Ceny energii elektrycznej - fakty i mity

Ceny energii elektrycznej - fakty i mity
Autor: Andrzej Pazda, dyrektor Biura Polskiego Towarzystwa Przesyłu i Rozdziału
Energii Elektrycznej
(„Wokół Energetyki” – sierpień 2006)
Celem zapoczątkowanych w Polsce w 1990 r. reform w elektroenergetyce jest zapewnienie
bezpieczeństwa energetycznego kraju, wzrost konkurencyjności gospodarki i jej efektywności
energetycznej oraz ochrona środowiska przed negatywnymi skutkami działalności
energetycznej, związanej z wytwarzaniem, przesyłaniem i dystrybucją energii i paliw1
Elektroenergetyka to nie tylko struktury organizacyjne, ale takŜe, a moŜe przede wszystkim,
infrastruktura techniczna, zapewniająca ciągłą dostawę energii elektrycznej do konsumenta.
Wszelkie operacje na Ŝywym organizmie są szczególnie trudne, w trakcie procesu
przekształceń pojawiają się wciąŜ nowe dylematy. Jak liberalizować rynek, jak
optymalizować koszty przy jednoczesnym ciągłym podnoszeniu zarówno jakości energii, jej
ciągłych dostaw, jak i jakości obsługi rzeszy ponad 15 mln odbiorców? Ich rozwiązywaniu
towarzyszą oŜywione dyskusje i polemiki, których głosy publikowane są równieŜ na łamach
prasy. Prezentowane tam oceny obecnego stanu elektroenergetyki w Polsce, jak i propozycje
wdroŜenia dalszych reform i moŜliwych do osiągnięcia efektów, bywają róŜne. Niektóre
przedstawione w nich tezy wzbudzają sporo wątpliwości, jak np. wizja 10-% obniŜki cen
energii elektrycznej przy pełnej liberalizacji rynku. Jako przykład przywoływana jest min.
sytuacja, która miała miejsce w Niemczech po zliberalizowaniu rynku energii elektrycznej w
1999 r., kiedy ceny energii spadły w ciągu kilku miesięcy o 50%. Informacja o gwałtownym
spadku cen energii elektrycznej w Niemczech, w ciągu kilku miesięcy po liberalizacji, jest
oczywiście prawdziwa, nie zawiera jednak całej prawdy. JuŜ w roku następnym po otwarciu
rynku nastąpił wzrost cen energii i doszedł do poziomu odczuwalnie przekraczającego stan
przed liberalizacją.
W tab. 1. podane zostały kwoty przeciętnego rachunku za energię elektryczną dla 3osobowego, statystycznego gospodarstwa domowego w Niemczech (zuŜycie 3500 kWh/rok)
wiatach 1998-2006.
Bardziej interesujące jest porównanie danych zestawionych w tab. 2., w której podano
procentowe zmiany cen energii elektrycznej dla gospodarstw domowych w Polsce i
Niemczech w latach 1998—2006. Procentowe zmiany cen energii elektrycznej zostały podane
w odniesieniu do cen w walutach narodowych dla gospodarstw domowych w Niemczech i w
Polsce.
PowyŜsze dane dotyczące procentowego wzrostu cen energii dla gospodarstw domowych
odnoszą się do warunków w pełni zliberalizowanego rynku energii elektrycznej w Niemczech
i braku prawa wyboru sprzedawcy przez odbiorców grupy G w Polsce. Wnioski dotyczące
wpływu liberalizacji na obniŜkę cen energii w Polsce muszą być znacznie bardziej wywaŜone.
Warto odnotować charakterystykę wzrostu cen energii elektrycznej w Polsce w latach 1999—
2001. Konieczne jest odniesienie do wartości rocznej inflacji liczonej rok do roku w latach
1999 i 2000 - wyniosła ona odpowiednio 7,3 i 10,1%. W roku 2001 poziom inflacji
zmniejszył się do 5,5%. Prawie 14% wzrost, w stosunku do roku poprzedniego, ceny energii
elektrycznej dla gospodarstw domowych, był w tym okresie konsekwencją zaniŜania wzrostu
cen poniŜej poziomu inflacji w kilku poprzednich latach. Dodatkowo, w 2001 r.
wprowadzono podatek od infrastruktury elektroenergetycznej, który równieŜ znalazł
odzwierciedlenie we wzroście ceny energii.
