Stan obecny i przyszłość zakładów usług leśnych (Janusz Kocel
Transkrypt
Stan obecny i przyszłość zakładów usług leśnych (Janusz Kocel
STAN OBECNY I PRZYSZŁOŚĆ PRYWATNYCH FIRM LEŚNYCH Janusz Kocel Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym Przesłanki powstania prywatnego sektora usług leśnych 1. Poprawa efektywności ekonomicznej nadleśnictw, dzięki: - wyŜszej konkurencyjności firm leśnych pod względem cen usług, terminowości realizacji zleceń, kompleksowości usług oraz dyspozycyjności; - zamianie kosztów stałych nadleśnictw związanych z zatrudnianiem robotników własnych nadleśnictw na koszty zmienne ponoszone z chwilą zlecenia firmom leśnym wykonania określonych zadań gospodarczych. 2. Stworzenie przesłanek do efektywniejszego zarządzania gospodarką leśną, pomimo pozostawania lasów w gestii zarządu Skarbu Państwa. Prywatny sektor usług w Lasach Państwowych - w ujęciu retrospektywnym • Rok 1990 - rozwiązanie organizacyjne przyjęte w Nadleśnictwie Dobrocin („Prywatne nadleśnictwo” w Trybunie Leśnika z 1990 nr 7) oraz w okresie późniejszym w Nadleśnictwie Olsztynek i Rudziniec. • Rok 1991 - Wytyczne ramowe „Prywatyzacja prac leśnych” • Rok 1992 – powstanie Stowarzyszenia Przedsiębiorców Leśnych im. Mieczysława Wierzbickiego • Rok 1995 - Wytyczne ramowe „ Prywatyzacja działalności gospodarczej nadleśnictw” W preambule wytycznych zostało jednoznacznie określone stanowisko kierownictwa Lasów Państwowych – prywatyzacja działalności gospodarczej nadleśnictw została uznana za integralną część strategii Lasów Państwowych Wielkość prywatnych firm leśnych pod względem liczby zatrudnionych Rok Ogó Liczba firm Ogółem liczba firm jednojednoprywatnych osobowych Liczba firm wieloosobowych zatrudniają zatrudniająca robotnikó robotników stał stałych 2-5 6-10 1111-20 2121-50 >50 1993 377 38 134 64 51 39 6 1996 815 151 336 141 127 53 7 1999 3261 1902 575 176 97 30 2 2003* 7539 3287 3004 796 330 120 2 2006* 4728 1233 2133 866 415 67 14 2010* 4231 1016 1812 845 435 115 8 *Źródło: Dyrekcja Generalna Lasó Lasów Pań Państwowych Ryc. 1. Struktura wielkości prywatnych firm leśnych pod względem zatrudnienia w roku 2010 Przedsiębiorcy leśni Wykształcenie • • • • Tylko 68 szefów firm wieloosobowych (6,9%) posiadało wykształcenie wyŜsze leśne lub pozaleśne. Z wykształceniem podstawowym kierowało firmami wieloosobowymi 113 przedsiębiorców (11,4%), co naleŜy uznać za niepokojące zjawisko. Wśród właścicieli firm jednoosobowych dominowały równieŜ osoby, z których 55,37% posiadało wykształcenie zawodowe pozaleśne, a 25,61 % − tylko podstawowe Podstawowa przyczyna: przejęcie przez prywatny sektor usług leśnych pracowników, którzy odeszli z sektora państwowego (np. z nadleśnictw i byłych PGR). Wiek • • • • Przedsiębiorcy leśni „starzeją się” a prywatny sektor usług leśnych jest „sektorem prawie zamkniętym” Uzasadnienie: W roku 1999 – dominowali przedsiębiorcy między 31 a 40 rokiem Ŝycia. roku 2002 i 2006 - dominowali przedsiębiorcy będący między 41 a 50 rokiem Ŝycia. W roku 2003 w sektorze usług pracowało do 1 roku - 12,1-16,4% właścicieli firm. W roku 2006 staŜem pracy do 1 roku legitymowało się 6,2-10,1% właścicieli firm. Liczba maszyn specjalistycznych i ich szacunkowy stopień wykorzystania w prywatnych firm leśnych Maszyny specjalistyczne Liczba maszyn* specjalistycznych Stopień wykorzystania [%] Harwestery 129 58 Skidery 1503 67 Forwardery 259 60 Procesor 1 - *Źródło: DGLP Harwestery: RDLP Białystok – 19 szt., RDLP Olsztyn i Szczecin – po 16 szt., RDLP Gdańsk i Zielona Góra – po 14 szt. Forwardery: RDLP Szczecinek – 35 szt., RDLP Gdańsk – 30 szt., RDLP Zielona Góra – 25 szt. RDLP Szczecin – 24 szt. Przyczyny niskiego wykorzystania środków technicznych prywatnych firm leśnych • Przedwczesne reakcje przedsiębiorców leśnych na zwiększenie popytu (lata 2006-2008) na usługi oraz chęć wyprzedzenia konkurencji w ekspansji