docnotatki # 1 - Za Jezusem
download 
Reklamacja Transkrypt
notatki # 1 - Za Jezusem
1 Pięcioksiąg Kluczowa Idea Naród Ludzie Boży charakter Boża rola Główne słowa Początki Wybrany Uczynieni Wszechmoc Stwórca „niech się stanie” Odkupienie Uwolniony Odkupieni Miłosierdzie Wyzwoliciel „wypuść mój lud” Poświecenie Odzielony Nauczeni Świętość Uświęciciel „bądź święty” Sprawiedliwość Zaopatrujący „wejdź” Miłujący Pan Nagradzający „bądź posłuszny” Księga Rodzaju (1 MojŜeszowa) Wyjścia (2 MojŜeszowa) Kapłańska (3 MojŜeszowa) Liczb (4 MojŜeszowa) Wędrówka Powtórzonego Odnowienie Prawa Przymierza (5 MojŜeszowa) Oczyszczony Sprawdzeni Przygotowany Ponownie pouczeni Daty wymienione w Pięcioksięgu Data Okoliczność Referencje biblijne 10 dzień, 1 miesiąc, 1 rok Przygotowanie do pierwszej Paschy 15 dzień, 1 miesiąc, 1 rok Exodus (wyjście z Egiptu) Lb 33,3 15 dzień, 2 miesiąc, 1 rok Przybycie na pustynię Sin(1) Wj 16,1 3 miesiąc, 1 rok Przybycie na pustynię Synaj Wj 19,1 1 dzień, 1 miesiąc, 2 rok Ukończono budowę Przybytku 1-12 dzień, 1 miesiąc, 2 rok Poświęcenie ołtarza Poświęcenie Lewitów Wj 12,2-3 Wj 40,1,17 Lb 7,1,10-83 Lb 8,1-26 14 dzień, 1 miesiąc, 2 rok Święto Paschy Lb 9,1,5 1 dzień, 2 miesiąc, 2 rok Pierwszy spis Izraela Lb 1,1,18 14 dzień, 2 miesiąc, 2 rok Święto Paschy dla tych którzy nie mogli jej obchodzić w wyznaczonym terminie Lb 9,11 20 dzień, 2 miesiąc, 2 rok Wymarsz z pustyni Synaj Lb 10,11 38 lat Czas trwania wędrówki po pustyni Pwt 2,14 1 miesiąc, 40 rok Na pustyni Sin(2) koło Kadesz - śmierć Miriam Lb 20,1 porównaj z Lb 20,22-29; 33,38 1 dzień, 5 miesiąc, 40 rok Śmierć Aarona Lb 20,22-29; 33,38 1 dzień, 11 miesiąc, 40 rok Poselstwo Mojżesza Pwt 1,3 2 Twórcza praca Boga w: Ks. Rodzaju 1 Ks. Rodzaju 2 Bóg Stworzenia Bóg Przymierza Elohim Jahwe Wszechmocny Bóg Osobisty Bóg Stworzenie wszechświata Stworzenie człowieka Uwieńczeniem człowiek Uwieńczeniem małŜeństwo Sześć dni stworzenia Szósty dzień stworzenia OGRÓD EDEN MoŜliwa lokalizacja ogrodu Eden fra ys gr Ty Eu Morze Śródziemne t Zatoka Perska Nil Skala Morze Czerwone 0 w milach 200 w kilometrach 300 Pokusa: pierwszy i ostatni Adam 1 J 2:16 Ks. Rodzaju 3:6 Pierwszy Adam Ew. Mateusza 4 Ostatni Adam - Chrystus „poŜądliwość ciała” „Ŝe drzewo to ma owoce dobre” „powiedz Ŝeby te kamienie stały się chlebem” „poŜądliwość oczu” „Ŝe jest ono rozkoszą dla oczu” „Dam ci to wszystko (królestwa świata)” „pycha Ŝycia” „Ŝe owoce… nadają się do zdobycia wiedzy” „rzuć się w dół, aniołowie nosić cię będą” 3 ABRAM - ABRAHAM PodróŜ Abrama z Ur do Kanaanu śYZNY PÓŁKSIĘśYC Charan Urartu 2. Śmierć Teracha Rdz 11,32 Niniwa PaddanAram fra ys Eu Morze Śródziemne gr Ty Mezopotamia Mari Cypr t Akad 3. Abram wchodzi do Kanaanu Ur Uz Sumer 1. Powołanie Abrama Rdz 12,1-7 Egipt Elam Babilon Jordan Kanaan Dz 7,2-4 Synaj Zatoka Perska Perska Nil Pustynia Arabska Morze Czerwone Skala 0 w milach 200 w kilometrach 300 Przymierze z Abrahamem Dz 12,2-4 W Mezopotamii, Bóg kazał mu opuścić ziemię i rodzinę aby iść do innej ziemi. Rdz 12,1-3 W Charanie, Bóg kazał mu opuścić ziemię i rodzinę ojca, aby iść do innej ziemi. Obiecał mu: ziemię, potomków i błogosławieństwo. Rdz 13,14-17 Po odejściu Lota, Bóg znów obiecał mu ziemię i potomków. Rdz 15,1-21 Bóg zawiera przymierze z Abramem aby potwierdzić swe obietnice. Rdz 17,1-27 Odnowienie przymierza, zmiana imienia oraz obrzezanie jako znak. Rdz 22,15-18 Bóg potwierdza swą obietnicę z powodu posłuszeństwa Abrahama. Fundamentem dla kolejnych przymierz Obietnica ziemi: Palestyńskie przymierze (Pwt 30,1-10) Obietnica królewskiego nasienia: Dawidowe przymierze (2Sm 7,12-16) Obietnica błogosławieństwa: „stare” przymierze (Wj 19,3-6) i „nowe” przymierze (Jr 31,31-40) 3 4 śycie Abrahama śycie