystkich, którzy zalogują się jako goście, natomiast większość wymaga tzw. klucza dostępu, który otrzymuje się po rejestracji i zapisaniu na kurs. Ciekawym rozwiązaniem jest też serwis e-learningowy Biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego http://bucd2.bu.uni.wroc.pl/moodle/ również przygotowany na bezpłatnej platformie Moodle. W ofercie kursów znajdziemy między innymi: Szkolenie biblioteczne, Korzystanie z czasopism elektronicznych, Wirtualne zasoby i inne. Kursy kierowane są dla użytkowników biblioteki, ale jednocześnie mogą stanowić źródło informacji dla początkujących bibliotekarzy. Zaletą tych kursów jest dostęp dla wszystkich dzięki opcji logowania jako gość, ponadto są one bezpłatne. Oczywiście e-learning w doskonaleniu zawodowym bibliotekarzy nie odnosi się tylko do szkoleń z zakresu tematyki bibliotecznej. Bibliotekarze mogą podnosić swoje kwalifikacje i umiejętności zawodowe w każdej dziedzinie, która jest im potrzebna w pracy. Mogą to zatem być kursy dotyczące obsługi programów komputerowych takich jak Excel, Power Point, Corel Draw, kursy językowe czy też kursy z tworzenia zajęć online (np. kurs: „Jak korzystać z platformy zdalnej edukacji „ w Bibliotecznym Centrum Zdalnej Edukacji Warmińsko-Mazurskiej Biblioteki Pedagogicznej). Taka forma kształcenia posiada tę przewagę, ze uczestnicy szkoleń nie muszą być obecni fizycznie w określonym miejscu o określonej porze. Dodatkowo sami decydują kiedy się uczą a tempo przyswajania wiadomości jest indywidualnie dopasowane. Muszą jedynie przekonać się do tego systemu nauki, który z czasem stanie się powszechnym sposobem uczenia się i nauczania obok tych prowadzonych metodą tradycyjną. Przysposobienie biblioteczne w formie e-learningu Coraz większa liczba bibliotek naukowych korzysta z nowych form edukacji. E-learning jest z pewnością atrakcyjną formą kształcenia potencjalnych użytkowników. Biblioteki w coraz większym stopniu wykorzystują zdalne nauczanie do prowadzenia swoich szkoleń i kursów dla określonych grup klientów. Bibliotekarze najczęściej rozpoczynają swoją przygodę z elearningiem od przygotowania kursu dla początkujących użytkowników biblioteki, dla studentów pierwszych lat, nazywanego najczęściej „Przysposobieniem bibliotecznym” a w tym wypadku „E-przysposobieniem bibliotecznym”. Wygląda to różnie. Niektóre biblioteki wykupują gotową platformę e-learningową z kursem a następnie wytypowane osoby do prowadzenia zajęć szkolą się w zakresie jego obsługi. Inne biblioteki starają się zrobić to we własnym zakresie powołując zespoły ludzi do zainstalowania platformy (często wybierane są platformy w tzw. wolnym oprogramowaniu), przygotowania treści zawartych w kursie i następnie administrowania tym kursem. W każdym z tych przypadków istnieje potrzeba podniesienia kwalifikacji zawodowych i dokształcenia się przez bibliotekarzy. Tworzenie, aktualizacja i prowadzenie e-szkoleń adresowanych do użytkowników biblioteki musi być działaniem szczególnie przemyślanym i celowym, a więc nie może zabraknąć osób znających możliwości e-learningu i wiedzących jak skutecznie wykorzystywać tę metodę dla potrzeb edukacji różnych grup czytelników6. Bibliotekarze w drodze samokształcenia, chcący podjąć się tworzenia szkoleń online powinni zatem zapoznać się ze standardami tworzenia zajęć online, standardami oceny kursów online jak i z kompetencjami potrzebnymi w tego typu nauczaniu. Standardy tworzenia zajęć online Ważnym aspektem tworzenia szkoleń online jest