Dla wsparcia swoich argumentów, niektórzy autorzy, porównując ceny energii elektrycznej w
Polsce i w innych krajach, posługują się np. cenami energii elektrycznej w Stanach
Zjednoczonych. Wzbudza to wątpliwości, choćby z uwagi na brak precyzyjnego określenia
składników ceny, tzn. czy są to ceny samej energii elektrycznej, czy teŜ całkowite opłaty za
dostarczenie 1 kWh odbiorcy. Przede wszystkim jednak z porównywania cen energii
elektrycznej w Polsce z cenami w Stanach Zjednoczonych, gdzie funkcjonuje zupełnie inny
model państwa, nie moŜna wyprowadzać prostych wniosków. Za oceanem energia
elektryczna nie jest opodatkowana ani teŜ nie jest obłoŜona opłatami za korzystanie ze
środowiska, tak jak ma to miejsce w Europie. Widać to szczególnie przy porównaniach cen
benzyny i oleju napędowego. MoŜna natomiast, i naleŜy, porównywać ceny energii
elektrycznej w Polsce i w innych krajach Europy, chociaŜ i w tym wypadku wysokość
podatków w poszczególnych krajach znacząco wpływa na poziom cen finalnych. W tab. 3.
zestawione zostały średnie ceny energii elektrycznej oczyszczone z podatków dla
statystycznego gospodarstwa domowego w 25 krajach Europy. W tym zestawieniu ceny
energii elektrycznej w Polsce sytuują się na średnim poziomie.
NaleŜy zgodzić się z wyraŜaną często w ostatnim czasie opinią o słabości polskiego rynku
energii elektrycznej. W załoŜeniach miał się on rozwijać w oparciu o zasady rynkowe.
Tymczasem uwikłania wynikające z funkcjonowania kontraktów długoterminowych (KDT)
oraz ustawowe obowiązki zakupu energii wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła i
energii ze źródeł odnawialnych powodują, Ŝe w portfelach zakupów energii elektrycznej
zakupy obowiązkowe stanowią rzeczywiście ok. 70% łącznie kupowanej energii. Tak więc na
wolnym rynku zakupuje się tylko ok. 30% energii. Uwolnienie KDT, niestety, moŜe
spowodować dodatkowe koszty, związane z restrukturyzacją kontraktów. Z uwagi na
trudności i koszty przeprowadzenia tej skomplikowanej operacji, sprawa analizowana jest juŜ
od 2000 r. i wciąŜ poszukuje się najtrafniejszego rozwiązania. Z drugiej jednak strony
pomimo niewątpliwych problemów, jakie wiąŜą się z rozwiązaniem KDT naleŜy równieŜ
zaakcentować, Ŝe dzięki zawartym kontraktom długoterminowym wytwórcy mieli moŜliwość
wykonania inwestycji związanych z poprawą efektywności i redukcją emisji zanieczyszczeń.
Obecnie, gdy bezpieczeństwo środowiska traktuje się priorytetowo, wytwórcy ci będą mogli
zaoferować konkurencyjną cenę na rynku czystej energii.
Problemów z reformą elektroenergetyki jest wiele, a ich rozwiązywanie spędza sen z powiek
wielu zaangaŜowanym w jej przeprowadzenie politykom i specjalistom. Mimo iŜ liczy się
kaŜdy głos w dyskusji nad reformą, to jednak zgłaszane pomysły i opinie, aby mogły być
wykorzystane w kreowaniu przeobraŜeń, muszą odnosić się do realnych warunków.
Z czego wynika cena energii elektrycznej w Polsce dla odbiorcy końcowego
W rozliczeniach z odbiorcami finalnymi spółki dystrybucyjne stosują ceny zawarte w
Taryfach dla energii elektrycznej zatwierdzanych decyzją Prezesa Urzędu Regulacji
Energetyki. W 2003 r. odbiorca finalny za 1 kWh zapłacił przeciętnie 31,68 gr brutto, w 2004
r. 32,30 gr, a w 2005 r. 33,23 gr.2 Przytoczone wartości to łączne ceny średnie - tzn. będące
sumą opłat za energię elektryczną i usługę jej przesłania, uwzględniające opłaty i stawki stałe
oraz zmienne, a takŜe zróŜnicowanie stawek dla poszczególnych grup odbiorców. Ceny te nie
dotyczą zatem odbiorców, którzy skorzystali z prawa dostępu do sieci i zawarli indywidualne
umowy na zakup energii elektrycznej.3
Struktura końcowej średniej ceny sprzedaŜy energii elektrycznej w 2005 r. była następująca:
49,2% ceny to koszty zakupu energii elektrycznej i usług przesyłowych ponoszonych przez
spółkę dystrybucyjną, 22,6% to koszty własne spółki, 2,2% — marŜa i aŜ 26% — obciąŜenia
podatkowe (akcyza, VAT i podatki lokalne). Szczegółowo obrazuje to ryc. 1.