Abrahama (przyjmując wczesny Exodus) (przyjmując późny Exodus) 2091 2066 1991 2166 Abram wchodzi narodziny śmierć narodziny do Kanaanu Izaaka Abrahama Abrama Rdz 12,4-5 Rdz 21,2-5 Rdz 25,7-10 2080 2067 2156 2029 narodziny obrzezanie narodziny Ismaela Ismaela śmierć Sary Saraj Rdz 16,15-16 Rdz 17,24-25 Rdz 23,1-2 1920 1895 1820 1995 Abram wchodzi narodziny śmierć narodziny do Kanaanu Izaaka Abrahama Abrama Rdz 12,4-5 Rdz 21,2-5 Rdz 25,7-10 1909 1896 1985 1858 narodziny obrzezanie narodziny Ismaela Ismaela śmierć Sary Saraj Rdz 16,15-16 Rdz 17,24-25 Rdz 23,1-2 2150 p.n.e. 2100 2000 p.n.e. 2050 2000 p.n.e. 1950 1900 1850 p.n.e. Daty związane z Ŝyciem Abrahama są uzaleŜnione od daty Exodusu czyli wyjścia Izraela z Egiptu. Naukowcy przyjmują dwie daty: wczesny Exodus około 1446 p.n.e. lub późny Exodus około 1275 p.n.e. śYCIE ABRAHAMA W KANAANIE Morze Śródziemne Morze Galilejskie Jordan (zbudował ołtarz) 12. Ofiarowanie Izaaka Rdz 22 5. Przymierze Boga z Abramem Rdz 15 6. Narodziny Izmaela (Ismaela) Rdz 16 7. Obrzezanie i zmiana imienia Rdz 17 8. Obietnica syna dla Abrahama Rdz 18 9. Abraham u Abimeleka Rdz 20 2. Abram w Egipcie 3. Abram rozstaje się z Lotem Rdz 13 Betel Aj 4. Wojna królów. Melchizedek błogosławi Abrama Rdz 14 Szalem Mamre Hebron Gerar Beer-Szeba h. Pomiędzy Kadesz a Szur i. Gerar (wizyta) j. Beer-Szeba (wołał do Boga) k. Hebron Sychem Morze Martwe Rdz 12,7-9 K A N A A N 1. Abram wyrusza by poznać Kanaan Miejsca zamieszkania Abrahama: a. Ur (u rodziców) b. Charan (z rodziną) c. Sychem (zbudował ołtarz) d. Betel (zbudował ołtarz) e. Egipt (wizyta) f. Betel (wołał do Boga) g. Dęby Mamre koło Hebron Sodoma Gomora 13. Śmierć Sary Rdz 23 Grobowiec w Makpela 14. Śmierć Abrahama Rdz 25 11. Przymierze z Abimelekiem Rdz 21,22-34 10. Narodziny Izaaka Rdz 21,1-21 Skala Rdz 12,10-20 Kadesz NEGEB 0 w milach 50 w kilometrach 100 5 śycie Izaaka śycie Izaaka (przyjmując wczesny Exodus) (przyjmując późny Exodus) 2066 narodziny Izaaka 2006 narodziny synów Rdz 21,2-5 Rdz 25,25-26 2026 małŜeństwo Izaaka z Rebeką 1991 śmierć Abrahama Rdz 25,20 Rdz 25,7-10 2050 p.n.e. 2000 1886 śmierć Izaaka 1895 narodziny Izaaka 1835 narodziny synów Rdz 35,27-29 Rdz 21,2-5 Rdz 25,25-26 1900 p.n.e. 1950 1715 śmierć Izaaka 1855 małŜeństwo Izaaka z Rebeką 1820 śmierć Abrahama Rdz 25,20 Rdz 25,7-10 1900 p.n.e. 1850 1800 Rdz 35,27-29 1750 p.n.e. Naukowcy przyjmują dwie daty wyjścia z Egiptu: wczesny Exodus około 1446 p.n.e. lub późny Exodus około 1275 p.n.e. śYCIE IZAAKA W KANAANIE Morze Śródziemne Miejsca zamieszkania Izaaka: a. Lachaj-Roj b. Gerar (wizyta) c. Dolina Gerary d. Beer-Szeba (zbudował ołtarz) e. Hebron Rdz 35,27-29 6. Izaak błogosławi Jakuba Rdz 27 Betel Mamre 5. Izaak u Abimeleka Rdz 26 Jordan Aj Morze Martwe 7. Śmierć Izaaka K A N A A N Morze Galilejskie 2. Ofiarowanie Izaaka Rdz 22 Hebron Gerar Beer-Szeba 3. Izaak poślubia Rebekę Rdz 24 4. Narodziny Ezawa i Jakuba Rdz 25,19-26 1. Narodziny Izaaka Rdz 21,1-21 Skala Lachaj-Roj Kadesz NEGEB 0 w milach 50 w kilometrach 100 6 śycie Jakuba śycie Jakuba (przyjmując wczesny Exodus) (przyjmując późny Exodus) 2006 narodziny Jakuba 1886 śmierć Izaaka Rdz 25,25-26 2000 p.n.e. Rdz 35,27-29 1859 śmierć Jakuba w Egipcie 1835 narodziny Jakuba Rdz 49,33 Rdz 25,25-26 1991 śmierć Abrahama 1898 Józef sprzedany 1876 Jakub wchodzi do Egiptu Rdz 25,7-10 Rdz 37,12-36 Rdz 47,9 1715 śmierć Izaaka Rdz 49,33 1820 śmierć Abrahama 1727 Józef sprzedany 1705 Jakub wchodzi do Egiptu Rdz 25,7-10 Rdz 37,12-36 Rdz 47,9 1900 p.n.e. 1950 Rdz 35,27-29 1688 śmierć Jakuba w Egipcie 1800 p.n.e. 1750 1700 p.n.e. Naukowcy przyjmują dwie daty wyjścia z Egiptu: wczesny Exodus około 1446 p.n.e. lub późny Exodus około 1275 p.n.e. Morze Śródziemne 5. Jakub u