Zastosowanie aerozoloterapii w leczeniu schorzen

J. Łączkowska-Przybylska, Z. Szmeja
PRACE ORYGINALNE
Zastosowanie aerozoloterapii w leczeniu
schorzeń otolaryngologicznych
Usefulness of aerosolotherapy in treatment
of otolaryngological diseases
Joanna Łączkowska-Przybylska, Zygmunt Szmeja
Klinika Otolaryngologii UM w Poznaniu
Kierownik: prof.dr hab.med. W. Szyfter
Summary
Aerosolotherapy is a particularly useful method of treatment for otolaryngolgists because it is a procedure of local treatment
within the affected region. Advantages of aerosolotherapy as well as indications and contraindications for aerosolotherapy
in patients with otolaryngological diseases are described. Among the indications are: precancerous states located on vocal
cords; pooperative states in the region of nose, throat and larynx; states after radiotherapy; mycosis of oral cavity, throat and
larynx; The importance of additional techniques of aerosolotherapy such as: vibratory aerosols, additional hypertension
and electroaerosols is emphasized.
H a s ł a i n d e k s o w e : aerozoloterapia, aerozole wibracyjne (pulsacyjne), elektroaerozole
K e y w o r d s : aerosolotherapy, vibratory aerosols, elektroaerosols
Otolaryngol Pol 2008; LXII (5): 598–600 © 2008 by Polskie Towarzystwo Otorynolaryngologów – Chirurgów Głowy i Szyi
Leczenie chorób układu oddechowego w dużej
mierze należące do otolaryngologa jest często przewlekłe i trudne. Wykorzystać należy możliwości,
jakie daje aerozoloterapia u chorych w wieku rozwojowym i dojrzałym. Szersze omówienie odrębności anatomofizjologicznych niemowlęcia, dziecka
i dorosłego wymaga odrębnego opracowania i nie
mieści się w niniejszym doniesieniu. Istotne jest, że
u niemowląt występują znaczne różnice parametrów
wentylacyjnych: między innymi częstości oddechów
na minutę, wentylacji minutowej i pęcherzykowej.
U najmłodszych dzieci stwierdza się większą skłonność do obrzęków błony śluzowej w obrębie układu
oddechowego, większą produkcję śluzu i łatwiejsze
jego zaleganie, stany skurczowe powodujące utrudnienie przepływu powietrza oddechowego. U dorosłych częściej mamy do czynienia z nawrotowymi
zapaleniami dróg oddechowych, przewlekłymi zmianami w obrębie oskrzeli spowodowanymi między
innymi: większym wpływem zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego, czy ewentualnym wpływem
palenia papierosów.
Leki podawane metodą wziewną, działając w obszarze najbardziej dotkniętym chorobą pozwalają
na eliminowanie ubocznego działania leków, łatwiej
powstającego przy innych drogach ich podawania.
W każdym przypadku nadmiernej produkcji i zalegania
wydzieliny w różnych odcinkach dróg oddechowych
aerozoloterapia jest metodą z wyboru, gdyż:
– doprowadza do rozrzedzenia i upłynnienia wydzieliny śluzowej,
– zwiększa ruchomość rzęsek,
– usprawnia efektywność oczyszczania śluzowo-rzęskowego,
– stymuluje napięcie powierzchniowe pęcherzyków płucnych.
Leki podawane metodą wziewną powinny odpowiadać następującym warunkom:
1. Lek musi być idealnie homogenny, tj. cząstki
aerozolu powinny być jednakowej wielkości, lepkości zbliżonej do lepkości wody. Uważa się, że
roztwory wodne są najbardziej przydatną formą
leku aerozolowego. Dotyczy to również substancji
o charakterze lipofilnym, np. olejków, które należy
zapisywać w postaci 2–5 % roztworów spirytusowych, które zmieszane z wodą tworzą subtelną
zawiesinę, która nie powinna podrażniać górnych
dróg oddechowych.
Autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów.
598
Otolaryngologia Polska 2008, LXII, 5
Aerozoloterapia w otolaryngologii
2. Odpowiednie pH zbliżone do 7,0–7,5. pH ok.
6 wywołuje odruchy kaszlowe – uniemożliwia kontynuowanie zabiegu. Znaczniejsze zakwaszenie lub
alkalizacja roztworu rozproszonego leku może całkowicie zatrzymać ruch rzęsek aparatu migawkowego.
pH nieznacznie <7,0 powoduje przyspieszenie czasu
wchłaniania leku, natomiast pH nieznacznie >7,0
powoduje wydłużenie czasu wchłaniania, co stanowi
często główny cel inhalacji.
3. Stężenie leku inhalacyjnego powinno być zbliżone do izotonicznego. Hipotoniczne roztwory leków
ulegają szybszemu wchłanianiu, a hipertoniczne wolniejszemu wchłanianiu w stosunku do izotonicznych
roztworów.
Roztwory hipotoniczne działają intensywnie nawilżająco, znacznie efektywniej od roztworów izotonicznych i hipertonicznych.
Hipertoniczne roztwory mogą nawet wywołać
osmotyczne odwodnienie błony śluzowej.
