pełny tekst - Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych

ZESZYTY NAUKOWE WSOWL
Nr 2 (164) 2012
WYBRANE PROBLEMY
PRZYGOTOWANIA BALISTYCZNEGO STRZELAŃ ARTYLERII
Sławomir KRZYŻANOWSKI, Jacek PIONTEK

Instytut Dowodzenia, Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych
e-mail: [email protected]
e-mail: [email protected]
Artykuł wpłynął do redakcji 22.02.2012 r. Zweryfikowaną i poprawioną wersję po recenzjach i korekcie
otrzymano w maju 2012 r.
W artykule przybliżono treści związane z problematyką przygotowania balistycznego
i jednego z jego najważniejszych przedsięwzięć, jakim jest określanie sumarycznej odchyłki
prędkości początkowej pocisków. Rozpatrzono różne sposoby jej określania w zależności od
warunków prowadzenia działań bojowych. Szczegółowo omówiono także sposób określania
sumarycznej odchyłki prędkości początkowej sposobem rachunkowym w przypadku posiadania
w dywizjonie artylerii różnych partii prochu.
Słowa kluczowe: przygotowanie balistyczne, sumaryczna odchyłka prędkości początkowej pocisków, balistyka
WSTĘP
-
Podstawą działalności bojowej artylerii jest rażenie ogniowe. Skuteczność ognia
osiąga się poprzez jego terminowość, dokładność, właściwy wybór środków rażenia
i sposobu jego wykonania oraz zaskoczenie ogniem1. Z kolei dokładność ognia możemy
zwiększać, stosując najbardziej precyzyjne sposoby określania nastaw do ognia skutecznego, a także poprzez wykonanie wszystkich przedsięwzięć przygotowania strzelania i kierowania ogniem. W „Instrukcji strzelania i kierowania ogniem artylerii naziemnej”2 wyróżnia się cztery sposoby określania nastaw do ognia skutecznego. Podstawową
metodą, jaka powinna być wykorzystywana w trakcie działań bojowych, jest określanie
nastaw na podstawie pełnych danych o warunkach strzelania. Zastosowanie tego sposobu uzależnione jest od spełnienia wymogów związanych z przygotowaniem strzelania
i kierowania ogniem, szczególnie z przygotowaniem meteorologicznym i balistycznym3. Znajomość problematyki przygotowania balistycznego rzutuje na zrozumienie
-
1
-
-
-
2
3
Instrukcja strzelania i kierowania ogniem pododdziałów artylerii naziemnej, cz. I., Warszawa 1993,
pkt. 1, s. 8.
W dalszej treści, w celu skrócenia, „Instrukcja strzelania i kierowania ogniem artylerii. Dywizjon,
bateria, pluton, działo” będzie nazywana „Instrukcją strzelania”.
Instrukcja strzelania…, op. cit. pkt. 110, s. 45.
Sławomir KRZYŻANOWSKI, Jacek PIONTEK
wielu zagadnień związanych z określaniem nastaw do ognia skutecznego. Pozwala
uzmysłowić sobie istotę określania nastaw na podstawie wykorzystania danych działa
kontrolnego i wstrzeliwania dywizjonem z wykorzystaniem baterii podręcznej. Podczas
ćwiczeń poligonowych najczęstszym sposobem określania nastaw jest przeniesienie
ognia lub wstrzeliwanie. Obie te metody określania nastaw nie wymuszają na strzelających realizacji przedsięwzięć przygotowania balistycznego w pełnym zakresie. Podczas
strzelań często przedsięwzięcia te ograniczają się do określania odchyłki temperatury
prochu. W czasie tworzenia celu pomocniczego lub wstrzeliwania, brak informacji na
temat sumarycznej odchyłki prędkości początkowej pocisków może spowodować
znaczne uchylenie pocisku od punktu tworzenia lub celu. Po utworzeniu celu pomocniczego wstrzelana poprawka donośności zawiera w sobie poprawki, wynikające z odchyłek na rzeczywiste warunki strzelania od warunków tabelarycznych, a w wśród nich
między innymi poprawki wynikające z przygotowania balistycznego. Podobnie jest
podczas wstrzeliwania, prawidłowo wcięty pierwszy pocisk umożliwia uwzględnienie
w poprawce donośności i kierunku wszystkich odchyłek na różnicę warunków rzeczywistych od tabelarycznych. W obu tych sposobach określania nastaw (przeniesienie,
wstrzeliwanie) nie jest konieczna realizacja przedsięwzięć przygotowania balistycznego
w pełnym zakresie. Inaczej sytuacja wygląda, gdy w trakcie działań bojowych nastawy
określane są na podstawie pełnych danych o warunkach strzelania. Wówczas przedsięwzięcia przygotowania balistycznego powinny być realizowane w pełnym zakresie,
w tym koniecznie musi być uwzględniona sumaryczna odchyłka prędkości początkowej4. W literaturze specjalistycznej problematyka jej określania przedstawiana jest bez
dogłębnych analiz, często w sposób pobieżny. W artykule autorzy podejmują próbę
odpowiedzi na następujące pytania z zakresu przygotowania balistycznego:
1. Dla jakich ładunków określać sumaryczną odchyłkę prędkości początkowej pocisków?
2. W jaki sposób określać sumaryczną odchyłkę prędkości początkowej w różnych warunkach prowadzenia działań bojowych?
Podczas ćwiczeń wojskowych ze strzelaniem amunicją bojową problem wyboru
ładunków, dla których należy określić sumaryczne odchyłki prędkości początkowej
często jest niedostrzegany i pomijany. Wynika to po pierwsze z tego, iż w trakcie przygotowania ćwiczeń wojskowych narzucone są z góry numery ładunków, dla których
będą wykonywane zadania ogniowe. Wpływ na wybór numerów ładunków mają obowiązujące przepisy bezpieczeństwa na danym ośrodku szkolenia poligonowego oraz
dążenie do jak najmniejszego zużycia przewodów luf dział podczas strzelań. Nawet
jeżeli określana jest sumaryczna odchyłka prędkości początkowej, to musi być ona
określana dla ładunku, który został wyznaczony do wykonywania zadań ogniowych. Po
drugie, najczęstszym sposobem określania nastaw podczas ćwiczeń jest przeniesienie
ognia lub wstrzeliwanie, gdzie nie ma potrzeby określania sumarycznej odchyłki prędkości początkowej. Odpowiedź na pytanie, dla jakich ładunków należy określać sumaryczną odchyłkę prędkości początkowej dla wielu artylerzystów jest niełatwa.
-
-
1. WYBÓR ŁADUNKÓW DO OKREŚLENIA SUMARYCZNEJ ODCHYŁKI
PRĘDKOŚCI POCZĄTKOWEJ
-
-
-
4
64
Instrukcja strzelania i kierowania ogniem pododdziałów artylerii naziemnej, cz. I: Dywizjon, bateria,
pluton, działo, Warszawa 1993, pkt. 110.
WYBRANE PROBLEMY PRZYGOTOWANIA BALISTYCZNEGO STRZELAŃ ARTYLERII
W starszych wydawnictwach znajdziemy informację, że sumaryczną odchyłkę
prędkości początkowej określa się dla tych partii prochu i ładunków, które przeznacza się
do wykonania zadań ogniowych5. Taki zapis nie jest w pełni zrozumiały. Dowódca dywizjonu powinien być w gotowości do wykonywania zadań ogniowych każdym ładunkiem,
niezależnie od warunków prowadzenia działań bojowych, w tym na maksymalne donośności posiadanego sprzętu. Wynika z tego, że sumaryczną odchyłkę powinno się określać dla każdego ładunku.
W instrukcji strzelania zapisano natomiast, że sumaryczną odchyłkę prędkości
początkowej pocisków określa się dla każdej partii i numeru ładunku, dla którego przewiduje się sporządzanie wykresu poprawek obliczonych6. Taki zapis także nie jest
w pełni zrozumiały i wymusza postawienie kolejnego pytania: kiedy i dla jakich ładunków sporządzamy wykresy poprawek obliczonych? Odpowiedź na pierwszą część pytania nie jest trudna, gdyż wykresy poprawek obliczonych (sumarycznych)7 sporządzamy
podczas określania nastaw na podstawie pełnych danych o warunkach strzelania. Wynika z tego, że sumaryczne odchyłki prędkości początkowych określa się tylko wtedy,
gdy stosujemy ten sposób określania nastaw. Dokładnie tak należy to rozumieć. Co
więcej, brak możliwości określenia sumarycznych odchyłek prędkości początkowych
uniemożliwia zastosowanie tego sposobu określania nastaw. Ponadto, istotnym jest fakt,
że w dobie zautomatyzowanych systemów kierowania ogniem oraz wykorzystywania
w procesie określania nastaw kalkulatorów artyleryjskich „Skart”, coraz rzadziej sporządza się wykresy poprawek obliczonych. W instrukcji strzelania natomiast nie sprecyzowano, dla których ładunków należy sporządzać wykresy poprawek obliczonych.
Wiadomo natomiast, że dowódca dywizjonu powinien być w gotowości do wykonywania zadań ogniowych ładunkami najsilniejszymi (strzelanie odbitkowe, rażenie celów
opancerzonych), jak i najsłabszymi (w celu uzyskania jak największych kątów upadku
pocisków podczas rażenia celów nieopancerzonych). Wybrany ładunek powinien zapewnić najlepsze rażące działanie pocisków. Biorąc to pod uwagę, można stwierdzić, że
sumaryczne odchyłki należy określać dla ładunku najsilniejszego i jednego słabszego,
umożliwiającego wykonanie zadań ogniowych z możliwie jak największymi kątami
upadku pocisku. Ale czy to jest prawidłowe rozwiązanie omawianego problemu?
W tym miejscu nieodzownym będzie także zwrócenie uwagi na to, że w praktyce określanie sumarycznej odchyłki prędkości początkowej pocisków dla wszystkich ładunków
odstrzałem danej partii ładunków, niezależnie jakim sposobem będzie realizowane, jest
niecelowe ze względu na czasochłonność, znaczne zużycie amunicji oraz demaskowanie ugrupowania bojowego8.
Należy poddać analizie możliwości doboru ładunków do określania sumarycznych odchyłek prędkości początkowych w dywizjonach artylerii lufowej uwzględniając
5
-
6
-
7
-
-
-
8
H. Górny, Przygotowanie do kierowania ogniem w dywizjonie artylerii naziemnej, dodatek nr 2 do
„Przeglądu Wojsk Lądowych”, Warszawa 1979.
