Program STC Wersja 4.54 Sieci do Transportu Ciśnieniowego

Program STC Wersja 4.54
Sieci do Transportu Ciśnieniowego
Dokumentacja
Oprac.: algorytm – Stanisław Szablak
program – Marek Badowski, [email protected], +48 608 240 004
Edytor
– Anka Makuch, Marek Badowski
Grudzień 2015
2
Tekst sformatowano do druku dwustronnego na górnych połówkach papieru A4. Do drukowania zalecany jest Foxit Reader (albo oryginalny
Acrobat/Adobe Reader 5.0+). W ustawieniach strony wybrać papier A4 pionowo. Drukować najpierw strony nieparzyste, a potem – na drugich
stronach tych samych kartek – strony parzyste. Dolne połówki kartek odciąć przed oprawieniem.
3
Spis treści
Kliknij tytuł rozdziału, by skoczyć do tekstu
WPROWADZENIE .................................. 5
MOŻLIWOŚCI PROGRAMU ................... 5
Mutacja STC/W .......................7
Mutacja STC/C........................7
Mutacja STC/G........................7
BUDOWA DANYCH................................ 8
Sposób zapisu.......................10
Mechanizm podstawień.........11
Blok nagłówka .......................12
Blok standardów....................12
Blok przekrojów.....................12
Blok urządzeń .......................13
Blok odcinków .......................14
Blok węzłów ..........................14
DANE STAŁE........................................ 14
EDYTOR DANYCH ............................... 15
INDEKS ................................................. 18
WSKAZÓWKI PRAKTYCZNE .............. 23
EKSPLOATACJA ................................. 24
Klucz HASP...........................24
Instalacja ...............................24
Środowisko zintegrowane .....27
Proces przetwarzania............32
Drukowanie wyników.............33
Przeczytaj ten tekst choć jeden raz !
4
pusta strona
5
WPROWADZENIE
Program STC wykonuje obliczenia hydrauliczne sieci do
transportu ciśnieniowego, przy czym struktura danych i budowa programu uwzględniają specyfikę sieci komunalnych,
co jednak nie wyklucza innych zastosowań. W każdej z trzech
swoich mutacji:
wodociągowej – STC/W
ciepłowniczej – STC/C
gazowej
– STC/G
obsługuje sieci do 3600 odcinków/węzłów.
Charakterystyczną cechą programu jest zintegrowane
środowisko pracy, obsługujące szeroko potrzeby użytkownika: od zarządzania plikami danych, poprzez specjalizowaną
edycję danych i danych stałych, po wygodne drukowanie.
Wprawny użytkownik załatwia obliczenia do jednego projektu
w kilka godzin (z poprawkami, wariantowaniem, drukowaniem). Inne możliwości i ograniczenia programu wynikają
z dalszej treści.
Program działa na komputerach IBM–PC i kompatybilnych
pod nadzorem systemów operacyjnych MS Windows
9x/Me/2k/XP (w oknie tekstowym). Składa się z wielu modułów
wykonawczych (m.in. edytora danych i edytora danych stałych). Może być eksploatowany w sieci komputerowej.
Standardowo program kieruje wydruki do lokalnego portu
LPT, zatem wydruk na lokalnej drukarce przyłączonej do portu
LPT uzyskuje się bezpośrednio z programu; drukarka powinna pracować w trybie ESC/P, ESC/P2, albo PCL/HP. Wydruk
na lokalnej drukarce przyłączonej do portu USB, jak też na
dowolnej drukarce sieciowej jest w systemach Windows
9x/Me także możliwy, a to w drodze przechwycenia portu LPT
przy użyciu narzędzi systemowych. Przechwycenie nieużywanego portu LPT jest w systemach Windows 2k/XP także możliwe; procedurę tę opisano w ostatnim podrozdziale.
Niniejszy opis daje zasób informacji wystarczający do poprawnego pisania danych, uruchamiania programu i interpretowania wyników.
MOŻLIWOŚCI PROGRAMU
Poniżej w sposób ogólny scharakteryzowano właściwości
algorytmu i cechy programu. Cechy mutacji wypunktowano
dalej, przy czym ogólne informacje pozostają w mocy, o ile nie
zaznaczono inaczej.
wielkości i kierunków przepływu w stanie równowagi hydraulicznej. Nadto program wyznacza średnice wskazanych rurociągów oraz określa wydajności i ciśnienia współpracujących
źródeł zasilania.
STC oblicza zasilane wielostronnie sieci pierścieniowe,
promieniste i mieszane. Sieć (układ) jest zbiorem węzłów połączonych odcinkami. Odcinkiem może być rurociąg o stałej
średnicy i chropowatości, albo urządzenie o znanej charakterystyce Q-H. Dwa węzły mogą być połączone wieloma odcinkami, np. rurociągami o różnych parametrach. Układ może
być zasilany i może wydatkować zarówno w węzłach, jak
i wzdłuż rurociągów – "po drodze" (w sieciach cieplnych: tylko w węzłach). Celem obliczeń jest określenie ciśnień oraz
Wydatek dodatni jest traktowany jako wydatek z sieci na
zewnątrz, ujemny – odwrotnie. Suma zadanych wydatków odcinkowych i węzłowych winna być zerowa. Jeśli nie jest, to
program doprowadza do zbilansowania przez wniesienie odpowiedniej poprawki do węzła o wydatku algebraicznie najmniejszym. Jeżeli takich węzłów jest więcej niż jeden, to poprawka jest wnoszona do pierwszego z nich, wg kolejności
w bloku węzłów. Węzły nieopisane w bloku węzłów – są także
uwzględniane, tak jakby były dopisane na końcu bloku wę-
6
Możliwości programu
złów w kolejności pojawiania się ich w bloku standardów
i odcinków. Zatem autor danych, który świadomie nie podał
żadnego wydatku ujemnego, podał zaś dodatnie – musi zadbać o właściwą kolejność węzłów, lub nawet odcinków, tak
aby program wniósł poprawkę do właściwego węzła. Komunikat o dokonanej korekcie wydawany jest tylko wtedy, gdy
bezwzględna wartość poprawki przekracza 0.5 procent sumy
wydatków dodatnich. W sieciach gazowych osobno są bilansowane wydatki (obciążenia) rzeczywiste, i osobno – umowne.
Charakterystyka hydrauliczna rurociągu wynika z jego
długości, średnicy i innych parametrów wchodzących do wzoru obliczeniowego. Sieci wodociągowe i cieplne obsługiwane
są wzorami Darcy-Weisbacha i Colebrooka-White'a, gazowe
niskiego ciśnienia – wzorem (do wyboru) Renouarda, BielaLummerta, albo Pole'a, gazowe średniego ciśnienia – wzorem
Weymoutha, Biela-Lummerta, albo "Gazoprojektu" (także do
wyboru). Kierunek spadku linii ciśnień wzdłuż rurociągu jest
zgodny z wyznaczonym kierunkiem przepływu i nie zależy od
kolejności węzłów w opisie odcinka.
Charakterystykę hydrauliczną urządzenia H=f(Q) zadaje
użytkownik bezpośrednio. Kierunek spadku l.c. pomiędzy węzłami ograniczającymi taki odcinek jest z definicji niezależny
od wyznaczonego kierunku przepływu, zależy natomiast od
kolejności węzłów w opisie odcinka. Mianowicie linia ciśnień
wznosi się o wielkość H (wg charakterystyki) w kierunku od
węzła podanego jako pierwszy do węzła podanego jako drugi.
Praktycznie każde urządzenie – nie wyłączając rurociągów,
lecz z wyjątkiem zaworów zwrotnych – można wystarczająco
dobrze odwzorować przyjętym w programie równaniem charakterystyki, a więc: studnie, pompy wirowe, zbiorniki, stacje
redukcyjne, baterie filtrów, całe pompownie, fragmenty instalacji, itd.
Narzucone programowi rodzaje obliczeń, tj. analiza współpracy i/lub dobór przekrojów, wynikają jednoznacznie z zawartości danych. Nie zaleca się jednak prowadzenia obliczeń (podawania danych) zmierzających jednocześnie do obydwu tych
celów, aczkolwiek jest to formalnie możliwe. Odstąpić od tej
zasady można w przypadku np. nieznacznego uzupełnienia
sieci lub drobnej zmiany uprzednio sprawdzonego układu.
Przekroje dobierane są na podstawie przepływu wymiarującego, z zadanego katalogu przekrojów, w którym każdej
średnicy przypisano przepływ dopuszczalny. Algorytm nie
optymalizuje sieci pod względem ekonomicznym, choć obciąża większymi przepływami najkrótsze trasy transportu i dobiera dla nich większe przekroje. Tym niemniej użytkownik może
uzyskać wyniki zbliżone do optymalnych, jeżeli zestaw przepływów dopuszczalnych będzie zestawem uśrednionych
przepływów granicznych, wyliczonych np. w oparciu o kryterium minimalnych kosztów rocznych, uwzględniających nakłady inwestycyjne i koszty eksploatacji. Metodę tę opisano
w skrypcie – Badowski M.: Obliczanie układów wodociągowych przy użyciu programu STC. Wyd. PW, 1981.
Obliczenia dla sieci pierścieniowych realizowane są przy
użyciu klasycznej metody H. Crossa, polegającej na wstępnym automatycznym ustaleniu rozpływów zgodnie z I-szym
prawem Kirchoffa (dla węzłów) i iteracyjnym korygowaniu
przepływów, aż do osiągnięcia wymaganej zgodności z II-gim
prawem Kirchoffa (dla pierścieni). Dobieranie średnic ma
miejsce w każdej pętli iteracyjnej. Program znajduje i uwzględnia w obliczeniach tzw. punkty zerowe (na odcinkach zasilanych dwustronnie).
Wyniki wydawane są w formacie A4, zwykle w postaci
5-ciu tabel:
•
•
•
•
Węzły (rzędne linii ciśnień, nadciśnienia, ew. kryzy)
Odcinki (kierunki i wielkości przepływów, prędkości, straty)
Urządzenia (współczynniki i punkty charakterystyk)
Przekroje (średnice wewnętrzne, przepływy dopuszczalne,
sumy długości)
• Diagnostyka (treść danych, diagnozy, komunikaty).
Każda z trzech ostatnich tabel może być pominięta. W razie
stwierdzenia błędów w pliku danych, oraz w przypadku braku
rozwiązania – STC wydaje tylko diagnostykę, nawet wtedy,
gdy zlecono wydruk bez diagnostyki.
Możliwości programu
Mutacja STC/W
Jest przeznaczona przede wszystkim do obsługi zewnętrznych sieci wodociągowych. Możliwe są również obliczenia ujęć wód wgłębnych, stacji wodociągowych z filtrami
ciśnieniowymi, pompowni i innych złożonych układów, niekoniecznie wodociągowych. Program uwzględnia miejscowe
straty ciśnienia i określa koszty budowy rurociągów (wg
wskaźników użytkownika). Mutacja STC/W decyduje o tym, że
STC jest znany przede wszystkim jako program wodociągowy.
Mutacja STC/C
Celem obliczeń – oprócz określenia ciśnień dyspozycyjnych oraz ewent. doboru przekrojów – jest zwymiarowanie
kryz dławiących do regulacji sieci; program rozmieszcza je
w węzłach odbiorczych. Liczba kryz NKR zależy następująco
od nadmiaru ciśnienia HKR [m]:
≤
<
<
<
0
30
70
110
gdzie GW – wydatek węzła, [t/h]. Jeśli średnica wypada mniejsza od minimalnej (DKM), to liczba kryz jest odpowiednio powiększana. Program nie wyznacza DKR, o ile liczba kryz NKR
> 10 szt. Parametry pozwalające obliczyć kryzy pomieszczone
są w wynikowej tabeli węzłów, łącznie z wynikowymi ilościami
i średnicami kryz.
W wynikowej tabeli węzłów pominięte są węzły bez wydatków. Na życzenie (zob.: Eksploatacja, Środowisko zintegrowane, Shift-F2) można otrzymać wydruk zawierający tylko tabelę kryz, przeznaczony bezpośrednio dla służby kryzującej
sieć, zawierający lokalizacje węzłów, ilości i średnice kryz.
Mutacja STC/G
Jest przeznaczona do obsługi dwururowych symetrycznych sieci cieplnych. Odcinkiem może być wyłącznie para rurociągów (zasilający i powrotny) o tej samej długości, długości zastępczej oraz średnicy, w których przeciwnie skierowane przepływy są równe co do wielkości. Chropowatości na
zasilaniu i na powrocie mogą być w jednym odcinku różne,
pod warunkiem, że sieć nie zawiera pierścieni. Wydatki (obciążenia) mogą być podawane w megawatach lub w tonach/godz. Sieć może być zasilana i może wydatkować wyłącznie w węzłach. "Węzeł" oznacza jeden z dwu końców odcinka. Wydatkiem dodatnim jest dodatni wydatek z przewodu
zasilającego.
HKR
0 < HKR
30 ≤ HKR
70 ≤ HKR
7
–
–
–
–
NKR = 0
NKR = 1
NKR = 2
NKR = 3
0,5
Przeliczanie wydatków i przepływów umownych QU [pkt]
3
na obliczeniowe wydatki i przepływy rzeczywiste QR [m /h]
następuje na podstawie wymienialnej tablicy niejednoczesności poboru, zadeklarowanej w pliku danych stałych. Zawiera
ona 11 par liczb QU, QR, pomiędzy którymi program interpoluje liniowo; ekstrapolacja następuje przy użyciu wzorów:
przy
przy
gdzie:
itd. co 40 m
Średnica kryz wyznaczana jest ze wzoru:
DKR = 11,25 (GW)
Jest przeznaczona do obsługi sieci gazowych niskiego
i średniego ciśnienia. Odcinkom i węzłom można przypisać
nie tylko wydatki rzeczywiste (inaczej: obciążenia stałe), mia3
nowane w jednostkach fizycznych (m /h), lecz również wydatki wyrażone równoważnikami poboru gazu (pkt) – tzn. obciążenia umowne. Jeden punkt odpowiada szczytowemu zapotrzebowaniu na wartość opałową 30600 kcal/h, co np. przy
3
wartości opałowej 3600 kcal/m odpowiada szczytowemu za3
potrzebowaniu 8.5 m /h.
0,25
(NKR / HKR)
[mm]
QU < QU1 :
QU > QU11 :
QU1 , QR1
QU11 , QR11
QR / QR1 = (QU / QU1)
QR / QR11 = QU / QU11
0,5
– pierwsza para QU, QR,
– jedenasta para QU, QR.
Omawiana tablica obowiązuje przy określonej wartości
opałowej BWO, zadeklarowanej obok tablicy. Przy innej war-
Możliwości programu
8
tości opałowej wykorzystywana jest odwrotna proporcjonalność przepływów obliczeniowych i wartości opałowej. Źródło
tablicy w dostarczonym (archiwalnym) pliku danych stałych
$STC.DAT: Błażejewski W.: Wykresy spadków ciśnienia gazu
w gazociągach niskiego ciśnienia. -Informator Proj. Bud. Og.