Labana w Paddan-Aram śYCIE JAKUBA W KANAANIE Rdz 29-30 Miejsca zamieszkania Jakuba: a. Lachaj-Roj (u rodziców) b. Beer-Szeba (u rodziców) c. Betel (postój) d. Paddan-Aram (u Labana) e. Galed – Mispa (postój) f. Penuel (postój) g. Sukkot h. Sychem (zbudował ołtarz) i. Betel (zbudował ołtarz) j. Okolice Migdal-Eder k. Hebron l. Goszen w Egipcie 9. Zniesławienie Diny i zemsta jej braci Rdz 34 Jordan K A N A A N Morze Galilejskie 6. Laban dogonił Jakuba Machanaim Sychem Sukkot 10. Po powrocie Jakub buduje ołtarz Rdz 35,1-15 Rdz 31 7. Jakub nazwany Izraelem Penuel Rdz 32,25-33 8. Pojednanie Jakuba i Ezawa Rdz 33 Aj 11. Pochowanie Racheli 12. Jakub zamieszkuje w Hebronie Rdz 37 13. Bóg objawia się Jakubowi Rdz 46 Gerar 14. Jakub z rodziną idzie do Józefa - do Egiptu Betlejem Mamre Morze Martwe Betel Rdz 35,16-20 Hebron Beer-Szeba Rdz 46-49 Lachaj-Roj Galed (Mispa) 4. Bóg potwierdza Abrahamowe przymierze z Jakubem Rdz 28 3. Jakub kradnie błogosławieństwo brata Rdz 27 1. Narodziny Ezawa i Jakuba Rdz 25,19-26 2. Jakub wyłudza pierworodztwo Rdz 25,27-34 Skala Kadesz NEGEB 0 w milach 50 w kilometrach 100 7 śycie Józefa śycie Józefa (przyjmując wczesny Exodus) (przyjmując późny Exodus) 1915 narodziny Józefa 1886 śmierć Izaaka Rdz 30,22-24 Rdz 35,27-29 1898 Józef sprzedany 1885 Józef u faraona Rdz 37,12-36 Rdz 41,14-46 1900 p.n.e. 1876 Jakub wchodzi do Egiptu 1805 śmierć Józefa w Egipcie 1744 narodziny Józefa 1715 śmierć Izaaka Rdz 47,9 Rdz 50,26 Rdz 30,22-24 Rdz 35,27-29 1859 śmierć Jakuba Rdz 49,33 1800 p.n.e. 1850 1727 Józef sprzedany 1714 Józef u faraona Rdz 37,12-36 Rdz 41,14-46 1750 p.n.e. 1705 Jakub wchodzi do Egiptu 1634 śmierć Józefa w Egipcie Rdz 47,9 Rdz 50,26 1688 śmierć Jakuba Rdz 49,33 1650 p.n.e. 1700 Naukowcy przyjmują dwie daty wyjścia z Egiptu: wczesny Exodus około 1446 p.n.e. lub późny Exodus około 1275 p.n.e. śYCIE JÓZEFA W KANAANIE Morze Śródziemne 1. Przybycie Józefa wraz z ojcem do Kanaanu Rdz 31-35 Dotan K A N A A N Rdz 37 Morze Galilejskie 6. Pochówek kości Józefa (za czasów Jozuego) Sychem Jordan 3. Józef sprzedany przez braci jako niewolnik Wj 13,19; Joz 24,32 Mamre Hebron 4. Józef w Egipcie Aj Jerycho Morze Martwe Betel 2. Józef zamieszkuje wraz z ojcem w Hebronie Rdz 31-35 5. Uroczyste pochowanie Jakuba przez Józefa Rdz 50,12-13 Beer-Szeba Rdz 39-50 Skala NEGEB 0 w milach 50 w kilometrach 100 8 Wiek ludzi przed i po potopie 1000 Noe 950 900 Adam 930 Metuszelach 969 średnia długość Ŝycia 800 700 Sem 600 500 Henoch 385 400 300 Potop 600 Eber (Heber) 464 Abraham 175 200 100 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 pokolenie Duchowy upadek Patriarchów 1 pokolenie patriarchów 2 pokolenie patriarchów 3 pokolenie patriarchów 4 pokolenie patriarchów Abraham Ismael i Izaak Ezaw i Jakub Józef i 12 braci Abraham człowiek wiary, uwierzył Bogu Ismael nie był synem obietnicy Izaak wołał do Boga i uwierzył Bogu Józef: BoŜy człowiek, Ezaw: światowy człoufający Bogu wiek, mała wiara Bracia: zdradliwi, nieJakub: pod koniec Ŝycia moralni, nie oddzieszukał Boga leni od światowości pogan Zbudował ołtarz. Rdz 12,7-8; 13,4; 22,9. Izaak zbudował ołtarz: Rdz 26,25. Jakub zbudował ołtarz: Rdz 33,20; 35,1,3,7. Nikt nie zbudował ołtarza 9 StaroŜytny Bliski Wschód Okres staroŜytnego Babilonu Mezopotamia to staroŜytna kraina na Bliskim Wschodzie leŜąca w dorzeczu rzek: Tygrys i Eufrat. W staroŜytności obszar ten był miejscem rozwoju róŜnych kultur, państw i imperiów, których twórcami były róŜne ludy. Powszechnie uwaŜa się, Ŝe na terenach Mezopotamii narodziła się pierwsza cywilizacja. Kluczowe daty Kluczowe wydarzenia 2112-2025 p.n.e. 2017-1590 p.n.e. Okres neosumeryjski - Ur-Nammu, załoŜyciel III dynastii z Ur, był królem Sumeru i Akadu. W Ur wybudował ziggurat na cześć Nanna (sumeryjskiego boga KsięŜyca). Okres staro-babiloński (amorycki) 2004 p.n.e. Elamici zdobywają miasto Ur 1793 p.n.e. Król Lars Rim-Sin I zdobywa miasto Isin 1792-1750 p.n.e. Hammurabi - szósty król pierwszej dynastii babilońskiej, Podbił miasta-państwa Sumeru i Akadu, tworząc potęŜne imperium babilońskie. 