1 Nadzór i kontrola jakości kształcenia w e-learning

Nadzór i kontrola jakości kształcenia w e-learning na przykładzie systemu
Moodle
doc. dr Zbigniew E. Zieliński
Wyższa Szkoła Handlowa im. Bolesława Markowskiego w Kielcach
[email protected]
W artykule poruszono problematykę nadzoru i kontroli jakości kształcenia w systemach elearning wykorzystywanych w procesie nauczania na odległość. Model e-learning obejmuje
wiele funkcjonalności dotyczących użytkowników systemu, udostępniania treści merytorycznej
czy elementów kontroli realizacji procesu dydaktycznego jak i procesu zdobywania wiedzy
przez użytkownika systemu e-nauczania. Procesy te opisano na podstawie analizy systemu
wspierania procesu dydaktycznego w e-learning – Moodle.
1. Wstęp
Rozwój technologii komunikacyjnych i internetowych przyczynia się do budowy i
rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy. Jednym z elementów wykorzystującym techniki
ICT (Information and communication technology) jest edukacja – uczenie się, które stało się
obecnie procesem ciągłym, trwającym przez całe życie (lifelong learning). E-learning będący
modelem nauczania, wykorzystującym technologie informacyjne do tworzenia, dystrybucji i
dostarczania danych, informacji, szkoleń oraz wiedzy w celu podniesienia efektywności pracy
oraz działań organizacji1 idealnie wpisuje się w trend efektywnego wykorzystania technologii
ICT w nowoczesnym społeczeństwie opartym na wiedzy.
Prowadzenie szkoleń na odległość umożliwia nieograniczony dostęp do wiedzy,
szkolenie w formie e-learning opiera się na nauce własnej w dogodnym czasie i miejscu oraz
tempie dostosowanym do własnych potrzeb uczestnika. Ważkim czynnikiem poprawnego
funkcjonowania uczelnianego e-learning jest wybór systemu wykorzystywanego w procesie
kształcenia na odległość. Kolejnym kluczowym elementem jest zespół nauczycieli,
metodyków i techników którzy przygotują system/moduł/e-kurs do prowadzenia szkoleń.
Ważne jest merytoryczne przygotowanie tych osób do pracy z systemem e-learning, ich
opracowywania zawartości (e-contentu) kursu online. Z drugiej strony niezwykle istotnym
elementem są czynniki związane z nadzorem jakości kształcenia w e-edukacji. Systemy elearning umożliwiają wdrożenie i uruchomienie pewnych działań mających na celu
monitorowanie i upewnienie się czy jakość kształcenia jest dobra. Takie działania mogą
odpowiedzieć na pytanie czy zamieszczony multimedialny wykład w formie elektronicznej
jest klarowny, zweryfikowany i wywołujący reakcję użytkownika. Kontrola procesu
1
http://www.men.gov.pl/wspolpraca/unia_europejska/decyzja.php - Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady
Nr 2318/2003/WE z 5 grudnia 2003 roku.
1
zdobywania wiedzy pozwoli także nauczycielowi oraz uczestnikom szkolenia sprawdzić
bieżące zaawansowanie w realizacji kursu oraz weryfikację przyswojonej wiedzy. W
systemach e-learning wiele funkcjonalności zostało zaprojektowanych w taki sposób by
zapewnić prowadzącemu pełną kontrolę nad procesem dydaktycznym. W poniższym artykule
przeprowadzono analizę rozwiązań służących do monitorowania postępów i jakości
kształcenia w e-learning w systemie klasy LMS (Learning Management System) – Moodle.
2. System Moodle
Platforma Moodle to popularny na całym świecie (oraz w Polsce) system wspierający
prowadzenie nauczania na odległość.
System ten jest darmowym rozwiązaniem
funkcjonującym w ramach publicznej licencji GNU GPL. Moodle powstało po to by wspierać
prowadzenie procesu dydaktycznego, a także jak uważa twórca oprogramowania Martin
Dougiamas, społeczną edukację polegającą na współpracy uczących się osób.