[wkładka:] Instal. Sanit., nr 9/1964.
Do dyspozycji użytkownika stoi (poczynając od wersji
3.05) jedna tylko metoda określania przepływów obliczeniowych: metoda obciążeń rzeczywistych, w której obciążenia
umowne występujące w danych przeliczane są wstępnie na
obciążenia rzeczywiste wg podanej tabeli i wzorów, i dodawane do odpowiednich zadanych obciążeń rzeczywistych. Uzyskane sumy obciążeń rzeczywistych stanowią podstawę do
określenia rzeczywistych przepływów obliczeniowych bezpośrednio, zgodnie z I-szym prawem Kirchoffa. Poprawki itera3
cyjne obliczane są bezpośrednio w m /h.
Należy podkreślić, że każdemu odcinkowi i węzłowi można
przypisać obciążenia jednocześnie obydwu rodzajów, które
program bilansuje osobno.
BUDOWA DANYCH
Program pobiera dane do obliczeń z pliku danych. Plik
danych tworzysz lub aktualizujesz – pod nadzorem edytora
wbudowanego w program (Shift-F4 lub F4). Szerzej o edytorze
przeczytasz w rozdziale pt. EDYTOR, tu zaś znajdziesz informacje ogólne: jakie dane są oczekiwane i w jakiej kolejności.
odcinki
wezly
–
–
–
Poniżej przedstawiono symboliczny zapis struktury danych dla każdej z mutacji. Znośnikami (") oznaczono możliwość dopisywania dalszych linii o tej samej budowie. Znaczenie użytych symboli objaśniono w rozdziale pt. INDEKS.
blok nieobowiązkowy
blok nieobowiązkowy
blok nieobowiązkowy
stc/w (87-01) ZLEC
TYTUL
"
standardy
PKZ CWZ
VDZ
przekroje
PJ DW CW
"
"
"
ZL
"
blok
obowiązkowy
blok nieobowiązkowy
Na początku bloku pisze się jego tytuł (jw.), a w dalszych
wierszach bloku – wymagane parametry; bloku nagłówka nie
rozpoczyna się tytułem. Tytuł bloku musi być napisany
w osobnej linii, od lewego marginesu i bez użycia polskich
liter (!); program rozpoznaje tytuły bloków według pierwszych
5 liter. W mutacji STC/C blok urządzeń nie jest dopuszczalny.
W pliku danych opisuje się jedną spójną sieć. Plik taki
składa się z bloku nagłówkowego i 1…5 bloków parametrów,
w następującej kolejności:
standardy
przekroje
urzadzenia
–
–
=== M u t a c j a STC/W ===
RO
QD
"
CST
XQ
DH
WX
HX
Budowa danych
urzadzenia
UE AD AQ
"
"
"
odcinki
WP WK
"
"
wezly
WEZ RW
"
"
AZ
"
DL
"
[albo:
PK
"
QL
"
UE
"
ZT
"
Q1
"
H1
"
[albo:
Q2
"
WP
"
9
H2
"
WK
"
Q3
"
H3
"
Q4
"
H4]
"
0 UE]
"
"
QW
"
stc/c (87-01) ZLEC
TYTUL
"
standardy
PKZ CWZ
=== M u t a c j a STC/C ===
VDZ
RO
przekroje
PJ DW CW
"
"
"
CWP
"
odcinki
WP WK
"
"
DL
"
PK
"
wezly
WEZ HI
"
"
GW
"
CST
XQ
DH
WX
HX
RLCPX
CWZP
DLZ
"
LOK
"
HDZ
przekroje
PJ DW QM
"
"
"
DT
GD
"
stc/g (87-01) ZLEC
TYTUL
"
standardy
PKZ NIS
DKM
=== M u t a c j a STC/G ===
GP
HD
"
TK
WO
DH
WX
PX
ATM
MPU
NRW
Budowa danych
10
urzadzenia
UE AD AQ
"
"
"
odcinki
WP WK
"
"
DL
"
wezly
WEZ QWR
"
"
AZ
"
PK
"
[albo:
QLR
"
UE
"
QLU
"
Q1
"
[albo:
H1
"
WP
"
Q2
"
H2
"
WK
"
Q3
"
H3
"
Q4
"
H4]
"
0 UE]
"
"
QWU
"
Sposób zapisu
Program pozwala tworzyć i poprawiać plik danych podczas swego przebiegu, i w tym celu czasowo oddaje sterowanie do wbudowanego edytora $EDIT.STC. Plik danych można
przygotować także poza programem, przy użyciu prawie dowolnego edytora. Jeśli chcesz używać tabulatorów – upewnij
się, że w Twoim edytorze tabulator jest ustawiony na 8. Edytor
nie może wprowadzać do tekstu swoich znaków sterujących,
ani kompresować napisanego tekstu, tj. zamieniać spacji na
tabulatory, co mogłoby popsuć elegancję wydruku. Np. używając edytora PE należy przy wyjściu napisać w linii rozkazowej: file <nazwa> notabs.
Długość linii pliku danych nie może przekraczać 79 znaków, w co wlicza się również spacje (odstępy). Puste linie są
dopuszczalne; tylko pierwsza linia pliku nie może być pusta.
Można używać do woli małych i dużych liter, przy czym dekoder traktuje małe litery tak, jakby napisano duże; nie dotyczy
to linii tytułowych, w których oba rodzaje liter są honorowane.
Program czyta kolejne linie jako ciągi znaków. Niepuste linie
należące do bloków parametrów, nie zawierające tytułu bloku
i nie rozpoczęte średnikiem – są traktowane jako linie zawierające wartości oczekiwanych przez program parametrów, których symboliczne nazwy widnieją w schemacie. Linie te powinny się składać z wymaganych nazw i liczb, porozdzielanych separatorami i podanych w kolejności zgodnej ze sche-
matem. Na początku i na końcu linii mogą występować spacje
i tabulatory. Wymagania stawiane elementom tych linii przez
zainstalowany w programie dekoder opisano poniżej.
Nazwa jest ciągiem 1-4 znaków, wśród których dozwolone
są: litery A-Z, a-z, cyfry 0-9 i jedna kropka (.), podane w dowolnej kolejności. Inne znaki w nazwie, piąty znak, oraz druga
kropka – kwitowane są komunikatem: "Niedozwolony znak
nr: ##". W niektórych wypadkach nazwa może być poprzedzona znakiem minus (–); jest on wówczas traktowany wyłącznie jako znak sterujący dla programu, tzn. nie należy do
nazwy. Elementy różnych rodzajów mogą mieć te same nazwy. Na przykład przekrój i węzeł mogą mieć tę samą nazwę
(np.: 150A). Aby definicje elementów tego samego rodzaju
były jednoznaczne – ich nazwy muszą być unikalne; w przeciwnym wypadku program wyda komunikat: "Redefinicja <rodzaj elementu>: ####".
Przykłady unikalnych nazw: a1, .A1, A.1, A1., AA1, 2, 19
U w a g a: Program traktuje nazwy różniące się tylko
wielkością liter – jako identyczne (np.: 1a oraz 1A). W swoich
komunikatach oraz w wydrukach program używa dla nazw
wyłącznie dużych liter (np. 1A zamiast 1a); nie dotyczy to linii
danych, raportowanych w tzw. diagnostyce.
Elementy wynikowej tabeli węzłów i wynikowej tabeli odcinków są zwykle ułożone w porządku alfabetycznym. Obowiązuje następujący porządek: kropka, cyfry 0-9, litery A-Z.
Wymienione wyżej przykładowe nazwy w porządku alfabetycznym: .A1, 19, 2, A.1, A1, A1., AA1
Budowa danych
Liczby należy pisać jako ciągi znaków, które mogą być
złożone kolejno: ze znaku minus (–), cyfr części całkowitej,
kropki dziesiętnej i cyfr części ułamkowej. Liczby całkowite
można pisać bez części ułamkowej i bez kropki, a ułamki właściwe – bez zera przed kropką. Program nie stawia wymagań
co do dokładności zadawanych parametrów liczbowych – do
obliczeń wchodzą one z zadaną dokładnością, tym nie mniej
w tabelach wynikowych podawane są w zaokrągleniu. Początkujący użytkownicy zechcą pamiętać o konieczności używania kropki dziesiętnej, a nie przecinka, który jest znakiem niedopuszczalnym w liniach parametrów.
Separatorem parametrów jest niepusty ciąg spacji i tabulatorów. Jako separatora zaleca się używać dwu spacji.
Zapis powtarzających się wartości może być skracany
przy użyciu tzw. stałej repetycji. W tym celu przed powtarzającą się wartością należy umieścić gwiazdkę (*), a przed nią –
liczbę naturalną bez znaku (krotność powtórzenia). Na przykład 6*0 oznacza sześć kolejnych wartości zerowych, wśród
których mogą występować zarówno liczby o wartości 0, jak
i nazwy o wartości 0 (jeden znak: zero). Stała repetycji,
gwiazdka i powtarzana wartość – muszą być napisane bez odstępów.
Zer kończących linie parametrów – w ogóle nie trzeba pisać, gdyż dekoder automatycznie przypisuje wartości zerowe
(liczby i nazwy) brakującym parametrom. W szczególności
cała linia może być pominięta, jeśli miałaby zawierać same
zera.
Linia parametrów może zawierać średnik (;), a po nim dowolny tekst, którego program normalnie nie interpretuje, co
można wykorzystywać do pisania własnych komentarzy do
treści danych. Wyjątkiem jest tu blok węzłów w mutacji STC/C,
gdzie tekst po średniku traktowany jest jako lokalizacja węzła
i drukowany w tabeli kryz. Średnik może być również pierwszym "czarnym" znakiem w linii należącej do bloku innego niż
nagłówek (po ew. tabulatorach i spacjach); linia taka jest
wówczas traktowana jako pusta. Komentarze można umieszczać również w liniach zawierających tytuły bloków, lecz
11
średnik jest tam zbędny, gdyż program interpretuje w tych
liniach i tak tylko 5 pierwszych znaków.
Linie puste i komentarzowe (rozpoczęte średnikiem) nie
obciążają limitu linii w blokach parametrów. W opisach tych
bloków zaniechano przypominania o możliwości umieszczania takich linii.
Mechanizm podstawień
Zerowe wartości parametrów są w wielu wypadkach tylko
sygnałem do zastąpienia ich niezerowymi wartościami standardowymi. Ma to miejsce wówczas, gdy w opisie parametru
(rozdz.: INDEKS) określono standard, czyli wartość zastępczą
("Standard: ..."). Jeżeli w opisie nie określono standardu, to
wartość zerowa jest akceptowana i wchodzi do obliczeń.
Standard może być określony bezpośrednio, zwykle – jako
wartość liczbowa pobrana z pliku danych stałych, lub pośrednio – przez wskazanie innego parametru. Standard dla tego
innego parametru może być również określony pośrednio, ale
zawsze na końcu takiego szeregu standard będzie określony
bezpośrednio. Taki mechanizm pozwala zmniejszyć objętość
danych oraz unikać pomyłek przy powtarzaniu tej samej wartości w kolejnych liniach.
Prześledzimy to na przykładzie parametru CWP z bloku
przekrojów dla mutacji STC/C; jest to czwarty parametr
w liniach tego bloku. (Choć nie jesteś ciepłownikiem – spróbuj
nie lenić się, zaglądaj co i rusz do schematu danych
i indeksu). Otóż jeśli podano zero (0), albo napisano w linii
mniej niż 4 wartości, albo w ogóle ...pominięto w danych blok
przekrojów – to zgodnie z opisem parametru CWP program
wstawi w jego miejsce wartość parametru CWZP z bloku
standardów, o ile oczywiście nie będzie to wartość zerowa.
Zgodnie bowiem z opisem tego parametru program podstawi
wówczas nie CWZP, lecz kolejny standard: CWZ. Jeśli i ten
będzie zerowy, albo podano tylko 1-szą wartość w linii, albo
...w ogóle pominięto blok standardów – to program podstawi
tę wartość standardową, którą zechcesz dla swojego użytku
12
Budowa danych
umieścić w pliku danych stałych, gdyż jest to ostatnie miejsce, do którego program sięgnie po potrzebną mu informację
(w "fabrycznym" pliku danych stałych $STC.DAT znajdziesz
liczbę 1.5 jako standard dla parametru CWZ). Tym sposobem,
zamiast zerowej wartości parametru CWP do obliczeń wejdzie
wartość 1.5 mm, o ile jej przedtem nie zmienisz na inną. Jeżeli
dane nie zawierały bloku przekrojów, to do obliczeń wejdzie
katalog standardowy, również zadeklarowany w pliku danych
stałych, w którym wszystkim przekrojom program przypisze
właśnie taką wartość CWP.
W przypadku sieci cieplnych i gazowych zbędne jest
umieszczanie w tytule informacji o rodzaju sieci i ewent.
o metodzie obliczeń, gdyż informacje te są wydawane przez
program w wyciągu z bloku standardów, drukowanym po tytule wydruku.
Blok standardów
W celu przeforsowania zerowej wartości parametru, dla
którego ustanowiono niezerowy standard – należy podać liczbę nieznacznie różną od zera. Na przykład w mutacji STC/W
wystarczy podać .001 jako HX, aby program nie przyjął w to
miejsce "fabrycznego" standardu 20 m.
Blok ten służy do zadeklarowania ogólnych danych i wartości zastępczych (standardów); nie jest obowiązkowy. Gdy
nie występuje, to obowiązują standardy przewidziane w programie, podane w opisach parametrów do tego bloku. Blok
składa się z linii zawierającej tytuł bloku (standardy) i jednej
linii parametrów, jak w schemacie danych.
Blok nagłówka
Blok przekrojów
Blok ten jest obowiązkowy. Wszystkie linie nagłówka należy pisać od lewego marginesu nie używając tabulatorów.
Pierwsza linia bloku (zatem i pliku danych) jest linią identyfikującą strukturę danych. Linia ta musi być napisana – pod
groźbą "niezauważenia" pliku przez środowisko zintegrowane
– jak w schemacie danych, gdzie ZLEC – jak w indeksie. Pozostałe linie bloku (w tym: puste), aż do tytułu następnego
bloku – traktowane są jako linie tytułowe przeznaczone do
wydruku. Program nie uzupełnia ich własnym tekstem, a jedyne co robi – to centruje je na szerokości wydruku. Linie tytułowe są oczywiście nieobowiązkowe, zaleca się jednak pisać
teksty pozwalające odróżniać dane dotyczące różnych wariantów rozwiązania tego samego problemu projektowego. Wydruk nie utraci elegancji, o ile liczba linii tytułowych nie przekroczy 34.
Blok przekrojów służy do zadeklarowania niezbędnych informacji o przekrojach rurociągów, istniejących i nowoprojektowanych. Przy opisie rurociągu w bloku odcinków można się
odwoływać tylko do przekrojów zadeklarowanych w bloku
przekrojów. Przy doborze przekrojów program posługuje się
również wyłącznie informacjami zapisanymi w tym bloku, który w tym sensie jest traktowany jako katalog (katalogi).
