Pobierz

Przewoźniak Maciej
52
Maciej Przewoźniak
A. Cieszewska (red.) Płaty i korytarze jako
elementy struktury krajobrazu – możliwości i
ograniczenia koncepcji, 2004, Problemy Ekologii
Krajobrazu tom XIV, Warszawa
PŁATY I KORYTARZE EKOLOGICZNE W STRUKTURZE MIASTA
– TEORIA I PRAKTYKA
Patches and corridors in townscape structure – theory and practice
Płaty i korytarze ekologiczne tworzą tzw. osnowę ekologiczną miasta, zwaną też
systemem przyrodniczym miasta1. Termin "osnowa ekologiczna" oznacza system terenów
aktywnych biologicznie, przenikających dany obszar, umożliwiających przyrodnicze,
horyzontalne powiązania funkcjonalne przez cyrkulację atmosferyczną, przepływ wody,
migrację roślin i zwierząt i inne procesy przyrodnicze. Istnienie osnowy ekologicznej
warunkuje utrzymanie względnej równowagi ekologicznej środowiska przyrodniczego,
wzbogaca jego strukturę i urozmaica krajobraz w sensie fizjonomicznym.
Specyfika osnowy ekologicznej miasta polega na tym, że przenika ona obszary
szczególnej koncentracji ludzi z różnymi przejawami ich aktywności, a tym samym
koncentracji antropogenicznych przekształceń środowiska przyrodniczego. Wynikają z
tego z jednej strony duże antropogeniczne obciążenie osnowy ekologicznej w miastach i
duże ograniczenia w jej funkcjonowaniu, a z drugiej ogromna rola osnowy jako ważnego
uwarunkowania
jakości
środowiska
miejskiego.
Osnowa
ekologiczna
miasta
w
szczególności:
•
wpływa korzystnie na stan czystości środowiska miejskiego, zwłaszcza w zakresie
stanu aerosanitarnego, klimatu akustycznego i stanu wód;
•
stanowi ważny element kształtowania lokalnych warunków bioklimatycznych;
•
obejmuje z reguły ważne dla jego mieszkańców tereny rekreacji codziennej i
weekendowej;
•
stanowi istotny element krajobrazu miasta postrzeganego w kategoriach estetycznych.
Osnowa ekologiczna miasta wpływa w związku z powyższym w bardzo dużym
stopniu, bezpośrednio i pośrednio, na ekologiczne warunki życia ludzi.
Fundamentalne zasady kształtowania osnowy ekologicznej sformułował Andrzejewski
(1980)2. Są to zasady ciągłości przestrzennej i czasowej ekosystemów, bioróżnorodności
oraz adekwatności systemów biotycznych do warunków siedliskowych. Najtrudniej spełnić
na terenach zurbanizowanych zasadę ciągłości przestrzennej ekosystemów, przede
wszystkim ze względu na nadrzędność funkcjonalną ciągów infrastruktury technicznej,
zwłaszcza komunikacyjnej.
Przewoźniak Maciej
53
Stan osnowy ekologicznej miast jest bardzo zróżnicowany. W większości miast ma
ona przypadkowy charakter wynikający z układu i charakteru pierwotnych struktur
przyrodniczych, które były nieprzydatne dla bezpośredniej urbanizacji. Przykłady
świadomego kształtowania osnowy ekologicznej miast w dużej skali przestrzennej są
nieliczne, zarówno w Polsce jak i na świecie.
Z kształtowaniem osnowy ekologicznej miast wiąże się podstawowy dylemat
kształtowania
ładu
przestrzennego
miast:
czy
w
wymiarze
ekologicznym
korzystniejsze jest miasto zwarte – terenooszczędne, np. w bogatym otoczeniu
przyrodniczym, czy też miasto ekstensywnie zagospodarowane, zajmujące bardzo
duże tereny, ale z przenikającym go systemem terenów przyrodniczo aktywnych?
(Przewoźniak 2002)3.
Problem ten może być różnie zinterpretowany zarówno w ujęciu teoretycznym jak i
praktycznym. Omówieniu różnych aspektów tego zagadnienia poświęcony jest referat.
LITERATURA
Andrzejewski R., 1980, Fizjografia i ekologiczne kształtowanie środowiska biotycznego na
obszarach zurbanizowanych, Człowiek i Środowisko, t.4, nr 4.
Przewoźniak M., 2002, Kształtowanie środowiska przyrodniczego miast. Przykłady z regiony
gdańskiego, Wyd. Politechniki Gdańskiej, Gdańsk.
Szulczewska B., Kaftan J. (red.) 1996, Kształtowanie systemu przyrodniczego miasta, IGPiK,
Warszawa
1
2
3
Szulczewska B., Kaftan J. (red.) 1996
Andrzejewski R., 1980
Przewoźniak M., 2002,