Raport merytoryczny z realizacji I spotkania Grupy roboczej ds

Raport merytoryczny z realizacji I spotkania Grupy roboczej ds

Raport merytoryczny z II panelu dyskusyjnego1
Innowacyjność poprzez klastry
- jak rozwijać działalność i współpracę badawczo-rozwojową
oraz kooperację biznesową
21 czerwca br. we Wrocławskim Parku Technologicznym odbył się II panel dyskusyjny w
ramach przedsięwzięcia PARP „Polskie klastry i polityka klastrowa”. Tematem spotkania był
rozwój innowacyjności poprzez klastry. Podczas panelu dyskutowano o tym, jak stymulować
działalność innowacyjną i badawczo–rozwojową, a także jak wzmacniać kooperację
biznesową w klastrach.
Spotkanie otworzyła pani Aneta Wilmańska, Zastępca Prezesa Polskiej Agencji Rozwoju
Przedsiębiorczości. Dyskusja była prowadzona przez pana Stanisława Szultkę, moderatora
paneli dyskusyjnych.
W pierwszej części panelu, przedmiotem dyskusji było finansowanie działalności
innowacyjnej i badawczo-rozwojowej w klastrach. Wprowadzenie do tego tematu wygłosiła
pani Dr inż. Małgorzata Skibska-Zielińska z Narodowego Centrum Badań i Rozwoju
(NCBiR) w Warszawie. Po prezentacji przedstawicielki NCBiR odbyła się dyskusja, w której
wzięli udział: Kazimierz Murzyn z Klastra LifeScience Kraków, Barbara Rudnicka z MCI
Management S.A., Joanna Kudło z Klastra Nutribiomed, Agnieszka Stokarczyk z
Wrocławskiego Centrum Badań EIT+, Cezary Główka z Klastra Poligraficznego w Lesznie,
Małgorzata Gawron z Ośrodka Innowacji NOT.
W trakcie dyskusji przedstawione zostały następujące programy, z których mogą skorzystać
przedsiębiorcy oraz koordynatorzy klastrów (patrz załącznik nr 1). Paneliści wskazywali
zarówno na instrumenty dostępne dla indywidualnych przedsiębiorstw, jak również dla grup
przedsiębiorstw (np. konsorcjów), czy wręcz ukierunkowane na całe branże np. program
Cornet. Podkreślali również, że w obecnie dostępnych programach wsparcia działalności
innowacyjnej i badawczo-rozwojowej preferowane są projekty oparte na partnerstwie
przedsiębiorstw oraz przedsiębiorstw i innych instytucji. Dotyczy to zarówno programów
finansowanych przez NCBiR, jak i projektów celowych NOT.
W czasie panelu, dyskutowano również o możliwościach zmiany dotychczasowego podejścia
NCBiR do definiowania nowych programów badawczych. Jednym z kierunków zmian może
być zmiana obecnie dominującego podejścia horyzontalnego, na podejście „sektorowe”, czyli
ukierunkowanie programu na wsparcie badań na rzecz określonego sektora/klastra. Takie
podejście umożliwiłoby wykorzystanie efektów synergii wynikającego ze współdziałania
wielu podmiotów z danej branży (klastra), a także wyłonienia sektorów/dziedzin gospodarki
mających największy potencjał (najlepiej przygotowanych) do realizacji projektów
badawczo-rozwojowych. Jak wskazywała Pani Małgorzata Skibska-Zielińska, w Europie
wyznacznikiem przygotowania branż do prowadzenia działań B+R w obszarze badań
stosowanych jest m.in. działalność klastrów i platform technologicznych.
1
Opracował Stanisław Szultka, moderator paneli dyskusyjnych
Przedsięwzięcie PARP jest współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego
Funduszu Społecznego w ramach projektu systemowego PARP „Rozwój zasobów ludzkich poprzez
promowanie wiedzy, transfer i upowszechnianie innowacji” z Programu Operacyjnego Kapitał
Ludzki, poddziałanie 2.1.3.”
W dyskusji pojawiały się pytania, czy polskie klastry są gotowe do tego typu działalności, a
także, czy funkcjonujące w klastrach inicjatywy klastrowe mogą stać się partnerem dla
NCBiR w procesie definiowania sektorowych programów badawczych. Jak wskazywał
Kazimierz Murzyn z klastra Lifescience Kraków, cele NCBiR dla realizacji programów
badawczych oraz cele klastrów są spójne, a dotyczą m.in. ilości nowych miejsc pracy,
nowych produktów czy powstawania nowych firm opartych o innowacyjne rozwiązania.
Jednak, jak wskazywali przedstawiciele klastrów, na tym polu jest jeszcze dużo do zrobienia
m.in. w zakresie kompetencji dużej części koordynatorów klastrów w zakresie stymulowania
innowacyjności. Rolę partnera dla NCBiR mogłyby odgrywać te inicjatywy klastrowe, które
są dobrze zorganizowane oraz reprezentujące duże skupisko przedsiębiorstw.