U w a g a: Żadna z linii tytułowych nie może się rozpoczynać od liter zastrzeżonych jako tytuły bloków (pierwszych
5 liter tytułów bloków).
Blok składa się z linii zawierającej tytuł bloku (przekroje)
i max. 30 linii parametrów, z których każda opisuje jeden
przekrój. Przy dobieraniu przekrojów program kieruje się
przepływem dopuszczalnym (parametr QD, GD lub QM –
w zależności od mutacji), porównując go z przepływem obliczeniowym (wymiarującym). Jeżeli przepływ obliczeniowy nie
przekracza dopuszczalnego dla danego przekroju, to zostanie
dobrany ten przekrój; w przeciwnym wypadku program bada
następny przekrój z katalogu. (Przy pobieraniu informacji
o przekroju zadanym przez projektanta program nie bada
przepływu dopuszczalnego). Przekrój, od którego program
rozpoczyna dobór – określa projektant w opisie odcinka (por.
PK).
Budowa danych
Kolejność przekrojów w bloku zależy wyłącznie od Twoich
potrzeb i inwencji. Subkatalogi w ramach bloku możesz tworzyć wykorzystując fakt, że jeśli przepływ dopuszczalny dla
kolejnego przekroju zmalał w stosunku do poprzedniego, to
program zignoruje przepływ dopuszczalny poprzedniego
przekroju i wstawi w jego miejsce nieskończoność; dotyczy to
również ostatniego przekroju w bloku. I tak, jeśli dla przykładu
umieścisz w bloku 6 przekrojów, o przepływach dopuszczalnych kolejno: 40, 80, 150, 100, 120, 140 – to 3-cia i 6-ta wartość zostaną zastąpione nieskończonościami, co dzieli Twój
blok na dwa subkatalogi. W efekcie zlecenie doboru przekrojów poczynając od np. drugiego przekroju (dla jednego konkretnego rurociągu!) będzie zrealizowane przez program doborem wyłącznie 2-go albo 3-go przekroju; drugi subkatalog
staje się tu niedostępny dla algorytmu dobierającego przekroje.
Blok przekrojów nie jest obowiązkowy; jeżeli nie występuje, to program automatycznie wygeneruje tzw. katalog standardowy, powstający ze standardowego zestawu przekrojów
(jednego z trzech, odpowiednio do mutacji), a pobranego
z pliku danych stałych. W takim zestawie występują jedynie
nazwy przekrojów i średnice wewnętrzne, wobec czego brakujące parametry będą w wygenerowanym bloku uzupełnione
wg obowiązującego w programie mechanizmu podstawień.
M.in. przepływy dopuszczalne będą określone na podstawie
zastępczej prędkości dopuszczalnej (VDZ), lub na podstawie
zastępczej maksymalnej straty ciśnienia (HDZ). Jeżeli w zaakceptowanym przez Ciebie katalogu standardowym występują
zbyt małe przekroje, to najprostszym sposobem ich eliminacji
będzie podanie niezerowej wartości parametru PKZ.
Nie podoba Ci się katalog standardowy? –Musisz napisać
blok przekrojów w każdym swoim pliku danych po swojemu;
gdy to zrobisz kilka razy – zapewne przyjdziesz do przekonania, że prościej będzie raz (a dobrze) zmienić na wygodniejszy
standardowy zestaw przekrojów w pliku danych stałych.
13
Blok urządzeń
Ten nieobowiązkowy blok dostarcza programowi informacji o charakterystykach urządzeń, gdy takie w sieci występują.
Przy opisie odcinka-urządzenia w bloku odcinków można się
powoływać tylko na te urządzenia, których charakterystyki
zadeklarowano w bloku urządzeń. Obecność bloku mimo braku urządzeń w sieci, jak również deklaracja zbędnej charakterystyki – nie są błędami.
Przyjęte w programie równanie charakterystyki ma następującą postać:
–HSTR = AD + AQ ⋅ |QOBL|
gdzie:
AZ
QOBL
– przepływ obliczeniowy, [l/s] - w mu3
tacji STC/W, [m /h] - w mutacji STC/G
AD, AQ, AZ
– współczynniki stałe
HSTR
– wysokość strat ciśnienia pomiędzy
początkowym i końcowym węzłem
ograniczającym odcinek, mianowana
w jednostkach odpowiadających rodzajowi sieci: w mutacji STC/W – [m],
w mutacji STC/G dla sieci niskiego
ciśnienia – [mm].
W mutacji STC/G dla sieci średniego
ciśnienia – zamiast wielkości HSTR
występuje odpowiadająca jej wielkość P2STR (strata kwadratu ciśnie2
nia absolutnego), [at ].
Przypuśćmy dla przykładu, że na odcinku A,B przy pewnej
wartości przepływu Q = |QOBL| prawa strona równania (wysokość podnoszenia) ma wartość HPOD, tzn. HSTR = –HPOD.
Oznacza to, że niezależnie od kierunku przepływu program
przyjmie stratę ciśnienia równą –HPOD w kierunku od A do B,
z odpowiednimi skutkami dla wartości ciśnień, czy rzędnych
l.c. w obu tych węzłach. Należy tu przypomnieć, że kierunek
spadku l.c. jest dla urządzeń zależny tylko od kolejności wę-
14
Budowa danych
złów w opisie odcinka i wynikającej z charakterystyki wartości
HSTR. Jeśliby zatem powyższy przykład dotyczył odcinka B,A
– to strata ciśnienia byłaby również równa HSTR = –HPOD, ale
w kierunku od B do A; w obu wypadkach "strata" może być
ujemna lub dodatnia, co zależy tylko od wartości parametrów
QOBL, AD, AQ, AZ.
Blok urządzeń składa się z linii zawierającej tytuł bloku
(urzadzenia) oraz max. 200 linii parametrów, z których każda
opisuje jedno urządzenie. Współczynniki charakterystyk mogą
być podane bezpośrednio, albo program wyliczy je metodą
najmniejszych kwadratów, z czterech zadanych par Q,H (wykres: krzywa monotoniczna). Odpowiednio do tego w schemacie danych podano dwa formaty deklaracji urządzeń. Jeżeli
deklarujesz charakterystyki pomp wirowych korzystając
z możliwości automatycznego wyznaczania współczynników,
podawaj punkty Q,H tylko z opadającej części charakterystyki.
Na zakończenie przebiegu program sprawdza, czy wyliczony
przepływ leży wewnątrz zadanego zakresu Q.
Blok odcinków
Blok jest obowiązkowy i obowiązkowo zawiera opisy
wszystkich odcinków sieci. Składa się z linii zawierającej tytuł
bloku (odcinki) oraz max. 3600 linii parametrów, z których
każda opisuje 1 odcinek. Odcinki-rurociągi rozpoznawane są
po niezerowej długości (trzeci parametr w linii); dla odcinkówurządzeń 3-cim parametrem jest obowiązkowo zero (0). Kolejność odcinków w bloku jest dowolna, aczkolwiek może mieć
znaczenie przy automatycznym korygowaniu bilansu wydatków (zob.: MOŻLIWOŚCI PROGRAMU). Dowolna jest także –
nie wyłączając sieci rozgałęźnych – kolejność węzłów
(WP,WK) w opisie rurociągów.
Program odtwarza i sprawdza graf sieci na podstawie zapisów w tym bloku. Sieć powinna być spójna, tzn. taka, aby
można było odcinkami sieci przejść od dowolnego węzła do
innego dowolnego węzła. Inaczej: musi to być jedna sieć,
a nie więcej.
Blok węzłów
Blok służy do scharakteryzowania węzłów sieci, jeśli tego
wymagają. W odróżnieniu od bloków przekrojów, urządzeń
i odcinków – blok węzłów n i e służy do deklarowania węzłów. Węzły są deklarowane już w bloku odcinków, gdzie samo użycie nazwy węzła stanowi deklarację jego istnienia.
W efekcie blok węzłów nie jest obowiązkowy, a jeśli występuje, to nie musi zawierać opisów wszystkich węzłów. Można
pominąć te węzły, których opis składałby się jedynie z nazwy
węzła (pozostałe parametry – zerowe).
Na blok składa się linia zawierająca tytuł bloku (wezly)
oraz max. 3600 linii parametrów, z których każda opisuje
1 węzeł. Kolejność węzłów w bloku jest dowolna, ale tak jak
i w bloku odcinków – może mieć znaczenie przy korygowaniu
bilansu wydatków.
DANE STAŁE
Dane stałe służą do sterowania edytorem i modułem czytającym. Zawarte są w edytowalnym pliku danych stałych, który w momencie rozpoczęcia eksploatacji programu jest kopią
pliku "fabrycznego", $STC.DAT. Plik danych stałych ma pięć
tablic:
I.
Standardowe wartości parametrów liczbowych
II-IV. Standardowe zestawy przekrojów
V.
Tablica niejednoczesności poboru gazu
Standardowe wartości parametrów liczbowych wykorzystywane są przez edytor do wstępnego wypełniania pól w no-
Dane stałe
wych liniach pliku danych, zarówno w nowym pliku, jak i starym; nadto służą jako wartości domyślne. Standardowe zestawy przekrojów używane są do budowy katalogów standardowych, tj. do tworzenia bloku przekrojów w nowym pliku danych; dalsze pola tego bloku wypełniane są standardami
z tablicy I, lub liczbami z nich wynikającymi. Ostatnia tablica
stanowi podstawę do przeliczania obciążeń umownych na
rzeczywiste.
Dane stałe można przeglądać zarówno z poziomu środowiska zintegrowanego (Alt-F5), jak i podczas pracy edytora
danych $EDIT.STC (F4).
Wymienne informacje zawarte w pliku danych stałych są
"stałe", dopóki ich nie zmienisz; celowi temu służy osobny
edytor (Alt-F6 w środowisku zintegrowanym). Oprócz zmian
15
liczbowych edytor umożliwia skrócenie lub wydłużenie standardowych zestawów przekrojów, tzn. kasowanie/dopisywanie
linii w tablicach II-IV.
Formalną poprawność dokonanych zmian testuje osobny
moduł diagnostyczny uruchamiany automatycznie, jeżeli
zmiany miały miejsce. Kryteria poprawności podane są tekstem w samym pliku danych stałych.
Jeśli po zmianach nie udaje Ci się doprowadzić pliku danych stałych do porządku, to go po prostu zniszcz (poza programem) i uruchom program od nowa; "fabryczny" plik danych stałych $STC.DAT zostanie wówczas skopiowany na
Twój indywidualny plik danych stałych, który możesz edytować od nowa.
EDYTOR DANYCH
Zadaniem wbudowanego edytora $EDIT.STC jest wspomóc Cię w tworzeniu pliku danych, przeznaczonego do natychmiastowego przetwarzania; edytor spełnia również pewne
formalne funkcje kontrolne, nie pozwalając Ci zbyt dużo psocić, i – w efekcie – oszczędza Twój czas. Plik danych powstaje
jako zupełnie nowy, lub w drodze poprawiania pliku istniejącego.
Jeśli zamierzasz edytować istniejący plik danych – wskaż
go kursorem i naciśnij F4, jeżeli zaś ma to być nowy plik –
przejdź do odpowiedniego katalogu, ewent. utwórz sobie nowy (F7) i naciśnij Shift-F4.
Istniejący plik jest obsługiwany wtedy, gdy edytor rozpozna go jako swój wytwór, jak również wtedy, gdy jest on poprawny formalnie, tzn. gdy ma właściwą strukturę i nie zawiera niedopuszczalnych znaków; umożliwia to obsługę plików
utworzonych lub poprawionych przy użyciu innych edytorów.
Formalna poprawność pliku może być sprawdzona przez dokonanie próby jego przetworzenia (F2) – moduł czytający
kompleksowo zdiagnozuje dane. Usilnie zalecamy Użytkowni-
kom, którzy zechcieli doposażyć się w program z wbudowanym edytorem, by testowali w ten sposób stare pliki, zanim
poddadzą je edytowaniu przy użyciu nowego edytora.
Nazwa pliku nie jest dowolna: musi być podana w formacie 8.3, nie może zawierać polskich liter, ani spacji, i nie może
już występować w bieżącym katalogu, np. DANE.123. Po zapisaniu danych przez edytor (F2) powstaje nowy plik o tej nazwie, zawierający nową treść, a stary – jeżeli istniał – zapisywany jest w tzw. pliku wstecznym (back-up), którego nazwa
powstaje ze starej przez dopisanie tyldy (~) na pierwszym bajcie przedłużenia, np. DANE.~12 (tylda "wypycha" stare znaki
przedłużenia na prawo, do ew. niebytu). Do odśmiecania bieżącego katalogu z back-up'ów tego typu służy funkcja uruchamiana przez Alt-F8 w środowisku zintegrowanym. Nie zaleca się jednak pozbywać back-up'u, nim praca nad aktualną
wersją projektu nie zostanie zakończona; w razie potrzeby
można bowiem nadać back-up'owi nazwę bez tyldy, i wrócić
tym sposobem do starego pliku danych.
16
Edytor danych
U w a g a: Wbudowany edytor nie edytuje plików o nazwach w formatach: *.~* oraz *.BAK; do edycji takich plików
danych można jednak użyć edytora ogólnego przeznaczenia
(Alt-F4).
Ekran edytora zorganizowany jest następująco: Skrajne linie mają jasne tło i ciemne znaki. Górna skrajna linia – statusowa – zawiera informacje o stanie pracy edytora: tryb pracy
(insert/replace), nazwę edytowanego pliku danych, nazwę bieżącego bloku danych i numer bieżącej linii danych. W dolnej
skrajnej linii podane są objaśnienia do głównych kluczy sterujących. Górna część pozostałych linii ekranu stanowi okienko
tekstowe, w którym na ciemnym tle widnieje przedstawiony
jasnymi znakami ten fragment tekstu pliku danych (15 linii),
który zawiera bieżące pole danych. Pozostała dolna część
ekranu, w ramce, przeznaczona jest na objaśnienia dotyczące
bieżącego pola danych (współbieżna pomoc); nazwa tego pola widnieje na tle ramki. Zarówno tekst pliku danych w górnej
części ekranu, jak i tekst objaśnień w ramce – mogą być
"przewijane", jeśli nie mieszczą się w swojej części ekranu;
prawa część ramki objaśnień jest skonstruowana w postaci
znaków semigraficznych, pozwalających stwierdzić, jaka
część objaśnienia jest widoczna w ramce. Edytor umieszcza
swoje zastrzeżenia, diagnozy, wskazówki i ew. pytania –
w pierwszej linii pod górną linią statusową; normalnie jest ona
pusta.
