Nr wniosku: 148319, nr raportu: 2036. Kierownik (z rap.): prof. dr hab

Nr wniosku: 148319, nr raportu: 2036. Kierownik (z rap.): prof. dr hab. Wojciech Rzeski
Rak jelita grubego stanowi jedną z najczęstszych przyczyn zgonów na nowotwory złośliwe na świecie, w tym również w Polsce.
Zapadalność na to schorzenie ciągle się zwiększa, dlatego poszukuje się wciąż nowych, skuteczniejszych metod walki z nim.
Pomimo postępu jaki w ostatnich dziesięcioleciach dokonał się w tym obszarze, wciąż najlepsze rezultaty przynosi profilaktyka.
Ponieważ w warunkach naturalnych proces rozwoju guza trwa zwykle od kilku do kilkudziesięciu lat, jest to okres dostatecznie
długi na zastosowanie środków zaradczych tzw. środków chemoprewencyjnych.
Ze względu na możliwość długotrwałego, bezpiecznego stosowania oraz udowodniony, korzystny wpływ na organizm człowieka,
obiecującą i ważną grupę substancji o chemoprewencyjnych właściwościach stanowią produkty pochodzenia naturalnego, a w
szczególności składniki pożywienia. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują grzyby jadalne, które jak wykazały liczne
badania stanowią bogate źródło substancji biologicznie aktywnych, w tym o działaniu przeciwnowotworowym. Spośród
olbrzymiej liczby grzybów kapeluszowych, do tej pory jedynie z kilku gatunków zostały wyizolowane i szczegółowo
scharakteryzowane związki o właściwościach przeciwnowotworowych. Wyniki tych badań zaowocowały wprowadzeniem na
rynek trzech preparatów: lentinan, krestin i shizophyllan, które od blisko 50 lat są z powodzeniem stosowane w terapii różnego
typu nowotworów. Natomiast, do tej pory nie wyizolowano i nie scharakteryzowano substancji aktywnych występujących w
niezwykle popularnym w Polsce jak również na świecie – borowiku szlachetnym. Wprawdzie już w latach 60 XX w. Lucas i wsp.
wykazali skuteczność ekstraktów z borowika w terapii raka u myszy a 20 lat później Ohtsuka i wsp., również w badaniach na
myszach potwierdzili przeciwnowotworowe właściwości ekstraktów polisacharydowych (wielocukry) pozyskiwanych z tego
grzyba, niemniej jednak pomimo zachęcających wyników od tamtych czasów nikt nie podjął się próby izolacji oraz opisu
substancji o tych pożądanych właściwościach. Dziwi to w świetle ogromnej popularności prawdziwka zarówno w kontekście jego
występowania oraz spożycia. Prezentowany projekt stanowił pierwszą próbę zgłębienia tego tematu w kontekście możliwości
wykorzystania substancji pozyskiwanych z borowika w prewencji oraz leczeniu nowotworów jelita grubego.
Zespół Prof. Nunesa z University of Trás-os-Montes and Alto Douro (Portugalia) wyizolował z owocników prawdziwka 5 frakcji
o różnej zawartości cukrów (skupiliśmy się na cukrach jako tej grupie związków, która jest odpowiedzialna za większość
zidentyfikowanych przeciwnowotworowych aktywności grzybów). W oparciu o wyniki badań przeprowadzonych na komórkach
raka jelita grubego oraz prawidłowego nabłonka jelita grubego wyodrębniliśmy spośród pięciu analizowanych frakcji jedną BE3,
która była nietoksyczna dla komórek prawidłowych a jednocześnie w tych samych stężeniach bardzo silnie hamowała podziały
komórek nowotworowych. W dalszych badaniach skupiliśmy się poznaniu mechanizmów odpowiedzialnych za tak korzystne
działanie BE3. Wykazaliśmy, że BE3 jest zdolne zmusić komórki nowotworowe do samobójstwa (apoptozy - programowana
śmierć komórki), ponadto powoduje tłumienie sygnałów nakazujących komórkom dzielić się bez końca jak również bezpośrednio
blokuje te podziały. Udało się nam wykryć jeszcze jedną bardzo cenną właściwości BE3 tj. zdolności do stymulacji komórek NK
(naturalni zabójcy), stanowiących pierwsza linię obrony organizmu przed nowotworami jak również przed zakażeniami
wirusowymi i bakteryjnymi. Pobudzone komórki NK wykrywają zmienione nowotworowo czy też na skutek infekcji komórki i je
zabijają. BE3 powodowało zwiększenie ilości NK (stymulowało ich podziały) oraz zwiększało skuteczność ich działania
(stymulowało ich aktywność cytotoksyczną). Opisane właściwości BE3 pozwalają mieć nadzieję, że badana substancja pozwoli
zapobiec rozwojowi nowotworu lub gdy do niego dojdzie umożliwi skuteczną z nim walkę. Zanim jednak obwieścimy wykrycie
nowego leku na raka jelita grubego, przed nami jeszcze długa droga obejmująca badania na zwierzętach oraz z udziałem
pacjentów. Niemniej jednak nasze badania wykazały, że prawdziwek to nie tylko smaczna przekąska, ale również wartościowy
składnik diety o możliwym przeciwnowotworowym działaniu.