Stanowisko ekspertow KNP PAN

Warszawa, 27 sierpnia 2015 r.
Wydział Pedagogiczny ChAT
00-246
246 Warszawa, ul. Miodowa 21c
e-mail: [email protected]
tel. +48/601 357 596
Szanowna Pani
Minister edukacji
Joanna Kluzik-Rostkowska
Rostkowska
MEN
Al. Szucha 25
Warszawa
W związku
zku ze skierowaniem do Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN wniosku
o przygotowanie opinii projektu Rozporządzenia
Rozporz dzenia Pani Minister, przeprowadziliśmy
przeprowadzili
w
Zespole ds. Polityki Oświatowej
światowej KNP PAN
merytoryczne konsultacje,
konsultacje, by pomóc
resortowi w dostrzeŜeniu
eniu zarówno zalet proponowanej regulacji, jak i niepokojących
niepokoj
błędów z tym związanych.
zanych. Z upowaŜnienia
upowa
ekspertów – członków Komitetu Nauk
Pedagogicznych
PAN
–
profesorów
zwyczajnych:
Doroty
Klus
Klus-Stańskiej
z
Uniwersytetu Gdańskiego,
skiego, Marka Konopczyńskiego
Konopczy skiego z Pedagogium-WyŜszej
Pedagogium
Szkoły
Nauk Społecznych w Warszawie oraz z upowaŜnienia
upowa
- członka Polskiej Komisji
Akredytacyjnej - profesora zwyczajnego Amadeusza Krause z Uniwersytetu
Gdańskiego kieruję treść
ść naszej ekspertyzy:
ekspertyzy
1
EKSPERTYZA
PROJEKTU ROZPORZĄDZENIA W SPRAWIE SZCZEGÓŁOWYCH KWALIFIKACJI WYMAGANYCH
OD NAUCZYCIELI Z DN. 5. SIERPNIA 2015 R., JEGO UZASADNIENIA I OCENY SKUTKÓW
REGULACJI (OSR)
Pragniemy pozytywnie podkreślić próbę uwzględnienia przez Ministerstwo Edukacji
Narodowej opinii i stanowisk, które zostały sformułowane wobec pierwszej wersji
rozporządzenia oraz zawartą w uzasadnieniu projektu deklarację podniesienia
jakości kształcenia nauczycieli.
Niestety, analiza zawartości projektu pokazuje, Ŝe słabości poprzednich regulacji
prawnych nie zostały usunięte, natomiast pojawiły się nowe. Wynika to z faktu, Ŝe
choć rozporządzenie wymusza formalne wyegzekwowanie od nauczycieli
kwalifikacji na poziomie magisterskim, to jednocześnie wobec grup nauczycieli
kształconych na kierunkach pedagogicznych (m. in. przygotowywanych do pracy
w przedszkolach, klasach początkowych, placówkach specjalnych, świetlicach
terapeutycznych itd.) umoŜliwia ich uzyskanie drogą krótszą niŜ dotychczas.
Źródło tego nieporozumienia zdaje się kryć za niezrozumieniem przez Autorów
projektu Rozporządzenia róŜnicy, jaką proces boloński wprowadził między jednolitymi
studiami magisterskimi a studiami magisterskimi II stopnia, z których te ostatnie
trwają tylko 2 lata i nie muszą być merytoryczną kontynuacją studiów licencjackich.
Wątpliwości budzą teŜ inne niespójności z uregulowaniami prawnymi, jakie
wynikają z aktów prawnych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa WyŜszego oraz koszt
społeczny całkowitego zakwestionowania kwalifikacji zdobytych na studiach
pierwszego
wprowadza
stopnia
na
nieuzasadnione
kierunkach
pedagogicznych.
utoŜsamianie
przygotowania
Szczególny
chaos
pedagogicznego
z
przygotowaniem do wykonywania zawodu nauczyciela prowadzącego zajęcia
dydaktyczne.
PoniŜej
prezentujemy
uzasadnienia
naszej
oceny
oraz
propozycję
korekty
rozporządzenia.