Przedstawiciele klastrów oraz instytucji otoczenia biznesu zwracali również uwagę na
potrzebę szerszego i przeprowadzanego na wczesnym etapie konsultowania (definiowania)
propozycji programów badawczych przygotowywanych przez instytucje publiczne, w tym
m.in. NCBiR.
Pewną alternatywą dla podejścia sektorowego w definiowaniu nowych programów
badawczych jest podejście „technologiczne”, czyli wybór obszarów technologii o kluczowym
znaczeniu dla rozwoju wielu branż – czyli tzw. KETs – Key Enabling Technologies. Dla
przykładu, Komisja Europejska wskazuje, że są to następujące technologie: nanotechnologia,
mikro i nanoelektronika, zaawansowane materiały oraz biotechnologia. W dyskusji
wskazywano, że w przypadku Polski powinno określić się takie technologie, co do których
będzie istnieć szansa ich rozwoju i wdrożenia w polskiej gospodarce.
Jedną z istotnych kwestii dyskutowanych w trakcie spotkania było pytanie o to, co powinno
być finansowane ramach dostępnych środków publicznych – czy wsparcie powinno być
kierowane do inicjatyw klastrowych (czy bardziej precyzyjnie do koordynatora klastra), czy
raczej powinno trafiać do podmiotów działających w klastrach (z jakąś formą pomocy dla
inicjatywy klastrowej czy koordynatora klastra). W pierwszym przypadku, to koordynator
klastra (animator) jest wykonawcą realizowanych projektów i finansowanie publiczne trafia
do niego. Konsekwencją tego jest to, iż to koordynator klastra staje się właścicielem efektów
realizowanego projektu (zbudowanej infrastruktury, wytworzonej własności intelektualnej
itp.). W tym przypadku (gdy koordynator jest instytucją działającą non for profit) są mniejsze
problemy z rozliczaniem pomocy publicznej.
W drugim przypadku, projekty są realizowane przez różne podmioty działające w klastrze
(przedsiębiorstwa, jednostki badawcze, instytucje otoczenia czy wręcz jednostki samorządu
terytorialnego), a nie przez samego koordynatora. Koordynator koncentruje się na działaniach
miękkich i pełni funkcję facilitatora, brokera, np. poprzez ułatwianie nawiązywania
kontaktów i budowania partnerstwa/konsorcjów w celu realizacji konkretnych przedsięwzięć
pomiędzy podmiotami działającymi w klastrze. Przedsięwzięcia te np. budowa infrastruktury,
realizacja projektów B+R, projektów szkoleniowych itp. są jednak realizowane przez różne
podmioty z klastra, a nie przez samego koordynatora (nie wyklucza to tego, by koordynator
był również członkiem konsorcjum realizującym dany projekt). W takim przypadku,
organizacje klastrowe mogą być również partnerem dla instytucji publicznych w procesie
definiowania i wdrażania różnego rodzaju programów wsparcia np. w zakresie
przygotowywanych przez NCBiR programów sektorowych wsparcia działalności B+R.
W dyskusji wskazywano również na niedostosowanie programów wsparcia działalności B+R
do specyfiki MSP, w tym w szczególności mikroprzedsiębiorstw. Jak wskazywał Pan Cezary
Główka, z przeprowadzonych badań wynika, że jednostki naukowo-badawcze nie są istotnym
2
źródłem informacji dla działalności innowacyjnej mikro i małych przedsiębiorstw. Wśród
przyczyn takiego stanu rzeczy można wymienić - oprócz słabości finansowej – niewielką
skalę działalności i związaną z tym niewielką skalę potencjalnych zleceń, które mikro i małe
przedsiębiorstwo mogłoby zlecić jednostce naukowej. Konsekwencją tego jest niewielkie
zainteresowanie jednostek naukowych współpracą z takimi podmiotami. Pewnym
rozwiązaniem tego problemu mogłoby być zebranie grupy przedsiębiorstw, zidentyfikowanie
i określenie zakresu ich potrzeb technologicznych i wspólne (jako grupa) nawiązanie
współpracy z jednostką naukową. Tego typu działania podejmuje m.in. Klaster Poligraficzny
w Lesznie skupiający małe i mikro przedsiębiorstwa. Wyzwaniem stojącym przed
zacieśnieniem współpracy mikroprzedsiębiorstw z jednostkami naukowymi jest brak
„uświadomionego” popytu wśród takich przedsiębiorstw. Jak wskazywano w dyskusji,
zdecydowana większość mikro i małych przedsiębiorstw jest imitatorami (naśladowcami), a
nie innowatorami wdrażającymi najnowocześniejsze technologie i najbardziej innowacyjne
rozwiązania, stąd ich niewielkie zaangażowanie w działalność badawczo-rozwojową. Aby
zwiększyć zainteresowanie małych przedsiębiorstw współpracą z jednostkami naukowymi,
przedsiębiorstwa potrzebują zaangażowania tych jednostek już na etapie rozpoznania i
określenia potrzeb technologicznych w firmach, wspólnego poszukiwania źródeł
finansowania i następnie wdrażania rozwiązań w przedsiębiorstwach. Sprawne
zorganizowanie i przeprowadzenie tego procesu powinno być zadaniem dla animatora klastra.
