Polskie nieligowe rozgrywki w piłce nożnej

Polskie nieligowe rozgrywki w piłce nożnej
Historia rozgrywek nieligowych na ziemiach polskich
Przed I wojną światową
Galicja
Początki rywalizacji o miano najlepszej męskiej drużyny piłkarskiej na ziemiach polskich
(wówczas jeszcze pod zaborami) sięgają początku XX wieku, gdy to w Galicji zaczęto tworzyć
pierwsze rodzime kluby futbolowe. Latem 1903 uczniowie lwowskich szkół - pod
przewodnictwem swych opiekunów - wraz z byłymi członkami koła futbolistów Sokoła-Macierzy
założyli dwa pionierskie zespoły: Lechię oraz I. LKPN "Sława" (przekształcony następnie w
Czarnych), natomiast wiosną 1904 powstał Klub Gimnastyczno-Sportowy IV Gimnazjum
(późniejsza Pogoń).
13 czerwca 1906 - po zakończeniu pokazowego dwumeczu w krakowskim Parku Jordana, w
którym rywalami ekip gospodarzy ("przodowników" i "akademików") były lwowskie: Czarni i
KGS IV Gimnazjum - doszło w "pod Wawelem" do utworzenia Akademickiego Klubu
Footballistów (z czasem AKF Cracovia). We wrześniu 1906 "przodownicy" przyjęli nazwę
"Biało-Czerwoni" (zwani też "drużyną Szeligowskiego" - od nazwiska założyciela), zaś w
październiku 1906 Józef Lustgarten zorganizował na Błoniach turniej piłkarski, w którym oprócz
wyżej wspomnianych, udział wzięło 14 innych zespołów - m.in. Czerwoni, II Szkoła Realna (po
zakończeniu turnieju przyjęła nazwę Wisła - od niebieskiego koloru swoich strojów), Czarni, czy
Gimnazjum Św. Anny. Zwyciężyli w nim "Biało-Czerwoni", druga zaś była AKF Cracovia. 8
grudnia 1906 powstała Juvenia Kraków.
Oprócz meczów i turniejów na szczeblu miejskim, rozgrywano w tym czasie również spotkania
międzymiastowe, m.in.:
-
1904: III Gimnazjum Kraków – Reprezentacja Lwowa 1:0
1906, 6 czerwca: Biało-Czerwoni Kraków – Czarni Lwów 0:2
1906, 6 czerwca: Akademicy Kraków – KGS IV Gimnazjum Lwów 0:4
1906, 30 września: Czarni Lwów – Biało-Czerwoni Kraków 0:1
1907, 1 lipca: Czarni Lwów – Cracovia 4:1
W latach 1910-1911 do Austriackiego Związku Piłkarskiego (niem. Östericher Fussball
Verband – ÖFV), członka
FIFA,
należały m.in. Wisła, Cracovia i Pogoń. 20 grudnia 1910 Wisła wystąpiła z ÖFV z pobudek
patriotycznych, zgłaszając swój akces do Union Internationale de Football Association (UIFA),
kierującego się zasadą narodowości, a nie jak
FIFA
– państwowości. Zrzeszał on wówczas tylko trzy związki: amatorów Anglii, jedną z federacji
francuskich oraz Czeski Związek Piłkarski.
W maju 1911 Wisła zgłosiła inicjatywę utworzenia niezależnego Polskiego Związku Towarzystw
Sportowych Piłki Nożnej (PZTSPN), tzw. Związku Footbalistów Polskich, do którego przystąpili
również Czarni Lwów oraz kilka klubów prowincjonalnych. Po zaledwie 2 miesiącach nastąpiło
rozwiązanie PZTSPN i powrót drużyn pod patronat ÖFV. {loadposition text1}
1/7
Polskie nieligowe rozgrywki w piłce nożnej
Jednak 25 czerwca 1911 - z inicjatywy prezesa Cracovii - powołano Związek Polski Piłki
Nożnej (ZPPN). Jako, że Galicja wchodziła wówczas w skład monarchii austro-węgierskiej,
ZPPN musiał być zrzeszony w ÖFV, ponieważ FIFA dopuszczała istnienie w jednym państwie
jedynie jednego związku piłkarskiego (za wyjątkiem Wielkiej Brytanii, co było uzasadnione
historią rozwoju futbolu). Był jednak w pełni autonomiczny. Zgodnie ze statutem Związku, jego
siedzibą było miejsce zamieszkania prezesa, stąd początkowo był nią Kraków (pierwszym
prezesem ZPPN był prezes Cracovii – Stanisław Kopernicki), a od 1912 – Lwów (Ludwik
Christelbauer). W maju 1913 ZPPN zorganizował premierowe Mistrzostwa Galicji (tzw. klasy
A), będące w pierwszymi oficjalnymi klubowymi mistrzostwami na ziemiach polskich. Miały one
status mistrzostw kraju. Rywalizację wygrała Cracovia, przed Wisłą Kraków i Pogonią Lwów.