Bieżące pole danych rozpoznasz w okienku tekstowym łatwo, gdyż przedstawione jest odwrotnie niż reszta tekstu:
ciemnymi znakami na jasnym tle; tam również pulsuje kursor
(kreseczka lub prostokącik), którego położenie wskazuje
miejsce, gdzie edytor wprowadzi znak odpowiadający białemu
klawiszowi ze środka klawiatury (litery, cyfry itp.), jeżeli w tym
momencie zechcesz taki klawisz nacisnąć. Znaki zawarte
w polu danych tworzą jego wartość. Wartością pola liczbowego jest liczba, a znakowego (np. TYTULu) – po prostu wprowadzone znaki. Wszystkie pola mają określoną długość: długość jasnego tła; możesz wprowadzać znaki w ramach tego
limitu. Komputer nie zepsuje się od naciskania nieodpowiednich klawiszy, co najwyżej usłyszysz sygnał dźwiękowy, albo
edytor tylko zignoruje wprowadzany znak. Po wprowadzeniu
znaku do pola kursor przesuwa się automatycznie na następne dostępne miejsce, gdy jest to możliwe. Położenie kursora
można również zmieniać klawiszami kierunkowymi (z prawej
części klawiatury). Edytor wyszczególnia je, jak również pozostałe swoje komendy, po naciśnięciu klucza funkcyjnego F1,
o czym stale przypomina dolna skrajna linia ekranu. (Znak ^
występujący w tych objaśnieniach obok oznaczenia innego
klawisza, np. ^PgDn – oznacza, że należy nacisnąć klawisz
Ctrl oraz, trzymając go – nacisnąć ten drugi: PgDn).
Wyprodukowany plik danych jest zwykłym plikiem tekstowym (w standardzie polskich znaków przypisanym monitorowi przy konfigurowaniu programu). Plik ten odpowiada wymaganiom modułu czytającego (wg rozdziału BUDOWA DANYCH), chociaż w stosunku do możliwości tego modułu możliwości edytora zostały zawężone: liczba obsługiwanych linii
tytułowych została ograniczona do 12 (nadmiar jest na wejściu ignorowany), oraz nie są obsługiwane dowolnie rozmieszczone linie puste i komentarzowe, również ignorowane
na wejściu. Krótkie komentarze mogą być nadal umieszczane
na końcu każdej linii parametrów, lecz nie wymaga się, żeby
pierwszym znakiem w polu komentarza był średnik (dopisuje
go edytor). Zbyt długie komentarze w pliku są obcinane do
długości linii na ekranie, pomimo zachowania limitu 79 znaków w linii pliku.
Prócz standardowych dla edytora funkcji – $EDIT.STC został wyposażony w kilka funkcji specjalnych, które mogą Ci
ułatwić pracę: przeszukiwanie kolumn w bloku, wypełnianie
ich identycznymi wartościami, wypełnianie w bloku odcinków
kolumny QL (w mutacji STC/W) oraz kolumn QLR i QLU
(w mutacji STC/G) wartością 0.01*L*x (gdzie L – długość odcinka, x – wartość bieżącego pola), automatyczne zmiany niektórych pól zależnych, oraz przeglądanie niektórych plików:
pliku danych stałych, ostatniego pliku diagnoz i ostatnich wyników. U w a g a: plik danych i plik diagnoz są generowane
w najmniejszej możliwej objętości (plik diagnoz – zawsze, zaś
plik danych – wtedy, gdy ustawiona jest odpowiednia opcja),
zatem nie zawierają linii tytułowej – gdy nie została wypełniona, jak również bloku standardów – gdy nie wniesiono zmian
w wygenerowanym domyślnym bloku, oraz nie zawierają blo-
Edytor danych
ku przekrojów – gdy nie dokonano zmian w wygenerowanym
katalogu standardowym. W takiej sytuacji – numeracja linii
w pliku diagnoz nie pokrywa się z numeracją linii na ekranie
edytora, gdzie wymienione elementy danych występują (aby
można je było zmieniać). Zgodność można osiągnąć przez
wymuszenie zapisania wymienionych elementów: należy więc
dać jakikolwiek tytuł, a w bloku standardów i przekrojów –
dopisać choćby komentarz.
Nie opisujemy tu wszystkich możliwości edytora – poznasz je w kilka minut przy klawiaturze. Natomiast w następnych akapitach opisujemy sposób pracy edytora i z edytorem.
Stary plik danych pokazuje się na ekranie w postaci
pierwszych 15-tu linii. Nowy plik danych rodzi się natomiast
w postaci szczątkowej, ale od razu – po wyborze mutacji programu – poprawnej formalnie (spróbuj zapisu na dysk!), zawierającej wszystkie bloki, z polami wypełnionymi poprawnie,
przy czym sensownie wypełnione są tylko dwa bloki: standardów i przekrojów. Kursor umieszczony jest na pierwszym
znaku pierwszego pola (ZLEC). Edytor czeka na Twoje komendy.
Po wybraniu mutacji programu w nowym pliku danych
wypełnisz chyba pola ZLEC i TYTUL w bloku nagłówka,
wprowadzając ewent. dalsze linie tytułowe (F6), oraz ocenisz
standardowe wypełnienie pól w bloku standardów – w razie
potrzeby podasz swoje wartości. Standardowe wypełnienie
bloku przekrojów może Ci również nie odpowiadać, przystosujesz je więc do swoich potrzeb. Dalej poprawisz zapewne
nazwy węzłów w jedynym odcinku i w jedynym węźle; potem
podasz chyba długość odcinka DL, przynajmniej jeden wydatek, oraz pozostałe parametry, jeśli uznasz za stosowne.
Zbędne linie możesz skasować, ale nie musisz. Opis sieci złożonej z jednego odcinka możesz uznać w tym miejscu za zakończony, zapiszesz zatem swoje dane (F2) i wyjdziesz
z edytora (F10), a następnie zobaczysz, co program na to po-
17
wie, uruchamiając przetwarzanie (F2). Naturalnie możesz opisać sieć złożoną z większej liczby odcinków, i w tym celu,
obejrzawszy wyniki i nacisnąwszy Esc, a potem powróciwszy
do edycji (F4) – będziesz używać klawiszy F5 i F6.
Zauważ, że nowa linia "rodzi się" z zerowym wypełnieniem
pól danych (nie dotyczy to bloku przekrojów, gdzie nowa linia
jest duplikatem bieżącej linii). Wypełnienie można oczywiście
swobodnie zmieniać w czasie edycji na inne (użyteczne może
być przestawienie edytora w tryb "replace"; edycja rozpoczyna się w trybie "insert"). Kolejność wprowadzania nowych linii
(i kasowania) jest bez znaczenia, bo przecież kursorem można
"jeździć", gdzie się chce, i wprowadzać nowe elementy
w przeróżnych miejscach pliku. Nie obawiaj się swoich pomyłek – nie przejdą niezauważalnie, edytor przyciągnie Twoją
uwagę do swojej diagnozy! W wypadku pomyłkowego skasowania bloku – odzyskasz do niego dostęp przy następnej sesji
edytora.
Dane są diagnozowane permanentnie w czasie edycji:
wprowadzasz znak – edytor sprawdza ten znak; naciskasz klawisz, który powinien sprawić, że kursor opuści pole – edytor
sprawdza pole; chcesz skasować albo dopisać linię – edytor
zbada lokalnie strukturę pliku. Niektóre błędy są tak "fatalne",
że edytor nie wypuści Cię z pola, dopóki go nie usatysfakcjonujesz, chyba że wyłączysz komputer. Inne natomiast błędy
dadzą się "zgwałcić" przez ponowne użycie chociażby tego
samego klawisza, przy którym edytor zgłosił zastrzeżenie.
Czynności diagnozowania danych przez $EDIT.STC i moduł czytający są niezależne, przy czym badania wykonywane
w edytorze stanowią tylko część badań wykonywanych
w module czytającym. Mianowicie edytor diagnozuje plik danych tylko pod względem formalnym, i to nie w każdym
szczególe. Moduł czytający robi to natomiast szczegółowo
i kompleksowo, a ponadto sprawdza graf sieci i charakterystyki urządzeń, oraz ewentualnie koryguje bilans wydatków.
18
I N D E K S
Rozdział zawiera objaśnienia parametrów występujących
w danych i w danych stałych, jak również tytułów kolumn
w tabelach wynikowych, ułożone alfabetycznie wg odpowiadających im symboli. Definicje niektórych parametrów odsyłają
do definicji tytułów kolumn. Ku przypomnieniu: standardowa
wartość parametru – o ile została w nin. opisie określona –
wchodzi do obliczeń zamiast podanej albo domyślnej wartości
zerowej.
rzystuje się wówczas do przeliczeń odwrotną
proporcjonalność przepływów obliczeniowych
i wartości opałowej.
C
– Współczynnik we wzorze "Gazoprojektu" (przy
3
Gpow = 1.2929 kg/m ).
CST
– Średnia lepkość cieczy, [cSt], [mm /s]. Standard:
wg pliku danych stałych.
Użytkownicy edytora $EDIT.STC mają kompletne definicje
parametrów (występujących w danych) – bezpośrednio na
ekranie. Standardowe wartości parametrów wpisywane są
bezpośrednio do pól danych, jeżeli są określone liczbowo
w pliku danych stałych, jak np. ATM.
CW
– Chropowatość do wzoru Colebrooka-White'a,
[mm] (w sieci cieplnej: na zasilaniu). Standard:
CWZ.
CWP
– Chropowatość do wzoru Colebrooka-White'a na
powrocie, [mm]. Standard: CWZP.
AD
– Składnik w charakterystyce urządzenia, mianowany w takich jednostkach, jak HSTR oraz DH.
Wartość parametru AD odpowiada wysokości
podnoszenia (wys. podn. = –HSTR) przy zerowym przepływie.
CWZ
– Zastępcza chropowatość do wzoru ColebrookaWhite'a, [mm] (w sieci cieplnej: na zasilaniu).
Standard: wg pliku danych stałych.
CWZP
– Zastępcza chropowatość do wzoru ColebrookaWhite'a na powrocie, [mm]. Standard: CWZ.
ATM
– Ciśnienie atmosferyczne, [at]. Standard: wg pliku
danych stałych.
DH
AQ
– Mnożnik w charakterystyce urządzenia. Wartość
parametru AQ odpowiada przyrostowi wysokości podnoszenia przy wzroście przepływu od zera do wartości jednostkowej. Miano: specyficzne, zależne od innych jednostek we wzorze, oraz
od wartości wykładnika AZ.
AZ
– Wykładnik w charakterystyce urządzenia, bez
miana. Standard: wg pliku danych stałych.
BWO
– Wartość opałowa, [kcal/m ], przy której obowiązuje tablica niejednoczesności, zadeklarowana
w pliku danych stałych. BWO może odbiegać od
wartości opałowej gazu w obliczanej sieci; wyko-
– Wymagana dokładność iteracji przy obliczaniu
sieci metodą Crossa, [m].
Standard: wg pliku danych stałych; standardy "fabryczne" (zawarte w archiwalnym pliku
$STC.DAT) skorelowane są ze stosowanymi
w programie dokładnościami wydruku strat.
W orientacyjnych obliczeniach dużych sieci
można – w celu przyspieszenia pracy programu
– dać wartość 4...10 razy większą od standardu
"fabrycznego". Jeżeli podasz wartość niższą, to
wydłużysz czas pracy, lecz nie polepszysz precyzji wyników.
Wyjątkiem jest tu mutacja STC/W, w której
z dokładnością iteracji DH związana jest dokładność wydruków następująco:
3
2
Indeks
Drukowane wielkości
w mutacji STC / W
Rzędne: węzłów, linii ciśnień;
Wysok.: nadc. HW, strat, podn.
Długości
Nadciśnienia PW
Wydatki, przepływy
Sumy współcz. oporów miejsc.
Dokł. wydruku przy:
DH ≥ 0.01 DH < 0.01
0.1 m
0.01 m
1m
1 kPa
0.1 l/s
0.1
0.01 m
–
0.01 l/s
0.01
DKM
– Minimalna średnica kryzy, [mm].
DKR
– Średnica kryzy (kryz), [mm].
DL
– Długość odcinka, [m]. W mutacjach STC/W oraz
STC/C nie zaleca się powiększać rzeczywistej
długości odcinka w celu uwzględnienia oporów
miejscowych; celowi temu służy osobny parametr: ZT albo DLZ.
DLZ
– Długość zastępcza dla oporów miejscowych na
odcinku, [m].
DT
– Obliczeniowa różnica temperatur pomiędzy zasilaniem i powrotem [deg], używana do przeliczania obciążeń [MW] na wydatki [t/h]. Gdy nie występuje, albo ma wartość zerową – obciążenia
GW należy podać jako wydatki w tonach/godz.,
w przeciwnym razie – w megawatach.
DW
– Średnica wewnętrzna, [mm]. Podaj wartość dokładnie, gdyż straty ciśnienia ulegają istotnym
zmianom przy niewielkiej zmianie średnicy.
Standard: PJ.
Powyższe określenie standardu należy rozumieć następująco: jeśli DW=0, albo w linii występuje tylko pierwszy parametr (PJ), to program
poszuka informacji o średnicy wewnętrznej
w nazwie PJ i powinien ją tam znaleźć. Oznacza
to, że ta nazwa powinna być wówczas zapisem
liczby, np.: 25.4, albo 150; jeśli nie jest, to program wydaje komunikat: "Niedozwolony znak
nr: ##", gdzie ## – nr pierwszego niedopuszczal-
19
nego znaku nazwy PJ, potraktowanej jako zapis
liczby.
G
– Przepływ obliczeniowy, [t/h].
GD
– Przepływ dopuszczalny, [t/h]. Standard: przepływ
wynikający z wartości parametrów: DW, RO,
VDZ.
GP
– Wzgl. gęstość gazu (względem pow.). Standard:
wg pliku danych stałych.
GW
– Obciąż. węzła (wydatek węzłowy), [MW] lub [t/h]
(zależnie od DT).
H1..H4
– Odpowiadające odciętym Q1..Q4 rzędne charakterystyki urządzenia (wysokości podnosz., albo
przyrosty kwadratu ciśnienia absol.), w mutacji
STC/W – [m], w mutacji STC/G dla sieci nisk. ciś2
nienia – [mm], a dla sieci średn. ciśn.– [at ]. Por.:
Blok urządzeń.
HD
– Maksymalna jednostkowa strata ciśnienia (dla
sieci średn. ciśn.: spadek kwadratu ciśn. absol.),
mianowana jak HDZ. Standard: HDZ.
HDYSP
– Dyspozycyjna wysokość nadciśnienia, [m], czyli
różnica: RLCZ–RLCP.
HDZ
– Zastępcza maksymalna jednostkowa strata ciśnienia (dla sieci średn. ciśn.: spadek kwadratu
ciśn. absol.), mianowana jak niżej:
mm/hm (na hektometr!) – dla sieci nisk. ciśn.
2
at /km (na kilometr!) – dla sieci średn. ciśn.
Standard: wg pliku danych stałych.
HI
– Hydrauliczny opór węzła (instalacji przyłączonej
do węzła), [m].
HKR
– Nadmiar ciśnienia do skryzowania, [m].
Dla węzłów o wydatku ujemnym = 0
Dla pozostałych
= HDYSP–HI
20
Indeks
HP
– Wysokość strat ciśnienia na powrocie, [m].