Koszty zakupu to najwyŜsza pozycja w cenie energii elektrycznej, stanowiąca ok. 50% ceny
finalnej. Analizując oferowane przez wytwórców ceny naleŜy mieć na względzie wpływ
decyzji politycznych, dzięki którym przez kilka lat elektrownie zmuszone były kupować
węgiel, paliwo do produkcji energii elektrycznej, po cenach wyŜszych niŜ były moŜliwe do
uzyskania przy zakupie, np. z Ukrainy czy Australii. Nie rozstrzygając słuszności tych
decyzji, bo przecieŜ zarówno spokój społeczny, jak i ograniczenie wzrostu bezrobocia mają
swoją cenę, trzeba jednak być świadomym ich wpływu na cenę energii elektrycznej.
Pojawiają się równieŜ opinie, Ŝe ceny polskiego węgla będą w nadchodzących latach znacznie
rosły z powodu całkowitego eliminowania wszelkich form jego subsydiowania i z powodu
koniecznych po 2010 r. wielkich nakładów inwestycyjnych na nowe pokłady. Jednocześnie
obserwuje się wzrost cen węgla i ropy naftowej na rynkach światowych. Trwają więc
dyskusje nad wyborem kierunków nowych technologii energetycznych, co w przyszłości
moŜe zadecydować o cenach energii elektrycznej.
Szczególnego podkreślenia wymaga takŜe poziom obciąŜeń fiskalnych w strukturze ceny
finalnej energii elektrycznej. Udział podatków w cenie energii jest wyŜszy od sumy udziałów
kosztów własnych i marŜy dystrybutora. Oprócz podatku od towarów i usług oraz akcyzy,
energia elektryczna jest obłoŜona równieŜ innymi podatkami i opłatami, jak np. podatkiem od
nieruchomości, opłatami za przeprowadzenie linii energetycznych przez tereny PGL Lasy
Państwowe oraz opłatami za zajęcie pasa drogowego. W marcu 2002 r. wprowadzono w
Polsce obowiązujący do dziś podatek akcyzowy od wytworzonej energii elektrycznej w
kwocie 20,00 zł/MWh. Przesyłanie energii do odbiorców odbywa się zgodnie z prawami
fizyki — ze stratami, przekłada się to na obciąŜenie kaŜdej kWh zuŜywanej przez odbiorcę
końcowego kwotą ok. 2,25 gr. Dodatkowo akcyza ma charakter cenotwórczy, gdyŜ od
momentu jej wprowadzenia płacony przez konsumentów podatek od towarów i usług
naliczany od kaŜdej kWh zwiększony został o ok. 0,5 gr. Warto przy tym odnotować, iŜ
stawka akcyzy w Polsce naleŜy do najwyŜszych w Europie. W Ŝadnym z krajów unijnych nie
jest, tak jak w Polsce, pobierany 2-% podatek od infrastruktury energetycznej.
Taryfy energii elektrycznej kalkulowane są w oparciu o koszty uzasadnione, z
uwzględnieniem ochrony interesów odbiorców przed nieuzasadnionym wzrostem cen oraz z
eliminacją subsydiowania skrośnego.4 Te ograniczenia są sobie przeciwstawne - najwyŜsze
koszty generują gospodarstwa domowe, które ze względów społecznych chroni się przed zbyt
wysokim wzrostem cen, co z kolei nie pozwala na skuteczne ograniczanie subsydiowania
skrośnego między grupami odbiorców. Zatem to, Ŝe średnia cena energii elektrycznej dla
gospodarstw domowych wyniosła w 2005 r. 39,06 gr brutto za 1 kWh5, nie oznacza, Ŝe nie
powinna być wyŜsza. Stawki opłat w tym wypadku wynikają bardziej z uwarunkowań
historycznych niŜ z rzeczywistych kosztów generowanych w związku z dostawą.
Przytoczone powyŜej fakty, cyfry i stwierdzenia pokazują część problemów, z jakimi boryka
się polska energetyka. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe to, czy energia moŜe dotrzeć w kaŜde
miejsce, o kaŜdej porze i w kaŜdej ilości, przekłada się takŜe na jej cenę. Jak wygląda Ŝycie
bez energii elektrycznej, wie juŜ coraz mniej z nas. I niech tak będzie!
Na następnych stronach przedstawiono opracowane przez EUROSTAT zestawienie
aktualnych cen energii elektrycznej w 25 krajach Europy.
Przypisy
1
Polityka Energetyczna Polski do 2025 r. - dokument przyjęty przez Radę Ministrów 4 stycznia 2005 r.
2
Dane na podstawie opracowań ARE.
3
W sprawozdaniu URE za rok 2005 podano, Ŝe na 1 583 859 uprawnionych odbiorców jedynie 35 skorzystało z
prawa dostępu do sieci.
4
Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 23 kwietnia 2004 r. W sprawie
szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie energia elektryczna.
5
Dane na podstawie opracowania ARE.