zawartość kursów. Aby powstał kurs kształcenia online konieczne jest bardzo precyzyjne i szczegółowe zdefiniowanie jego zawartości, a więc: treści, formy, stopnia trudności oraz rodzaju proponowanych zadań, ćwiczeń czy objaśnień. Konstruowanie materiałów dydaktycznych powinno polegać na zastępowaniu lub wspieraniu treści jak największą liczbą przykładów, schematów, rysunków i zadań do samodzielnego rozwiązania. Osoba ucząca się, szukająca rozwiązania problemu, stara się pozyskać w tym celu potrzebną wiedzę i jest to znacznie skuteczniejsze niż gdyby wpierw otrzymała zasób wiadomości do zapamiętania, a następnie próbowała je zastosować. Za M. Zając 7 można sformułować podstawowe zadania dla twórców materiałów do nauczania online: 1. Określenie celu dydaktycznego całego kursu oraz zadań szczegółowych, – więc jaką wiedzę i umiejętności powinien posiadać student po ukończeniu kursu; 2. Odpowiedź na pytanie, jaki będzie sposób realizacji zamierzonego celu; 3. Ustalenie sposobu wymagań dotyczących zaliczenia przedmiotu oraz zakresu wymaganej wiedzy; 6 A. Śniechowska-Karpińska: E-learning jak jedna z metod edukacji użytkowników bibliotek naukowych i bibliotekarzy oraz element promocji biblioteki. W: 25 Jubileuszowa Konferencja Problemowa Bibliotek Medycznych ; Kształcenie użytkowników naukowej informacji medycznej – koncepcje i doświadczenia. Lublin-Kazimierz Dolny, 12-14 czerwca 2006. Tryb dostępu: http:// www.ebib.info/publikacje/matkonf/25kpbm/sniechowska2.php [20kwietnia 2009]. 7 M.Zając: Dydaktyczne aspekty tworzenia kursów online. E-mentor nr 6 (2004), s. 3. 4. Staranne przemyślenie i określenie struktury kursu – podziału na mniejsze jednostki (moduły, lekcje), układu powiązań pomiędzy poszczególnymi modułami bieżącego materiału a odwołaniem do wiedzy już posiadanej oraz podania dodatkowych informacji uzupełniających i poszerzających; 5. Przygotowanie właściwej treści wykładu, ilustracji, schematów, wykresów oraz tematów do dyskusji na forum; 6. Opracowanie zestawu pytań i zadań kontrolnych zarówno do samooceny jak i do oceny przez prowadzącego; 7. Przygotowanie materiałów pomocniczych – słownik kluczowych pojęć, spis literatury podstawowe i uzupełniającej. Jak widać przygotowanie materiałów do zdalnego nauczania wymaga starannego i dokładnego przemyślenia wszystkich aspektów kursu podczas jego tworzenia. Wszystkie materiały powinny zawierać jak najwięcej zadań, przykładów, rysunków, które motywowałyby i aktywizowałyby uczącego się do nauki. Przygotowanie kursu online wymaga też znacznie większego nakładu czasu i pracy ze strony przygotowującego zajęcia. Niemniej jednak raz przygotowane starannie materiały znacznie ułatwiają prowadzenie zajęć przez Internet. . Dobry kurs e-learningowy – standardy oceny kursów online Już teraz można stwierdzić, że e-learning odgrywa pozytywną rolę w procesie kształcenia, jednakże nadal w strefie sporów pozostaje kwestia jego jakości. Rodzi się, zatem pytanie, „który kurs jest dobry a, który zły?”. „który będzie efektywny?”, „jak ocenić jakość poszczególnego kursu?”