HQM
– Jednostkowa strata ciśnienia przy przepływie
QM, [mm/hm].
HSTR
– Wysokość strat ciśnienia na odcinku, [m], [mm].
HW
– Wysok. nadciśn., [m], [mm]. W mutacji STC/W:
różnica RLC–RW.
HX
– Wysokość nadciśnienia w węźle WX, [m]. Przez
wysokość nadciśnienia należy rozumieć wartość
różnicy:
RLC – RW
– w mutacji STC/W
HDYSP – HI
– w mutacji STC/C
Standard: wg pliku danych stałych.
HZ
– Wysokość strat ciśnienia na zasilaniu, [m].
NIS
– Wskaźnik sieci niskiego ciśnienia; podaj nie-zero
(np. 1), o ile sieć jest niskiego ciśnienia; zero (0)
oznacza sieć średniego ciśnienia.
NKR
– Liczba kryz, [szt.].
NRW
– Numer wzoru obliczeniowego; dla nisk. ciśnienia: 0=Renouard, 1=Biel-Lummert, 2=Pole; dla
średn. ciśnienia: 0=Weymouth, 1=Biel-Lummert,
2="Gazoprojekt" (przy Z=1).
P2QM
– Jednostkowy spadek kwadratu ciśnienia abso2
lutnego przy przepływie QM, [at /km].
P2STR
– Spadek kwadratu ciśnienia absolutnego na od2
cinku, [at ].
PJ
– Nazwa przekroju; może być nośnikiem informacji
o średnicy wewnętrznej (por.: DW). Dopuszczalna jest każda nazwa spełniająca wymagania dotyczące nazw (zob.: BUDOWA DANYCH, Sposób
zapisu), także: średnica wewnętrzna lub nominalna, jeśli liczba znaków nie przekracza 4. Przykłady nazw przekrojów: ABC, 150, 150N, 25.4;
w wynikowej tabeli odcinków przekroje dobrane
przez program poprzedzone są znakiem plus (+).
PK
– Kod doboru przekroju na odcinku. Może to być
zero (0) – wtedy zamiast niego wejdzie standard
– albo jedna z nazw przekrojów PJ, ewent. poprzedzona znakiem minus (–). Jeśli PK=PJ, to
program przyjmie dla odcinka przekrój o nazwie
PJ (zadana średnica). Jeśli PK=–PJ (średnica
nieokreślona), to program dobierze przekrój
z bloku przekrojów, poczynając przeglądanie od
przekroju o nazwie PJ. Standard: PKZ.
PKZ
– Zastępczy kod doboru przekrojów w sieci; interpretacja i wymagania – zob.: PK. Standard:
pierwsza nazwa PJ z bloku PRZEKROJE, poprzedzona znakiem minus (–), np.: –DIA1; jeżeli
w danych nie występuje blok przekrojów, to
K.CAŁK – Całkowity koszt budowy sieci, obliczony niezależnie od tego, czy przekrój był, czy nie był zadany, [mln zł].
K.ROZB – Koszt rozbudowy sieci, [mln zł]; dla odcinków
o zadanych przekrojach: 0.
KOM
– Komentarz do treści linii (nieobowiązkowy);
w symbolicznym zapisie struktury danych – pominięto to pole.
L
– Długość odcinka, [m]. Dla urządzeń: 0.
L2SUM
– Łączna suma długości L (zasilanie+powrót) odcinków o tym samym przekroju, [m].
LOK
– Lokalizacja węzła (do tabeli kryz), nieobowiązkowa.
LSUM
– Suma długości L odcinków o tym samym przekroju, [m].
MPU
– (Pole aktualnie nieczynne; w wersjach datowanych do maja '93 był to wskaźnik metody przepływów umownych).
Indeks
wówczas używany jest katalog standardowy
(zob.: Blok przekrojów), w którym np. w mutacji
STC/W pierwszym przekrojem jest przekrój
o nazwie 80, a wówczas standardem dla parametru PKZ będzie: –80.
PW
– Nadciśnienie, [at] , [kPa]. W mutacji STC/W oraz
w mutacji STC/G dla sieci nisk. ciśnienia – wynika z wysokości nadciśnienia HW.
PX
– Nadciśnienie w węźle WX, [mm], [at]. Standard:
wg pliku danych stałych.
Q1..Q4
– Odcięte charakterystyki urządzenia (przepływy),
w mutacji STC/W – [l/s], w mutacji STC/G –
3
[m /h]. W danych – kolejność i wartości odciętych są bez znaczenia (byle dodatnie). W wynikowej tabeli urządzeń – wartość Q3 jest równa
największej z bezwzględnych wartości przepływu obliczeniowego na odcinkach, gdzie zadeklarowano to samo urządzenie (np. pompy w układzie równoległym), a nadto: Q1=Q3/3, Q2=Q3–
Q1, Q4=Q3+Q1.
QD
– Przepływ dopuszczalny, [l/s]. Standard: przepływ
wynikający z wartości parametrów: DW, VDZ.
QK
– Przepływ końcowy na odcinku, tj. dopływ do wę3
zła WK z kierunku węzła WP, [l/s], [m /h]. Przepływ wymiarujący odpowiada średniej arytmetycznej z wartości QP i QK, o ile obie te wartości
są dodatnie (odcinki zasilane jednostronnie); dla
odcinków z punktem zerowym, gdzie QP i QK
mają różne znaki – odpowiada połowie większej
z wartości bezwzględnych QP i QK.
QL
– Wydatek wzdłuż odcinka (odcinkowy), [l/s].
QLR
– Rzeczywisty wydatek wzdłuż odcinka (odcinko3
wy), [m /h], niezależny od umownego.
QLU
– Umowny wydatek wzdłuż odcinka (odcinkowy),
[pkt], niezależny od rzeczywistego.
21
3
QM
– Przepływ dopuszczalny, [m /h]. Standard: przepływ wynikający z wartości parametrów: DW,
GP, HD i ewent. TK.
QOBL
– Przepływ obliczeniowy (średni pomiędzy węzła3
mi ograniczającymi), [m /h]. Przepływ obliczeniowy pokrywa się z wymiarującym tylko na odcinkach zasilanych jednostronnie. Por.: uwagi
dot. przepływu wymiarującego w opisie parametru QK.
QP
– Przepływ początkowy na odcinku, tj. wypływ
z węzła WP w kierunku węzła WK, mianowany
jak QK. Por.: uwagi dot. przepływu wymiarującego w opisie parametru QK.
QR
– Łączny wydatek rzeczywisty, [m /h], odpowiadający łącznemu zapotrzebowaniu umownemu
(w tablicy niejednoczesności, zadeklarowanej
w pliku danych stałych).
QU
– Łączny wydatek umowny, tj. zapotrzebowanie
wyrażone w jednostkach umownych, [pkt]
(w tablicy niejednoczesności, zadeklarowanej
w pliku danych stałych).
QW
– Wydatek węzła (węzłowy), [l/s].
QWR
– Rzeczywisty wydatek węzła (węzłowy), [m /h],
niezależny od umownego.
QWU
– Umowny wydatek węzła (węzłowy), [pkt], niezależny od rzeczywistego.
RLC
– Rzędna linii ciśnień, [m].
RLCP
– Rzędna linii ciśnień na powrocie, [m].
RLCPX
– Rzędna linii ciśnień na powrocie, [m]:
– najniższa,
gdy WX = 0
– w węźle WX (por.: WX).
gdy WX ≠ 0
UE
– Nazwa urządzenia.
3
3
22
Indeks
V
– Prędkość w przewodzie zasilającym i powrotnym, [m/s].
VDZ
– Zastępcza prędkość dopuszczalna, [m/s]. Standard: wg pliku danych stałych.
VGD
– Prędkość odpowiadająca przepływowi GD, [m/s].
VQD
– Prędkość odpowiadająca przepływowi QD, [m/s].
VQM
– Prędkość odpowiadająca przepływowi QM przy
ciśnieniu ATM i przy temperaturze TK, [m/s].
VSR
– Średnia prędkość przepływu przy przepływie
wymiarującym, [m/s]; w mutacji STC/G – dla
średniego ciśnienia (ew. do punktu zerowego),
w temperaturze TK. Por.: uwagi dot. przepływu
wymiarującego w opisie parametru QK. Dokładność wydruku: 0.01 przy VSR < 1, oraz 0.1 przy
VSR ≥ 1.
WP
– Nazwa węzła początkowego (por.: WK).
WX
– Nazwa węzła, od którego program powinien zbudować linię ciśnień, przypisując mu nadciśnienie
zadane parametrem HX (lub PX). Nazwa zerowa
(WX=0) oznacza, że nie jesteś w stanie go wskazać. Program wyszuka wtedy tzw. miarodajny
punkt sieci (o najniższym nadciśnieniu)
i zbuduje l.c. od tego punktu, przypisując mu
nadciśnienie HX (lub PX). Miarodajny punkt sieci
jest wyszukiwany spośród punktów zerowych
(na odcinkach zasilanych dwustronnie) oraz
spośród węzłów o nieujemnym wydatku, a gdy
takich brak – spośród wszystkich węzłów.
XQ
– Mnożnik wydatków; wszystkie wydatki odcinkowe i węzłowe będą wymnożone – przed wykonaniem obliczeń – przez ten parametr. Standard:
wg pliku danych stałych.
WEZ
– Nazwa węzła (unikalna); unikalność nazwy jest
sprawdzana przez moduł główny. Unikaj nazwy 0
(por.: WX).
ZL
– Jednostkowy koszt budowy rurociągu, [zł/m].
Gdy nie interesują Cię koszty, lub nie masz aktualnych wskaźników – podaj zero.
WK
– Nazwa węzła końcowego. W danych kolejność
węzłów (WP, WK) jest istotna jedynie w opisie
urządzeń (zob.: MOŻLIWOŚCI PROGRAMU), zaś
dla rurociągów – może być dowolna. W wynikach kolejność węzłów wskazuje na generalny
kierunek zasilania i kierunek strat na odcinku.
Mianowicie rzędna linii ciśnień w węźle WK jest
algebraicznie niższa od rzędnej w węźle WP
(w mutacji STC/C: na zasilaniu) o wielkość wynikającą z kolumny HSTR, HZ lub P2STR, zależnie
od mutacji.
ZLEC
– Nr zlecenia, albo nazwa zleceniodawcy (max. 28
znaków poczynając od 1-ego "czarnego" znaku
za nawiasem zamykającym oznacznik struktury
danych); łańcuch ZLEC może, ale nie powinien
być pusty.
ZŁAD2
– Łączna objętość zładu na zasilaniu i powrocie,
3
[m ].
ZT
– Suma współczynników oporów miejscowych na
odcinku.
WO
3
– Wartość opałowa gazu, [kcal/m ]. Standard: wg
pliku danych stałych.
23
WSKAZÓWKI PRAKTYCZNE
Początkujący użytkownicy programu miewają kłopoty
z kwalifikacją elementów układu hydraulicznego, zwłaszcza
wtedy, gdy ich sieć jest zasilana wielostronnie. Z podstawami
metodycznymi obliczeń przy wykorzystaniu teorii grafów
można się zapoznać z podręcznika - Mielcarzewicz E.: Obliczanie systemów zaopatrzenia w wodę, Arkady, Warszawa
1977. Wskazówki dla mniej zaawansowanych podajemy poniżej.
Przy określonym układzie wydatków nie można zbudować
linii ciśnień narzucając ciśnienie w więcej, niż jednym węźle.
Przyczyna leży w nieciągłym ("dyskretnym") zbiorze przekrojów. Dobierając te czy inne – potrafisz tylko zbliżyć się do
oczekiwanych ciśnień. Jeżeli zatem zasilasz sieć w dwu węzłach z określonymi wydajnościami, to ciśnienie możesz narzucić tylko w jednym; ciśnienie w drugim będzie wynikowe.
Równie dobrze możesz narzucić ciśnienie w określonym albo
nieokreślonym węźle odbiorczym, a wówczas ciśnienia w obu
węzłach zasilających będą wynikowe.
Doprowadzić do oczekiwanych ciśnień – to Twoje zmartwienie, chociaż program może być w tym dziele użyteczny.
Po pierwsze możesz narzucać średnice na określonych ciągach. Po wtóre możesz sterować automatycznym doborem,
dysponując globalnie dla całej sieci – dopuszczalne prędkości
czy spadki ciśnienia (w sieciach gazowych), albo – lokalnie
dla pojedynczych przekrojów w katalogu (w subkatalogach) –
podając przepływy dopuszczalne bezpośrednio, albo w sieciach gazowych pośrednio, dopuszczalnym spadkiem ciśnienia.
Typowymi przykładami takiego podejścia są sieci z pompowniami lub pompami, wysokimi zbiornikami, stacjami redukcyjnymi – wtedy, gdy ustalone są ich wydatki. Na przykład
w sieci wodociągowej zbiornik wieżowy może mieć określony
wydatek (dodatni, gdy jest zasilany z sieci, ujemny zaś, gdy
sieć jest zasilana ze zbiornika), ale jeśli narzucono ciśnienie
w innym węźle, to napór zbiornika będzie wynikowy. Gdy ze-
chcesz go ustalić, to musisz zrezygnować z narzucania ciśnienia w jakimkolwiek innym węźle.
Zupełnie inaczej przedstawia się sytuacja, gdy dopuszcza
się, aby wydatki niektórych węzłów (źródeł/odbiorców), nie
były ściśle określone. Mówimy wtedy o współpracy źródeł zasilania i stawiamy zadanie odwrotnie: zadajemy ciśnienia we
współpracujących węzłach, rezygnując z narzucania ich wydatków. Algebraiczna suma wydatków tych węzłów jest określona, ale rozkład będzie wynikiem obliczenia. W tym celu
wprowadzamy źródło zastępcze (fikcyjny węzeł), skupiające
w sobie wydajności wszystkich współpracujących węzłów
rzeczywistych. Następnie łączymy je z węzłami rzeczywistymi
dodatkowymi odcinkami, które nie są rurociągami, ale urządzeniami o określonych charakterystykach Q-H; przepływy
przez te urządzenia będą stanowiły wydajności współpracujących węzłów. Narzucanie ciśnień w węzłach rzeczywistych
odbywa się tu pośrednio, przez narzucanie charakterystyk
odpowiadających charakterowi węzła. Dla zbiornika wieżowego z określonym naporem, czy dla stacji redukcyjnej z określonym ciśnieniem wyjściowym – będzie to charakterystyka
stała (ciśnienie niezależne od wydajności). Dla pompowni
z pompami wirowymi, dającej napór zależny od wydajności,
czy dla studni, w której depresja też zależy od wydajności –
musi to być charakterystyka zmienna.
Również przy tak postawionym zadaniu ciśnienie można
zadać tylko w jednym węźle. Z reguły będzie to źródło zastępcze, w którym można dać ciśnienie zerowe. Stosownie do tego
określa się charakterystyki dla odcinków łączących źródło
zastępcze ze współpracującymi węzłami rzeczywistymi, tak,
aby ciśnienia w tych węzłach miały oczekiwane wartości. Odcinki te deklaruje się w bloku odcinków podając na pierwszym
miejscu nazwę źródła zastępczego, a na drugim – rzeczywistego.