Instrukcja strzelania i kierowania ogniem pododdziałów artylerii naziemnej, cz. I: Dywizjon, bateria,
pluton, działo, Warszawa 1993, pkt. 49, s. 28.
W literaturze spotyka się także pojęcie wykres poprawek sumarycznych, które jest tożsame z pojęciem
wykresu poprawek obliczonych.
J. Narloch, S. Krzyżanowski, J. Piontek, Możliwości zwiększania dokładności realizacji zadań
przygotowania balistycznego w działaniach bojowych, Praca naukowo – badawcza, WSOWL,
Wrocław 2010, s. 47.
65
Sławomir KRZYŻANOWSKI, Jacek PIONTEK
ilość i rodzaj amunicji występującej w jednej sprzętowej jednostce ognia. W dywizjonie
122 mm hb 2S1, w jednej sprzętowej jednostce ognia znajdują się następujące rodzaje
pocisków:
– 5 pocisków BK-13;
– 9 pocisków OF-462 z ładunkiem pełnym;
– 26 pocisków OF-462 z ładunkiem zmniejszonym zmiennym.
Ładunek pełny zapewnia dowódcy dywizjonu wykonywanie zadań ogniowych
na maksymalne donośności, stąd też nieokreślenie sumarycznej odchyłki prędkości początkowej dla tego ładunku ogranicza możliwości wykonywania zadań przez dywizjon.
Stąd wniosek: w dywizjonach 2S1, aby nie ograniczać możliwości wykonywania zadań
na maksymalne donośności, sumaryczną odchyłkę prędkości początkowej należy określać dla ładunku pełnego. Jaki wybrać drugi ładunek, dla którego określimy sumaryczną
odchyłkę? Ładunek zmniejszony zmienny daje możliwość skompletowania ładunku
zmniejszonego (wyjęcie pokrywy wzmocnionej) lub 1, 2, 3, 4 (poprzez wyjęcie odpowiedniej ilości woreczków z prochem). Szukając odpowiedzi na zadane pytanie, należy
zwrócić uwagę na to, że przy przejściu z ładunku o większej prędkości początkowej na
ładunek o mniejszej prędkości początkowej błędy określenia sumarycznej odchyłki są
nieco mniejsze niż odwrotnie. Wynika z tego, że najkorzystniej byłoby określać sumaryczną odchyłkę dla ładunków posiadających największe prędkości początkowe9. Ponadto należy brać pod uwagę, że dla nieodstrzelanych numerów ładunków sumaryczną
odchyłkę zezwala się określać za pomocą współczynników przeliczeniowych K przel. .
Wartości współczynników przeliczeniowych przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Wartości współczynników przeliczeniowych K przel do określania Vosum.
dla nieodstrzelanych ładunków
Numer odstrzelonego
Ładunku
P
Zm
1
2
3
4
P
1,0
-
Numery nie odstrzelonych ładunków
Zm
1
2
3
1.0
1,0
0,8
0,8
1,0
1,0
0,8
0,8
1,3
1,0
1,0
1,0
1,3
1,3
1,0
1,0
1,3
1,3
4
0,6
0,6
0,8
0,8
1,0
9
66
-
-
Analiza danych zawartych w tabeli 1 pozwala stwierdzić, że podczas określenia
sumarycznej odchyłki prędkości początkowej dla ładunku zmniejszonego, współczynniki przeliczeniowe umożliwiają nam, poprzez odpowiednie przeliczenie, określenie
sumarycznej odchyłki dla ładunku 1, 2, 3 i 4. Gdybyśmy natomiast określili sumaryczną
odchyłkę dla ładunku czwartego, moglibyśmy ją przeliczyć tylko na ładunek 2 i 3. Biorąc to pod uwagę, należy stwierdzić, że w dywizjonach 2S1, najkorzystniej jest określać
sumaryczną odchyłkę prędkości początkowej dla ładunku pełnego i zmniejszonego.
Podobne rozważania przeprowadzono, analizując zakresy donośności w zależności
od ładunku, na którym wykonywane jest zadanie ogniowe oraz możliwości wykorzystania
-
-
-
Źródło: Instrukcja strzelania …, op. cit., załącznik 5, s. 200
Objaśnienia do instrukcji strzelania i kierowania ogniem artylerii naziemnej, Warszawa 1989, s. 66.
WYBRANE PROBLEMY PRZYGOTOWANIA BALISTYCZNEGO STRZELAŃ ARTYLERII
współczynników przeliczeniowych w dywizjonach artylerii wyposażonych w 152 mm armatohaubice DANA. Zakresy donośności w zależności od ładunku, na którym wykonywane jest zadanie ogniowe oraz wartości współczynników przeliczeniowych do określania
sumarycznej odchyłki dla nieodstrzelanych ładunków w 152 mm haubicoarmata wz. 1937
(MŁ-20) i armatohaubica wz. 1977 przedstawiono w tabeli 2 i 3.