1787 p.n.e. Hammurabi zbobywa miasta Isin, Uruk i Ur 1763 p.n.e. Hammurabi zbobywa miasto Larsa 1757 p.n.e. Hammurabi zbobywa miasto Mari 1590-626 p.n.e. Okres średnio-babiloński Kodeksy (zbiory praw) staroŜytnej Mezopotamii Hebrajskie prawa zapisane w Piśmie Świętym mogą być porównane do praw (zwanych „kodeksami praw”) z innych ludów Ŝyjących na terenie Bliskiego Wschodu. Akty prawne w Piśmie Świętym Referencje biblijne: Dziesięć Przykazań Wj 20,2-17; Pwt 5,6-21 Kodeks Przymierza Wj 20,22-23,33 Kodeks Świętości Kpł 17-26 Kodeks Deuteronomiczny - Księga Praw Pwt 12-26 Kodeksy prawne staroŜytnych kultur Data (około) Język Kodeks Ur-Nammu 2112-2095 p.n.e. Sumeryjski Prawa Lipitisztara 1934-1924 p.n.e. Sumeryjski Prawa z Esznunna 1900 p.n.e. Akadyjski Kodeks Hammurabiego 1792-1750 p.n.e. Akadyjski Prawa Hetyckie 1750-1200 p.n.e. Hetycki Prawa średnio-asyryjskie 1132-1076 p.n.e. Akadyjski 10 StaroŜytny Egipt Władcy Egiptu - Dynastie Egipski kapłan, Manethon (III wiek p.n.e.) spisał historię Egiptu w dziele Aegyptiaca. W niej zawarł listę faraonów i dynastii egipskich. Do naszych czasów dotrwały jedynie fragmenty tego dzieła (czasem zniekszałcone) w odpisach późniejszych historyków. Jednak dzieło to jest podstawą wiedzy o staroŜytnym Egipcie. Drugi okres przejściowy Dynastie 1786-1550 p.n.e. Okres pomiędzy Średnim Państwem a Nowym Państwem charakteryzujący się obecnością Hyksosów w Egipcie XIII dynastia panująca w zachodniej delcie Nilu XIV dynastia panująca we wschodniej delcie Nilu XV dynastia - Hyksosi panujący w Dolnym i Środkowym Egipcie XVI dynastia obejmująca swym wpływem Teby XVII dynastia panująca w górny Egipcie Nowe Państwo Dynastie 1550-1070 p.n.e. Był to jeden z najznamienitszych okresów w historii Egiptu. XVIII dynastia tebańska panująca w Dolnym i Górnym Egipcie (1550-1292 p.n.e.) XIX dynastia panująca w Dolnym i Górnym Egipcie (1292-1186 p.n.e.) XX dynastia kontynująca panowania w Egipcie (1186-1070 p.n.e.) Nowe Państwo - Faraonowie XVIII Dynastia XIX Dynastia Ahmose 1550-1525 p.n.e. Ramzes I 1292-1290 p.n.e. Amenhotep I 1525-1504 p.n.e. Seti I 1290-1279 p.n.e. Totmes I 1504-1492 p.n.e. Ramzes II 1279-1213 p.n.e. Totmes II 1492-1479 p.n.e. Merenptah 1213-1203 p.n.e. Hatszepsut (królowa) 1479-1458 p.n.e. Amenmes 1203-1200 p.n.e. Totmes III 1479/1458-1425 p.n.e. Seti II 1200-1194 p.n.e. Amenhotep II 1425-1397 p.n.e. Siptah 1194-1188 p.n.e. Totmes IV 1397-1388 p.n.e. Tauseret (królowa) 1188-1186 p.n.e. Amenhotep III 1388-1351 p.n.e. Amenhotep IV 1351-1334 p.n.e. Semenechkare 1334-1333 p.n.e. Tutanchamon 1333-1323 p.n.e. Aj 1323-1319 p.n.e. Horemheb 1319-1292 p.n.e. 11 MójŜesz i ziemia obiecana 1486 MójŜesz ucieka z Egiptu 1526 narodziny MójŜesza (przyjmując wczesny Exodus) 1446 MójŜesz wyprowadza 1445 Izraela z Egiptu Izrael wysyła Wj 12,1-42 12 wywiadowców Wj 2,15; Dz 7,23 Lb 13 1406 śmierć MójŜesza koło góry Nebo Joz 14,6-15 1406 śmierć Aarona na górze Hor Lb 33,38 1500 p.n.e. 1400 Kaleb dziedziczy Hebron Joz 14,6-15 1450 1350 p.n.e 1400 Wszystkie daty uzaleŜnione są od daty Exodusu czyli wyjścia Izraela z Egiptu. Naukowcy przyjmują dwie daty: wczesny Exodus około 1446 p.n.e. lub późny Exodus około 1275 p.n.e. NA AN UCIECZKA A POTEM POWRÓT MÓJśESZA DO EGIPTU KA Morze Śródziemne 1. Ucieczka MojŜesza z Egiptu Ramses Wj 2,11-15 Kadesz Barnea Go sz en EGIPT MOAB 4. MojŜesz i Aaron przed faraonem EDOM Pustynia Paran