4. Leki zawarte w złożonych mieszankach inhalacyjnych muszą wykazywać działanie wzajemnie
wspomagające, a nie antagonistyczne.
5. Leki inhalacyjne powinny mieć odpowiednie
własności organoleptyczne, to jest odznaczać się przyjemnym smakiem i zapachem.
6. Czystość mikrobiologiczna leków inhalacyjnych
musi być szczególnie przestrzegana w przypadku
roztworów wodnych, które należy przygotować w niewielkich ilościach i bezwzględnie przechowywać
w lodówce.
Wśród wskazań do aerozoloterapii w zakresie otolaryngologii należy wymienić:
– przewlekłe nieżyty nosa i gardła:
• zanikowy,
• naczynioruchowy,
• przerostowy w fazie początkowej,
– przewlekłe nieswoiste stany zapalne nosa, gardła
i krtani z wydzieliną śluzowo-ropną,
– alergiczny nieżyt nosa,
– nawracające i przewlekłe stany zapalne zatok
obocznych nosa,
– przewlekły nieżyt krtani:
• zanikowy,
• przerostowy,
– stany wyczerpania głosowego,
– grzybice jamy ustnej, gardła i krtani,
– przewlekłe nieżyty trąbki słuchowej,
– stany pooperacyjne:
• po resekcji przegrody nosa,
• po usunięciu polipów nosa,
• po innych zabiegach w obrębie nosa i zatok
obocznych nosa,
• po wyłuszczeniu migdałków podniebiennych,
Otolaryngologia Polska 2008, LXII, 5
• po całkowitym usunięciu krtani,
• po tracheotomii,
– stany po radioterapii w obrębie głowy i szyi.
Dalszymi klasycznymi wskazaniami do zastosowania aerozoloterapii w chorobach wewnętrznych są:
– zapalenia oskrzeli nawracające i przewlekłe oraz
rozstrzenie oskrzeli,
– mukowiscydoza,
– astma oskrzelowa,
– zespół zatokowo-oskrzelowy,
– stany po zapaleniach płuc, zwłaszcza odoskrzelowych,
– zakażenia grzybicze układu oddechowego,
– zakażenia pierwotniakowe układu oddechowego,
– rozedma i pylica płuc ze współistniejącymi objawami nieżytu oskrzeli i górnych dróg oddechowych.
Wyróżniamy następujące przeciwwskazania do
aerozoloterapii:
– ostre stany zapalne dróg oddechowych i choroby
zakaźne,
– zaostrzenia przewlekłych nieżytów z podwyższoną ciepłotą ciała,
– przewlekłe stany zapalne wymagające leczenia
operacyjnego,
– stany upośledzonej drożności wymagające leczenia operacyjnego,
– niewydolność krążenia
– niewydolność oddechowa,
– gruźlica i inne swoiste zakażenia w obrębie układu oddechowego,
– nowotwory układu oddechowego,
– krwawienia z dróg oddechowych.
Należy również zwrócić uwagę na pewne niebezpieczeństwa związane ze stosowaniem aerozoloterapii:
– przy podawaniu leków stymulujących receptor beta-adrenergiczny należy zachować szczególną
ostrożność, zwłaszcza przy współistniejących chorobach układu krążenia,
– leki mukolityczne mogą doprowadzić do gwałtownego upłynnienia wydzieliny błony śluzowej drzewa
oskrzelowego szczególnie u małych dzieci, co może
wymagać bardzo szybkiego odessania wydzieliny
z dróg oddechowych i zabiegów drenażowych,
– antybiotyki podawane drogą inhalacji mogą wywoływać szybciej reakcje alergiczne niż podawane innymi drogami, jak: doustną, domięśniową, dożylną,
– pamiętać należy o możliwości reakcji skurczowej
oskrzeli, szczególnie u małych dzieci i alergików, i dlatego należy zawsze stosować termoaerozole o temperaturze 30–37ºC – u alergików konieczne jest zebranie
dokładnego wywiadu przed rozpoczęciem aerozolote-
599
J. Łączkowska-Przybylska, Z. Szmeja
rapii, gdyż duża powierzchnia wchłaniania leku może
być przyczyną nasilonej reakcji alergicznej,
– po stosowaniu sterydów należy zawsze starannie wypłukać jamę ustną w celu niedopuszczenia do
powstania ewentualnej grzybicy górnych dróg oddechowych – bardzo ważna jest dezynfekcja aparatury
inhalacyjnej i osprzętu, by uniknąć przenoszenia patogennych szczepów bakterii, grzybów czy wirusów
z chorego na chorego.
Reasumując, aerozoloterapia przedstawiona w tak
ogólnej i skrótowej postaci może być cennym uzupełnieniem terapii w zakresie leczenia schorzeń otolaryngologicznych. Szczegóły dotyczące leczenia wybranych jednostek chorobowych wymagają osobnego
omówienia.
600
Piśmiennictwo u I autora.
Adres autora:
Joanna Łączkowska-Przybylska
Klinika Otolaryngologii
ul. Przybyszewskiego 49
60-355 Poznań
Pracę nadesłano: 14.07.2008 r.
Zaakceptowano do druku: 1.08.2008 r.
Otolaryngologia Polska 2008, LXII, 5