Tabela 2. Zakresy donośności w zależności ładunku, na którym wykonywane jest zadanie ogniowe (152 mm ahb „DANA”)
Pocisk OF-540, OF-540W, OF-540 Ż
Łuska z ładunkiem od D-20
Łuska z ładunkiem od MŁ-20
Ładunek
Zakres donośności
Ładunek
Zakres donośności
Pełny
200 – 18566
Pełny
200 – 18566
1
200 – 17071
1
200 – 17071
Pełny
zmienny
–
–
2
200 – 16361
Pełny
zmienny
–
–
3
200 – 15000
2
200 – 14303
4
200 – 14303
–
–
5
–
3
200 – 11695
6
200 – 11695
–
7
200 – 11066
Zmniej4
200 – 10425
8
200 – 10425
szony
Zmniejszony
zmienny
–
–
9
200 – 9839
zmienny
5
200 – 9208
10
200 – 9208
–
11
200 – 8322
6
200 – 7211
12
200 – 7211
Źródło: Opracowano na podstawie tabel strzelniczych
do 152 mm armatohaubicy samobieżnej wz. 1977
Analiza danych zawartych w tabeli 2 pozwala stwierdzić, że nieokreślenie sumarycznej odchyłki prędkości początkowej dla ładunku pełnego zmiennego ograniczy
o 4,263 km (ładunki od D-20) i o 6,871 km (ładunki od MŁ-20) możliwości wykonywania zadań ogniowych przez dywizjon na podstawie pełnych danych o warunkach
strzelania.
Tabela 3. Wartości współczynników przeliczeniowych K przel do określania Vosum. dla nie odstrzelanych ładunków – 152 mm haubicoarmata wz. 1937 (MŁ-20) i armatohaubica wz. 1977
Numer nie odstrzelonych ładunków
Ładunki od D-20
Numer odstrzelonego ładunku
P-1
2-4
5-6
Ładunki od MŁ-20
Ładunki
od
D-20
P-1
2-4
3-6
Ładunki
od
MŁ-20
P-5
6-9
10-12
8-9
10-12
1,0
0,8
1,3
1,0
1,0
Źródło: Opracowano na podstawie tabel strzelniczych
do 152 mm armatohaubicy samobieżnej wz. 1977
-
-
-
-
-
P-5
67
Sławomir KRZYŻANOWSKI, Jacek PIONTEK
W dywizjonie 152 mm ahb DANA, w jednej sprzętowej jednostce ognia znajdują się następujące rodzaje pocisków:
– 4 pociski kumulacyjne;
– 32 pociski odłamkowo – burzące z ładunkiem pełnym;
– 24 pociski odłamkowo – burzące z ładunkiem zmniejszonym zmiennym.
Analiza danych zawartych w tabeli 3 pozwala stwierdzić, że podczas określenia
sumarycznej odchyłki dla ładunku zmniejszonego zmiennego, współczynniki przeliczeniowe umożliwiają nam określenie sumarycznej odchyłki dla każdego ładunku. Stąd
w dywizjonach DANA sumaryczną odchyłkę prędkości początkowej należy określać
zawsze dla ładunku pełnego oraz ładunku zmniejszonego zmiennego 2 (ładunki D-20)
i 6 (ładunki MŁ-20)10.
Korzyści, jakie uzyskują dowódcy dywizjonów 2S1 i DANA, określając sumaryczne odchyłki dla wskazanych w powyższych rozważaniach ładunków są następujące:
– możliwość wykonywania zadań ogniowych ładunkiem pełnym na maksymalne donośności strzelania;
– uzyskanie największej dokładności określenia sumarycznych odchyłek prędkości początkowych;
– możliwość przeliczenia sumarycznej odchyłki prędkości początkowej określonej dla ładunku zmniejszonego (zmniejszonego zmiennego) na każdy inny
ładunek, a tym samym możliwość wykonywania zadań ogniowych każdym
ładunkiem.
W tym miejscu nieodzownym będzie również zwrócenie uwagi na to, że w moździerzach na wartość odchyłki prędkości początkowej nie wpływa zużycie przewodu lufy
moździerza. Jednak na jej wartość mają wpływ właściwości gruntu na którym osadzona
jest płyta oporowa moździerza. Prędkość początkowa pocisków może się zmieniać
w czasie pierwszych wystrzałów z nowego stanowiska ogniowego i stabilizuje się po 2 –
-
-
Przygotowanie balistyczne, w tym określanie sumarycznej odchyłki prędkości początkowej powinno być także realizowane w kompaniach wsparcia wyposażonych
w moździerze 120 mm i 98 mm. W kompanii takiej mamy do czynienia wyłącznie z odchyłką prędkości początkowej wynikającą z właściwości partii prochu. Dla jakich ładunków powinno się ją określać w pododdziałach moździerzy? W świetle przedstawionych
rozważań można stwierdzić, że najkorzystniej byłoby ją określać dla ładunków posiadających największe prędkości początkowe, czyli dla ładunków najsilniejszych. Stąd w kompanii wsparcia wyposażonej w 98 mm moździerze najkorzystniej jest określać ją dla ładunku 4 – czwartego (dla M120 – ładunku 6 – szóstego). Dla pozostałych ładunków
można ją przyjmować taką samą, gdyż dla moździerzy współczynnik przeliczeniowy,
uwzględniający różnicę odchyłek prędkości początkowych, przyjmuje się za równy 1 bez
względu na numer ładunku, na którym wykonywane będzie zadanie ogniowe11. Oznacza
to, że odchyłkę prędkości początkowej w pododdziałach moździerzy powinno się określać dla jak najsilniejszego ładunku.
10
-
-
-
11
68
J. Narloch, S. Krzyżanowski, J. Piontek, op. cit., 49.
Instrukcja strzelania i kierowania ogniem pododdziałów artylerii naziemnej, Warszawa 1993,
załącznik 5, uwagi pkt. 2, s. 201.
