Muzyka religijna w twórczości kompozytorów Górnego Śląska

Muzyka religijna w twórczości kompozytorów Górnego Śląska
Znacząca większość powszechnie znanych kompozytorów tworzyła zarówno muzykę świecką,
jak i religijną. Na obszarze Górnego Śląska, gdzie religia ma ogromne znaczenie dla życia duchowego,
rozwijała się muzyka sakralna, którą tworzyli zarówno kompozytorzy światowej sławy jak i lokalni
pomniejsi parafialni organiści, dyrygenci chórów, których sława pozostała w zasięgu lokalnym, a ich
kompozycje wykonywane są w danej parafii. W niniejszym artykule zaproponuję krótkie
przypomnienie kilku kompozytorów muzyki religijnej, dla których Górny Śląsk to miejsce urodzenia
bądź miejsce wybrane do życia.
Wincenty z Kielczy (Śląsk Opolski) urodzony ok. roku 1200, zmarł w 1262 roku. Znany przede
wszystkim jako autor tekstu pieśni Gaude Mater Polonia (Raduj się Matko Polsko), która do
dzisiejszego dnia wykonywana jest na największych oficjalnych uroczystościach. Warto przypomnieć,
że jest to hymn nieszporny na melodię chorału gregoriańskiego Oh salutaris Hostia – O zbawcza
Hostio. Gaude Mater Polonia stanowi część oficjum rymowanego Historia Gloriosissimi Stanislai
(Historia najsławniejszego Stanisława) poświęconego św. Stanisławowi.
Grzegorz Gerwazy Gorczycki, kompozytor muzyki religijnej okresu baroku, zwany
„polskim Haendlem”. Urodzony w Rozbarku ( obecnie dzielnica Bytomia) ok. 1665r. Ukończył studia
teologiczne i będąc księdzem katolickim w Krakowie, oprócz posługi kapłańskiej, kontynuował pasję
muzyczną jako kompozytor dzieł religijnych. Do najważniejszych dzieł Gorczyckiego zaliczyć należy
Completorium, Laetatus sum, Missa paschalis, Conductus funebris. Od 8 lat w Bytomiu odbywa się
Międzynarodowy Festiwal im.Grzegorza Gerwazego Gorczyckiego.
Georg Philipp Telemann- kompozytor niemiecki okresu baroku. Związał się z sasko- polskim rodem
Promnitzów i pełnił funkcję kapelmistrza ( w orkiestrze grali muzycy polscy, czescy i niemieccy).
Przebywając w ich posiadłościach w Żarach ( obecnie woj. lubuskie na Dolnym Śląsku ) i Pszczynie
(woj śląskie), zainteresował się lokalną muzyką ludową, ponadto przebywał w Krakowie. W jego
muzyce odnajdujemy echa ludowej muzyki śląskiej ( tańce śląskie) i polskiej ( m.in. Koncerty polskie,
Suita polska). Jest uważany za najpłodniejszego kompozytora, skomponował bardzo wiele utworów
religijnych: mszy ( 15) , oratoriów ( 35), pasji (46) i wiele kantat kościelnych. Obecnie w Pszczynie
corocznie odbywają się koncerty „Wieczory i Telemanna” .
Kompozytorem pochodzącym ze Śląska Opolskiego był nauczyciel Fryderyka Chopina, Józef Elsner.
Urodził się w Grodkowie w 1769 roku, zmarł w 1854 roku w Warszawie. Od dziecięcych lat jego
kontakt z muzyką związany był z kościołem. Uczył się i śpiewał w szkole przy klasztorze dominikanów
oraz w jezuickim Gimnazjum św. Macieja we Wrocławiu. W dorosłym zawodowym życiu był m.in.
kapelmistrzem w teatrze lwowskim. W roku 1799r. przeniósł się na stałe ze Lwowa do Warszawy, gdzie
od 1824r. prowadził operę w Teatrze Narodowym. W twórczości Józefa Elsnera oprócz muzyki
świeckiej ( oper, koncertów, symfonii) znaczącą część stanowią formy religijne. Skomponował on 30
mszy, 18 ofertoriów oraz utwory oratoryjno-kantatowe np. Stabat Mater, 2 requiem, kantaty, motety i
pieśni.