1. Mimo przywoływania w OSR licznych przykładów krajów europejskich, w których
wymagane jest pięcioletnie (a nawet 6,5 letnie) kształcenia do zawodu
2
nauczyciela, projekt MEN nie realizuje deklarowanej intencji poprawy jakości w
tym zakresie: zamiast wydłuŜenia ścieŜki kształcenia nauczycieli umoŜliwia
bowiem jej bardzo powaŜne w skutkach skrócenie.
Według projektu MEN - pedagogiczne studia pierwszego stopnia na kierunkach
pedagogicznych (pedagogika, pedagogika specjalna i pedagogika wczesnej
edukacji) nie będą dawać Ŝadnych kwalifikacji, a jako etap poprzedzający
wymagane rozporządzeniem studia magisterskie nie muszą być z nimi związane
merytorycznie. W efekcie przyjęcia takiego rozwiązania liczne grupy nauczycieli,
którzy dotychczas przygotowywali się do zawodu w ciągu 3-letnich studiów
licencjackich (co juŜ budziło liczne zastrzeŜenia z uwagi na zbyt krótki czas),
obecnie kwalifikacje mogą uzyskać w ciągu 2 lat studiów magisterskich. Status
formalny studiów maskuje w ten sposób realne skrócenie i obniŜenie jakości
kształcenia przyszłych nauczycieli.
2. Obecny projekt MEN zrównuje wykształcenie uzyskane na dwuletnich
studiach II stopnia (magisterskich) z wykształceniem zdobytym na
pozauczelnianym kursie kwalifikacyjnym oraz przedkłada wagę tych
kursów nad studiami pierwszego stopnia (licencjackimi).
W świetle projektu MEN 3-letnie studia licencjackie nie dają kwalifikacji, a te
moŜe zapewnić ukończenie kursu realizowanego poza uczelniami wyŜszymi.
Warto pamiętać o tym, Ŝe prowadzące róŜnego rodzaju kursy czy szkolenia
placówki doskonalenia nauczycieli nie mają obowiązku poddania swoich działań
akredytacji. Ta bowiem jest dobrowolna, w przeciwieństwie do nadzoru Polskiej
Komisji Akredytacyjnej nad jakością kształcenia, jakie prowadzą szkoły wyŜsze.
Studia realizowane na uczelniach, zgodnie prawem dotyczącym szkolnictwa
wyŜszego, podlegają cyklicznej kontroli merytorycznej przez PKA i muszą
zapewniać
takie
warunki,
jak:
odpowiednia
liczba
kadry
o
wysokich
kwalifikacjach, aktualizację treści kształcenia w zgodzie z wynikami badań
naukowych i restrykcyjne procedury zapewniania jakości.
Kursy, prowadzone za zgodą kuratorów oświaty, nawet jeśli tym wymaganiom
podlegają, to jednak nie są poddane obligatoryjnej kontroli jakości kształcenia,
jak ma to miejsce w przypadku szkolnictwa wyŜszego.
3
Projekt
MEN
nie
róŜnicuje
przygotowania
pedagogicznego
i
nauczycielskiego, zgodnego ze standardami kształcenia nauczycieli. Trudno
ustalić, czym róŜni się przygotowanie pedagogiczne, opisane w § 2 (w które
włączono
dydaktykę
szczegółową),
od
przygotowania
do
prowadzenia
przedmiotu, zajęć lub innej działalności pedagogicznej, w tym nienauczycielskiej,
np. opiekuńczej, animacyjnej, rewalidacyjnej, terapeutycznej. Brak odróŜnienia
"przygotowania
pedagogicznego"
od
„przygotowania
pedagogicznego
do
wykonywania zawodu nauczyciela" (przygotowania nauczycielskiego)prowadzi
do sytuacji, w której absolwentowi studiów pedagogicznych, który nie realizował
zajęć dydaktycznych (np. absolwentowi pedagogiki społecznej, pedagogiki
resocjalizacyjnej, pedagogiki opiekuńczej z gerontologią itp.), nie moŜna z
powodów
formalnych
wpisać
do
suplementu
"posiada
przygotowanie
pedagogiczne". A przecieŜ takie posiada!