Równocześnie ze zmaganiami klasy A prowadzono rozgrywki w klasie B (wystąpiło w nich 20
pozostałych polskich klubów piłkarskich zaboru austriackiego (m.in. Lechia Lwów, Hasmonea
Lwów, RKS Kraków, Resovia Rzeszów, Tarnovia Tarnów, Polonia Przemyśl, Sandecja Nowy
Sącz, Wisłoka Dębica i Rewera Stanisławów). W 1914 rozgrywki przerwano z powodu wybuchu
wojny – w tabeli prowadziła jednak Cracovia, przed Czarnymi, Pogonią i Wisłą.
Do 1914 w Krakowie, poza Cracovią i Wisłą, działały:
- Biało-Czarni, przekształceni później w Juvenię,
- Różowi (1907) skupiający młodzież z V Gimnazjum,
- Maccabi Kraków (1909),
- AZS Kraków (1910-1912),
- Żydowsko-Robotniczy Klub Sportowy Jugend Kraków (1910), od 1914 – Młodość
- KS Krakus (1910-1912),
- Polonia Kraków (1911),
- Lauda Kraków (1911) – filia Wisły,
- Robotniczy Klub Sportowy Kraków (1911)
- Podgórze Kraków (1912) – powstał z części piłkarzy KS Krakus
- Sparta Kraków (1912) – powstała z byłych zawodników rozwiązanego AZSu Kraków i
części graczy KS Krakus
- Jutrzenka Kraków (1912)
Poza Lwowem i Krakowem także w pozostałych miastach Galicji powstawały kluby piłkarskie.
Należały do nich m.in.: Wisłoka Dębica, Sandecja Nowy Sącz, Polonia Przemyśl, Resovia
Rzeszów, Rewera Stanisławów, Pogoń Stryj, Tarnovia Tarnów czy Wadowickie Koło Sportowe.
Zabór pruski
Wielkopolska
Pionierską rolę w historii polskiej piłki nożnej w Wielkopolsce odegrał GKS Venetia założony z
inicjatywy młodzieży gimnazjalnej w 1908 roku w Ostrowie. Lokalnym polskim rywalem Venetii
była istniejąca od 1909 roku Ostrovia skupiająca głównie młodzież rzemieślniczą.
2/7
Polskie nieligowe rozgrywki w piłce nożnej
15 czerwca 1912 powstała Warta Poznań, następnie 7 stycznia 1913 – Pierwszy Polski Klub
Sportowy Posnania. Już kilkanaście dni później, 20 stycznia 1913, te dwa poznańskie kluby
powołują do życia Związek Polskich Towarzystw Sportowych, do którego przystąpiła również
Ostrovia.
W I Mistrzostwach Wielkopolski w 1913 r. zwyciężyła Warta. Pod koniec tego roku powstał
kolejny polski klub piłkarski – Sparta Poznań, w następnym dalsze: Pogoń Poznań i Fervor
Kościan (dzisiejsza Obra Kościan). Z powodu wybuchu wojny nie dokończono rozgrywek II
Mistrzostw Wielkopolski, jednak wojna nie przeszkodziła w powstaniu nowych klubów. W 1915
powstały: Polonia Leszno, Unia Poznań, Koło Sportowe w Kępnie i Stella Gniezno.