Wj 5 Esjon-Geber SYNAJ Ni l Mo e w kilometrach 200 Góra Horeb (Synaj) on 0 w milach 100 Wj 2,15-25 rw ze eC rz Skala 2. MojŜesz u Medianitów 3. Powołanie MójŜesza Wj 3 MIDIAN 1 Plagi Egipskie Plaga kontra bogowie Egiptu Plaga Ks. Wyjścia 1 Przemiana wody w krew 7,14-25 2 śaby 3 Komary 8,12-15 Faraon zatwardził swe serce (8,19) 4 Muchy 8,16-28 Faraon uniŜa się (8,28) ale znów zatwardza (8,32) 5 Pomór bydła 9,1-7 6 Wrzody 9,8-12 Pan spotęgował upór Faraona (9,12) 7 Grad 9,13-35 Faraon uniŜa się (9,27-28) ale znów zatwardza (9,35) Izyda: władczyni nieba Nut: bogini nieba 8 Szarańcza 10,1-20 Faraon uniŜa się (10,11,17) ale teraz Pan zatwardził jego serce (10,20) Izyda: opiekunka świata Set: opiekun zbóź 9 Ciemność 10,21-29 Faraon uniŜa się (10,24) ale Pan zatwardził jego serce (10,27; 11,10) Atum, Re, Horus: bogowie słońca 10 Śmierć pierworodnych 7,26-8,11 Efekt plagi na faraona Faraon zatwardził swe serce (7,22) Chnum: dawca i stróŜ wody; Ozyrys: dawał Ŝyzny wpływ Nilu Faraon uniŜa się (8,8) ale znów zatwardza (8,15) Heket: bogini Ŝycia i płodności będąca w postaci Ŝaby Faraona serce pozostało nieczułe (9,7) i Egipcjanie błagają by Izrael 11,1-12,36 Faraon opuścił Egipt (12,31-33) Hathor: bogini w formie krowy Apis: byk wcielenie Ptaha Faraonowie byli „boscy” Ozyrys: bóg śmierci Główni bogowie staroŜytnego Egiptu Imię Atum Re (Ra) Ptah Anubis Specjalność / Odpowiedzialność Przedstawiany bóg słońca i stworzenia jako męŜczyzna z koroną faraonów na głowie bóg słońca, stwórca świata i pan ładu we wszechświecie z dyskiem słonecznym nad głową i z głową sokoła bóg stwórca, opiekun sztuk i rzemiosła jako męŜczyzna z ogoloną głową i z berłem w ręku bóg zmarłych, prowadzący ich dusze na sąd jako człowiek z głową czarnego psa lub szakala Tot (Thot) bóg księŜyca i władca czasu, patron mądrości jako ibis, pawian lub człowiek z ich głową Ozyrys władca świata umarłych i ich sędzia, gwarantował Ŝyzne wylewy Nilu w postaci mumii z insygniami władzy królewskiej Hathor bogini nieba i uosobienie Wielkiej Macierzy (matki bogów) jako kobieta z dyskiem słonecznym na głowie między rogami albo jako krowa Amon bóg, sprawca wiatru, urodzaju i płodności jako bóg o niebieskiej skórze i głowie zdobionej dwoma piórami Horus bóg nieba, opiekun monarchii egipskiej jako sokół lub człowiek z jego głową gwałtowny pan burzy, piorunów i pustyni, zły bóg Świata Umarłych jako zwierzę złoŜone z połączenia szakala, osła i antylopy stwórca ludzi i stworzeń, dawca wody jako baran lub meŜczyzna z jego głową władczyni nieba i ziemi, opiekunka świata jako kobieta z dzieckiem na kolanach lub jako kobieta z dyskiem słonecznym między rogami Set Chnum Izyda 1 Wędrówka Izraela po pustyni (przyjmując wczesny Exodus) 1406 Izrael na równinach Moabu 1446 1445 miesiąc 3 miesiąc 1 przybycie do ukończenie góry Synaj Przybytku Wj 19,1-25 Wj 40,17 1445 1446 miesiąc 2 miesiąc 1 opuszczenie wyjście z Egiptu góry Synaj 1479 Thoutmosis III u władzy Wj 12,1-42 1475 p.n.e. Lb 22,1; 33,48 1405 Izrael przekracza Jordan Joz 4,19; 5,10 Lb 10,11-12 1400 p.n.e 1425 1450 Data pobytu Izraela na pustyni jest uzaleŜnione od daty Exodusu czyli wyjścia Izraela z Egiptu. Naukowcy przyjmują dwie daty: wczesny Exodus około 1446 p.n.e. lub późny Exodus około 1275 p.n.e. AN IZRAEL NA PUSTYNI 7. Śmierć MojŜesza NA Morze Śródziemne KA Pwt 34 Góra Nebo 6. Ponowne danie Prawa MOAB 4. Wysłanie 12 wywiadowców 1. 