Typowym przykładem opisanej wyżej sytuacji jest współpraca zbiornika wieżowego z siecią wodociągową zasilaną
z pompowni. Schemat obliczeniowy zawiera tu dwa odcinki
24
Wskazówki praktyczne
biorące początek w źródle zastępczym: odcinek odpowiadający komorze czerpalnej w pompowni (albo całej pompowni
wraz z komorą) i odcinek odpowiadający zbiornikowi wieżowemu. Po odcinku odpowiadającym komorze czerpalnej będą
występowały odcinki reprezentujące rurociągi ssawne, pompy
wirowe i rurociągi tłoczne, ewentualnie odcinek reprezentujący całą pompownię bez komory czerpalnej.
Elementy stwarzające duże lokalne różnice ciśnień, jak np.
opory miejscowe nie dające się obliczyć jako straty miejscowe w rurociągu, czy pompownie wspomagające wbudowane
w przewody tranzytowe – kwalifikuje się również jako urządzenia o określonej charakterystyce; nie może być przy tym
wątpliwości co do kierunku przepływu. Załóżmy dla przykładu,
że pomiędzy węzłami A,B znajduje się bateria odżelaziaczy
ciśnieniowych, przy czym przepływ następuje w kierunku od
A do B. Odcinek reprezentujący baterię można tu opisać na-
zwami A,B (w tej kolejności) – podając charakterystykę baterii
o rzędnych ujemnych, lub nazwami B,A – podając charakterystykę o rzędnych dodatnich. W obu wypadkach otrzymamy
niższe ciśnienie w węźle B, niezależnie od kierunku przepływu
wynikającego z obliczeń, co jest skutkiem definicyjnych właściwości urządzeń w tym programie. Na zakończenie przebiegu program sprawdza kierunki przepływów przez odcinkiurządzenia; gdy nie są one zgodne z kolejnością deklaracji
węzłów w tych odcinkach – komunikuje ten fakt.
Różnorodne przykłady kwalifikacji elementów układu hydraulicznego zamieszczono w przykładach w skrypcie - Badowski M.: Obliczanie układów wodociągowych przy użyciu
programu STC, Wyd. PW, 1981. W dostarczonym zestawie plików – znajduje się kilkanaście przykładów danych (pliki demo), których przestudiowanie może się okazać celowe.
EKSPLOATACJA
klucza – wtyczkę drukarki; całość dokładnie poskręcać.
Jeśli do portu LPT komputera był już dołączony inny
klucz, to kolejny można dołączyć do poprzedniego; kolejność nie gra roli.
Klucz HASP
Licencja na użytkowanie programu przywiązana jest standardowo do klucza sprzętowego HASP dostarczonego z programem. Instalację programu należy wówczas poprzedzić dołączeniem klucza do portu drukarkowego (LPT) komputera.
W tym celu należy:
‰
Wyłączyć zasilanie komputera i drukarki. Uwaga: klucz
zawsze zakładać i zdejmować przy wyłączonym zasilaniu!
‰
Sprawdzić, czy komputer ma wolne gniazdo drukarkowe
LPT (o liczbie dziurek jednakowej z liczbą igieł klucza);
jeśli tak, to wystarczy włożyć klucz do tego gniazda,
igłami w stronę komputera.
‰
Jeżeli nie, to należy odkręcić i wyjąć wtyczkę drukarki
z komputera; w zwolnione gniazdo włożyć klucz, zaś do
‰
Włączyć komputer.
Przywiązanie licencji do klucza stwarza w eksploatacji tę
wygodę, że: (1) program można zainstalować na wielu stanowiskach i przenosić klucz tam, gdzie chwilowo użytkowanie
programu będzie wygodniejsze, np. do innej pracowni, lub
z biura do domu, (2) do jednego klucza mogą być przywiązane
licencje na różne programy od jednego dostawcy (po jednej
licencji na jeden program). Ceną tych wygód jest to, że wraz
z utratą klucza następuje utrata licencji.
Za obsługę klucza HASP odpowiada oprogramowanie (sterownik i interfejs), instalowane w systemie operacyjnym komputera. Oprogramowanie to jest domyślnie instalowane podczas instalacji programu i należy do tego dopuścić, gdy dostarczony klucz jest jedynym dołączonym do komputera klu-
Eksploatacja
czem tej marki. W przeciwnym razie stare oprogramowanie
musi obsłużyć wszystkie dołączone klucze HASP i, wobec tego, winno obsługiwać porty używane przez klucze tej marki
oraz użyte typy kluczy tej marki. Należy wówczas sprawdzić,
które porty obsługuje i której jest wersji (odpowiednie opcje
udostępniają instalatory na dysku instalacyjnym programu).
Oprogramowanie instalowane z programem obsługuje porty
LPT i USB. Mogą zachodzić następujące okoliczności:
‰
Stare oprogramowanie nie obsługuje portu LPT i jest
starsze od oprogramowania dostarczonego z programem. W tym wypadku najwygodniej jest przy instalacji
programu dopuścić do instalacji nowego oprogramowania. Równorzędnym rozwiązaniem jest przeinstalować
stare oprogramowanie tak, by obsługiwało port LPT, i
pominąć instalację nowego przy instalacji programu. Do
przeinstalowania starego oprogramowania należy użyć
starych instalatorów, a nie dostarczonych z programem.
‰
Stare oprogramowanie obsługuje port LPT. W takim wypadku przy instalacji programu można pominąć instalację nowego, nawet gdy stare jest starsze.
‰
Stare oprogramowanie jest nowsze od dostarczonego z
programem. W tym wypadku przy instalacji programu należy pominąć instalację nowego. Gdy jednak stare oprogramowanie nie obsługuje portu LPT, to należy przedtem
przeinstalować je tak, by go obsługiwało.
Instalacja
Instalator demonstracyjnej wersji programu udostępniany
jest w postaci pojedynczego pliku o nazwie SETUP.EXE. Instalator pełnej wersji programu dostarczany jest na instalacyjnej
płycie CD. Jeśli instalator nie rozpocznie pracy samoczynnie
po włożeniu płyty do czytnika, to należy go uruchomić ręcznie
(program WK.EXE w głównym katalogu płyty). Instalacja programu sprowadza się do ew. dołączenia elektronicznego klucza zabezpieczającego do komputera, oraz do uruchomienia
instalatora, który wykona zlecone mu zadania. W każdym wy-
25
padku należy postępować wg wskazówek wyświetlanych na
ekranie. Kopia programu jest legalna, gdy towarzyszy jej elektroniczny klucz zabezpieczający, albo gdy dostawca dokonał
preinstalacji programu na ten komputer, na którym program
ma być eksploatowany. Kopia, która w podanym sensie nie
jest legalna – stanowi wersję demonstracyjną, przetwarzającą
poprawnie tylko demonstracyjne pliki danych (dane demo).
Instalator umieszcza oprogramowanie w katalogu C:\Program Files\Stc (gdzie C: – dysk systemowy), zwanym dalej
katalogiem programu. Katalog ten jest również standardowo
katalogiem startowym, jak i katalogiem roboczym, w którym
tworzone są pliki robocze. Na oprogramowanie składają się
następujące pliki:
$AF4.STC
$CFG.STC
$DIAG.STC
$EDAT.STC
$EDIT.STC
$INI.STC
$OBL.STC
$PLI.STC
$STC.DAT
$STC.HLP
$STC.STC
$STC.TXT
$WYD.STC
AKSMON.EXE
DAJ.EXE
HASPDINST.EXE
HINSTALL.EXE
JULIANOW
KONSTANC
LECZNA
LUBLIN
NHSRVW32.EXE
OPOLELUB
PLOCKMAG
PLOCKODG
SKRYPT1
SKRYPT2.I
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
STC:
STC:
STC:
STC:
STC:
STC:
STC:
STC:
STC:
STC:
STC:
STC:
STC:
HASP:
STC:
HASP:
HASP:
demo:
demo:
demo:
demo:
HASP:
demo:
demo:
demo:
demo:
demo:
wewn. edytor do niestand. ed. d.
ustawianie konfiguracji
moduł diagnozowania d. stałych
edytor danych stałych
edytor danych
moduł inicjacyjny klucza CERBER
moduł obliczeniowy
listing plików w bieżącym katal.
archiwalne (źródłowe) dane stałe
teksty pomocy środowiska
moduł czytający
teksty stałe
moduł wydawniczy
monitor licencji (opcj.)
przeglądarka tekstów
instalator sterownika klucza
instalator interfejsu sterownika (API)
s. gaz. nisk. ciśn. – obc. miesz.
s. gaz. średn. ciśn.
s. gaz. nisk. ciśn. – obc. miesz.
s. wod. zasil. z magistr. okólnej
menedżer licencji (opcj.)
s. wod. zasil. jednostronnie
s. cieplna – ciąg główny
s. cieplna – odgałęzienie
skrypt – przykład 1
skrypt – przykład 2 cz. I
26
SKRYPT2.II
SKRYPT2.III
SKRYPT3
SKRYPT4.II
STC.EXE
STC.LOG
STC.PDF
STC.REF
TERESIN
TESTC
TESTGN
TESTGS
TESTMAX
TESTW
UNINS000.DAT
UNINS000.EXE
WEZEL
WEZEL-L
WINSTC.EXE
WIRGINIA
WITAJ!
Eksploatacja
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
demo:
demo:
demo:
demo:
STC:
STC:
STC:
STC:
demo:
demo:
demo:
demo:
demo:
demo:
STC:
STC:
demo:
demo:
STC:
demo:
STC:
skrypt – przykład 2 cz. II
skrypt – przykład 2 cz. III
skrypt – przykład 3
skrypt – przykład 4 cz.II
moduł główny (środowisko)
rejestr zmian w oprogramowaniu
nin. dokumentacja (format .PDF)
lista referencyjna
mała s. wod. zasil. ze zbiornika
s. cieplna – megawaty
s. gazowa – niskie ciśn.
s. gazowa – średnie ciśn.
test 3600 odcinków
s. wodoc. – współpr. źródeł zasil.
dane deinstalatora
moduł deinstalatora
węzeł cieplny – zima
węzeł cieplny – lato
moduł inicjacyjny pod Windows
sprawdz. istn. sieci wodoc.
tekst powitalny
(przez "skrypt" oznaczono dane zaczerpnięte ze skryptu - Badowski M.: Obliczanie układów wodociągowych przy użyciu
programu STC, Wyd. PW 1981).
Nadto instalator tworzy: (1) startową grupę menu: Start |
Programy | STC – dla wszystkich użytkowników, a w niej skróty do: programu, dokumentacji, deinstalatora oraz łącze do
witryny internetowej, (2) skrót do programu – na pulpicie bieżącego użytkownika. Prócz tego: (3) instaluje w systemie operacyjnym sterownik klucza HASP i jego interfejs, o ile podczas
instalacji wyrażono na to zgodę.
W trakcie eksploatacji program tworzy i poprawia następujące pliki robocze (w środowisku lokalnym):
S.A – indywid. dane stałe
– jawny
S.C – przekroje
– binarny
S.D – diagnozy
– jawny
S.E – klucze sterujące
– binarny
S.F – konfiguracyjny
– binarny
S.K – komunikacyjny
– binarny
S.L
S.N
S.S
S.T
S.V
S.W
S.X
–
–
–
–
–
–
–
wydruki
węzły
odcinki
tymczasowy
urządzenia
wyniki
świadek przebiegu
–
–
–
–
–
–
–
jawny
binarny
binarny
jawny / binarny
binarny
jawny
pusty
W środowisku sieciowym odpowiednie pliki robocze noszą
nazwy w formacie Sxxxxxxx.xx#, gdzie Sxxxxxxx.xx – zagregowany kod programu i karty sieciowej, # – jednoznakowy wyróżnik
pliku, jak w powyższym zestawieniu.
Pliki robocze składowane są w katalogu roboczym, który
na początku eksploatacji jest tożsamy z katalogiem programu.
Można to zmienić deklarując zmienną środowiskową o nazwie
STC, której wartość wskazuje inny katalog roboczy dla programu. Jeśli łańcuch STC jest za długi, albo gdy wskazany
katalog nie jest dostępny – to katalogiem roboczym pozostaje
katalog programu. Użytkownikom korzystającym z programu
w sieci komputerowej zaleca się ustanowienie lokalnego katalogu roboczego, gdyż współpraca z plikami lokalnymi jest
szybsza, niż z plikami składowanymi na dysku sieciowym.
Na początku eksploatacji program startuje w swoim katalogu, udostępniając rezydujące w nim demonstracyjne pliki
danych. (W razie potrzeby ingerowania w ich treść – zaleca się
robić to na ich kopiach). W celu oddzielenia efektów własnej
pracy od narzędzi pracy – zaleca się utworzyć własny katalog
danych w katalogu "Moje dokumenty", np. w Windows XP:
"C:\Documents and Settings\User\Moje dokumenty\Stc" (gdzie
C: – dysk systemowy, User – nazwa bieżącego użytkownika),
i ustanowić go katalogiem startowym. W tym celu należy wpisać jego nazwę (w cudzysłowach i bez kończącego znaku \)
we właściwościach skrótu używanego do startowania, na pulpicie i/lub w menu Start (zakładka: Program). Start będzie odtąd następował w nowym katalogu. Można w nim tworzyć
subkatalogi dotyczące różnych projektów, czy obiektów, a w
nich – pliki danych odpowiadające różnym częściom składowym, czy wariantom.
Eksploatacja
Podczas pierwszego przebiegu – zaleca się program skonfigurować (F9 oraz Shift-F2). W przeciwnym razie będzie obowiązywać konfiguracja domyślna, tzn.: drukarka i monitor –
standard Latin II, drukarka – pracująca w trybie PCL/HP, port
drukarki – LPT1, papier – A4, gęstość pozioma – 12 cpi, pionowa – 8 lpi, lewy margines – 12 znaków, edytor do niestandardowej edycji danych – domyślny, w pliku wyjściowym –
wszystkie tabele.
Środowisko zintegrowane
Zintegrowane środowisko pracy, na które składają się
współpracujące ze sobą narzędzia pracy (moduły robocze),
osiągalne z menu jednego programu nadzorującego – ułatwia
pokonywanie nawrotnej pętli, jaką stanowi interaktywna praca
człowieka z programem obsługującym obliczenia hydrauliczne. Idea widocznego na ekranie zewnętrznego kształtu tego
środowiska – została zapożyczona ze znanej wszystkim nakładki na system operacyjny. Oferuje ono: (1) funkcje, niezbędne do administrowania wieloma plikami danych, (2) funkcje specyficzne, do obsługiwania zadań stawianych przed
programem.