Pomorze Gdańskie (Prusy Zachodnie)
Na ziemiach tych przed 1918 nie istniał żaden w pełni polski klub piłkarski. Polacy grali jedynie
sporadycznie w istniejących na tym terenie klubach niemieckich.
Zabór rosyjski
Pierwszym w Łodzi polskim klubem piłkarskim była, powstała w 1908 roku, Łodzianka, która
jeszcze w tym samym roku zmieniła nazwę na ŁKS Łódź.
W 1910 rozegrano pierwszy turniej piłkarski o mistrzostwo Łodzi, w którym ŁKS zajął drugie
miejsce z czterech występujących drużyn. W roku 1911 polski klub był trzeci na 7 ekip. Od roku
1912, od trzecich mistrzostw Łodzi zaznaczył się prymat ŁKS w tych rozgrywkach: klub ten
zwyciężył przed FC Victoria, ST Achilles, TV Kraft, Newcastle, Touring Club, Widzewem i SS
Union. W dwóch kolejnych edycjach turnieju w 1913 i 1914 roku także zwyciężał ŁKS.
Pierwsze kluby piłkarskie w Warszawie powstały z przekształcenia drużyn szkolnych grających
uprzednio pod patronatem Warszawskiego Koła Sportowego (1908). W latach 1910-11 zostały
założone Korona, Merkury, Sparta i Stella. W 1912 roku na skutek fuzji Merkurego, Stelli, Sparty
i Varsovii powstała Polonia Warszawa.
Spotkania międzyzaborowe
Z powodu podziału terytorium Rzeczypospolitej pomiędzy trzech zaborców spotkania pomiędzy
polskimi drużynami były utrudnione. Należały do nich sporadyczne mecze reprezentacji miast
rozgrywane pomiędzy sobą, mecze reprezentacja miasta przeciw klubowi lub międzymiastowe
spotkania klubów piłkarskich. Miały one charakter jedynie towarzyski. Rozegrano m.in.:
-
1909: Warszawskie Koło Sportowe – Wisła Kraków 0:7
1910: Warszawskie Koło Sportowe – Cracovia 1:2
1910: Korona Warszawa – Cracovia 0:10
1910: Borussia Mysłowice - Cracovia II 3:5
3/7
Polskie nieligowe rozgrywki w piłce nożnej
-
1910: Borussia Mysłowice – Robotniczy Klub Sportowy Kraków 2:3
1911: Borussia Mysłowice – Polonia Kraków 1:3
1911: Cracovia - Warszawskie Koło Sportowe 5:2
1911: Cracovia - Warszawskie Koło Sportowe 12:0
1910: Warszawskie Koło Sportowe – Lauda Kraków 0:4
1912: reprezentacja Warszawy – Pogoń Lwów 2:6
1912: Borussia Mysłowice – Polonia Kraków 3:0
1912: reprezentacja Łodzi – Polonia Kraków 3:1
1912: ŁKS Łódź - AZS Kraków 0:5
1913: Turyści Łódź – Wisła Kraków 2:2
1913: ŁKS Łódź – Wisła Kraków 2:4
1913: reprezentacja Łodzi – Wisła Kraków 1:9
1913: ŁKS Łódź – Makkabi Kraków 1:1
1913: reprezentacja Łodzi – Makkabi Kraków 5:5
1913: Wisła Kraków – reprezentacja Poznania 4:0
1913: Wisła Kraków – reprezentacja Poznania 9:2
1914: reprezentacja Łodzi – Wisła Kraków 6:2
1914: reprezentacja Łodzi – Wisła Kraków 4:5
1914: reprezentacja Łodzi – Wisła Kraków 1:1
Klasa A (1920-1926)
W dniach 20 grudnia i 21 grudnia 1919 odbył się w Warszawie "1. zjazd 31 polskich klubów
piłki nożnej
" (zjazd
założycielsko-organizacyjny Polskiego Związku Piłki Nożnej
), podczas którego m.in. dokonano podziału kraju na
5 okręgów piłkarskich
(OZPN): krakowskiego, lwowskiego, łódzkiego, poznańskiego i warszawskiego oraz ogłoszono
regulamin I Mistrzostw Polski (zaplanowanych na 1920).
