Karta Pracy 01 – Z wizytą w Archiwum

Miasto Nysa i jego mieszkańcy
Materiały dla ucznia
Poznajcie treść XIII-wiecznego pergaminowego dokumentu, który powstał
w Nysie i jest świadectwem zawarcia umowy pomiędzy opisanymi bardzo
szczegółowo stronami tego kontraktu. Kim są te osoby i jakiej treści jest to
umowa, dowiecie się, rozwiązując kolejne zadania.
Fot. 1. Archiwum Państwowe Opole, Akta miasta Nysy, sygn. 2
1. Spróbujcie odczytać pierwszy, ozdobny fragment manuskryptu, tzw.
„inwokację”. Jest to uroczysty wstęp do dokumentu, jak wyjaśniono
w słowniczku.
Fot. 2. Archiwum Państwowe Opole, Akta miasta Nysa, sygn. 2, detal
Jakie słowa zdołaliście odczytać? Waszą próbę odczytania tekstu zapiszcie
poniżej:
……………………………………………………………………………………..
2
2. Teraz zapoznajcie się z transkrypcją i tłumaczeniem łacińskiego tekstu,
a następnie z informacjami ułatwiającymi dalszą pracę.
In
=
nomine
=
dni = domini =
am = amen =
W
imię
pańskie
amen
Tu i w następnym słowie
zastosowano system skrótów.
Patrz  Brachygrafia
Inwokacja to część dokumentu, rozpoczynająca zwykle tzw. protokół wstępny i ma szczególne
zadanie. Jej historia sięga starożytnego Rzymu, gdzie na wstępie oficjalnych dokumentów przywoływano
zwykle imię urzędujących konsulów. W średniowieczu ten zwyczaj zachowano, co znalazło swoje odbicie
w oficjalnych dokumentach sporządzanych najpierw w kancelarii papieskiej, a potem w poszczególnych
kancelariach państwowych i prywatnych. Miejsce dygnitarzy zajął sam Bóg, co tłumaczono przywołując
słowa św. Pawła z listu do Kolosan: „Cokolwiek poczynacie słowem czy działaniem, poczynajcie w imię
Boże”.
Dyplomatyka zna dwie postaci inwokacji. Pierwsza z nich, symboliczno-monogramowa,
wyróżnia się swoim artystycznym charakterem. Szczególnie często używa się wówczas chryzmonu –
świętego znaku chrześcijaństwa mającego oznaczać imię Chrystusa (liter chi i ro, które w alfabecie greckim
odpowiadają literom X i P), pod którym kandydat do korony cesarskiej Konstantyn miał zwyciężyć w
walce o władzę Maksencjusza. Początkowo mało wyrafinowany, złożony z dwu krzyżujących się pod
różnym kątem kresek deseń stał się w pełnym średniowieczu wyszukanym wyrazem kunsztu
kancelaryjnego. Drugą odmianą formuły jest inwokacja słowna, czyli werbalna. Rozpoczynająca się
formułą In nomine… wspomina dalej imię Boga – Dei, Domini, Chrystusa – Christi, Jesu Christi, Salvatoris
nostri, lub wszystkie trzy osoby Trójcy Świętej z imienia, a więc Patris, Filii et Spiritus sancti albo Trójcę
jako kolektyw słowami Sanctae et individuae Trinitatis. Formułę kończono słowem amen wyrażający
życzenie powodzenia dla treści.
Fot. 2. Archiwum Państwowe Opole, Akta miasta Nysy, sygn. 2, detal
Słownik:
Manuskrypt – (łac. manuscriptum – rękopis) każdy tekst, który został utrwalony ręcznie – niezależnie od rodzaju pisma,
materiału pisarskiego i techniki pisania. W odróżnieniu od tekstów powielanych mechanicznie, każdy rękopis jest
egzemplarzem niepowtarzalnym, o własnych cechach indywidualnych.
Dyplomatyka – (od gr. słowa diploma oznaczającego „dokument”) jest nauką o dokumencie – początkowo służyła
wykrywaniu fałszerstw, dziś bada historię, rodzaje oraz znaczenie dokumentu w historii – a także cechy zewnętrzne tego
źródła: materiał i narzędzie pisarskie, rodzaj pisma, formuły i układ tekstu.