WYBRANE PROBLEMY PRZYGOTOWANIA BALISTYCZNEGO STRZELAŃ ARTYLERII
3 strzałach12. Stąd wniosek, aby przed rozpoczęciem strzelań w celu określenia odchyłki
prędkości początkowej oddać dwa strzały osadzające płytę oporową. Należy również
wspomnieć o prawidłowym doborze pierścieni uszczelniających, które mają wpływ na
ciśnienie podczas wystrzału, a co za tym idzie na odchyłkę prędkości początkowej pocisku13.
2. OKREŚLANIE SUMARYCZNEJ ODCHYŁKI PRĘDKOŚCI POCZĄTKOWEJ
Sumaryczną odchyłkę prędkości początkowej możemy określać:
a) poprzez strzelanie:
– z wykorzystaniem stacji balistycznej;
– poprzez tworzenie celu pomocniczego;
b) na podstawie obliczeń:
– znając sumaryczną odchyłkę prędkości początkowej działa kontrolnego dywizjonu i różnicę odchyłek działa kierunkowego baterii względem działa
kontrolnego dywizjonu;
– dla nieodstrzelanych numerów ładunków za pomocą współczynników przeliczeniowych (sposób przybliżony)14.
Najczęściej sumaryczną odchyłkę prędkości początkowej określa się dla działa
kontrolnego dywizjonu, przy czym nie jest to regułą. Jednak zawsze w celu jej określenia istnieje konieczność strzelania amunicją bojową. Należy jednak zauważyć, że oba
sposoby określenia sumarycznej odchyłki na podstawie obliczeń zakładają, że wcześniej określiliśmy ją dla konkretnego ładunku jednym z dział kierunkowych baterii (najczęściej dla działa kontrolnego dywizjonu). Przechodząc do omówienia drugiego problemu dotyczącego sposobów określania sumarycznej odchyłki prędkości początkowej
w różnych warunkach prowadzenia działań bojowych, należy zwrócić uwagę na to, że
jej określenie będzie musiało się odbywać zazwyczaj w nocy w warunkach ograniczonej widoczności, kiedy to najczęściej do dywizjonu dostarczana jest amunicja o nieznanych właściwościach balistycznych. Sposoby określania sumarycznej odchyłki prędkości początkowej w warunkach nocnych przedstawiono na rysunku 1.
-
W warunkach nocnych określanie sumarycznej odchyłki prędkości początkowej
najkorzystniej jest realizować z wykorzystaniem stacji balistycznej. W sytuacji braku
stacji balistycznej jej określanie odbywać się może poprzez tworzenie celu pomocniczego z wykorzystaniem pododdziału rozpoznania dźwiękowego lub stacji radiolokacyjnej. Prowadzone badania jednoznacznie wskazują, że w jednostkach wojskowych
określanie sumarycznej odchyłki prędkości początkowej odbywa się bardzo rzadko,
a jeżeli jest realizowane to tylko poprzez tworzenie celu pomocniczego. Wynika to
z faktu, że stacje balistyczne, mimo że są na wyposażeniu naszej armii, nie spełniają
oczekiwanych założeń i nie są wykorzystywane podczas szkolenia i ćwiczeń taktycznych. Kompanie wsparcia nie są wyposażone w stację balistyczną, stąd określanie od-
-
Objaśnienia do instrukcji strzelania i kierowania ogniem artylerii naziemnej, Warszawa 1988, s. 67.
J. Narloch, S. Krzyżanowski, J. Piontek, op. cit., s. 51.
Opracowano na podstawie Instrukcji strzelania i kierowania ogniem pododdziałów artylerii
naziemnej, cz. I, Warszawa 1993, pkt. 47-49.
-
12
69
-
13
-
14
Sławomir KRZYŻANOWSKI, Jacek PIONTEK
chyłki prędkości początkowej odbywa się tylko poprzez tworzenie celów pomocniczych.
Rys. 1. Sposoby określania sumarycznej odchyłki prędkości początkowej w warunkach ograniczonej widoczności
Źródło: Opracowanie własne
Przedstawione powyżej warunki są pominięte w instrukcji strzelania, która
przedstawia tylko wzór, jaki należy zastosować w trakcie obliczeń. Obliczenie sumarycznej odchyłki prędkości początkowej z wykorzystaniem tylko danych przyziemnych
obarczone będzie ryzykiem błędu16.
-
-
Podczas określania sumarycznej odchyłki prędkości początkowej na podstawie tworzenia celu pomocniczego muszą być zachowane odpowiednie warunki zastosowania tego
sposobu:
– współrzędne stanowiska ogniowego i punktów obserwacyjnych należy określać na osnowie geodezyjnej;
– współrzędne punktów upadku pocisków określa się z wykorzystaniem dalmierza laserowego;
– wycelowanie działa w płaszczyźnie pionowej powinno być wykonane przy
pomocy kwadrantu;
– warunki meteorologiczne należy określać na podstawie komunikatu „meteośredniego” o dawności nieprzekraczającej 1 godziny.
– stacja meteorologiczna obsługująca strzelanie powinna znajdować się nie dalej niż 10 km od rejonu strzelań, a sondowanie atmosfery powinno prowadzić
się tylko do wysokości, która jest niezbędna do obliczenia poprawek w czasie
tworzenia celu pomocniczego15.