Kolejną kwestią dyskutowaną w czasie panelu, było to, jakich klastrów oczekujemy: czy
chcemy mieć małe organizacje klastrowe, które będą realizować jeden bądź co najwyżej klika
wspólnych przedsięwzięć lub koordynować jedno powiązanie kooperacyjne, czy raczej
chcemy mieć klastry silne, zdolne do konkurowania na arenie międzynarodowej, mające
możliwość wchodzenia w partnerskie przedsięwzięcia na arenie europejskiej i światowej, w
których poszczególne podmioty będą zaangażowane w dziesiątki wspólnych przedsięwzięć i
projektów. Z tym dylematem związane jest pytanie, jak silna powinna być koncentracja
wsparcia publicznego. W przypadku większej koncentracji liczba klastrów, które będą mogły
uzyskać wsparcie (przynajmniej na szczeblu krajowym) będzie zdecydowanie mniejsza, a
pozostałe – mniejsze inicjatywy – nie będą wspierane, bądź będą mogły ubiegać się o
wsparcie ze środków lokalnych/regionalnych.
W czasie dyskusji, wskazywano również, że programy skierowane na działalność
innowacyjną klastra powinny być skoncentrowane na budowaniu potencjału innowacyjnego
przedsiębiorstw i klastra, a nie na wspieraniu jednego, konkretnego projektu innowacyjnego.
Jeden lub kilka procesów innowacyjnych w klastrze to za mało, aby funkcjonował on
poprawnie i w pełni wykorzystywał możliwości. Podkreślano również, że w Polsce trzeba
wspierać przedsięwzięcia, które mają rzeczywisty potencjał innowacyjny, a na razie finansuje
się przedsięwzięcia, które naśladują przedsięwzięcia innowacyjne już istniejące. Takie
podejście nie buduje konkurencyjności.
Fundusze publiczne nie są jedynymi środkami, którymi można finansować działalność
innowacyjną. Barbara Rudnicka z MCI Management S.A. – funduszu venture capital,
przedstawiła możliwości finansowania takiej działalności przez środki prywatne. Zwróciła
ona uwagę, że finansowanie dostępne przez fundusze VC charakteryzuje się określoną
specyfiką, różną od dostępnego finansowania publicznego. Wskazała ona na kluczowe
czynniki, które musi spełniać projekt, aby fundusz typu venture capital zainteresował się
inwestycją w takie przedsięwzięcie. Pierwszym z nich jest wykwalifikowana kadra
menedżerska. Odpowiednie zarządzanie projektem nie tylko ogranicza ryzyko utraty środków
przez inwestora, ale również podnosi jakość wykonania projektu i przyczynia się do jego
3
sukcesu. Drugim istotnym kryterium jest innowacyjny i wzrostowy rynek, który da
odpowiednie zyski w odpowiednim czasie to kolejne z istotnych kryteriów zaangażowania
funduszu. W końcu ważna jest również kwestia wyjścia ze spółki, czyli między innymi
możliwość odsprzedania przedsięwzięcia /udziałów w spółce innemu inwestorowi, możliwość
wykupu udziałów przez pierwszych udziałowców lub np. sprzedaż akcji na rynku
NewConnect.
Paneliści zwracali również uwagę na to, iż czynnikami ograniczającym zaangażowanie
przedsiębiorstw w działalność innowacyjną są nie tylko wysokie koszty i ryzyko związane
bezpośrednio z realizacją prac badawczo-rozwojowych, ale w dużym stopniu dodatkowe
koszty, które należy ponieść aby skomercjalizować dany produkt czy technologię.
Wskazywano na wysokie koszty uzyskania ochrony własności intelektualnej, budowy linii
technologicznej/produkcyjnej, przygotowania wdrożenia czy wreszcie wysokie nakłady na
marketing nowych produktów związany z wprowadzeniem ich na rynek. Jak wskazywali
uczestnicy dyskusji, koszty związane z tego typu działalnością często znacząco przekraczają
wysokość nakładów na same prace badawczo-rozwojowe, a przedsiębiorstwa (szczególnie
mniejsze) nie widząc możliwości sfinansowania tego typu działań nie podejmują decyzji o
angażowaniu się w rozwój nowego produktu/technologii. W celu przezwyciężenia tego
problemu, kluczowe wydaje się łączenie różnych dostępnych źródeł finansowania oraz
współpraca z różnymi podmiotami mogącymi udzielić wsparcia w tym zakresie. Dla
przykładu na prace badawczo-rozwojowe można uzyskać dofinansowanie z NCBiR, linię
technologiczną sfinansować inwestycją funduszu VC, a na promocję międzynarodową
uzyskać dofinansowanie z programu MG/PARP. Aby możliwe były tego typu „montaże”
finansowe, kluczowe jest dobre rozpoznanie istniejących możliwości i znajomość
potencjalnych partnerów, z którymi można współpracować w tym zakresie. To niewątpliwie
jest rola, którą mogliby odgrywać animatorzy klastrów. Oczywiście nie wszystkie i nie
zawsze tego typu działalność animator/koordynator musi realizować samodzielnie i
angażować własne zasoby, ale może skorzystać z oferty innych instytucji (np. centrów
transferu technologii, parków technologicznych itp.). W tym kontekście, niezbędne jest dobre
rozpoznanie potencjału i zakresu działania istniejących instytucji otoczenia biznesu, które
nierzadko realizują przedsięwzięcia, z których członkowie klastra mogliby skorzystać np. w
zakresie doradztwa w procesie transferu technologii, czy wchodzenia na rynki
międzynarodowe.