Brachygrafia – jedna z nauk pomocniczych historii. Jest to system skrótów oraz sposobów ich odczytywania. Skróty
stosowano od starożytności, a ich celem było przyspieszenie oraz usprawnienie pisania, a także zaoszczędzenie materiału
pisarskiego, który był niezwykle cenny.
3
3. W inwokacji opisanej w zadaniu 1. należy odnaleźć i zaznaczyć kołem
umieszczony w tekście znak krzyża.
4. Poniżej zapiszcie, jakie znaczenie, Waszym zdaniem, mógł mieć
w średniowieczu skonstruowany w ten sposób wstęp dokumentu.
a) znaczenie prawne - ………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………..
…………………………..……………………………………………………………….
…………………………..……………………………………………………………….
b) znaczenie kulturowe - ……………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………...
…………………………..……………………………………………………………….
5. Na gruncie języka polskiego funkcjonuje jeszcze co najmniej jedno znaczenie
słowa „inwokacja”. Spróbujcie wyjaśnić, na czym ono polega i jaki ma
związek z Adamem Mickiewiczem?
…………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………...
…………………………..……………………………………………………………….
…………………………..……………………………………………………………….
6. Omawiany dokument dotyczy umowy przeniesienia prawa własności do
nieruchomości, polegającej na zamianie wysp znajdujących się w nurcie rzeki
Nysy Kłodzkiej nieopodal miasta Nysa. Wyspy takie miały duże znaczenie
gospodarcze dla ich właścicieli. Zastanówcie się, jaka gałąź prawa reguluje
współcześnie obrót nieruchomościami pomiędzy umawiającymi się stronami?
Wskażcie poprawną odpowiedź:
a)
prawo konstytucyjne
b)
prawo karne
c)
prawo rodzinne i opiekuńcze
d)
prawo cywilne.
4
7. Teraz zapoznajcie się z kolejnym fragmentem tekstu źródłowego,
zawierającym imię wystawcy dokumentu. Pamiętając o zasadach brachygrafii,
ustalcie, jak ma na imię? Z treści dokumentu dowiedzcie się również, jaką
pełnił w Nysie funkcję.
a. Johannes
b. Jacobus
c. Henricus.
Fot. 3. Archiwum Państwowe Opole, Akta miasta
Nysy, sygn. 2, detal
Fot. 4. Archiwum Państwowe Opole, Akta miasta Nysy, sygn. 2, detal
hereditar(ius)
dziedziczny
ad vocat(us)
wójt
Nyzensis
Nysy
8. W okresie lokacji miast wójt (niem. Vogt, łac. advocatus) był urzędnikiem,
stojącym na czele miasta lub osady miejskiej lokowanej na prawie niemieckim.
Był on lennikiem pana miasta, zobowiązanym do konnej służby wojskowej
i miał liczne dochodowe przywileje, między innymi udział w pobieranych
czynszach i grzywnach sądowych. Miał też liczne nieruchomości w mieście,
zasiadał w ławie miejskiej. Co oznaczał – według Was – tytuł „wójt
dziedziczny”?
…………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………….
9. Kogo dzisiaj nazywa się adwokatem?
…………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………….
5
10. Wójt Nysy dokonywał zamiany nieruchomości z ojcem Henrykiem, mistrzem
szpitala Zakonu Bożogrobców w Nysie. Bożogrobcy (litera A), to w okresie
wypraw krzyżowych zakon rycerski, podobny do kilku innych, bardziej
znanych wspólnot. Zidentyfikuj pozostałych członków wspólnot
przyporządkowując literom odpowiednie nazwy.
Fot. 5. Przedstawiciele zakonów rycerskich
(Źródło: E. Potkowski, Templariusze, krzyżacy i inne zakony rycerskie, Warszawa 2011)
A.
B.
bożogrobcy
joannici
krzyżacy
templariusze
C.
D.
.....
.....
.....
.....
11. Na podstawie wiedzy własnej określcie datę roczną wystawienia dokumentu
(jest zapisana cyframi rzymskimi):
Anno Domini M CC XC quarto
Roku pańskiego ….. …... …... 4 (czwartego)
6
12. Na zakończenie przypomnijcie sobie znaczenie poznanych słów, bez
wracania do słowniczka znajdującego się na początku karty pracy:
a. Co oznacza słowo „manuskrypt”?
…………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………….
b. Jakie znaczenie ma słowo „dyplomatyka”?
…………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………..
7