3. Wbrew argumentom zawartym w Uzasadnieniu MEN do opiniowanego projektu widoczne
są
rozbieŜności
między
Rozporządzeniem
a
regulacjami
wprowadzanymi przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego, w tym
ze standardami kształcenia nauczycieli i systemem bolońskim. MoŜna nawet
odnieść wraŜenie, Ŝe MEN nie dostrzega ogromnych zmian, jakie potęŜnym
nakładem sił wprowadzono na uczelniach wyŜszych takŜe w zakresie kształcenia
nauczycieli. Dotyczy to między innymi następujących aspektów projektu
rozporządzenia MEN:
- System boloński wprowadził studia dwustopniowe, tymczasem w projekcie
rozporządzenia
znacząco
obniŜono
status
studiów
pierwszego
stopnia
(licencjackich), a w niektórych przypadkach zlikwidowano sens ich podejmowania
(na kierunkach pedagogicznych); nie uczyniono z nich bowiem etapu
merytorycznie związanego z zawodem nauczyciela.
− Rozporządzenie nie uwzględnia moŜliwości nabycia przygotowania do
wykonywania zawodu nauczyciela w trakcie trzyletnich studiów zawodowych o
profilu praktycznym z wymaganą Ustawą 3 miesięczną praktyką zawodową,
którą uznano przecieŜ wcześniej za doskonały początek nabywania kwalifikacji
nauczycielskich.
4
− Rozporządzenie nie uwzględnia konstrukcji wzorcowych efektów kształcenia
dla dyscypliny pedagogika, zawartych w rozporządzeniu MNiSzW, zgodnie z
którą na obu poziomach kształcenia w duŜej mierze realizowane są podobne
treściowo efekty kształcenia z wyraźną róŜnicą stopnia ich pogłębienia i
wzbogacenia. Ponadto część efektów z pierwszego i drugiego poziomu studiów
ma budowę hierarchiczną.
Eksperci PKA analizując przygotowanie zawodowe nauczycieli, przy warunkach
rekrutacji na studia magisterskie, wielokrotnie wskazywali uczelniom, Ŝe
konstrukcja KRK dla kierunków pedagogicznych nie pozwala realizować efektów
kształcenia II stopnia bez opanowania podstaw pedagogiki ze studiów I stopnia.
4. Rozporządzenie uderza w system szkół niepublicznych i państwowych
wyŜszych szkół zawodowych, z których wiele wyspecjalizowało się w
przygotowaniu zawodowym nauczycieli na pierwszym stopniu studiów, a
pedagogika
stanowi
nierzadko
ich
główny
kierunek
kształcenia.
Po
wprowadzeniu rozporządzenia w proponowanym kształcie uczelnie te w duŜej
mierze stracą rację bytu.
5. W bardzo trudnej sytuacji postawiono studentów, którzy począwszy od roku 2012
podjęli lub w bieŜącym roku podejmą studia na kierunkach pedagogicznych,
zorganizowane według obecnie obowiązujących przepisów. Ci, którzy je
ukończyli jako kwalifikacyjne, właśnie się dowiedzą, Ŝe muszą powtórnie
zdobyć te same kwalifikacje na studiach magisterskich. Natomiast ci, którzy
juŜ studiują, muszą zostać poinformowani, Ŝe ukończenie tych studiów nie daje
kwalifikacji. Otrzymają je dopiero po zdublowaniu tych samych kwalifikacji
na studiach magisterskich.
W efekcie uczelnie nie dotrzymają umów - zgodnie z obowiązującym stanem
prawnym – zawieranych z kandydatami na studia, a takŜe umów, które juŜ
zostały ze studentami podpisane. MoŜe to spowodować lawinę pozwów
sądowych i przynieść negatywne skutki społeczne takŜe w postaci niszczenia i
tak juŜ nadwątlonego zaufania do instytucji państwowych.
5
6. Niejasne są intencje autorów projektu Rozporządzenia stojące za formalnym
rozdzieleniem kwalifikacji nauczycieli przedszkoli i klas I-III, skoro wprowadzono
w 2009 r. gwarancje toŜsamości kształcenia na tych dwóch poziomach edukacji.
7. Nie wiadomo teŜ, dlaczego wymaga się ukończenia studiów na „kierunku
pedagogika”,
choć
na
uczelniach
funkcjonują
kierunki
pedagogiczne
(pedagogika, ale teŜ pedagogika specjalna czy pedagogika wczesnej edukacji).
