I Ty możesz zostać odkrywcą komety.

I Ty możesz zostać odkrywcą komety.
Prezentacja projektu „Sungrazing Comets” podczas Festiwalu Nauki
w Krakowie.
-Michał KusiakObserwatorium Astronomiczne UJ
Czy zdarza Ci się, choć czasem zarwać noc, żeby spojrzeć w ciemne rozgwieżdżone
niebo? Czy w momencie przeczytania książki, obejrzeniu ciekawego filmu o astronomii,
zadajesz sobie pytanie, jakby to było zostać odkrywcą nowego ciała kosmicznego?
Pewnie wydaje Ci się to niemożliwe…a jednak bez względu na to, czy jesteś uczniem,
czy osobą poświęcającą czas na pracę zawodową, możesz stać się prawdziwym odkrywcą! Co
ciekawe nie musisz posiadać własnego teleskopu! Wszystko stało się możliwe dzięki
rozwojowi ogólnodostępnych projektów edukacyjnych i badawczych, w których uczestnictwo
realizowane jest za pośrednictwem Internetu. Nie sposób wymienić wszystkich programów po
kolei, gdyż ich ilość jest bardzo duża. Każdy jednak ma szansę znaleźć coś dla siebie.
Osobiście chciałbym skupić uwagę na jednym z najstarszych projektów, w którym od lat
uczestniczą miłośnicy astronomii z całego świata, polegający na odnajdywaniu nowych
nieznanych komet, przelatujących bardzo blisko Słońca. Projekt nazywa się „Sungrazing
Comets”, z angielskiego „komety muskające Słońce”.
Jak to możliwe, że można zaobserwować coś nowego patrząc w stronę Słońca, które
przecież jest tak jasne, że razi nasz wzrok?
Sprawa wydaje się być prosta, ponieważ w tym przypadku nasze obserwacje
prowadzimy, przenosząc się wirtualnie w przestrzeń kosmiczną, gdzie nie ma atmosfery. To
ona przecież rozprasza blask naszej dziennej gwiazdy. Dokładnie jest to miejsce położone 1.5
mln km od Ziemi. W miejscu tym naukowcy osadzili w 1995 roku niezwykły instrument,
sondę kosmiczną SOHO, która po ponad 16 latach misji stała się najwydajniejszym
narzędziem do odkrywania komet, odnajdując ich ponad 2200!
Sam dowiedziałem się o tym projekcie w 2003 roku, czytając jeden z artykułów
popularnonaukowych o niemieckim nauczycielu Rainerze Krachcie, który odkrył kometę
oznaczoną numerem SOHO-500. Zainspirowało mnie to bardzo i postanowiłem sam wziąć
udział, co po latach stało się dla mnie jako miłośnika astronomii jedną z najlepszych decyzji
w życiu. Jak zapewne się domyślacie, początki nie są łatwe. Pierwsze kroki wymagają
zdobycia doświadczenia.
Uczestnik projektu pobiera zdjęcia wykonywane przez specjalny instrument zwany
koronografem. Jest to teleskop, który w swojej budowie zawiera specjalny krążek
zasłaniający Słońce. Na zdjęciach z koronografów LASCO zamieszczonych na pokładzie
sondy SOHO możemy obserwować m.in. koronę słoneczną, wybuchy, a dzięki temu, że
znajdujemy się w próżni wokół zasłoniętego obszaru możemy zaobserwować mnóstwo
gwiazd, cyklicznie poruszające się planety, a także komety.
1
Zdjęcie wykonane przez koronograf LASCO C3. W środku zdjęcia znajduje się wspominany
krążek zasłaniający Słońce. Zaznaczone zostały także CME (w bardzo potocznym tłumaczeniu
wybuch na Słońcu), planeta Wenus oraz przelatująca kometa Machholz.
Źródło: Sungrazing Comets - NASA, ESA
Ile takich komet odkrywanych jest corocznie?
Biorąc pod uwagę ostatnie lata działania sondy SOHO, na swoim koncie corocznie
odnotowywała odkrycie około 200 komet, co daje średnio 15-20 nowych obiektów
miesięcznie. W projekcie bierze jednak udział wielu miłośników, będących dla siebie
potencjalnymi rywalami, ale zarazem służących sobie wzajemnie pomocą w prowadzeniu
obserwacji. Żeby odkryć kometę trzeba wykazać się sporym refleksem i spostrzegawczością,
ponieważ często od uzyskania odkrycia, dzielą nas sekundy!