-
70
-
16
-
15
Strzelanie i kierowanie ogniem artylerii naziemnej, Warszawa 1987, s. 167.
J. Narloch, S. Krzyżanowski, J. Piontek, op. cit., s. 71.
WYBRANE PROBLEMY PRZYGOTOWANIA BALISTYCZNEGO STRZELAŃ ARTYLERII
W tym miejscu warto zwrócić uwagę na to, że w objaśnieniach do starszej wersji
instrukcji strzelania i kierowania ogniem przedstawiono, że podczas realizacji tego
przedsięwzięcia należy stosować najdokładniejsze sposoby określania współrzędnych
wybuchów (celu pomocniczego), dowiązanie geodezyjne realizować sposobem geodezyjnym, a strzelanie w miarę możliwości łączyć z momentem zestawienia komunikatu
„meteośredniego”17.
Powyższe spostrzeżenia wskazują, że zapis instrukcyjny dotyczący określania
sumarycznej odchyłki na podstawie tworzenia celu pomocniczego powinien być uzupełniony uwagą o konieczności posiadania na czas tworzenia celu pomocniczego aktualnego komunikatu „meteośredniego” lub w miarę możliwości strzelanie łączyć z momentem zestawienia komunikatu „meteośredniego”.
Tworzenie celu pomocniczego w warunkach nocnych może również zostać zrealizowane z wykorzystaniem pocisków dymnych. Jednak w momencie opracowania wyników strzelania, należy uwzględnić różnicę odchyłek na partie prochu pocisków dymnych
i pocisków odłamkowo – burzących. W przypadku braku informacji na temat różnic odchyłek na partie prochu, możliwe jest również wykorzystanie ładunków od pocisków
odłamkowo – burzących do tworzenia celu pomocniczego pociskiem dymnym. Postąpić
jednak możemy w ten sposób tylko wtedy, gdy pociski dymne i odłamkowo – burzące
posiadają takie same właściwości balistyczne. Ładunki prochowe od pocisków dymnych
wykorzystać można później do wystrzelenia pocisków odłamkowo – burzących podczas
rażenia celów powierzchniowych o znacznych wymiarach.
W przypadku możliwości oświetlenia rejonu tworzenia celu pomocniczego pociskami oświetlającymi, tworzenie można zrealizować pociskami odłamkowo – burzącymi z wykorzystaniem dalmierza lub dwubocznej obserwacji.
Sumaryczna odchyłka prędkości początkowej pocisku, jak wynika z wcześniejszych wyjaśnień, będzie odmienna dla różnych dział i dla każdej partii amunicji. Ogólny schemat organizacji określania sumarycznej odchyłki prędkości początkowej pocisku dla dowolnego działa kierunkowego baterii, powinien przedstawiać się następująco:
– określenie różnicy odchyłek prędkości początkowych dział kierunkowych ba.
terii względem działa kontrolnego dywizjonu Vokontr
.dz.kier .1( 3) bat. ;
– określenie sumarycznej odchyłki prędkości początkowej pocisku dla działa
kontrolnego dywizjonu V0 sum.kontr. , poprzez wystrzelanie określonej partii
amunicji, z wykorzystaniem polowej stacji balistycznej lub poprzez tworzenie celu pomocniczego;
– określenie sumarycznej odchyłki prędkości początkowej pocisku działa kierunkowego danej baterii z wykorzystaniem wzoru18:
(1)
-
.
Vosumdz.kier .( i ) bat.  Vosumdz.kontr.  Vokontr
( i ) dz.kier .
-
17
-
-
-
18
Objaśnienia do instrukcji strzelania i kierowania ogniem artylerii naziemnej, cz. I, Art. 776/88,
Warszawa 1988, s. 66.
Instrukcja strzelania i kierowania ogniem pododdziałów artylerii naziemnej, cz. I: Dywizjon, bateria,
pluton, działo, Warszawa 1993, pkt. 49, s. 28.
71
Sławomir KRZYŻANOWSKI, Jacek PIONTEK
gdzie:
Vosumdz.kier .( i ) bat. – sumaryczna odchyłka prędkości początkowej działa kierunkowego i-tej baterii;
– sumaryczna odchyłka prędkości początkowej działa kontrolneVosumdz.kontr.
go dywizjonu;
.
Vokontr
( i ) dz.kier .
– różnica odchyłek prędkości początkowych i-tego działa kierunkowego baterii względem działa kontrolnego dywizjonu.
W podobny sposób można określić sumaryczną odchyłkę prędkości początkowej
pocisku dla dowolnego działa dywizjonu. Będzie jednak to możliwe w przypadku porównania wszystkich dział w dywizjonie na podstawie strzelania. Wówczas znana będzie różnica odchyłek prędkości początkowych dowolnego działa względem działa kontrolnego dywizjonu. W takiej sytuacji sumaryczną odchyłkę prędkości początkowej
pocisku dowolnego działa obliczamy z wykorzystaniem wzoru:
.
Vosum( i ) dz.  Vosumdz.kontr.  Vokontr
( i ) dz.
(2)
gdzie:
Vosum( i ) dz. – sumaryczna odchyłka prędkości początkowej i-tego działa;
.
Vokontr
( i ) dz.