. Niewątpliwie pytania te i wiele innych, związanych z jakością i oceną kursów na odległość, spowodowały potrzebę opracowania standardów oceny kursów online. Instytucją, która za cel postawiła sobie promowanie wysokich jakościowo standardów edukacji z wykorzystaniem nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych8 jest Stowarzyszenie E-learningu Akademickiego SEA. Stowarzyszenie to w 2007 roku rozpoczęło prace nad utworzeniem kryteriów oceny kursów e-learningowych. Do opracowania 8 SEA: Cele i zadania. Tryb dostępu: http://www.sea.edu.pl/celeizadania.php/ [20.04.2009]. kryteriów powołano cztery zespoły spośród członków SEA. Praca nad kryteriami odbywała się głównie w formie zdalnej na platformie Modle SEA. Zespół tworzył kierownik i 3-4 osoby współpracujące oraz konsultant, którym była osoba wcześniej zaangażowana w opracowanie metodyki tworzenia kryteriów. Dla każdego z zespołów utworzono obszary robocze, przypisując kierownikowi i konsultantowi role prowadzących)9.O ostatecznym opracowaniu kryteriów i udostępnieniu ich do powszechnego użytku poinformowała Maria Zając na V ogólnopolskiej konferencji, „Rozwój eedukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyższym”, która odbyła się 22 listopada br. W Akademii Ekonomicznej Poznaniu. Kryteria oceny kursu internetowego -to rozbudowany zbiór kryteriów, dzięki którym każda zainteresowana osoba może kompleksowo ocenić znane jej kursy internetowe. Kryteria prezentowane są w czterech kluczowych obszarach - Organizacji kursu, Opracowania kursu, Prowadzenia kursu oraz Ewaluacji kursu10. W kryteriach SEA przedmiotem oceny jest pojedynczy kurs internetowy (kurs online), czyli taki, w którym całość procesu kształcenia odbywa się w sposób zdalny, za pośrednictwem Internetu. Nie mają, więc one zastosowania np. do całego procesu zajęć realizowanych w formie mieszanej (komplementarnej, blended learning), ani do sytuacji, gdy określone formy e-learningowe służą uzupełnianiu zajęć dydaktycznych prowadzonych w formie bezpośredniej. Mogą jednak one stanowić cenną wskazówkę, ułatwiającą dobre przygotowanie i przeprowadzenie ww. fragmentów procesu dydaktycznego. Za pomocą proponowanych kryteriów nie można także oceniać programów i realizacji e-learningowych szkoleń czy studiów, na które składa się więcej niż jeden kurs, jako całości, ale można ocenić indywidualnie każdy z kursów składowych. Jest to wręcz zalecane, gdyż taka kompleksowa ocena pomoże zapewnić jednolitą wysoką jakość proponowanych szkoleń lub studiów. Kryteria mają formę kwestionariusza z pytaniami, na które możliwe odpowiedzi to: "tak" (kryterium spełnione) lub "nie" (kryterium niespełnione). Dopuszczalna jest także odpowiedź "nie dotyczy", o ile w określonej realizacji 9 W. Zieliński: Środowiskowe kryteria oceny kursu e-learningowego - M. Dąbrowski, M. Zając (red.). W: E-edukacja dla rozwoju społeczeństwa. Materiały z IV ogólnopolskiej konferencji: Rozwóje-edukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyższym., Warszawa 2008, s. 107. 10 SEA: Kryteria oceny kursu. Tryb dostępu: http://www.sea.edu.pl/kryteria.php/ [20.04.2009]. kursu dane kryterium nie ma zastosowania. W obecnej wersji kryteriów SEA pytaniom w kwestionariuszu nie przypisano żadnych wag ani nie ustalono żadnej granicy, co do liczby odpowiedzi "tak", poniżej której kurs nie może być uznany za jakościowo dobry. Przyjęto, że każde z pytań wskazuje na istotny czynnik wpływający na jakość kursu internetowego. Ewentualne, wynikające ze specyfiki danego kursu ustalenie hierarchii ważności lub minimalnej liczby kryteriów koniecznych do spełnienia pozostawiono dokonującemu samooceny11. Niewątpliwie takie narzędzie w obliczu coraz szerszego zastosowania elearningu w edukacji jest potrzebne. Pytania o jakość kursów e-learningowych pojawiają się coraz częściej. Te osoby, które podejmują wyzwanie e-nauczania powinny kierować się właśnie takimi