Obiekty, które identyfikowane są na zdjęciach LASCO rzadko przypominają typowe
duże komety posiadające warkocz. Na ogół są to niepozorne plamki, czasem lekko wydłużone.
Rozpoznać je można głównie po ruchu. Gdy zgłaszany przez łowcę obiekt porusza się
w sposób jednostajny, na co najmniej 5-6 zdjęciach, wówczas będzie sprawdzony przez
koordynatorów projektu.. Zaawansowani łowcy komet, mają także możliwość nieoficjalnego
potwierdzenia odkrycia. Ich praca jest bardzo pomocna w sprawdzaniu zgłoszeń, co
2
niezwykle ułatwia i przyśpiesza czas oczekiwania na decyzję i nadanie oznaczenia nowym
kometom.
Jeśli coś odkryję, to czy mogę to nazwać?
Niestety, od samego początku ustalone zostały zasady, które jasno mówią, że
nowoodkryta kometa dostaje oznaczenie od nazwy sondy kosmicznej oraz numer kolejny
odkrycia (np. SOHO-100, SOHO-101 itd.). Wiem jednak, że nazewnictwo obiektu, które
byłoby pięknym dodatkiem w tej pracy, po pewnym czasie nie ma aż tak dużego znaczenia.
Sama obserwacja, analiza danych oraz bardzo częsty widok jak nasza kometa ginie, zbliżając
się do Słońca, niczym ćma w płomieniach lampy, jest niezwykle fascynującym zjawiskiem.
Komety SOHO w zdecydowanej większości nie „przeżywają” takiego spotkania. Dane jednak,
które zawodowi astronomowie uzyskują z naszych obserwacji, mogą okazać się niezwykle
cenne w poznaniu wielu tajemnic dotyczących powstania naszego Układu Słonecznego.
Ilu miłośników z Polski bierze udział w projekcie?
Pośród ponad stu zarejestrowanych łowców komet, kilkanaście osób to miłośnicy
z naszego kraju. Część z nich regularnie dokonuje odkryć. Każdy uczestnik ma odrębną
historię swoich działań w projekcie oraz odnalezienia pierwszej komety, z szeregiem wzlotów
i niepowodzeń, ale odczucie w momencie, kiedy w końcu się osiągnie się sukces jest podobne
u wszystkich – nieprawdopodobna euforia z faktu, że znalazło się coś, czego ktoś inny jeszcze
nie widział.
Na ponad 2200 komet około 10% stanowią odkrycia przyznane miłośnikom
astronomii z Polski, co stawia nas wysoko w rankingu światowym!
Jeśli chciałbyś zostać łowcą komet, przyjdź na tegoroczną edycję Festiwalu Nauki
w Krakowie. Między 10 a 12 maja na stanowisku Obserwatorium Astronomicznego UJ
znajdującego się na rynku będzie można poznać kilku łowców z naszego kraju, którzy
zademonstrują szereg prezentacji dotyczących rozpoczęcia poszukiwań. Maj jest
świetnym miesiącem na identyfikowanie nowych komet SOHO. Istnieje realna szansa, że
w trakcie pokazów, dojdzie do bezprecedensowego dotąd wydarzenia – publicznego
odkrycia przelatującej koło Słońca komety!
Pokazy poprowadzą
Michał Kusiak (autor notki) – student astronomii UJ, odkrywca 151 komet, pełniący część
obowiązków koordynatora projektu „Sungrazing Comets” w latach 2010-2012
Krzysztof Kida – miłośnik astronomii z Elbląga, który rozpoczął poszukiwania dopiero
w styczniu 2012 i odkrył kilka pierwszych komet, zajmujący się ponadto rozwijaniem
własnego projektu poszukiwań gwiazd Supernowych.
Rafał Reszelewski – tegoroczny absolwent Gimnazjum nr 1 w Świdwinie, który jako 13 letni
miłośnik astronomii odkrył swoją pierwszą kometę!
Chętnie odpowiemy na każde pytanie. Przyjdź, zobacz, a może Ty także zostaniesz
odkrywcą!
3
Przykładowe dokonania polskich łowców komet.
Kometa SOHO-2143 (1 października 2012), koronograf SOHO LASCO-C2
odkrywcy Michał Kusiak, Szymon Liwo (Polska) Bo Zhou, Zhijian Xu (Chiny)
Kometa SOHO-2143 w innym ujęciu (1 października 2012), koronograf SOHO LASCO-C3
odkrywcy Michał Kusiak, Szymon Liwo (Polska) Bo Zhou, Zhijian Xu (Chiny)
4
Kometa SOHO-2154 (18 października 2011), odkrywca: Michał Kusiak
5