– różnica odchyłek prędkości początkowych i-tego działa względem
działa kontrolnego dywizjonu.
Dowódca dywizjonu dokonywał będzie poprzez strzelanie zazwyczaj tylko porównania dział kierunkowych poszczególnych baterii. W świetle przedstawionych rozważań można stwierdzić, że określenie sumarycznej odchyłki prędkości początkowej
dla dowolnego działa w dywizjonie poprzez obliczenia jest bardzo trudne do zrealizowania w działaniach bojowych.
Jeżeli w dywizjonie posiadamy dwie partie prochu, to dla każdej partii prochu
należy określić sumaryczną odchyłkę prędkości początkowej. Znając wartości sumarycznych odchyłek prędkości początkowych dla działa kontrolnego dywizjonu dla obu
partii prochu można obliczyć różnicę odchyłek prędkości początkowych na partie prochu z wykorzystaniem wzoru:
partii
partii
1 partii
V21partii
 Vo2.sum
.  Vo.sum.
(3)
gdzie:
partii
Vo2.sum
. – sumaryczna odchyłka prędkości początkowej działa kontrolnego dywizjonu określona dla 2 (nowo dostarczonej) partii prochu;
Ponadto możemy obliczyć odchyłkę prędkości początkowej spowodowaną nową
partią prochu – 2 partii (nowej – dostarczonej do dywizjonu) z wykorzystaniem wzoru:
-
-
-
-
-
partii
Vo1.sum
. – sumaryczna odchyłka prędkości początkowej działa kontrolnego dywizjonu określona dla 1 (starej) partii prochu.
72
WYBRANE PROBLEMY PRZYGOTOWANIA BALISTYCZNEGO STRZELAŃ ARTYLERII
partii
Vo. pr.2 partii  Vo2.sum
.dz.kontr  VO.dz.kontr
(4)
gdzie:
partii
Vo2.sum
.dz.kontr – sumaryczna odchyłka prędkości początkowej działa kontrolnego
dywizjonu określona dla 2 (nowo dostarczonej) partii prochu;
VO.dz.kontr
– odchyłka prędkości początkowej spowodowana zużyciem przewodu lufy działa kontrolnego dywizjonu.
Posiadanie w dywizjonie w trakcie działań bojowych więcej niż jednej partii
prochu wymusza na dowódcy szukania optymalnych rozwiązań związanych z określaniem sumarycznych odchyłek dla dział kierunkowych baterii. W jaki sposób najszybciej
i najkorzystniej określać sumaryczne odchyłki dla dział kierunkowych 1 i 3 baterii
w przypadku jej określenia przez działo kontrolne dywizjonu? Na rysunku 2 przedstawiono w sposób graficzny możliwe rozwiązanie opisanego problemu.
partii
Vo2.sum
.dz. kontr .
wzór 7
Obliczenie sumarycznej
odchyłki prędkości
początkowej dla 2 partii
w 1 baterii
VO2. partii
pr.
VO.dz.kontr.
wzór 8
VO.dz.kier .1bat.
wzór 9
VO.dz.kier .1bat.
.
Vokontr
dz . kier.1bat
Vo1.2partii
partii
VO1.partii
pr.
VO2. partii
pr.
VO1.partii
sum.dz. kier .1bat.
1bat.
VO.dz.kier .1bat.
VO1.partii
pr.
.
Vokontr
dz . kier.1bat
działo kontrolne
dywizjonu
- 2 bat.
VO.dz.kontr.
Vo1.2partii
partii
VO1.partii
pr.
VO.dz.kontr.
VO2. partii
pr.
partii
Vo1.sum
.dz. kontr .
2 partii
Vosum
.dz. kontr.
.
Vokontr
dz . kier.3bat
3 bat.
VO.dz.kier .3bat.
VO1.partii
pr.
V
1 partii
O. sum.dz. kier .3 bat.
Rys. 2. Istota określania różnicy na partię prochu oraz sumarycznej
odchyłki prędkości początkowej działa kierunkowego 1 baterii dla nowej partii prochu
Źródło: Opracowanie własne
Sumaryczną odchyłkę prędkości początkowej dla działa kierunkowego 1 baterii
dla drugiej partii prochu można obliczyć z wykorzystaniem wzorów (patrz rys. 2, wzór 5,
6 i 7):
(5)
-
partii
kontr.
Vosum( i ) dz.kier .  Vo2.sum
.dz. kontr.  Vo ( i ) dz.kier .
73
-
-
partii
Vo2.sum
.dz. kontr. – sumaryczna odchyłka prędkości początkowej działa kontrolnego
dywizjonu określona dla drugiej (nowej) partii prochu;
-
gdzie:
Sławomir KRZYŻANOWSKI, Jacek PIONTEK
.
Vokontr
( i ) dz.kier . – różnica odchyłek prędkości początkowych i-tego działa kierunko-
wego baterii względem działa kontrolnego dywizjonu.
partii
1 partii
Vosum( i ) dz. kier .  Vo1.sum
.( i ) dz. kier .  Vo 2 partii
(6)
gdzie:
partii
Vo1.sum
.( i ) dz. kier . – sumaryczna odchyłka prędkości początkowej i-tego działa kie-
runkowego określona dla 1 (starej) partii prochu.
partii
V21partii
– różnica odchyłek prędkości początkowych drugiej (nowej) partii
prochu względem pierwszej (starej) partii prochu.