Według początkowych zamierzeń ogólnokrajowe rozgrywki piłkarskie miały odbywać się w
cyklu wiosna-jesień, w dwóch klasach rozgrywkowych (klasie A i klasie B), w dwóch rundach na wiosnę rozgrywki okręgowe w pięciu grupach klasy A miały wyłonić
mistrzów pięciu okręgów piłkarskich
(krakowskiego, lwowskiego, łódzkiego, poznańskiego i warszawskiego), którzy jesienią
rozgrywaliby między sobą turniej finałowy o tytuł
Mistrza Polski
(zaplanowano go na termin od 29 sierpnia 1920 do 31 października 1920, jednak ze względu na
trwającą wojnę polsko-bolszewicką musiano go odwołać). Przeprowadzono jedynie niepełną
fazę eliminacyjną (tzw. klasa A) w okręgach: krakowskim (od 9 maja 1920), lwowskim (od 6
czerwca 1920) i poznańskim (od 9 maja 1920), zaś w okręgu łódzkim oraz warszawskim
zmagań tych nawet nie zainaugurowano. Tym niemniej dokończono mistrzostwa okręgów klasy
A w Małopolsce (Cracovia) i Wielkopolsce (Warta).
{loadposition text1}
4/7
Polskie nieligowe rozgrywki w piłce nożnej
II Mistrzostwa Polski w piłce nożnej rozegrano w 1921. Do finałów klasy A weszło 5
najlepszych drużyn poszczególnych okręgów: Cracovia, Pogoń Lwów, Warta Poznań, ŁKS Łódź
oraz Polonia Warszawa.
Pierwszym Mistrzem Polski
została drużyna Cracovii, tracąc jedynie jeden punkt w rozgrywkach szczebla ogólnopolskiego.
Wicemistrzem została warszawska Polonia Warszawa, trzecia była Warta Poznań, czwarta
Pogoń Lwów a piąty ŁKS. W rozgrywkach centralnych klasy B wzięły udział tylko 4 drużyny:
Cracovia II, Pogoń II Lwów, AZS Warszawa i Union Łódź. Zwyciężyła w nich również drużyna z
Krakowa. W następnych latach ze względu na wysokie koszty, zrezygnowano z rozgrywek
centralnych w klasie B.
W 1922 utworzono kolejne trzy Okręgowe Związki Piłki Nożnej (OZPN) – Górnośląski,
Lubelski i Wileński w związku z tym, powiększono liczbę drużyn walczących na szczeblu
centralnym o tytuł
Mistr
za Polski
z 5 do 8 oraz utworzono dwie grupy eliminacyjne: północną i południową. W rozgrywkach grupy
północnej spotkały się drużyny Polonii Warszawa, ŁKSu Łódź, Warty Poznań i Strzelca Wilno
(22 p.p.), w południowej zaś Cracovii, Pogoni Lwów, Ruchu Hajduki i WKS Lublin. Mistrzem
grupy północnej została Warta, południowej – Pogoń. Tytuł Mistrza Polski w 1922 roku
wywalczyła Pogoń Lwów pokonując w dwumeczu finałowym poznańską Wartę.
W 1923 na Walnym Zgromadzeniu PZPN z Poznańskiego OZPNu wydzielono Toruński a
rozgrywki centralne postanowiono przeprowadzić w dwóch grupach – tym razem wschodniej i
zachodniej. W grupie wschodniej mistrzem została Pogoń Lwów, tytuł wicemistrzowski przypadł
Polonii Warszawa, trzecie miejsce zajęła drużyna Lauda Wilno a czwarty był WKS Lublin.
Grupę zachodnią zwyciężyła Wisła Kraków, druga była Warta Poznań, trzeci – ŁKS, czwarte
miejsce zajął reprezentant Śląska – Iskra Siemianowice. W dwóch meczach finałowych
pomiędzy Pogonią a Wisłą nie uzyskano rozstrzygnięcia (mecz we Lwowie wygrała Pogoń 3:0,
natomiast w Krakowie – Wisła 2:1). Do trzeciego, rozstrzygającego, spotkania doszło na terenie
neutralnym, w Warszawie. Tytuł Mistrza Polski 1923 roku obroniła Pogoń Lwów wygrywając
mecz po dogrywce – 2:1 (1:1 w normalnym czasie gry).