10 plag Wj 7-12 Lb 13 Ramses 2. Wyjście z Egiptu Wj 12,37-42 Pustynia Szur Goszen Sukkot Pi-Hachirot Kadesz Barnea Pustynia Sin(2) (Cin lub Zin) EDOM 5. Bunt Izraela i 40 lat wędrowki po pustyni Lb 14-20 Pustynia Paran Pustynia Etam EGIPT SYNAJ Ni l Mo rw ze eC rz Mara? Elim? Pustynia Sin(1) Góra Horeb Refidim (Synaj) w kilometrach 200 e 0 w milach 100 on Skala 3. Nadanie Prawa Kpł Esjon-Geber MIDIAN Pwt 14 Exodus - dwie daty Naukowcy uwaŜają, Ŝe są moŜliwe dwie daty Exodusu czyli wyjścia Izraela z Egiptu: „wczesna” data i „późna” data. Wczesna data traktuje 480 lat z 1 Krl 6,1 jako dokładny zapis czasu. Natomiast zwolennicy późnej daty uwaŜają tą liczbę lat jako symboliczną a nie dosłowną. Wczesny Exodus - XV wiek p.n.e. Kiedy: około 1446 roku p.n.e. Panujący Faraon: Totmes III (gr. imię: Thoutmosis III) (1479-1425 p.n.e.) Argumenty: (1) 1Krl 6,1 mówi, Ŝe Salomon rozpoczął budowę świątyni 480 lat po wyjściu Izraela z Egiptu. Salomon, który panował pomiędzy 970 a 930 p.n.e. rozpoczął budowę świątyni w czwartym roku swego panowania czyli około 966 p.n.e. Dlatego teŜ Exodus miał miejsce 480 lat przed rokiem 966 co daje datę 1446 p.n.e. (2) Księga Sędziów 11,26 mówi o obecności Izraela w Kanaanie poprzez ponad 300 lat. (3) Obecność ludzi ‘Apiru [Hapiru] (utoŜsamianych z Hebrajczykami) w Kanaanie datowana jest na XV w. Późny Exodus - XIII wiek p.n.e. Kiedy: około 1275 roku p.n.e. Panujący Faraon: Ramzes II (1279-1213 p.n.e.) Argument: (1) Księga Wyjścia 1,11 mówi, Ŝe Hebrajczycy budowali dwa miasta: Pitom i Ramses. Źródła egipskie podają, Ŝe jedno z miast otrzymało nazwę po panującym faraonie. (2) Stela Merenptaha (zwana Stelą Izraela) z 1230 wspomina Izraela. (3) Wiele miast Kananejskich zostało zniszczonych w XIII w p.n.e. co odpowiada podbojowi Jozuego (Joz 11,10). (4) Nagły wzrost mieszkańców w Kanaanie w latach 1200 p.n.e. (5) Syn Ramzesa II, Merenptaha zasiadł na tronie mając 13 lat, co wskazuje, Ŝe się późno urodził (chyba 2-gi syn). Wówczas 480 lat z 1Krl 6,1 traktowane jest jako symboliczna liczba reprezentującą 12 pokoleń po 40 lat. MójŜesz i ziemia obiecana 1315 MójŜesz ucieka z Egiptu 1355 narodziny MójŜesza Wj 2,15; Dz 7,23 (przyjmując późny Exodus) 1275 MójŜesz wyprowadza 1274 Izraela z Egiptu Izrael wysyła Wj 12,1-42 12 wywiadowców Lb 13 1235 śmierć MójŜesza koło góry Nebo 1235 śmierć Aarona na górze Hor Joz 14,6-15 Lb 33,38 1350 p.n.e. 1300 1300 p.n.e. 1200 p.n.e (przyjmując późny Exodus) 1235 Izrael na równinach Moabu 1275 1274 miesiąc 3 miesiąc 1 przybycie do ukończenie góry Synaj Przybytku Wj 19,1-25 Wj 40,17 1274 1279 1275 miesiąc 2 Ramzes II miesiąc 1 opuszczenie u władzy wyjście z Egiptu góry Synaj Wj 12,1-42 Joz 14,6-15 1250 Wędrówka Izraela po pustyni 1229 Kaleb dziedziczy Hebron Lb 22,1; 33,48 1234 Izrael przekracza Jordan Joz 4,19; 5,10 Lb 10,11-12 1275 1250 1225 p.n.e Data pobytu Izraela na pustyni jest uzaleŜnione od daty Exodusu czyli wyjścia Izraela z Egiptu. Naukowcy przyjmują dwie daty: wczesny Exodus około 1446 p.n.e. lub późny Exodus około 1275 p.n.e. 15 Wczesny i późny Exodus na tle historii Egiptu Rok Wczesny Exodus (p.n.e.) XV wiek p.n.e. 2100 Abraham Izaak 2000 Jakub 1900 Józef i jego bracia w Egipcie 1600 1500 1400 XIII wiek p.n.e. Abraham Izaak Drugi okres przejściowy: XIII dynastia (1785-1633) Jakub Era Hyksosów: XV i XVII dynastia (1674-1567) Józef i jego bracia w Egipcie Nowe Panstwo: XVIII - XX dynastia (1567-1085) Pobyt Izraela w Egipcie 1700 Późny Exodus Średnie Państwo: XII dynastia (1991-1786) Pobyt Izraela w Egipcie 1800 Historia Egiptu Ahmose Totmes III Wyjście z Egiptu 1440 Amenhotep II Podbój Kanaanu Amenhotep III Tutanchamon Okres Sędziów 1300 Seti I Ramzes II (wielki) Otniel Wyjście z Egiptu 1250 Merenptah 1200 Podbój Kanaanu Ehud Ramzes III 1100 Debora i Barak Okres Sędziów Otniel Gedeon Jefte Ehud Debora i Barak Samson Samuel Trzeci okres przejściowy: XXI dynastia (1085-950) Gedeon Jefte Samson Samuel 1000 Saul (1040-1000) Saul (1040-1000) Dawid (1000-960) Dawid (1000-960) 16 Dekalog - 10 Przykazań Szacunek dla Boga Przykazanie Współczesne zastosowanie I. Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie! Wj 34,11-14 Postaw Boga na pierwszym miejscu w swoim Ŝyciu. Dzisiejsi „bogowie” to: religijne bóstwa, idole, uzaleŜnienia, horoskopy, miłość do pieniędzy lub sławy. II. Nie będziesz czynił rzeźby ani obrazu. Nie będziesz oddawał im pokłonu i słuŜył. Złoty cielec Wj 32,1-8 Czcić tylko Boga w sposób, który pragnie. Nie wolno czcić w sposób kultyczny jakichkolwiek rzeźb, posągów, obrazów, amuletów czy teŜ rzeczy przynoszących szczęście. III. Nie będziesz wzywał imienia Pana, Boga twego. Kpł 19,12 UŜywaj BoŜe imię w sposób, który wyraŜa szacunek. Traktuj Boga i Jego imię z naleŜną powagą, a nie jako przekleństwo. IV. Pamiętaj o dniu szabatu, aby go uświęcić. Nie moŜesz przeto w dniu tym wykonywać Ŝadnej pracy. Bóg zaopatrywał na czas szabatu Wj 16,23-30 Mk 2,27 Szabat został stworzony dla człowieka, a nie odwrotnie. Niech twój szabat będzie dniem odpoczynku i myślenia o Bogu. Czasem uwielbienia Boga i spotkania się z innymi chrześcijanami. Łk 2,51 Cześć w formie kultycznej naleŜy się tylko Bogu, ale część w formie szacunku naleŜy się rodzicom i władzy. WyraŜa się ona w posłuszeństwie i respektowaniu ich. Rdz 9,6 Chroń i szanuj ludzkie Ŝycie. Osobistą zemstę lub rewanŜ pozostaw Bogu i ludziom do tego upowaŜnionym. śycie i śmierć jest w BoŜych rękach. Rdz 39,1-13 Bądź wierny swojemu męŜowi lub Ŝonie. Dotrzymaj przysięgi małŜeńskiej pomimo trudności. Seks jest tylko w małŜeństwie. Unikaj pozamałŜeńskich pokus seksualnych. VIII. Nie będziesz kradł. Joz 6,17-19; 7,1-5 Nie bieŜ tego, co nie naleŜy do ciebie. Szanuj cudzą własność. Uczciwie płać podatki i rozliczaj się z twego czasu w pracy. IX. Nie będziesz mówił przeciw bliźniemu twemu kłamstwa. Kpł 19,13 Nie kłam, ale bądź godny zaufania. Nie oskarŜaj fałszywie. Nie plotkuj. Dotrzymuj swoich obietnic. V. Czcij ojca twego i matkę twoją, abyś długo Ŝył. VI. Nie będziesz zabijał. Szacunek dla ludzi Przykład z Biblii VII. Nie będziesz cudzołoŜył. X. Nie będziesz poŜądał domu, Ŝony, ani Ŝadnej rzeczy, która naleŜy do bliźniego twego. Bądź zadowolony z tego co posiadasz. śycie to coś więcej niŜ Nie zazdrość innym tego co mają. Proś Boga, aby dał ci to czego potrzebujesz. posiadanie rzeczy Rozwijaj swój charakter i dąŜ do mądrości, Koh 5,9-18; 6,12 a nie do bogactwa. 17 Dekalog - 10 Przykazań porównanie z katolickim katechizmem Biblijna wersja 10 Przykazań Ja jestem Pan, twój Bóg, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli. I Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie! VI II Nie będziesz czynił rzeźby ani obrazu. Nie będziesz oddawał im pokłonu i słuŜył. VII Nie będziesz cudzołoŜył. Nie będziesz zabijał. będziesz wzywał imieIII Nie VIII Nie będziesz kradł. nia Pana, Boga twego. Pamiętaj o dniu szabatu, go uświęcić. Nie moIV aby Ŝesz przeto w dniu tym wykonywać Ŝadnej pracy. V Czcij ojca twego i matkę twoją, abyś długo Ŝył. IX Nie będziesz mówił przeciw bliźniemu twemu kłamstwa. X Nie będziesz poŜądał domu, Ŝony, ani Ŝadnej rzeczy, która naleŜy do bliźniego twego. RóŜnica pomiędzy wersją biblijną, a katolicką dotyczy przykazań: II, X oraz w pewnym sensie IV. Jam jest Pan Bóg twój, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli. Katolicka wersja katechetyczna 10 Przykazań W Kościele Rzymsko-Katolickim, najczęściej stosowaną jest wersja katechetyczna dekalogu, która jest przedstawiona obok. I Nie będziesz miał bogów cudzych przede mną. VI Nie cudzołóŜ. II Nie będziesz wzywał imienia Boga twego nadaremno. VII Nie kradnij. III Pamiętaj, abyś dzień święty święcił. VIII Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu. ojca swego i matkę IV Czcij IX swoją Nie poŜądaj Ŝony bliźniego swego. V