Vosum( i ) dz.kier .  VO.(i ) dz.kier  Vo2. prpartii
.
(7)
gdzie:
VO.(i ) dz.kier . – odchyłka prędkości początkowej spowodowana zużyciem przewodu lufy i-tego działa kierunkowego baterii.
Vo2. prpartii
.
– odchyłka prędkości początkowej spowodowaną nową partią prochu.
Pierwsze dwa sposoby określenia sumarycznej odchyłki prędkości początkowej
dla działa kierunkowego i-tej baterii, charakteryzowały będą się dużą dokładnością, gdyż
wartości różnicy odchyłek prędkości początkowych 2 partii (nowej) względem 1 partii
oraz różnicy odchyłek prędkości początkowych działa kierunkowego względem działa
kontrolnego określone są poprzez bezpośrednie strzelanie. Trzeci sposób będzie najmniej dokładny, gdyż wartość odchyłki prędkości początkowej spowodowanej zużyciem przewodu lufy działa określona może być jedynie na podstawie wydłużenia komory nabojowej lub na podstawie ilości oddanych strzałów19.
Zaprezentowana analiza wybranych problemów przygotowania balistycznego
ukazuje złożoność tego przedsięwzięcia. Problematyka przygotowania balistycznego, ze
względu na różnorodność i wielowątkowość, jest nadal otwarta. Wnioski i propozycje
zawarte w artykule, nie pretendują do miana ostatecznych, mimo iż są wynikiem szczegółowych rozważań. Powinny być jednak stosowane w praktyce podczas strzelań artyleryjskich. Istnieje nadal wiele kwestii wymagających dalszych gruntownych dociekań.
Szczegółowych, dogłębnych analiz wymaga na przykład problematyka określania temperatury prochu w pododdziałach artylerii rakietowej w przypadku pobierania jej z magazynów amunicji. Interesujących wniosków dostarczyć może podjęcie badań nad zasadnością przyjętych współczynników przeliczeniowych pomiędzy poszczególnymi
ładunkami. Z powyższych względów tezy zawarte w artykule traktować należy przede
wszystkim jako przyczynek do dyskusji i inspirację do prowadzenia dalszych badań
w tym zakresie.
-
74
-
19
-
-
-
PODSUMOWANIE
J. Narloch, S. Krzyżanowski, J. Piontek, op. cit., s. 71.
WYBRANE PROBLEMY PRZYGOTOWANIA BALISTYCZNEGO STRZELAŃ ARTYLERII
LITERATURA
1. Górny H., Przygotowanie do kierowania ogniem w dywizjonie artylerii naziemnej,
dodatek nr 2 do PWL, Warszawa 1979.
2. Grzegorczyk H., Marciniak Z., Określanie nastaw na podstawie pełnych danych
o warunkach strzelania, Wyd. WSO, Toruń 1999.
3. Instrukcja strzelania i kierowania ogniem pododdziałów artylerii naziemnej, cz. I:
Dywizjon, bateria, pluton, działo; Sztab Generalny, Szefostwo Wojsk Rakietowych
i Artylerii, Warszawa 1993.
4. Krauze K., Olbrycht Z., Piotrowski R., Krzyżanowski S., Określanie nastaw do
strzelania na podstawie pomiarów i obliczeń, Wyd. WSO, Toruń 2002.
5. Metodyka przygotowania balistycznego i technicznego Wojsk Rakietowych i Artylerii, MON, Warszawa 1987.
6. Narloch J., Krzyżanowski S., Piontek J., Możliwości zwiększania dokładności realizacji zadań przygotowania balistycznego w działaniach bojowych, Praca naukowo –
badawcza, WSOWL, Wrocław 2010.
7. Objaśnienia do instrukcji strzelania i kierowania ogniem artylerii naziemnej, Art.
776/88, Wydawnictwo MON, Warszawa 1989.
8. Olbrycht Z., Piotrowski R., Krzyżanowski S., Podstawowe zagadnienia balistyki
zewnętrznej i końcowej, Wyd. WSO, Toruń 2000.
9. Strzelanie i kierowanie ogniem artylerii naziemnej, Podręcznik, MON, Warszawa 1987.
10. Szkopek T., Olbrycht Z., Krzyżanowski S., Działanie plutonów artylerii w rejonie stanowisk ogniowych, Praca Naukowo – badawcza nr WWRA/618, CSAiU, Toruń 2003.
11. Tabele strzelnicze do 152 mm armatohaubicy samobieżnej wz. 1977, Art. 722/85,
Warszawa 1985.
12. Tabele strzelnicze do moździerza M-98, Wydawnictwo DWLąd Wewn. 102/2007,
Warszawa 2007.
13. Tabele strzelnicze do 120 mm moździerzy wz. 1938 i wz. 1943, Wydawnictwo
MON, Warszawa 1981.
SELECTED ISSUES OF FIELD ARTILLERY
FIRES BALLISTIC PREPARATION
The authors present the issues related to the ballistic preparation of field artillery fires. One of
its most significant undertakings is the determination of summary muzzle velocity deviation.
There are different ways of its determination depending on combat environment conditions.
Moreover, the methods of calculating summary muzzle velocity deviation when there are two
different gunpowder lots used are presented.
-
-
-
-
-
Summary
Keywords: ballistic preparation, summary muzzle velocity deviation, ballistics
75