Moodle - pakiet przeznaczony do tworzenia kursów prowadzonych przez internet zaprojektowano, aby wspierać społeczny konstrukcjonizm jako podstawę edukacji.
Społeczny konstrukcjonizm lub społeczny konstruktywizm to teoria socjologiczna
rozwinięta przez Petera L. Bergera i Thomasa Luckmanna w 1966 w książce The Social
Construction of Reality (Społeczne tworzenie rzeczywistości). Podstawowym założeniem
społecznego konstrukcjonizmu jest to, że świat zawsze postrzegany jest w sposób
subiektywny (przykładowo, zupełnie czymś innym jest sztucer dla dziecka, dla myśliwego,
czy dla żołnierza). Postrzeganie fenomenów społecznych jest zinstytucjonalizowane przez
interakcje między ludźmi. Rzeczywistość społeczna jest kreowana w procesie jej bezustannej
interpretacji2.
Konstruktywizm zakłada, że uczeń (kursant) jest aktywnym podmiotem, który
samodzielnie tworzy swój własny system wiedzy, korzystając przy tym z dostępnych mu
źródeł nauki. Rola nauczyciela obok motywowania i wspierania podopiecznych, polega
przede wszystkim na przydzielaniu zadań i formułowaniu pytań stanowiących dla uczniów
problemy do rozwiązania. Zgodnie z założeniami konstruktywizmu społecznego, wiedza
przyswajana jest najefektywniej, kiedy mamy do czynienia z uczeniem się przez współpracę.
Jest to możliwe, kiedy uczeń pracuje w grupie, dzieląc się własnymi doświadczeniami i
opiniami i gdy jest otwarty na doświadczenia i opinie innych3.
2
http://pl.wikipedia.org/wiki/Konstrukcjonizm - Wikipedia
http://gu.us.edu.pl/index.php?op=artykul&rok=2006&miesiac=3&id=3614&type=nor – Gazeta Uniwersytecka,
miesięcznik Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 6/2006.
3
2
Jednym z podstawowych elementów Moodle jest kurs. W oparciu o to rozwiązanie
prowadzony jest proces dydaktyczny. Ma on pewną strukturę, która opisuje zależności
pomiędzy użytkownikami systemu (administratorem, studentami, nauczycielem), elementami
logicznymi (wykład, ćwiczenia, warsztat) oraz narzędzi wspierania procesu dydaktycznego
(zadanie, czat, głosowanie, forum, dziennik, lekcja, quiz, ankieta, warsztaty, SCORM).
Niezależnie od tego czy proces dydaktyczny w systemie Moodle będzie się odbywał w formie
asynchronicznej bądź synchronicznej (z pomocą nauczyciela), czy też trybem blended
learning (tryb mieszany – szkolenie wykorzystujące zarówno metody e-learningowe, jak i
tradycyjne szkolenie stacjonarne) rola nauczyciela będzie wymagała nadzoru szkolących się
osób i realizacji funkcji sprawdzających jakość kształcenia.
3. Funkcje kontroli jakości realizacji procesu dydaktycznego i zdobywania wiedzy
w systemie Moodle.
Działania nauczyciela realizujące moduł e-learning w systemie Moodle sprowadzają
się do wprowadzania zasobów i ich późniejszą edycję, a także w późniejszym czasie (już w
trakcie trwania kursu) – działań kontrolnych. Z jednej strony będą to zadania dotyczące
czynności konsultacyjnych (kontakt ze studentem, odpowiadanie na ich pytania zamieszczone
na forum dyskusyjnym, prowadzenie dyskusji w czasie rzeczywistym poprzez czat), z drugiej
strony mogą to być elementy, które określają termin i czas wykonania zadań. Ważnymi
czynnikami w systemie są rozwiązania funkcjonujące w systemie Moodle, mające na celu
kontrolę realizacji założonego procesu dydaktycznego. Są to: ankieta, dziennik, warsztaty,
quiz, zadanie oraz głosowanie.
Ankieta
Moodle oferuje tylko określone dwa typy ankiet: COLLES (Constructivist On-Line Learning
Environment Survey) – ankieta na temat konstruktywistycznego środowiska uczenia się online i ATTLS (Attitudes to Thinking and Learning Survey) – ankieta na temat podejścia do
procesów myślenia i uczenia się.