Dane do programu nie muszą być składowane w jakimś
określonym katalogu (choć zalecamy nie "zaśmiecać" własnymi danymi katalogu programu). W konsekwencji program
pozwala zmieniać dysk, "chodzić" po drzewie katalogów, zakładać i kasować podkatalogi, zmieniać danym nazwy, kopiować je do innego katalogu, itd., pozwala więc utrzymywać
zhierarchizowany porządek wśród danych, stosownie do potrzeb użytkownika – wszystko to jako uzupełnienie zasadniczych funkcji programu obsługującego obliczenia hydrauliczne. W tym celu środowisko pokazuje jedynie katalogi i pliki
d a n y c h do programu, udostępniając z menu funkcje do
ich obsługi.
Główne menu programu zawiera funkcje uruchamiane
klawiszami F1…F10. Dostępne jest również tzw. Shift-menu
(widoczne podczas naciskania klawisza Shift), Ctrl-menu i Altmenu (widoczne podczas naciskania odpowiadających im
27
klawiszy Ctrl i Alt). Ponadto środowisko oferuje kilka funkcji
uruchamianych tzw. gorącymi kluczami. W niniejszym podrozdziale opisano wszystkie te komendy i klucze kolejno. Inne
klucze, jak: Enter, Esc, Home, PgDn etc. – działają w środowisku tak, jak się tego można spodziewać, nie są więc wspomagane opisami.
Wyświetla pełną listę komend zintegrowanego środowiska programu (tj.
kluczy uruchamiających i mnemoników
odpowiadających im funkcji) oraz pozwala wyświetlać objaśnienia dotyczące wszystkich innych komend, kolejno lub
wybiórczo. Oto pełna lista komend:
Klucz
F-cja
F1
Klucze
(gł. menu)
F1
F2
F3
F4
F5
F6
F7
F8
F9
F10
Klucze
Oblicz
Przegl
Edytuj
Kopiuj
Zm.naz
N.kat.
Skasuj
Konfig
Koniec
(Shift-menu)
Shift-F2
Shift-F3
Shift-F4
Shift-F5
Opcje
Wyniki
N.dane
Ident.
Shift-F8 Hist.r
Shift-F9 Refer.
(Ctrl-menu)
^F2
^F3
^F4
^F5
^F6
^F7
Wydaj
S.nazw
S.prz.
S.dat
S.rozm
Bez s.
^F9 Dr.wyn
^F10 Status
(Alt-menu)
Alt-F1
Alt-F2
Alt-F3
Alt-F4
Alt-F5
Alt-F6
(gorące)
Lewe Tab Okno
Prawe
^L Info
Diagn. ^Q Podgl.
Edyt.d ^R Skanuj
P.d.st
E.d.st
Alt-F8 Kas.~*
Alt-F9 Pliki
Alt-F10 System
Np.: klucz ^F2 włącza funkcję Wydaj, zaś Alt-F9 – Pliki. Przez
symbol ^Fn rozumie się sekwencję Ctrl-Fn: nacisnąć klawisz
Ctrl, po czym nie zwalniając go – nacisnąć klawisz funkcyjny
Fn, i dopiero wtedy zwolnić obydwa.
Uruchomienie przetwarzania wskazanego (podświetlonego) pliku danych.
Program przeczyta i zdiagnozuje dane,
wyświetli zbiorcze rezultaty diagnostyki, obliczy sieć, poda
rezultaty weryfikacji, wyda wyniki (zob. ^F2) i zakończy proces
– przedstawiając je na ekranie. Drukowanie: ^F9. Proces przetwarzania (czytania/obliczania/wydawania) można chwilowo
zawiesić (Pause lub ^NumLock, wznowienie – dowolnym), alKlucz
F-cja
F2
Oblicz
28
Eksploatacja
bo definitywnie przerwać (^C lub ^Break). Po przerwaniu –
może nie być dostępne wydawanie (^F2) i drukowanie (^F9).
Klucz
F-cja
F3
Przegl
Przeglądanie
nych.
wskazanego pliku da-
Klucz
F-cja
F4
Edytuj
Edycja wskazanego pliku danych wbudowanym edytorem. Edytor może kompresować dane, lub nie (zob. Shift-F2).
Kopiowanie wskazanego pliku danych
na inny plik. Program pozwala podać
nazwę pliku przeznaczenia; może to
być sama nazwa, nazwa ze ścieżką, lub tylko ścieżka. Jeżeli
podgląd jest wyłączony – program ułatwia skopiowanie pliku
do katalogu w sąsiednim oknie – umieszczając w okienku nazwy przeznaczenia nazwę tego katalogu.
Przedłużenie nazwy pliku (max. 3 znaki za kropką) nie jest
dowolne. Program nie utworzy plików z przedłużeniami rezerwowanymi dla określonych rodzajów plików (np.: .EXE),
i używanymi w rozpowszechnionych aplikacjach (np.: .DBF).
Pełna lista zastrzeżonych przedłużeń: Shift-F5.
Klucz
F-cja
F5
Kopiuj
Zmiana nazwy wskazanego pliku danych/podkatalogu; w przypadku pliku:
także przeniesienie z ew. zmianą nazwy. Program pozwala podać nową nazwę; w wypadku pliku
może to być sama nazwa, nazwa ze ścieżką, lub tylko ścieżka.
Jeśli podgląd jest wyłączony – program ułatwia przeniesienie
pliku do katalogu w sąsiednim oknie – umieszczając w okienku nazwy przeznaczenia nazwę tego katalogu. O przedłużeniach nazwy: zob. F5.
Klucz
F-cja
F6
Zm.naz
Tworzenie nowego podkatalogu w bieżącym katalogu. Program zapyta o nazwę podkatalogu. Jego nazwa nie może
pokrywać się z żadną inną w bieżącym katalogu. Pamiętaj, że
z plików widzisz w oknie tylko te, które program rozpoznał
jako dane (por.: Shift-F5). Wszystkie pliki ujawnia f-cja Pliki
(Alt-F9).
Klucz
F-cja
F7
N.kat
Usunięcie wskazanego pliku danych
lub pustego podkatalogu. Przy usuwaniu pliku danych program prosi o potwierdzenie, zaś przy usuwaniu podkatalogu – nie prosi (!).
Podkatalog usuniesz tylko wtedy, gdy istotnie jest on pusty.
Pamiętaj, że z plików widzisz w oknie tylko te, które program
rozpoznał jako dane, por.: Shift-F5. Wszystkie pliki ujawnia
funkcja Pliki (Alt-F9).
Klucz
F-cja
F8
Skasuj
Konfiguracja programu, tzn. opis niektórych warunków sprzętowych, w jakich przyszło mu pracować, i niektórych Twoich warunków, które może spełnić: standard polskich liter drukarki i monitora, cechy drukarki, sposób drukowania, nazwa edytora ogólnego przeznaczenia, któremu program odda sterowanie do niestandardowej edycji danych (AltF4).
Zaleca się skonfigurować program przy pierwszym użyciu.
Konfiguracja domyślna: Latin II na drukarce i monitorze, drukarka pracująca w trybie PCL/HP, port LPT1, papier A4, gęstość pozioma 12 cpi, pionowa 8 lpi, lewy margines 12 znaków, domyślny edytor do niestandardowej edycji danych,
wszystkie tabele w pliku wyjściowym.
Klucz
F-cja
F9
Konfig
Koniec pracy z programem. Gdy przy
konfigurowaniu (F9) zadeklarowano
drukowanie na plik, a w czasie przebiegu coś drukowano – to program poda objętość (liczbę stron)
i nazwę utworzonego pliku wydruków. Jeżeli zamierzasz wydrukować ten plik na innym komputerze – to zrób niezwłocznie jego kopię, gdyż przy ponownym uruchomieniu programu
zostanie on skasowany.
Klucz
F-cja
F10
Koniec
Klucz
F-cja
Shift-F2
Opcje
[x]
[x]
[x]
Ustawianie opcji: wbudowanego edytora i modułu wydawniczego (zawartość
wyników). Domyślne ustawienie:
Kompresja pliku danych przez wbud. edytor
Urządzenia
– tab. dołączana do wyników
Przekroje
– tab. dołączana do wyników
– tak
– tak
– tak
Eksploatacja
[x]
[ ]
Diagnostyka
tylko Kryzy
– tab. dołączana do wyników
– w wynikach tylko ta tabela
– tak
– nie
Opcja włączona: [x], wyłączona: [ ]. W celu zmiany stanu
opcji wybieraj je strzałkami pionowymi i naciskaj klawisz spacji, lub klawisz X. Akceptacja stanu (zapis): Enter. Opcja
"Urządzenia" jest ignorowana w mutacji ciepłowniczej
(STC/C). Opcja "tylko Kryzy" jest ignorowana w mutacji wodociągowej (STC/W) i gazowej (STC/G); jej włączenie w mutacji ciepłowniczej ma sens, gdy na podstawie innych tabel wynikowych (Węzły, Odcinki) stwierdzisz, że wyniki są poprawne; ignorowane są wówczas inne opcje wydawnicze. Wszystkie opcje wydawnicze są ignorowane w sytuacji, gdy dane nie
są legalne, lub gdy są spartolone i obliczeń nie można wykonać, albo gdy zadanie okazuje się – w trakcie obliczeń – nierozwiązywalne; program umieszcza wówczas w wynikach tylko tabelę diagnostyki.
Przez kompresję pliku danych należy rozumieć zapis danych
w najmniejszej możliwej objętości (upakowany format), zaś
przez jej brak – tabelaryczny zapis wszystkich kolumn. Zapis
nieskompresowany ma zaletę ułatwiania współpracy z bazami
danych i arkuszami kalkulacyjnymi, oraz, jako przejrzystszy –
ułatwiania edycji niestandardowym edytorem.
Przeglądanie ostatniego pliku wyników
(jeżeli
istnieje).
Warunkiem
jest
uprzednie wydanie pliku (F2 lub ^F2).
Choć przeglądanie uzyskanego pliku jest uruchamiane natychmiast po przetwarzaniu, to jednak przy interaktywnym
trybie pracy z programem – celowe jest niekiedy ponowne
przejrzenie pliku, by – zmieniając odpowiednio dane – posterować w kierunku uzyskania zadowalającego rezultatu. Z tego
powodu także wbudowany edytor danych pozwala przeglądać
ostatnie wyniki (F9 podczas edycji).
Klucz
F-cja
Shift-F3
Wyniki
Edycja nowego pliku danych w bieżącym katalogu. (Por.: F4). Program zapyta o nazwę pliku i uruchomi jego edycję. Nazwa nowego pliku nie może pokrywać się z żadną inną
w bieżącym katalogu. Pamiętaj, że z plików widzisz w oknie
Klucz
F-cja
Shift-F4
N.dane
29
tylko te, które program rozpoznał jako dane (zob.: Shift-F5).
Wszystkie pliki ujawnia funkcja Pliki (Alt-F9).
Przedłużenie nazwy (max. 3 znaki za kropką) nie jest dowolne. Program nie utworzy plików z przedłużeniami rezerwowanymi dla określonych rodzajów plików (np.: .EXE), bądź
używanymi w rozpowszechnionych aplikacjach (np.: .DBF).
Pełna lista zastrzeżonych przedłużeń: Shift-F5.
Program rozpoznaje pliki danych wg
pierwszej linii pliku (identyfikacyjnej),
wszelako pod warunkiem, że przedłużenie nazwy pliku n i e występuje na poniższej liście:
Klucz
F-cja
.ARJ
.CAT
.DB
.EXE
.INI
.MP3
.SHX
.VXD
Shift-F5
Ident.
.ARX
.CDR
.DBX
.GIF
.JPG
.NLS
.SLD
.WAV
.BAT
.CFG
.DCL
.H
.LHA
.OBJ
.SWF
.WMA
.BIN
.CHM
.DCP
.HLP
.LNK
.PDF
.TIF
.WMF
.BMP
.CNT
.DOC
.HTM
.LOG
.PHP
.TLB
.XLS
.BPL
.COM
.DWG
.ICM
.LSP
.PNG
.TTF
.ZIP
.C
.CSS
.DWT
.ICO
.MDB
.RAR
.TXT
.CAB
.DAT
.EML
.INF
.MID
.RTF
.URL
Przedłużenia te są więc niedopuszczalne przy tworzeniu nowych plików danych i przy zmianie nazwy (ew. przy kopiowaniu/przenoszeniu).
Przedłużenie .BAK oraz przedłużenie w formacie .~* (tylda
na pierwszym miejscu za kropką) uznawane są za oznaczniki
wstecznych plików danych (back-up'ów). Wbudowany edytor
danych nie edytuje takich plików.
Klucz
F-cja
Shift-F8
Hist.r
Przeglądanie historii rozwoju programu
u dostawcy (rejestru zmian w programie).
Klucz
F-cja
Shift-F9
Refer.
Przeglądanie listy referencyjnej użytkowników programu.
Bezpośrednie uruchomienie modułu
wydawniczego (bez obliczania), w celu
wyprodukowania odmiennego (lub odtworzenia utraconego) pliku wyników. Jest to możliwe tylko
Klucz
F-cja
^F2
Wydaj
30
Eksploatacja
wtedy, gdy obliczenia zostały ukończone, a odpowiednie pliki
robocze nie uległy zniszczeniu i są młodsze od pliku danych,
który także musi istnieć.
W wyniku przeformatowania pliku wyników możesz
otrzymać: (1) inny zestaw tabel, ustawiony uprzednio opcjami
(Shift-F2), (2) inny podział na strony, dostosowany do innego
rozmiaru papieru i/lub do innej gęstości pionowej, ustawionych uprzednio przy konfigurowaniu (F9).
Sortowanie zawartości aktywnego okna
wg nazw (najpierw katalogi, potem dane). Jest to standardowy sposób prezentacji. Sposób prezentacji ustanowiony dla lewego lub prawego okna – obowiązuje do ustalenia innego sposobu dla tego okna.
Klucz
F-cja
^F3
S.nazw
Sortowanie zawartości aktywnego okna
wg przedłużeń (najpierw katalogi, potem dane). Sposób prezentacji ustanowiony dla lewego lub prawego okna – obowiązuje do ustalenia
innego sposobu dla tego okna.
Klucz
F-cja
^F4
S.prz.
Sortowanie zawartości aktywnego okna
wg dat (najpierw katalogi, potem dane).
Sposób prezentacji ustanowiony dla
lewego lub prawego okna – obowiązuje do ustalenia innego
sposobu dla tego okna.
Klucz
F-cja
^F5
S.dat
Sortowanie zawartości aktywnego okna
wg rozmiarów (najpierw katalogi, potem dane). Sposób prezentacji ustanowiony dla lewego lub prawego okna – obowiązuje do ustalenia
innego sposobu dla tego okna.
Klucz
F-cja
^F6
S.rozm
Prezentacja
zawartości
aktywnego
okna w kolejności zapisów na dysku, tj.
bez sortowania (dane przemieszane
z katalogami). Sposób prezentacji ustanowiony dla lewego lub
prawego okna – obowiązuje do ustalenia innego sposobu dla
tego okna.
Klucz
F-cja
^F7
Bez s.