Druga część panelu poświęcona została zagadnieniom rozwoju powiązań kooperacyjnych w
ramach klastrów. Wprowadzenie do tej części przedstawił Luk Palmen, a w dyskusji
uczestniczyli również przedstawiciele koordynatorów klastrów oraz firm działających w
klastrach tj. Rafał Ramotowski, 3xE – samochody elektryczne, Stowarzyszenie Producentów
Części Motoryzacyjnych, Przemysław Tronina, TRONINA PHU, Consilium, Sebastian
Rynkiewicz, Centrum Promocji Podlasia oraz Artur Wojciechowski, Klaster Mazurskie Okna.
Luk Palmen we wprowadzeniu do dyskusji wskazał na wyzwania, przed jakimi stają polskie
przedsiębiorstwa oraz w jaki sposób klastry mogą na nie odpowiedzieć. Wśród wyzwań
wskazał m.in. na bardzo silną konkurencję międzynarodową, w tym w szczególności z krajów
tzw. BRICS (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny, RPA), w których obserwuje się intensywne
procesy integracyjne wśród przedsiębiorstw jako odpowiedź na konkurencję globalną.
Wyzwaniem, przed którym stoją przedsiębiorstwa jest również odpowiedź na nowe trendy w
światowej gospodarce. Wskazywał on w szczególności na cztery kierunki, które dziś stanowią
o konkurencyjności produktów: bezpieczeństwo, wrażenia, zdrowie i ekologia. To właśnie w
4
nich należy szukać nowych możliwości biznesowych. Skuteczna odpowiedź na te wyzwania
wymaga jednak kreatywności i szybkości działania, które stanowią kluczowe wyzwanie dla
konkurencyjności przedsiębiorstw w przyszłości i które mogą zostać wzmocnione poprzez
współprace w klastrach.
Luk Palmen zwracał uwagę na kluczowy element dla realizacji wspólnych przedsięwzięć,
jakim jest zidentyfikowanie istniejących zasobów i kompetencji w klastrze (podmioty;
zasoby, jakimi dysponują; kompetencje, które posiadają). Wiedzę taką powinien posiadać
animator/koordynator klastra, aby mógł pełnić funkcję swoistego brokera, facilitatora,
umożliwiającego inicjowanie i organizację wspólnych przedsięwzięć pomiędzy grupami
podmiotów w klastrze. Wykorzystując komplementarne zasoby każdego z przedsiębiorstw
można stworzyć łańcuch wartości, który powiąże przedsiębiorstwa ze sobą, czyniąc je
bardziej konkurencyjnymi i innowacyjnymi. Należy w klastrze patrzeć na obszary, które nie
leżą bezpośrednio w zakresie działalności poszczególnych przedsiębiorstw. Takie procesy
integracyjne można zaobserwować w przedsiębiorstwach w krajach BRICS (Brazylia, Rosja,
Indie, Chiny, RPA).
Kreatywność może się również przejawiać w usprawnianiu i rozwijaniu już istniejących
produktów, tak jak robią to przedsiębiorstwa w - już wcześniej wspomnianych - krajach
BRICS. Wspólna logistyka, produkcja, komunikacja, promocja, marketing, technologia, to
obszary w których mogą pojawić się kolejne możliwości i procesy biznesowe. Pojawiają się
wtedy możliwości oszczędzania w ramach specjalizacji w ramach klastra i standaryzacji poza
klastrem. Możliwości pewnych uzgodnień w ramach klastra, dostęp do patentów, umowy
partnerskie etc. pozwolą na szybszą reakcję firm z klastra na działalność otoczenia i warunki
gospodarcze i ekonomiczne.
Jak wskazywali paneliści, wiedza o zasobach, jakimi dysponuje klaster jako całość oraz
poszczególne przedsiębiorstwa indywidualnie, jest kluczowa również dlatego, aby móc
szybko reagować na pojawiające się szanse biznesowe, które z uwagi na konkurencję
globalną wymagają szybkiej odpowiedzi i realizacji przedsięwzięcia. Przedsiębiorstwa
europejskie dużo wolniej wprowadzają nowsze udoskonalone wersje produktów w
porównaniu do firm azjatyckich lub amerykańskich, które sam proces rozpoznania szans,
badań, wdrożenia i organizacji logistycznej robią dużo szybciej i są w stanie wprowadzić
produkt na europejski rynek szybciej niż firmy europejskie. Mechanizmy klastrowe powinno
się również wykorzystywać do szybszego wprowadzania nowych produktów oraz wersji
produktów.