8. Zawarte w OSR zapewnienie, Ŝe „Przedmiotowa zmiana nie spowoduje
dodatkowych skutków finansowych dla budŜetu państwa i budŜetów j.s.t.,
poniewaŜ podnoszenie kwalifikacji jest naturalną tendencją wśród nauczycieli” jest
zdumiewające i stanowi kolejny przejaw przerzucania na nauczycieli cięŜaru
nieustannie wprowadzanych nowych regulacji prawnych.
PROPOZYCJA KOREKTY:
Dla rzeczywistego podniesienia jakości kształcenia nauczycieli niezbędna jest
korekta projektu. Z uwagi na fakt, Ŝe niniejsze stanowisko dotyczy zmian wobec
kształcenia na kierunkach pedagogicznych, formułujemy tu propozycje korekt dla
kształcenia tych właśnie grup nauczycieli.
Proponujemy dwa warianty zmiany, z których pierwsza umoŜliwia pracę na
stanowisku nauczyciela po co najmniej 5 latach kształcenia (2 + 3) w obszarze
związanym merytorycznie z wykonywanym zawodem, a druga umoŜliwia zdobycie
kwalifikacji juŜ na studiach licencjackich, ale uzaleŜnia awans zawodowy od
ukończenia uzupełniających studiów magisterskich lub podyplomowych.
NiezaleŜnie od wariantu korekty
- NaleŜy wprowadzić definicję "przygotowanie pedagogiczne do zawodu
nauczyciela" zbieŜną ze standardami kształcenia nauczycieli w szkołach wyŜszych
oraz
utrzymać
pedagogicznych
definicję
"przygotowanie
specjalności
nie
pedagogiczne"
dydaktycznych
dla
absolwentów
(tradycyjnie
nazywanych
nienauczycielskimi).
6
- Z zachowaniem okresu przejściowego naleŜy
wyeliminować kursy dające
kwalifikacje do wykonywania zawodu nauczyciela pozostawiając moŜliwość
prowadzenia przez ośrodki pozaakademickie kursów doskonalących.
1) Intencja wydłuŜenia ścieŜki kształcenia nauczycieli na kierunkach pedagogicznych
(np.
w
zakresie
wczesnej
edukacji,
pedagogiki
specjalnej,
pedagogiki
resocjalizacyjnej) i podniesienia jego jakości zostałaby zrealizowana przez
wprowadzenie
zapisów
o
dwustopniowym
przygotowaniu
do
zawodu
nauczyciela, tzn. zapewniających:
-
wykonywanie
zawodu
nauczyciela
na
stanowiskach
związanych
z
tymi
specjalizacjami przez osoby, które zrealizowały dwustopniowe przygotowanie w
dyscyplinie pedagogika (np. w zakresie wczesnej edukacji, specjalizacji w ramach
pedagogiki
specjalnej,
pedagogiki
resocjalizacyjnej),
na
które
składają
się
pedagogiczne studia pierwszego i drugiego stopnia.
-wykonywanie zawodu nauczyciela na tych stanowiskach równieŜ przez osoby, które
posiadały kwalifikacje do nauczania przedmiotu lub prowadzenia zajęć edukacyjnych
zdobyte na studiach magisterskich i uzupełniły swoje kwalifikacje na studiach
magisterskich lub dyplomowych na kierunkach pedagogicznych.
- wykonywanie zawodu nauczyciela przez osoby, które posiadały kwalifikacje
zawodowe w obszarze nauk humanistycznych i społecznych zdobyte na studiach
licencjackich, posiadały przygotowanie pedagogiczne i uzupełniły swoje kwalifikacje
na studiach magisterskich na kierunkach pedagogicznych1.
2) Intencja wydłuŜenia ścieŜki kształcenia nauczycieli i podniesienia jego jakości
zostałaby
zrealizowana
w
warunkach
ścisłego
powiązania
przepisów
1
Zasadność posiadania przygotowania pedagogicznego przed podjęciem studiów magisterskich na kierunkach
pedagogicznych wynika z hierarchicznej konstrukcji efektów kształcenia tej dyscypliny. Absolwent studiów
licencjach podejmujący studia magisterskie i realizujący pogłębione efekty kształcenia powinien posługiwać się
co najmniej podstawową terminologią pedagogiczną, znać podstawowe koncepcje pedagogiczne, poruszać się
w podstawowej literaturze pedagogicznej. Bez takich podstaw realizacja pogłębionych efektów kształcenia na
odpowiednim poziomie merytorycznym niezbędnym dla zawodu nauczyciela jest mało prawdopodobna.