3
Rysunek 1 - Przykład ankiety 20 punktowej ATTLS. Źródło: opracowanie własne.
Funkcjonalność tego rozwiązania pozwala nauczycielowi uaktywnić uczestników kursu
online do realizowania procesu dydaktycznego poprzez wypełnienie ankiet mających ocenić
przebieg procesu nauczania. Ankiety badają znaczenie dostępności modułów online, ich
pomocy w uczeniu się, analizują poziom myślenia refleksyjnego, stopień interaktywności i
wsparcia ze strony prowadzącego i współuczestników kursu4. Wyniki ankiety pozwalają
identyfikować trendy, które mogą pojawiać się wśród uczestników (np. zainteresowanie bądź
zniechęcenie do formy kształcenia na odległość, mały nakład pracy nad materiałem).
Dziennik
Funkcjonalność ta pozwala na wymianę poglądów między nauczycielem a studentem. Każde
działanie związane z dziennikiem stanowi wpis do dziennika całego kursu. Dla każdej
składowej kursu tego typu można sformułować otwarte pytanie, które stanowi wskazówkę dla
studentów, oraz okres, w którym dziennik jest dostępny. Należy zachęcać studentów aby ich
wpisy do dzienników miały charakter refleksyjny i krytyczny, ponieważ dostęp do nich mają
tylko oni oraz nauczyciel5. Element ten pozwala utrzymać uwagę ucznia nad realizowanym
materiałem, a nauczycielowi zorientować się w zaangażowaniu studenta.
Warszaty
4
http://www.moodle.cel.agh.edu.pl/www/help.php?file=surveys.html – źródło: sieć Internet
http://platforma.polsl.pl/file.php/1/moodle/literatura/PL/moodle_podrecznik_prowadzacego.pdf - Podręcznik
prowadzącego Moodle. Źródło: sieć Internet.
5
4
Forma aktywności angażująca wzajemną ocenę przez uczestników projektów, dokumentów
(np. pliki graficzne, prezentacje PowerPoint) które uczestnicy dostarczają online. Nauczyciel
dokonuje końcowej oceny oraz kontroluje czas i etapy pracy.
Quiz
Quiz jest funkcjonalnością pozwalającą na kontrolowanie procesu zdobywania wiedzy. Opcja
ta pozwala tworzyć wszystkie popularne formy zapytań (pytania wielokrotnego wyboru,
prawda/fałsz, pytania otwarte, pytania „zaznacz poprawną odpowiedź”, pytań wymagających
krótkich odpowiedzi). Pytania te, uporządkowane według kategorii, przechowywane są w
bazie danych i mogą być ponownie wykorzystywane w ramach danego kursu lub nawet
przenoszone do innego kursu. Quizy mogą dopuszczać wielokrotne próby znalezienia
rozwiązania. Każda próba jest automatycznie sprawdzana i prowadzący może decydować, czy
przedstawić swój komentarz czy też udostępnić poprawne odpowiedzi. Moduł Quiz posiada
narzędzia umożliwiające wystawianie ocen6.
Rysunek 2 – Przykład quizu w systemie Moodle. Źródło: opracowanie własne.
6
http://uniwirt.pwr.wroc.pl/doc/?file=teacher.html – Podręcznik prowadzącego. Źródło: sieć Internet.
5
Zadanie
Zadanie jest aktywnością w systemie Moodle, służącą do wyznaczenia uczniowi pracy do
wykonania, daty jej ukończenia i maksymalnej oceny. Studenci będą mogli przesłać jeden
plik aby spełnić ustalone wymagania. Data przesłania pliku przez studenta zostaje zapisana.
Następnie, na pojedynczej stronie można przeglądać każdy plik (wraz z informacją o tym, z
jakim opóźnieniem lub przyspieszeniem został przesłany) oraz zapisać ocenę i komentarz. Pół
godziny po wystawieniu danemu studentowi oceny, Moodle automatycznie wyśle do niego
zawiadomienie pocztą elektroniczną7. Funkcjonalność ta wykorzystywana jest do bieżącej
kontroli procesu dydaktycznego, jako praca domowa.