Im lepsza jest wiedza o istniejących kompetencjach w klastrze (lub na zewnątrz, ale z których
można skorzystać), tym szybciej można zareagować, zebrać niezbędnych partnerów, ustalić
szczegóły porozumienia i zrealizować określone przedsięwzięcie. Dla szybkości reakcji
kluczowe znaczenia ma również zaufanie pomiędzy poszczególnymi podmiotami w klastrze.
Im jest ono większe, tym łatwiej i szybciej podjąć współpracę i ograniczyć tzw. koszty
transakcyjne.
W celu podejmowania bardziej biznesowych przedsięwzięć kluczowe jest określenie
korzyści, które uzyskają podmioty (przedsiębiorstwa) angażujące się w tego typu współpracę.
Jak wskazywali paneliści, korzyści te mogą być bardzo różne w zależności od potrzeb i
oczekiwań podmiotów z klastra. Wśród takich korzyści wymieniano m.in. dostęp do nowej
technologii (w przypadku realizacji projektów badawczo-rozwojowych, technologicznych –
klaster NUTRIBIOMED), dostęp do nowego rynku zbytu - powiększenie rynku (np. w
przypadku wejścia ze sprzedażą na rynki międzynarodowe – klaster Mazurskie Okna),
5
obniżkę kosztów działalności (np. wspólna promocja – klaster Bielizny z Podlasia, wspólna
inwestycja produkcyjna – klaster Mazurskie Okna).
W trakcie dyskusji, wskazywano również na fakt, iż poszczególne inicjatywy klastrowe
podejmują wspólne przedsięwzięcia w różnych obszarach i to jest zjawisko naturalne.
Wpływa na to duże zróżnicowanie poszczególnych inicjatyw wynikające ze specyfiki
branżowej danego klastra (np. istotna jest kwestia zapewnienia bezpieczeństwa żywności w
branży spożywczej), składu podmiotów (np. mikro przedsiębiorstwa mają inne potrzeby niż
duże przedsiębiorstwa), czy też istniejącego zainteresowania podmiotów i poziomu zaufania
pomiędzy partnerami (np. w niektórych klastrach przedsiębiorcy gotowi są uczestniczyć
jedynie w działaniach miękkich takich jak szkolenia czy promocja, a w innych gotowi są
angażować się we wspólne przedsięwzięcia inwestycyjne czy projekty badawczo-rozwojowe
związane z większym ryzykiem, a tym samym wymagające większego poziomu zaufania
pomiędzy partnerami).
Paneliści zwracali uwagę na to, aby koncentrować się na obszarach działalności, które nie są
bezpośrednim obszarem konkurowania pomiędzy firmami z klastra, i które są mniej
konfliktowe. Jednym z tego typu działań jest eksport. Dla przykładu, w klastrze Mazurskie
Okna, przedsiębiorstwa rozpoczęły sprzedaż produktów zagranicę (Niemcy), pomimo iż
wcześniej żaden z członków inicjatywy tego typu działalności nie realizował. Innym
przykładem tego typu działań jest stworzenie podmiotu zajmującego się wytwarzaniem
produktu, stanowiący uzupełnienie oferty dla producentów okien, który nie jest kluczowym
elementem ich produktów (rolet). Do tej pory przedsiębiorstwa kupowały te elementy od
podmiotów zewnętrznych. Ponieważ był to jedynie uzupełniający element ich oferty
przedsiębiorcy zdecydowali się utworzyć spółkę celową, która zajmie się ich produkcją na
potrzeby przedsiębiorstw działających w klastrze. Warto zaznaczyć, że przedsiębiorstwa
powołując spółkę zagwarantowały sobie aby podmiot ten nie stał się dla nich konkurentem
powołując spółkę działającą non for profit.
Paneliści zwracali również uwagę, iż gdy zaufanie pomiędzy poszczególnymi partnerami
klastra jest ograniczone, trudno jest realizować przedsięwzięcia wymagające poniesienia
większego ryzyka i zaangażowania większych zasobów np. wspólne przedsięwzięcia
inwestycyjne, czy badawczo-rozwojowe. Jak wskazywał Sebastian Rynkiewicz, czasem
warto rozpocząć od miękkich przedsięwzięć, wymagających mniejszych nakładów, a co za
tym idzie mniejszego ryzyka, które jednak umożliwią lepsze poznanie się partnerów i budowę
zaufania pomiędzy nimi, a następnie przejście do bardziej zaawansowanej współpracy.
Zrozumienie przez dane przedsiębiorstwo procesów działania innych podmiotów klastra daje
możliwość poprawienia oferowanego przez siebie produktu, zarówno pod względem jakości,
jak i oferty samego produktu, nowego czy udoskonalonego. Firmy mogą być nie tylko
konkurentami, ale również podwykonawcami lub dostawcami półproduktów dla pozostałych
podmiotów klastra. Animator jako koordynator działań klastra może być tez integratorem
produkcji. Organizowanie produkcji w ramach powiązania kooperacyjnego w klastrze może
być też szansą dla wdrożenia produktów, których sama firma nie będzie w stanie wdrożyć, a
ma możliwość uzyskania dofinansowania na wydatki na badania i rozwój z zewnątrz, ale nie
ma możliwości pozyskania finansowania na wdrożenie. Animator skutecznie powinien
rozpoznać szanse współpracy i znaleźć rozwiązanie dostosowane do konkretnej sytuacji.