W 1924 odstąpiono od rozgrywania Mistrzostw Polski ze względu na przygotowania
reprezentacji do występów na IO 1924 w Paryżu.
Rok 1925 przyniósł kolejną modyfikację w systemie wyłaniania Mistrza Polski w piłce nożnej.
W fazie finałowej mistrzów dziewięciu okręgów podzielono na trzy grupy po trzy drużyny,
grające dwurundowym systemem "każdy z każdym". Zwycięzcy grup stworzyli grupę finałową
grającą tym samym systemem. Kolejność w grupie finałowej decydowała o kolejności w
Mistrzostwach Polski w piłce nożnej 1925:
-
Grupa południowa:Wisła Kraków, ŁKS Łódź, AKS Chorzów
Grupa północna: Warta Poznań, TKS Toruń, Polonia Warszawa
Grupa wschodnia: Pogoń Lwów, WKS Pogoń Wilno, Lublinianka Lublin
Grupa finałowa: Pogoń Lwów, Warta Poznań, Wisła Kraków
5/7
Polskie nieligowe rozgrywki w piłce nożnej
W 1926 obowiązywał system rozgrywek z poprzedniego roku. Skład poszczególnych grup był
następujący:
-
Grupa zachodnia: Warta Poznań, Turyści Łódź, Ruch Hajduki Wielkie
Grupa północna: Polonia Warszawa, TKS Toruń, 1. pp Wilno
Grupa południowa: Pogoń Lwów, Cracovia, Lublinianka Lublin
Grupa finałowa: Pogoń Lwów, Polonia Warszawa, Warta Poznań
1927 czyli rozłam w polskiej piłce nożnej
Wskutek licznych zastrzeżeń odnośnie systemu rozgrywek PZPN o tytuł piłkarskiego Mistrza
Polski
ob
owiązującego w latach 1921-1926, z inicjatywy lwowskich
klubów piłkarskich
: Pogoni, Czarnych i Hasmonei w grudniu 1926 roku doszło w Krakowie do konferencji
porozumiewawczej 13 polskich
klubów piłkarskich
. Oprócz klubów ze Lwowa wzięły w niej udział: Polonia, Legia i Warszawianka z Warszawy,
Warta Poznań, ŁKS i Turyści (Union Touring) z Łodzi, Wisła Kraków, 1. FC Katowice, Ruch
Chorzów oraz Toruński KS.
W efekcie postanowień konferencji, 6 stycznia 1927 roku powołano do życia ogólnokrajową Pol
ską Ligę Piłki Nożnej
zwaną wówczas
Ligą
. Powstała ona bez zgody
Polskiego Związku Piłki Nożnej
.
PZPN
, jak w poprzednich latach, zorganizował własne nieligowe
Mistrzostwa Polski
. Z tego powodu udziału w Lidze odmówiła Cracovia uważana wówczas za jeden z
najsilniejszych polskich klubów. Wzięła ona udział w oficjalnych rozgrywkach - kadłubowych z
braku najlepszych drużyn. Na jej miejsce do ligi dokooptowano Jutrzenkę Kraków. 18 grudnia
1927, a więc już po zakończeniu rozgrywek, PZPN ustąpił i zaakceptował od nowego sezonu
system ligowy. Cracovię dołączono do Ligi w następnym sezonie.
Po II wojnie światowej
Mistrzów z lat 1946 i 1947 wyłoniono systemem nieligowym. Pierwszym po wojnie (1946)
mistrzem Polski został "klub ze spalonego miasta" Polonia Warszawa.
6/7
Polskie nieligowe rozgrywki w piłce nożnej
Sezon 1947 miał na celu oprócz wyłonienia mistrza Polski także eliminacje do rozgrywek
ligowych. I ligę reaktywowano w sezonie 1948.
Zwycięzcy nieligowych mistrzostw w Polsce
-
1921 - Cracovia
1922 - Pogoń Lwów
1923 - Pogoń Lwów
1925 - Pogoń Lwów
1926 - Pogoń Lwów
1946 - Polonia Warszawa
1947 - Warta Poznań
7/7