rynkowej; są one przyczyną przeinwestowania albo nietrafionych inwestycji; działania te prowadzą w konsekwencji do powstania nadmiaru zdolności produkcyjnych firm w sektorze usług leśnych. • NiemoŜliwość zapewnienia przez nadleśnictwa frontu pracy, gwarantującego efektywne wykorzystanie maszyn wielooperacyjnych, • Niskie stawki za usługi wykonywane maszynami wielooperacyjnymi • Większość zakupionych maszyn pochodzi z drugiego obiegu • Brak odpowiedniej wiedzy i przekonania pracowników nadleśnictw do wprowadzania technologii z zastosowaniem maszyn wielooperacyjnych. Nierozwiązane problemy dotychczas to m.in.: - dostępność powierzchni (brak szlaków zrywkowych), - brak unifikacji sortymentowej, pomiaru i ewidencji drewna pozyskiwanego przez maszyny wielooperacyjne (zwłaszcza kłodowanego), - znaczna liczba wyrabianych sortymentów drzewnych na jednej pozycji cięć, co powoduje zmniejszenie wydajności pracy (szczególnie przy zastosowaniu maszyn wielooperacyjnych). Lasy Państwowe jako specyficzny rynek usług • PGL LP są dla większości firm jedynym odbiorcą oferowanych usług. W okresie dekoniunktury na rynku drzewnym Lasy Państwowe ograniczają zakres realizowanych zadań, co znajduje niekorzystne odzwierciedlenie w sytuacji ekonomicznej firm leśnych • Konieczność wykonywania usług w określonych reŜimach biologicznych w Lasach Państwowych jest przyczyną pojawiania się trudności finansowych firm w ciągu roku gospodarczego (w grudniu i styczniu oraz lipcu). • Sezonowość wykonywanych w PGL LP zadań gospodarczoleśnych wymusza, aby działalność gospodarcza leśnych firm usługowych nie ograniczała się wyłącznie do usług świadczonych na rzecz gospodarki leśnej („usługi leśne plus”). Fazy rozwoju prywatnego sektora usług leśnych Faza sektora pojawiającego się (lata 1990-1996) przypadła na pierwszy okres transformacji polskiej gospodarki i charakteryzowała się niewielką liczbą małych firm, w których niejednokrotnie ich właściciele pracowali na równi z własnymi robotnikami. Faza sektora dojrzewającego (lata 1997−2004) znaczny wzrost liczby firm leśnych spowodował nasilenie konkurencji na rynku usług leśnych. Zaczął występować nadmiar zdolności produkcyjnych firm. Chęć zakupu nowocześniejszego i wydajniejszego specjalistycznego sprzętu aniŜeli posiadali konkurenci doprowadziło w wielu przypadkach do przeinwestowania. Faza sektora o cechach globalnych (od 1 maja 2004 r. do chwili obecnej) Pierwszym negatywnym skutkiem był zakaz pomocy ze strony PGL LP (zakaz pomocy publicznej) oraz odczuwalny brak wykwalifikowanych robotników do pracy w lesie. Reakcją rynku usług leśnych na zwiększony rozmiar pozyskania drewna przez PGL LP w latach 2007−2008 był kolejny wyraźny wzrost zakupu przez firmy leśne specjalistycznego sprzętu. Przyszłość prywatnych firm leśnych I. „Usługi bez granic” - swobodny przepływ kapitału, ludzi i usług oraz nadmiar zdolności produkcyjnych spowoduje, Ŝe firmy leśne będą podejmować pracę w miejscach, gdzie zasoby produkcyjne firm zostaną bardziej efektywnie wykorzystane, Przykład: nasze firmy wchodzą do Europy Wschodniej (na Litwę i Białoruś,), pracują w Niemczech, w polskich firmach pracują operatorzy maszyn z Finlandii, polskim rynkiem usług leśnych interesują się firmy leśne z Republiki Czeskiej i Niemiec. Przyszłość prywatnych firm leśnych c.d. II. „Kurczenie” się sektora usług leśnych - ograniczenie wolumenu prac leśnych na skutek ekologizacji i ekonomizacji działań gospodarki leśnej (Natura 2000, wprowadzanie odnowień naturalnych, rezygnacja lub znaczna modyfikacja niektórych prac z zakresu zagospodarowania lasu), - świadoma rezygnacja z prowadzenia gospodarki leśnej na niektórych obszarach leśnych (np. rezygnacja pozyskiwania surowca drzewnego z terenów trudno dostępnych oraz zagospodarowywanie tych terenów. Przyszłość prywatnych firm leśnych c.d. III. Przejęcie przez firmy leśne niektórych