Rozwiązania powinny być przygotowywane na miarę potrzeb i możliwości konkretnego
przypadku.
6
Możliwością do stworzenia kolejnych procesów biznesowych jest integracja procesów
produkcyjnych różnych firm na bazie istniejących kompetencji i w ten sposób tworzenia
nowych produktów. Przykładem może tutaj być próba budowania łańcucha kooperacyjnego w
obszarze samochodów elektrycznych przedstawione przez pana Ramontowskiego. Działania
te koncentrują się na stworzeniu grupy m.in. producentów (samochodów, silników
elektrycznych, elektroniki), a także jednostek badawczych, i na tej bazie wprowadzenie na
rynek nowego produktu – samochodu elektrycznego. Stworzenie takiej sieci kooperacyjnej w
Polsce, opartej na wysokich kompetencjach partnerów, może umożliwić konkurowanie z
krajami azjatyckimi.
Paneliści podnosili również kwestię zapewnienia odpowiedniej jakości wśród firm
tworzących powiązanie kooperacyjne. Siła danego powiązania jest bowiem tak duża jak
najsłabszego ogniwa w nim. W tym kontekście, kluczowe jest zapewnienie odpowiedniej
jakości, bezpieczeństwa na stałym powtarzalnym poziomie wśród wszystkich uczestników. W
niektórych klastrach jak np. NUTRIBIOMED wprowadzono odpowiedni system certyfikacji.
System taki, z jednej strony gwarantuje odpowiednią jakość i bezpieczeństwo produktów we
wszystkich podmiotach klastra, a z drugiej strony, daje gwarancję odpowiedniego poziomu
innowacyjności popartej badaniami naukowymi, które mają za zadanie uwiarygodnić (jako
mające oddziaływanie prozdrowotne) produkty klastra w oczach konsumentów.
Istotną kwestią, na którą zwracali uwagę przedstawiciele klastrów jest kwestia neutralnego
koordynatora powiązania kooperacyjnego. Ważne jest, z jednej strony, aby nie stał się on w
przyszłości konkurentem dla istniejących przedsiębiorstw wchodząc na rynek z podobną
ofertą do firm uczestniczących w powiązaniu kooperacyjnym. Problem ten dotyczy w
szczególności wspólnych inwestycji w infrastrukturę produkcyjną, którą zarządzałby
koordynator. Z tego punktu widzenia kluczowe jest, aby tego typu inwestycje wypełniały
rzeczywistą lukę (brak odpowiednich kompetencji, podmiotu), jaka istnieje w danym klastrze,
a nie miały na celu zastąpienie istniejących w szczególności konkurencję dla istniejących
podmiotów w klastrze. Przykładem tego typu działań jest budowa linii produkcyjnej rolet
zewnętrznych w klastrze Mazurskie Okna, gdzie do tej pory producenci stolarki otworowej
zaopatrywali się w tego typu uzupełniające ich ofertę produkty z zewnątrz co zwiększało ich
koszty działalności. Z drugiej strony, istotne jest również, aby koordynator nie preferował w
jakikolwiek sposób wybranych przedsiębiorstw w klastrze i zachował neutralną pozycję w
stosunku do wszystkich podmiotów wchodzących w skład danego przedsięwzięcia.
W trakcie dyskusji, wskazywano również na szereg barier, które ograniczają rozwój
biznesowych powiązań kooperacyjnych w klastrach. Wiele firm w ramach klastra nie potrafi
współpracować w ramach większej organizacji. Priorytetowo traktują własną działalność
czasami kosztem wspólnych działań, zaprzepaszczając tym samym szansę rozszerzenia
działalności na większą skalę kosztem krótkotrwałych korzyści. Kluczowym dla
przełamywania takiego podejścia są umiejętności miękkie. Większość projektów miękkich w
ramach klastra zostaje na początku odrzucona. Podmioty klastra boją się podejmować to
ryzyko. Jak do tej pory, większość działań klastrów skupia się na realizacji projektów
twardych, projektów inwestycyjnych. Podmioty klastra bardzo często pokazują brak
dojrzałości do wchodzenia w projekty miękkie, które mogą przyczynić się do powstania
nowych możliwości biznesowych. Przeszkodą jest też brak możliwości uzyskania
finansowania na projekty miękkie. Aktualnie dostępne możliwości finansowania inicjatyw
klastrowych skupiają się na projektach twardych.
Istotnym ograniczeniem dla angażowania się przedsiębiorstw we wspólne przedsięwzięcia
współfinansowane ze środków publicznych są również ograniczenia formalne wpisane w
7
programy publiczne. Jednym z takich problemów jest to, iż w ramach projektu promocyjnego
nie można promować firm i ich produktów, ale jedynie sam klaster. Z punktu widzenia
przedsiębiorstwa, prowadzącego rachunek ekonomiczny dla swoich działań, zaangażowanie
się w taki projekt często okazuje się wiec nieopłacalne.