wytycznymi, dzięki którym same mogą zweryfikować jakość swojego kursu, a w rezultacie dążyć do ciągłego doskonalenia swoich umiejętności w zakresie tworzenia zajęć online. Kompetencje nauczycieli w kształceniu na odległość Oprócz standardów technicznych i komunikacyjnych, oprócz wytycznych dla stworzenia dobrego kursu e-learningowego pozostaje niewątpliwie bardzo ważny obszar czynnika ludzkiego. Warto, zatem i na tym polu określić standardy i kompetencje osób prowadzących kursy a więc nauczycieli. Nowoczesne formy kształcenia związane z edukacja na odległość wcale nie eliminują nauczyciela z procesu kształcenia. Zmienia się jednakże podejście do tej roli. Przestaje być on jedynym źródłem informacji, stosując w nauczaniu model podający. Wręcz przeciwnie staje się przewodnikiem, doradcą, pomocnikiem osoby uczącej się, a w swojej pracy stosuje model nauczania poszukującego. Ten model opiera się na istotnej zmianie funkcji pełnionych dotychczas przez prowadzących zajęcia, również bibliotekarzy pracujących ze studentami, gdyż kształcenie zdalne stanowi szczególne wyzwanie. Osoba nauczając przestaje być centralną postacią procesu nauczania. Staje się konsultantem i animatorem. Pozostaje jednak nadal jednostką oceniającą, sprawdzającą poziom zdobytych przez uczniów wiadomości i umiejętności. Zmienił się tylko sposób egzekwowania wiedzy i oceny. Dodatkowo ogromny 11 Tamże. nacisk kładzie się na umiejętności tworzenia wartościowych materiałów edukacyjnych i ciągły proces ich aktualizowania, sprawdzania, modyfikowania i poszerzania o nowe wiadomości. To pokazuje o ile więcej pracy i czasu trzeba włożyć w przygotowanie takich zajęć w porównaniu z nauczaniem tradycyjnym Konieczne są również nowe umiejętności wynikające ze specyfiki komunikacji online. Te wszystkie czynniki pokazują jak istotne jest określenie kompetencji osób podejmujących wyzwanie projektowania, prowadzenia i oceniania w edukacji na odległość. Istnieją pewne stałe cechy niezbędne do podjęcia się kształcenia zdalnego. Są to między innymi: kompetencje techniczne i lingwistyczne, kompetencje psychologiczno-pedagogiczne, kompetencje w dziedzinie planowania i projektowania, kompetencje medialne, kompetencje autoedukacyjne (związane z rozwojem zawodowym) i inne12. Istota tych kompetencji znacznie wzrasta wobec faktu, że są one wykorzystywane w szczególnych warunkach: odległość w przestrzeni, brak wizji, ograniczenie do warstwy werbalnej komunikatu, duża szybkość przekazu, liczne zakłócenia wynikające z niedoskonałości narzędzia i/lub użytkownika). Pośrednictwo platformy pozbawia prowadzącego prawie wszystkich pozawerbalnych narzędzi stymulowania psychoemocjonalnego, jak również informacji zwrotnych o skuteczności zastosowanych narzędzi. Niemniej, prowadzący w systemie online, mimo braku bezpośredniego kontaktu oraz braku w nim elementów komunikowania się niewerbalnego (mimiki, języka ciała) musi umieć właściwie i szybko reagować na różnego rodzaju sytuacje problemowe, które mają miejsce podczas trwania zajęć i skutecznie je rozwiązywać. Zdefiniowanie w sposób uniwersalny kompetencji nauczycieli, umożliwi im samoocenę w zakresie realizowania tej formy edukacji. Nie każdy, bowiem może czuć się na siłach, aby sprostać takim wymaganiom. Niemniej jednak, dążąc do wysokiej jakości kształcenia na odległość wydaje się oczywiste, iż ustalenie standardów dotyczących kompetencji nauczycieli gwarantuje odpowiedni poziom przygotowania ich do tego typu nauczania. 