7
dotyczących
zatrudniania
nauczycieli
ze
ścieŜką
awansu
zawodowego
nauczycieli.
Studia
pierwszego
stopnia
dawałyby
wówczas
kwalifikacje
(zgodnie
z
Rozporządzeniem w sprawie standardów kształcenia nauczycieli i systemem
bolońskim), ale umoŜliwiałyby uzyskanie tylko stanowiska nauczyciela staŜysty i
nauczyciela kontraktowego. Natomiast kolejny awans powinien być uzaleŜniony od
ukończenia studiów drugiego stopnia, zgodnych z juŜ posiadanymi kwalifikacjami
(magisterskich II stopnia).
Jednocześnie
podkreślamy,
Ŝe
naszą
intencją
nie
jest
ograniczenie
i
usztywnienie kształcenia tylko w jednej specjalności na dwóch stopniach
studiów. Chodzi nam o specjalizację pedagogiczną elastycznie ujętą w ramach
wszystkich specjalności. Na przykład absolwent licencjatu z wczesnej edukacji lub
pedagogiki opiekuńczej moŜe uzupełniać swoje kwalifikacje (w obu wariantach
proponowanych korekt) na studiach magisterskich z oligofrenopedagogiki. Przy czym
w pierwszym wariancie jego ostateczne kwalifikacje określają studia magisterskie, a
w drugim wariancie zdobywa w ten sposób dodatkowe kwalifikacje i moŜliwość
dalszych awansów na ścieŜce zawodowej.
PODSUMOWANIE
Autorzy opinii wraz ze środowiskiem pedagogów, wyraŜają duŜą wolę
współpracy przy korekcie w/w projektu oraz jego doskonalenia na rzecz
rzeczywistej poprawy jakości przygotowania nauczycielskiego. Raz jeszcze
podkreślamy, Ŝe przywrócenie dzięki nowelizacji wyŜszego poziomu wykształcenia
nauczycieli w pełni wzmocni nie tylko ich osobiste kwalifikacje, ale takŜe zapewni
najwyŜsze standardy przygotowania do tego trudnego zawodu.
WyraŜamy pełną aprobatę dla wymagania od nauczyciela wykształcenia
magisterskiego, bez względu na to, czy pracuje w przedszkolu, szkole
podstawowej, gimnazjum czy ponadgimnazjalnej. Nie moŜemy się jednak zgodzić
na wyeliminowanie studiów pierwszego stopnia z procesu przygotowania
8
nauczycielskiego. Dobre przygotowanie nabyte podczas studiów pierwszego
stopnia jest niezbędne do nabycia pełnych kwalifikacji nauczycielskich uzupełnionych
o studia magisterskie. Inaczej mówiąc w pewnych obszarach pedagogiki, np.
pedagogiki wczesnej edukacji, pedagogiki specjalnej (w tym oligofrenopedagogiki)
konieczne są kwalifikacje dwustopniowe w obrębie dyscypliny pedagogika (i jej
subdyscyplin) obejmujące zarówno pierwszy, jak i drogi stopień studiów.
Z uwagi na fakt licznych niespójności prawnych między regulacjami
Ministerstwa Edukacji Narodowej a aktami prawnymi wydawanymi przez
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego oraz głęboko zróŜnicowaną
specyfikę studiów pedagogicznych, która wymaga spokojnej debaty i
wysłuchania
głosów
przedstawicieli
postulujemy
Rady
przedstawicieli
Głównej
wstrzymanie
róŜnych
Szkolnictwa
opiniowanego
subdyscyplin
WyŜszego
rozporządzenia
pedagogiki,
oraz
MNiSzW
do
momentu
wypracowania wspólnego stanowiska przez środowisko szkół wyŜszych i
ustawodawcę.
Do wiadomości:
- Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego;
- Rada Główna Szkolnictwa WyŜszego;
- Prezes Polskiej Akademii Nauk;
- rektorzy i dziekani uczelni publicznych i niepublicznych odpowiedzialni za kształcenie
nauczycieli;
- Polska Agencja Prasowa.
9