Bariery zgłaszane przez uczestników







Polskie małe i mikro przedsiębiorstwa w większości są imitatorami w zakresie
technologii i najbardziej innowacyjnych rozwiązań. Wciąż istnieje mały popyt na
wyniki prac badawczo-rozwojowych ze strony przedsiębiorstw, szczególności wśród
mikroprzedsiębiorstw, dla których jednostki badawczo-rozwojowe nie są źródłem
innowacji.
Ograniczone zaufanie pomiędzy przedsiębiorstwami i brak kompetencji miękkich
ogranicza angażowanie się we wspólne przedsięwzięcia, w szczególności obarczone
większym ryzykiem czy wymagające większych nakładów finansowych.
W przedsiębiorstwach brak środków finansowych na wdrożenie nowych technologii
(promocję na rynku, budowę linii produkcyjnej itp.).
Formalne ograniczenia w programach pomocowych
np. nie pozwalające
bezpośrednio promować produktów klastra, a jedynie logo klastra.
Problemem jest również mała elastyczność ze strony instytucji publicznych
odpowiadających za udzielanie wsparcia. Jest to szczególnie istotne w przypadku
realizacji projektów innowacyjnych, których rezultatów oraz konieczności
modyfikacji często nie da się przewidzieć na etapie przygotowywania projektu.
Długi czas odpowiedzi (reakcji) ze strony administracji publicznej powoduje
wydłużanie okresu realizacji projektów, podnosi ryzyko, a czasami powoduje wręcz
nieopłacalność danego przedsięwzięcia (konkurencja będzie szybsza).
Polskim animatorom/koordynatorom wciąż brakuje kompetencji, aby wspierać
realizację przedsięwzięć w obszarze innowacji i technologii.
8
Załącznik nr 1 Informacja o możliwości uzyskania dofinansowania działalności badawczorozwojowej
Innotech
Program Innotech realizowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju składa się z
dwóch ścieżek: InTech i HiTech. Program InTech skierowany jest do konsorcjów
naukowych, przedsiębiorstw i centrów naukowo-przemysłowych i ukierunkowany jest na
współpracy pomiędzy jednostkami naukowymi a przedsiębiorstwami. Z kolei, HiTech
skierowany jest do MŚP działających w obszarze zaawansowanych technologii. Oba
programy wspierają działania badawczo-rozwojowe oraz przygotowania do wdrożenia. W
przypadku HiTech przygotowanie do wdrożenia jest realizowane poprzez zakup usług
doradczych w zakresie innowacji i usług wsparcia innowacji. Oba programy pozwalają na
realizację badań przemysłowych, prac rozwojowych oraz działań przygotowawczych do
wdrożenia, różnica polega na typie udzielanej pomocy publicznej. W przypadku InTech
jednostki naukowe są finansowane w 100 %. Natomiast dofinansowanie przedsiębiorstw w
przypadku obu ścieżek, odbywa się na zasadzie pomocy publicznej i może wynieść max 80 %
kosztów badań przemysłowych oraz max 60 % kosztów prac rozwojowych. Czas realizacji
projektu i maksymalne dofinansowanie w programie InTech to 3 lata i 10 milionów oraz
analogicznie 2 lata i 5 milionów w przypadku programu HiTech. NCBiR planuje
organizowanie dwóch konkursów rocznie. Więcej informacji można znaleźć na stronie
NCBiR: http://www.ncbir.pl/.
CORNET
CORNET to może raczej program realizowany w ramach sieci ministerstw i agencji
finansujących badania w Europie, które zarządzają i organizują regionalne programy
wspierania. W Polsce członkiem konsorcjum jest Narodowe Centrum Badań i Rozwoju.
Programy CORNET skierowane są dla zrzeszeń przedsiębiorstw, w tym dla organizacji
klastrowych, na badania dla potrzeb danej branży. Korzystanie z programów CORNET daje
możliwość realizacji projektów badawczych istotnych z punktu widzenia danej branży. W
ramach programu, można uzyskać dofinansowanie m.in. na realizację badań polegających na
opracowywaniu norm, standardów i testów, przy czym muszą być one dostępne dla całej
branży. Wyniki tych badań są promowane i rozpowszechniane w całej branży w krajach
uczestniczących w sieci CORNET. Partnerami w projekcie muszą być zrzeszenia z co
najmniej dwóch krajów uczestniczących w sieci CORNET. W skład podmiotów realizujących
projekt badawczy musi wejść koordynator projektu, czyli zrzeszenie przedsiębiorstw z
każdego państwa partnerskiego, partnerzy badawczy oraz ciało doradcze działające w formie
Komitetu Użytkowników MŚP. Więcej informacji można znaleźć na stronie NCBiR:
http://www.ncbir.pl/ oraz stronie projektu Cornet: http://www.cornet-era.net/
Projekty celowe NOT
Projekty celowe NOT skierowane są dla małych i średnich przedsiębiorstw lub ich grup, które
będą mogły bezpośrednio zastosować wyniki badań w praktyce. Przedmiotem wsparcia w
ramach programu są badania przemysłowe i prace rozwojowe, które mają doprowadzić do
stworzenia nowego wyrobu, wykorzystania nowej technologii lub do połączenia wyrobu i
technologii. Wnioskodawcą projektu jest przedsiębiorstwo, które zleca wykonanie zadania
badawczego jednostce naukowej. Wykonawcą w całości lub częściowo może być
9
wnioskodawca, jednak musi to być podmiot, który posiada status centrum badawczorozwojowego. W zależności od projektu i wnioskodawcy wielkość dofinansowania może
zostać zwiększona o 15%, m.in jeżeli istnieje skuteczna współpraca pomiędzy MŚP a
jednostką naukową oraz kiedy wyniki projektu będą szeroko rozpowszechniane na
konferencjach, w czasopismach etc. przedsiębiorstwo, które składa wniosek musi być w
stanie samodzielnie przeprowadzić projekt oraz musi być w dobrej kondycji finansowej.