12 Por. M. Zając, W. Zawisza: O potrzebie określenia kompetencji nauczycieli podejmujących kształcenie online. E- mentor, nr 2 (2006). Podsumowanie Nowoczesne technologie w kształceniu akademickim oraz pojawienie się nowych form komunikowania oraz dostępu do informacji spowodowało, że biblioteka uczelniana coraz częściej postrzegana jest jako centrum zasobów edukacyjnych, jako aktywna instytucja wspomagająca proces kształcenia. Szeroko rozumiany e-learning staje się nieodłączną metodą wspierania zajęć tradycyjnych, formą uzupełniania procesów kształcenia, formą doskonalenia zawodowego pracowników czy organizacji zajęć wirtualnych w ramach różnych projektów. Metody i narzędzia komunikowania się w e-learningu dają ogromną szansę na indywidualizację procesu kształcenia, pozwalają na szybki i precyzyjny dostęp do wiedzy, zmniejszają koszty nauki, usamodzielniają uczących się, jednocześnie umożliwiając im stałą kontrolę postępów w nauce. Standaryzacja kształcenia zdalnego na wielu płaszczyznach gwarantuje coraz wyższą jakość proponowanych zajęć kursów. Doskonalenie zawodowe bibliotekarzy z wykorzystaniem e-learningu gwarantuje im dodatkowe doświadczenie zanim zaczną oni samodzielnie przygotowywać szkolenia online. Obszar zastosowań edukacji online systematycznie się powiększa zarówno w zakresie poszerzania oferty dydaktycznej jak i wspierania tradycyjnych form kształcenia. Można się, zatem spodziewać, że w najbliższych latach e-learning będzie coraz częściej wykorzystywany przez biblioteki naukowe zarówno jako sposób na samodoskonalenie zawodowe bibliotekarzy jak i nowoczesna metoda prowadzenia zajęc dla określonych grup użytkowników. Bibliografia: 1. SEA: Cele i zadania. Tryb dostępu: http://www.sea.edu.pl/celeizadania.php/ 2. SEA: Kryteria oceny kursu. Tryb dostępu: http://www.sea.edu.pl/kryteria.php/ [20.04.2009]. 3. Śniechowska-Karpińska A.: E-learning jak jedna z metod edukacji użytkowników bibliotek naukowych i bibliotekarzy oraz element promocji biblioteki. W: 25 Jubileuszowa Konferencja Problemowa Bibliotek Medycznych ; Kształcenie użytkowników naukowej informacji medycznej – koncepcje i doświadczenia. Lublin-Kazimierz Dolny, 12-14 czerwca 2006. Tryb dostępu: http://www.ebib.info/publikacje/matkonf/25kpbm/sniechowska2.php [20kwietnia 2009]. 4. Skrzydlewski W., Kuźmicz K., Michalak A.: Wybrane aspekty e-learningu – W. Strykowski (red.). W: Od nowych technik nauczania do edukacji wirtualnej. Poznań 2006, s. 528. 5. Wodecki A.: Po co e-learning na uczelni? - M. Dąbrowski, M. Zając (red.). W: E-learning w kształceniu akademickim. Materiały z II ogólnopolskiej konferencji: Rozwóje-edukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyższym. Warszawa 2006 , s. 10. 6. Wołodko A., Bednarek-Michalska B.: Bibweb i Ikonka – dwa projekty rządowy i bibliotekarski. Poradnik Bibliotekarza, nr 9 (2004), s.8. 7.Zając M.: Dydaktyczne aspekty tworzenia kursów online. E-mentor nr 6 (2004), s. 3. 8. Zając M. :E-learning – szansa czy utrudnienie – W. Strykowski (red.) W Od nowych technik nauczania do edukacji wirtualnej. Poznań, 2006, s. 103. 9. Zając M., Zawisza W.: O potrzebie określenia kompetencji nauczycieli podejmujących kształcenie online. E-mentor, nr 2 (2006). Zieliński W.: Środowiskowe kryteria oceny kursu e-learningowego - M. Dąbrowski, M. Zając (red.). W: E-edukacja dla rozwoju społeczeństwa. Materiały z IV ogólnopolskiej konferencji: Rozwóje-edukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyższym., Warszawa 2008, s. 107.