Głosowanie
Głosowanie pozwala prowadzącemu kurs online w sposób prosty, przeprowadzić wśród
studentów głosowanie nad kwestiami ważkimi. Instruktor tworzy pytanie i pewną liczbę
odpowiedzi do wyboru, zaś wyniki są pokazywane słuchaczom. Komponent ten używany jest
do szybkich głosowań nad kwestiami merytorycznymi, często po to by zebrać opinie (np. w
którą stronę ma zmierzać bieżące szkolenie).
Rysunek 3 – Przykład głosowania w systemie Moodle. Źródło: opracowanie własne.
Obok powyższych komponentów służących do pomiaru skuteczności uczenia się i kontroli
postępów uczestników szkolenia system Moodle posiada mechanizm raportowania (tzw. logi
systemu) i statystyki. Raport aktywności studenta (znajduje się przy każdym nazwisku na
liście wszystkich osób albo na stronie profilu dowolnego użytkownika) jest bardzo dobrym
sposobem sprawdzania co dana osoba zrobiła na danym kursie.
7
http://uniwirt.pwr.wroc.pl/doc/?file=teacher.html – Podręcznik prowadzącego. Źródło: sieć Internet.
6
Rysunek 4 – Moduł raportów w systemie Moodle. Źródło: opracowanie własne.
Mierzenie aktywności użytkowników Moodle'a i rejestrowanie prac w obrębie systemu,
odbywa się za pomocą wygodnych narzędzi raportujących. Pokazują one zarejestrowane
przez Moodle operacje, jakie wykonywał dany użytkownik po uwierzytelnieniu się w
systemie. Logi mogą mieć formę przejrzystego, mniej szczegółowego "zarysu" oraz
szczegółowej listy, przedstawiającej określony okres czasu. Ponadto po każdym zalogowaniu
się użytkownika, standardowo widzimy tzw. "ostatnie działania".
7
Rysunek 5 – Raport aktywności – statystyka w systemie Moodle. Źródło: opracowanie własne.
4. Podsumowanie
Prowadzenie zajęć dydaktycznych z wykorzystaniem technologii informacyjno –
komunikacyjnych (ICT) ma pozytywny wpływ na wartość tego procesu. Wspieranie procesu
dydaktycznego systemami e-learning może podnieść standardy jakości i obsługi dydaktycznej
studentów. Coraz częściej zmiany te są uwarunkowane zmieniającą się rzeczywistością, którą
dostrzegają uczelnie (np. duża ilość osób pracujących za granicą, a chcąca się kształcić w
Polsce może zostać objęta studiami e-learningowymi). Dobrym przykładem rozwiązań elearningowych są kursy online dla ogólnodostępne dla studentów na portalach SCENO
(http://kursy.sceno.edu.pl) oraz Moodle WSH (http://moodle.wsh-kielce.edu.pl). Dlatego tak
ważne są standardy jakości w dydaktyce, która funkcjonuje w oparciu o rozwiązania
technologii informatycznej.
Netografia:
1. http://www.men.gov.pl/wspolpraca/unia_europejska/decyzja.php - Decyzja
Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 2318/2003/WE z 5 grudnia 2003 roku,
8
2. http://gu.us.edu.pl/index.php?op=artykul&rok=2006&miesiac=3&id=3614&type=nor
– Gazeta Uniwersytecka, miesięcznik Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr
6/2006,
3. http://www.moodle.cel.agh.edu.pl/www/help.php?file=surveys.html – źródło: sieć
Internet,
4. http://platforma.polsl.pl/file.php/1/moodle/literatura/PL/moodle_podrecznik_prowadz
acego.pdf - Podręcznik prowadzącego Moodle. Źródło: sieć Internet,
5. http://uniwirt.pwr.wroc.pl/doc/?file=teacher.html – Podręcznik prowadzącego. Źródło:
sieć Internet.
6. http://pl.wikipedia.org/wiki/Konstrukcjonizm.
9