Konkursy projektowe ogłaszane są dwa razy do roku.
Informacje o projekcie: http://centruminnowacji.org/ Więcej informacji można znaleźć na
stronie NOTu: http://www.not.pl/
Akcelerator innowacji NOT
Akcelerator Innowacji NOT to spółka o charakterze non-profit, która oferuje wsparcie dla
innowacyjnych pomysłów posiadających potencjał rynkowy. W ramach wsparcia wybranych
przedsięwzięć, spółka świadczy usługi doradcze, a także inwestuje w ich realizację poprzez
tworzenie nowych spółek z udziałem pomysłodawcy i Akceleratora. Proces realizacji
pomysłu podzielony jest na dwa etapy. Pierwszy zaczyna się od zarejestrowania zgłoszenia na
stronie internetowej akceleratora, które następnie podlega ocenie ekspertów. Jeżeli opinia
okaże się pozytywna, to po etapie analiz i negocjacji pomysł przechodzi do drugiego etapu.
Zakładana jest spółka z o.o., w której w skład (oprócz pomysłodawcy) wchodzi NOT oraz
SATUS Venture. Dzięki wsparciu POIG usługi doradcze w pierwszym etapie są bezpłatne.
Więcej informacji można znaleźć na stronie Akceleratora Innowacji: http://www.ainot.pl/
Forum Academia 2 Business
Forum Academia 2 Business jest projektem Wrocławskiego Centrum Badań EIT+, w ramach
którego polskie przedsiębiorstwa mogą uzyskać dofinansowanie na działalność badawczo –
rozwojową.. Aktualnie dostępne są fundusze na badania z zakresu biotechnologii i
zaawansowanych materiałów. Forum A2B oferuje środki finansowe na wspólne projekty
badawcze. Projekty współfinansowane są przez WCB EIT+, oraz przez przedsiębiorstwa
zainteresowane wdrożeniem wyników badań. Przy wyborze projektów, ocenie podlega
przede wszystkim potencjał biznesowy projektu, ponieważ to on określa szanse uzyskania
zwrotu z inwestycji.. Istnieje możliwość uzyskania dofinansowania części wdrożeniowej.
Forum A2B organizuje również sieci badawcze, spotkania, szkolenia. Po zrealizowaniu
projektu badawczego, powstaje wspólna własność intelektualna, która jest dzielona i
wykorzystywana zgodnie z uzgodnieniami. Pomysłodawcy mogą odkupić udziały we
własności intelektualnej od EIT+, licencjonować produkt lub wspólnie założyć spółkę.
Więcej informacji można znaleźć na stronie Forum Academia
http://www.eitplus.pl/pl/forum_akademia_dla_biznesu_-_forum_a2b/2099/
2
Business:
1
0
Załącznik nr 2 Wyniki ankiety ewaluacyjnej
Uczestnicy konferencji w podziale na
rodzaj beneficjenta
3%
Przedsiębiorcy
13%
34%
Animatorzy i koordynatorzy
klastrów
16%
IOB
34%
JBR
Inne
Uczestnicy konferency wg płci
Kobiety
Mężczyźni
29%
71%
Ankietowani wg płci
Kobiety
Mężczyźni
26%
74%
1
1
Czy został podniesiony poziom Paostwa
wiedzy na temat specyfiki
funkcjonowania klastrów?
22
tak
0
1
nie
brak danych
Proszę określid w skali 1(bardzo nisko) - 5 (bardzo wysoko)
przydatnośd omawianych zagadnieo dla Pana/Pani aktualnej
działalności związanej z tematyką klastrów.
16
14
14
12
10
8
6
6
4
3
2
0
1
2
3
4
5
1
2
Proszę określid w skali 1(bardzo nisko) - 5 (bardzo wysoko)
jakośd merytoryczną wystąpieo/ dyskusji i wiedzę ekspertów
uczestniczących w dyskusji.
15
16
14
12
10
7
8
6
4
2
0
0
1
2
1
0
3
4
5
Proszę określid w skali 1(bardzo nisko) - 5
(bardzo wysoko) sposób moderacji
12
11
10
8
8
6
4
3
2
1
0
0
1
2
3
4
5
ocena techniczna konferencji wg
ankietowanych
Atmosfera spotkania
4,54
Pomoc administracyjna ze strony
Organizatora
4,6
Posiłki
Jakośd materiałów konferencyjnych
Sala konferencyjna
4,54
4
4,36
1
3