zadań - dotąd wykonywanych przez administrację leśną - potrzeba dalszej redukcji przez Lasy Państwowe kosztów administracyjnych spowoduje konieczność stosowania outsourcingu, czyli przejęcia przez firmy leśne części zadań dotychczas wykonywanych przez administrację leśną, jak np. manipulacja i odbiór pozyskanego drewna, wyznaczanie drzew do wycinki, -wprowadzanie na szerszą skalę maszyn wielooperacyjnych do pozyskiwania drewna będących w dyspozycji firm leśnych spowoduje zmniejszenie zatrudnienia w nadleśnictwach (pozyskanie drewna stanowi ok. 40% rocznego czasu pracy leśniczego). Przyszłość prywatnych firm leśnych c.d. IV. Zamiana konsumentów usług na „prosumentów” - dotychczasowi odbiorcy usług - konsumenci z czasem stawać się będą „prosumentami”, czyli nabywcami usług, których nie będzie zadawalać standardowa usługa, lecz zaczną aktywnie oddziaływać na kształt i tworzenie usług oraz sposób ich oferowania, - indywidualizacja zamówień i kompleksowość usług świadczonych przez firmy leśne (dostosowywanie środków technicznych, technologii świadczonych usług, czasu wykonania itp. – do potrzeb odbiorcy usług). Przyszłość prywatnych firm leśnych c.d. V. Szersze zastosowanie maszyn wielooperacyjnych - stopniowe ograniczanie prac ręcznych w uŜytkowaniu głównym lasu w wyniku zaostrzających sie norm bezpieczeństwa i cięŜkości prac, - narastający brak rąk do pracy w gospodarce leśnej spowodowany poszukiwaniem przez pracowników pracy bezpieczniejszej i o mniejszym stopniu cięŜkości, - migracja ludności ze wsi do miast w wyniku narastających problemów na rynku pracy w rolnictwie, - wzrost wydajności pracy przy zastosowaniu maszyn wielooperacyjnych (np. w Szwecji w ciągu ostatnich 40 lat wzrosła ponad dziesięciokrotnie wydajność pracy dzięki zastosowaniu maszyn wielooperacyjnych). Przyszłość prywatnych firm leśnych c.d. VI. Personel firm – wzrost wiedzy interdyscyplinarnej, samodzielność w podejmowaniu decyzji oraz wysokie kompetencje – takie cechy personelu firm leśnych wymusi wzrost udziału wysokiej techniki (maszyn wielooperacyjnych) oraz konieczność świadczenia usług na najwyŜszym poziomie jakościowym, - zmiany w zawodowym szkolnictwie leśnym (np. przekształcenie niektórych techników leśnych w szkoły dla robotników – na wzór gospodarki leśnej Niemiec). Przyszłość prywatnego sektora usług a samofinansowanie się Lasów Państwowych WYSZCZEGÓLNIENIE Jednostka miary Prognoza zmiennych w 2009 r. Realizacja zmiennych w 2009 r. (wykonanie) RóŜnica [kol.3 – kol. 4] Rezultat finansowy [tys. zł] 2 3 4 5 ścinka i wyrób sortymentów zł/1 m3 25,89 23,97 1,92 zrywka drewna zł/1 m3 22,15 20,48 1,67 ilość pozyskanego drewna tys. m3 32768,9 33 111,0 - 342,1 63 573,1 ilość zerwanego drewna tys. m3 29492,0 31 126,9 -1634,9 51 981,9 1 RAZEM 6 115 555 Przyszłość sektora usług leśnych a samofinansowanie się Lasów Państwowych Czy moŜliwy jest powrót w Lasach Państwowych do tradycyjnych kosztownych rozwiązań z zakresu organizacji wykonawstwa prac? • • • • Problem uwzględnienia w metodzie prywatyzacji przez powierzenie „progu bezpieczeństwa wykonawczego” - zatrudniania w nadleśnictwach własnych robotników oraz posiadania własnych środków technicznych. Obecnie wysoka stopa bezrobocia w Polsce oraz ograniczone moŜliwości zatrudnienia za granicą – nie stwarza to zagroŜenie LP dyktatem cenowym ze strony prywatnego sektora usług. Wysokie „bariery wyjścia” z sektora usług leśnych; trudności ze sprzedaŜą maszyn specjalistycznych, specjalistyczna wiedza i poziom wykształcenia większości przedsiębiorców leśnych. MoŜliwy powrót PGL LP do droŜszych tradycyjnych rozwiązań w przypadku zaistnienia braku konkurencji na rynku usług leśnych (wówczas wypracowanie rozwiązań stosowanych np. w gospodarce leśnej Niemiec). „Im więcej rynku w działalności gospodarczej Lasów Państwowych tym lepsze perspektywy na samofinansowanie się” Dziękuję za uwagę!