Ani Ŝadnej rzeczy, która jego jest. Nie zabijaj. X 18 10 Przykazań - podsumowanie Prawa Moralnego 1-4 5-10 Obowiązki względem Boga Będziesz miłował Pana, Boga swego... Mt. 22,37 Obowiązki względem człowieka Będziesz miłował bliźniego... Mt. 22,39 Kara śmierci Przymierze Boga z Izraelem zakładało błogosławieńtwa za posłuszeństwo oraz przekleństwa i kary za brak posłuszeństwa. Wydaje się, Ŝe poniŜsze kary są zbyt surowe dla współczesnego człowieka, jednak wynikają one z oczekiwań jakie Bóg miał względem swego wybranego ludu. „Komu wiele dano, od tego wiele wymagać się będzię.” Łk 12,48 Przestępstwa karane śmiercią w S.T. Przestępstwo Referencje biblijne Umyślne morderstwo Wj 21,12-13,22-23 Porwanie człowieka Wj 21,16; Pwt 24,7 Bicie lub złorzeczenie swoich rodzicom Magia i czarnoksięstwo Obcowanie ze zwierzętami Składanie ofiar obcym bogom Profanacja szabatu Składanie człowieka bogom na ofiarę Cudzołóstwo Kaziroctwo Homoseksualizm Bluźnierstwo przeciw Bogu Fałszywy prorok Bunt przeciw ustanowionym autorytetom Wj 21,15,17; Kpł 20,9; Prz 20,20 Mt 15,4; Mk 7,10 Wj 22,17 Wj 22,18; Kpł 20,15-16 Wj 22,19 Wj 35,2; Lb 15,32-36 Kpł 20,2 Kpł 20,10-21; Pwt 22,22 Kpł 20,11,12,14 Kpł 20,13 Kpł 24,11-14,16,23 Pwt 13,1-10 Pwt 17,12; 21,18-21 Nierząd, rozpusta Pwt 22,13-21 Zgwałcenie zaręczonej dziewicy Pwt 22,23-27 19 Sprzęty świętego przybytku Kadź z brązu Wj 30,17-21 Kadź z brązu (kadź miedziana) stała na dziedzińcu zaraz za ołtarzem całopalenia. SłuŜyła kapłanom do obmywania rąk i nóg. Ołtarz całopalenia Wj 27,1-8 Ołtarz całopalenia stał on na dziedzińcu zaraz za bramą, na wprost wejścia. Był to miedziany ołtarz na którym składano ofiary. Cztery roki ołtarza były skrapiane krewią ofiary. Złoty Świecznik Wj 25,31-40 Stół chlebów pokładnych Złoty Świecznik stał w Miejscu Świętym, naprzeciw stołu na chleby pokładne. Był wykuty z czystego złota i miał siedem ramion, a na kaŜdym z nich znajdowała się lampa. Było to jedyne swiatło w Miejscu Świętym. Wj 25,23-30 Stół na chleby pokładne stał w Miejscu Świętym, naprzeciw świecznika. Stało na nim 12 chlebów reprezentujących 12-cie pokoleń Izraela. Arka Świadectwa Wj 25,10-22 Arka Świadectwa zwana równieŜ Arką Przymierza była najświętszym sprzętem przybytku. Znajdowała się w Miejscu Najświętszym - „Święte Świętych”. W niej znajdowały się: naczynie z manną, laska Aarona i tablice przymierza (Hbr 9,3-5). Ołtarz kadzenia Wj 30,1-10 Ołtarz kadzenia zwany równieŜ kadzidlanym znajdował się w Miejscu Świętym przed zasłoną do Miejsca Najświętszego. Na nim spalane było wonne kadzidło. 20 Szata Arcykapłana 7. Tiara - Zawój (Turban) Arcykapłan nosił turban na swojej głowie, wykonany z bisioru. (Wj 28,4,39) 6. Święty Diadem Na nim był wyryty napis: „Poświecony dla Pana”. Był on wykonany ze złota i umieszczony na turbanie, który nosił arcykapłan. (Wj 28,36; 29,6) 5. Kamienie Naramiennikowe Były to dwa kamienie onyksowe umiejscowione na naramiennikach efodu. Na nich były wyryte imiona 12 synów Izraela (po 6 na kaŜdym kamieniu). (Wj 28,9-12; 39,6-7) 4. Pektorał - Napierśnik z Urim i Tummim Był to złoty napierśnik do zasięgania wyroczni. Posiadał 12 kamieni i wisiał na złotych łańcuszkach, skręconych na kształt sznurka. W pertorale były Urim i Tummim. (Wj 28,17-21) 3. Efod Na suknię nakładał efod wykonany ze złotych nici i fioletowej i czerwonej purpury, karmazynu i kręconego bisioru. (Wj 28,4-6) 2. Suknia - Płaszcz (Meil) Na tunikę nakładał suknię z przyszytymi złotymi dzwoneczkami oraz jabłkami granatu. (Wj 28,31-34) 1. Tunika Najpierw kapłan nakładał tunikę wykonaną z bisioru. (Wj 28,39) Kadzielnica W Dniu Przebłagania, arcykapłan napełniał ją rozŜarzonymi węglami i wnosił z wonnymi kadzidłami do Miejsca Najświętszego. (Kpł 16,12-13)