Arnold Ludwig Mendelssohn urodził się w zamożnej, znanej z tradycji muzycznych rodzinie
żydowskiej w Raciborzu w 1855 roku, zmarł w 1931 roku w Darmstadt. W Raciborzu uczył się w
Królewskim Gimnazjum Ewangelickim. W Berlinie ukończył Instytut Muzyki Kościelnej. Jego twórczość
muzyczna określana jest jako późnoromantyczna, przenika ją duch religijności. Podkreśla się jego
zasługi w dziedzinie muzyki kościelnej, etyki i światopoglądy chrześcijańskiego. Komponował muzykę
do wierszy m.in. Wolfganga Goethego i Josepha Eichendorffa ( poety z Łubowic pod Raciborzem).
Przypomnę także kilka nazwisk współczesnych kompozytorów związanych z Górnym Śląskiem, którzy
pisali utwory religijne i nie jest to twórczość marginalna, ale znacząca dla ich dorobku.
Ze Śląska Cieszyńskiego pochodził świetnie się zapowiadający kompozytor, Jan Sztwiertnia. Urodzony
w 1911r. w Hermanicach (obecnie dzielnica Ustronia). Był wychowankiem Ewangelickiego Domu
Sierot w Ustroniu. W latach 1925-30 kontynuował naukę w Seminarium Nauczycielskim w Cieszynie.
Po ukończeniu Seminarium został nauczycielem w szkole ludowej w Wiśle. Ponadto był organistą i
prowadził chór kościelny. Pisał drobne utwory do użytku szkolnego i kościelnego, fugi, preludia,
chorały, kantaty. W 1937 r rozpoczął studia w Konserwatorium Muzycznym w Katowicach. W maju
1939 roku w nagrodę za dorobek twórczy Sztwiertnia otrzymał stypendium na studia muzyczne w
Paryżu. Niestety, wybuch wojny zniweczył plany młodego kompozytora. W czerwcu 1940 r. w wieku
29 lat został aresztowany przez gestapo. Zginął w obozie koncentracyjnym w Mauthausen-Gusen.
Sławę o zasięgu międzynarodowym zdobyli Henryk Mikołaj Górecki oraz Wojciech Kilar.
Henryk Mikołaj Górecki urodzony w Czernicy powiat rybnicki w 1933 roku, zmarł w Katowicach w
2010r. Długie lata związany z Akademią Muzyczną w Katowicach jako student, wykładowca, profesor,
rektor. Kompozycję studiował u Bolesława Szabelskiego , kompozytora który również tworzył dzieła
religijne. Wśród religijnych kompozycji Góreckiego można wymienić Miserere, dwie pieśni sakralne
(1971) do tekstów M. Skwarnickiego , psalm Beatus (na zamówienie Karola Wojtyły w 1979r), Amen,
Totus Tuus. Wielką, światową sławę przyniosła Góreckiemu III Symfonia ( Symfonia pieśni żałosnych)
w 1992 roku.
Wojciech Kilar urodził się we Lwowie. Na Śląsku mieszka od 1948 roku, kiedy to rozpoczął naukę w
Liceum Muzycznym w Katowicach. Wśród kompozycji religijnych Wojciecha Kilara do najbardziej
znanych zaliczyć można Bogurodzicę na chór mieszany i orkiestrę, Exodus, Angelus, mszę w intencji
pokoju na nowe tysiąclecie: Missa pro pace (A. D. 2000) na sopran, alt, tenor, bas, chór mieszany i
orkiestrę symfoniczną.
Źródła:
1. Andrzej Chodakowski (red.) Encyklopedia muzyki , wyd. PWN Warszawa 1995
2. Ślązacy od czasów najdawniejszych do współczesności, t.I-III, Łubowice - Opole brw.
3. Małgorzata Kosińska, Grzegorz Gerwazy Gorczycki (Gorczyca) [online], Polskie Centrum
Informacji Muzycznej, Związek Kompozytorów Polskich, 2006. [dostęp: 12.09.2013], dostępny
w internecie: http://www.culture.pl
4. Szulakowska-Kulawik Jolanta, Sfera sacrum w śląskiej muzycznej twórczości pozaliturgicznej,
[online] , 2008 [dostęp: 13.09.2013r.], dostępny w internecie: http://www.sbc.org.pl
Sławomir Jarzyna