Drukowanie pliku wyników (gdy istnieje, tj. gdy został przygotowany przez
moduł wydawniczy). Sposób wydruku,
jak i format samego pliku wyników – zależą od konfiguracji
programu (F9), zawartość pliku wyników – od stanu opcji
(Shift-F2) podczas wydawania. Funkcja zaanonsuje objętość
pliku i – gdy przekracza ona 1 str. – pozwoli ustawić początkową i końcową stronę wydruku (od-do). Następnie, gdy wybrana zostanie opcja [Start] – sprawdzi gotowość drukarki,
znajdzie stronę początkową i rozpocznie druk. Gdy drukarka
wymaga ręcznego podawania papieru – przed drukiem każdej
strony poleci założyć papier, co należy potwierdzić wybierając
opcję [Start]. Wybór opcji [Koniec] zakończy drukowanie.
Klucz
F-cja
^F9
Dr.wyn
Raportuje status przetwarzania, podając nazwę pliku danych ostatnio przetwarzanego i następujące informacje:
czy plik ten istnieje niezmieniony, czy czytanie/obliczanie zostało zakończone, czy istnieje zgodny z konfiguracją plik wyników, czy wydanie wyników (^F2) jest możliwe.
Klucz
F-cja
^F10
Status
Ewent. wyłączenie podglądu w lewym
oknie, wybór i zmiana dysku w tym
oknie (gdy jest z czego wybierać).
W okienku z listą dysków wybierz strzałkami właściwy dysk
i potwierdź wybór klawiszem Enter. Identyczny skutek przynosi bezpośrednie naciśnięcie właściwej litery.
Klucz
F-cja
Alt-F1
Lewe
Gdy operacja zmiany dysku jest udana, to następuje skanowanie i wyświetlenie zawartości bieżącego katalogu na nowym dysku. W przeciwnym razie wyświetlana jest zawartość
aktualnego albo domyślnego katalogu na bieżącym dysku.
Ponowne włączenie podglądu: ^Q.
Klucz
F-cja
Alt-F2
Prawe
Ewent. wyłączenie podglądu w prawym
oknie, wybór i zmiana dysku w tym
oknie. Por.: Alt-F1.
Klucz
F-cja
Alt-F3
Diagn.
Przeglądanie ostatniego pliku diagnoz,
stanowiącego jeden z efektów pracy
modułu czytającego. Jego treść jest
Eksploatacja
ewent. przepisywana do pliku wyników jako dwuszpaltowa
tabela diagnostyki. Zawiera: kolejne linie pliku danych, przypisane im diagnozy szczegółowe, diagnozy globalne, zbiorcze
rezultaty diagnostyki i – za sprawą modułu obliczeniowego –
rezultaty weryfikacji; służy jako materiał do oczyszczania pliku danych z błędów. Z tego to powodu udostępnia go też
wbudowany edytor (F8 podczas edycji).
Niestandardowa edycja wskazanego
pliku danych, tj. przy użyciu niestandardowego edytora zewnętrznego, zadeklarowanego przy konfigurowaniu programu (F9), bądź przy
użyciu domyślnego edytora wewnętrznego: $AF4.STC (prosty
edytor z biblioteki TurboVision, obsługujący pliki o rozmiarze
do 64 Kb). Istotna w edytorze $AF4.STC jest możliwość jednoczesnej edycji dwu lub więcej plików, co pozwala na pobieranie tekstu z jednego okna i wklejanie do innego.
Niestandardowa edycja danych jest użyteczna przy podejmowaniu specjalnych czynności, pozostających poza
"umiejętnościami" standardowego, wbudowanego edytora
danych. Za przykład niech posłuży występująca niekiedy potrzeba tworzenia pliku danych z ...pliku wyników.
Klucz
F-cja
Alt-F4
Edyt.d
Przeglądanie pliku danych stałych. Dane te sterują pracą wbudowanego edytora danych, jak też samym programem
(modułem czytającym). Wartości liczbowe zawarte w pliku
(i ich zestawy) możesz zmienić wg swojego "widzi-mi-się" na
przyszły użytek (Alt-F6).
Klucz
F-cja
Alt-F5
P.d.st
Edycja pliku danych stałych przy użyciu specjalnego edytora. Dane stałe
sterują pracą wbudowanego edytora
danych oraz modułem czytającym. Zastosuj się do rygorów
podanych w samym pliku danych stałych. Bezpośrednio po
zakończeniu edycji uruchomiony zostanie moduł diagnozowania pliku danych stałych.
Klucz
F-cja
Alt-F6
E.d.st
Klucz
F-cja
Alt-F8
Kas.~*
Kasowanie wstecznych plików danych
(back-up'ów) w bieżącym katalogu. Kasowane są pliki wsteczne o nazwach
31
w formatach:
– tworzy je wbudowany edytor danych, jak i edytor
*.~*
NE.EXE
*.BAK – takie pliki wsteczne tworzy $AF4.STC i wiele innych edytorów.
Wsteczny plik danych jest plikiem o takiej zawartości, jaką
miał przed zapisem w edytorze. U w a g a: Program nie prosi o potwierdzenie !
Ujawnia wszystkie pliki w bieżącym katalogu, a nie tylko dane do programu,
jak w środowisku zintegrowanym. Rozpoznaje po nazwach i datach, oraz raportuje zawartość / przeznaczenie: plików "fabrycznych" w katalogu programu, nadto
plików roboczych w katalogu roboczym, oraz danych demo
w każdym katalogu. Prezentowany raport zawiera tylko informacje o plikach, tj. nie ujawnia katalogów (nadrzędnego, podrzędnych). Pliki prezentowane są w kolejności ustalonej dla
tego okna, z którego uruchomiono funkcję.
Klucz
F-cja
Alt-F9
Pliki
Klucz
F-cja
Alt-F10
System
Tymczasowe wyjście do systemu operacyjnego. Powrót pod nadzór programu: EXIT [Enter]
Wyłączenie ew. podglądu i zmiana aktywnego okna na sąsiednie. Aktywne
okno – to to, którego tytuł (nazwa katalogu) wyświetlony jest negatywowo. Jeżeli w aktywnym oknie
występuje chociaż jeden z poniższych trzech elementów:
Klucz
F-cja
Tab
Okno
Nazwa
Rozmiar
Data
Godz.
– katalog nadrzędny
..
K.NADRZ 1987-01-01 1:00
– katalog podrzędny
PODKAT K.PODRZ 1994-12-12 4:00
– plik danych do programu
plik_dan
1234 1995-01-20 11:49
to występuje w tym oknie także "belka" (rodzaj kursora),
wskazująca negatywowo aktualnie wybrany element. Belkę
można przesuwać, tj. wybierać element, klawiszami przesuwu
pionowego: Up, Down, Home, End, PgUp, PgDn.
32
Eksploatacja
Informacje o bieżącym katalogu i dysku, mianowicie: liczba podkatalogów,
liczba plików ogółem (w tym plików danych), wolna przestrzeń na dysku.
Klucz
F-cja
^L
Info
Wyłączenie/włączenie podglądu w nieaktywnym oknie. Na starcie podgląd
jest włączony, a okno podglądu (nieaktywne) zawiera tekst powitalny. Gdy podgląd jest włączony,
a w aktywnym oknie wybrano belką kat. nadrzędny (albo brak
belki) – to okno podglądu jest puste; jeśli wybrano belką kat.
podrzędny – to w oknie podglądu wyświetlana jest liczba podkatalogów i plików ogółem tego katalogu; jeżeli wybrano plik
danych – to wyświetlany jest początek pliku ("początek" =
górny lewy róg "płachty" tekstu). Gdy podgląd jest wyłączony,
to w nieaktywnym oknie jest wyświetlana zawartość ostatnio
wybranego w tym oknie (albo domyślnego) katalogu. Domyślnym katalogiem jest na starcie katalog startowy.
Klucz
F-cja
^Q
Podgl.
Wymuszanie skanowania (wyszukiwania plików) w aktywnym oknie. Gdy
wyjmiesz dysk z napędu i włożysz inny
– zawartość okna staje się nieaktualna. Ponowne wyszukiwanie usuwa tę rozbieżność.
Wymuszone skanowanie bywa również przydatne w sieci
komputerowej, gdy w aktywnym oknie wyświetlana jest zawartość ogólnie dostępnego katalogu na dysku sieciowym.
U w a g a: Usilnie odradzamy użytkownikom sieci komputerowej pracę we wspólnym katalogu sieciowym. Jeśli praca na
dysku lokalnym nie jest możliwa, administrator sieci powinien
raczej przydzielić użytkownikom "prywatne" katalogi na dysku
sieciowym.
Klucz
F-cja
^R
Skanuj
Proces przetwarzania
Pełny proces przetwarzania przebiega maksymalnie
w czterech fazach: ew. diagnozowanie pliku danych stałych,
czytanie danych, obliczanie sieci i wydawanie wyników; na-
tychmiast po tym program uruchamia przeglądanie uzyskanych wyników. W celu uruchomienia pełnego procesu należy
najechać belką na plik danych i nacisnąć F2.
Póki nie uruchomiono innego przebiegu, ani nie zniszczono plików roboczych – można uruchomić przetwarzanie skrócone (^F2) – ograniczone do fazy wydawania, zgodnego z bieżącym stanem opcji i konfiguracji; oszczędza się wtedy na
czasie czytania i obliczania, a zyskuje możliwość szybkiego
przeformatowania wyników. Możliwość skróconego przetwarzania (^F2) w aktualnym stanie programu oraz możliwość natychmiastowego przeglądania wyników (Shift-F3), albo drukowania (^F9) – przetestujesz uruchomiwszy funkcję Status
(^F10).
Program wymaga 485 Kb wolnej pamięci operacyjnej.
Maksymalne zapotrzebowanie na pamięć zewnętrzną (dla największego możliwego do obsługi pliku danych – 3600 odcinków i 3600 węzłów, wszystkie i pełne komentarze): 0.6 Mb na
plik danych (tyle samo na back-up), 1.2 Mb na pliki robocze,
1.5 Mb na plik wyników – co odpowiada wskaźnikowi ok. 1.1
Kb na 1 odcinek. (Dla małych sieci wskaźnik nieco podwyższa
się, ale dla plików danych bez komentarzy ulega obniżce o ok.
1/3).
W trakcie czytania dane są jednocześnie diagnozowane.
Program wykonuje to w trzech etapach. Na początku wyłapuje
tzw. błędy fatalne, uniemożliwiające jakiekolwiek dalsze przetwarzanie; po wykryciu takiego błędu nie powstaje żaden plik
wyników. Następnie program wyszukuje grube błędy, tzw. globalne (nadmiary, kolejności itp.). Gdy danym nie uda się
przejść przez tę kontrolę, to program tworzy plik wyjściowy,
do którego przepisuje dane, opatrując je globalnymi diagnozami o błędach, i kończy działanie. Dane wyprodukowane
przez wbudowany edytor przechodzą przez tę fazę kontroli
zawsze bez błędu.
W trzecim etapie kontroli program przystępuje do szczegółowego czytania i diagnozowania, linia po linii, znak po
znaku. Komunikaty wydawane w tej fazie pokazywane są na
monitorze razem z liniami, których dotyczą. Niektóre z tych
komunikatów mają jedynie zwrócić uwagę projektanta na –
być może – Jego przeoczenia. Po wykryciu błędu w linii pro-
Eksploatacja
gram zaprzestaje jej diagnozowania; ogranicza to liczbę diagnoz o wtórnych błędach, tj. wysnutych z błędnych przesłanek (ale ich nie wyklucza), a z drugiej strony jest powodem, że
następny błąd tkwiący dalej w linii może być ujawniony dopiero po poprawieniu pierwszego (w następnym przebiegu).
Po przeczytaniu danych wydawane są zbiorcze rezultaty
diagnostyki: najczęściej komunikat o dokonanej przez program korekcie bilansu wydatków, czasami o tym, że sieć jest
niespójna, itp. Ocena końcowa "Dane poprawne" zdarza się
rzadko. Częściej występuje ocena: "Dane dopuszczalne", występująca po wykryciu kontrowersyjności w pliku danych i po
ew. automatycznej korekcie, co się objawia komunikatami zakończonymi znakiem zapytania w nawiasach okrągłych: (?).
Ocenę tę należy czytać tak: jeśli pomimo moich (programu)
uwag i korekt uważasz, że dane są dobre – to je puszczam dalej, ale na Twoją odpowiedzialność. Osoby, które nie miały
dość czasu, aby przestudiować opis – będą się musiały czasami zgodzić z oceną: "Dane spartolone", która przy dużych
sieciach nie omija również wprawnych użytkowników. Demonstracyjna wersja programu wydaje ocenę końcową: "Dane nielegalne w wersji demo!", gdy plik danych nie jest jednym z plików demo, towarzyszących programowi. Główne rodzaje błędów wykrywanych w danych:
‰ wewnętrzna niezgodność danych, np. pomylenie nazw
‰ niekompletność danych, np. nieopisany przekrój w bloku
przekrojów
‰ powtórzenie opisu (redefinicja) przekroju, urządzenia,
odcinka, węzła
‰ niespójność sieci
‰ niezerowy bilans wydatków.
W przypadku niepowodzenia użytkownik otrzyma zawsze
wydruk diagnostyki, tzn. treść swojego pliku danych, opatrzoną szczegółowymi komunikatami. Listy komunikatów
i okoliczności, w których mogą występować – nie podajemy,
licząc na to, że ich treść jest wystarczająco zrozumiała.
Efektem pracy modułu czytającego są pliki robocze dla
modułu obliczeniowego, albo bezpośrednio – wydawniczego,
gdy obliczeń wykonać się nie da.
33
Moduł obliczeniowy działa z szybkością zależną istotnie
od wielkości sieci, liczby pierścieni i stopnia swobody, jaką
pozostawił projektant (ilość odcinków z nieokreślonymi przekrojami, objętość i rozpiętość katalogu). Szybkość tę ilustruje
na ekranie kursor wędrujący w jednym wierszu. Obliczenia
kończą się wydaniem rezultatów weryfikacji, tzn. ekstremalnych wartości nadciśnienia, liczby odcinków zasilanych dwustronnie, oraz wynikiem sprawdzenia kierunków i wielkości
przepływu przez urządzenia.
Komunikaty te podawane są także na końcu tabeli diagnostyki. Przykrość: "Zadanie nierozwiązywalne" (czyt.: dane
okazały się wewnętrznie sprzeczne) – może się tu przydarzyć
inżynierom sanitarnym chyba tylko przez pomyłkę w danych,
lub wskutek zignorowania wydanego wcześniej ostrzeżenia.
Moduł wydawniczy czyta przygotowane pliki robocze
i formatuje plik wyjściowy zgodnie z ustawionymi opcjami
i innymi informacjami konfiguracyjnymi. Pliki robocze,
a wśród nich plik wyjściowy (wyniki) – tworzone są w katalogu
roboczym. Wyniki tworzone są w takim standardzie polskich
liter, jaki przypisano monitorowi przy konfigurowaniu programu (F9); wyjątkiem jest sytuacja, gdy monitorowi przypisano
brak polskich liter, to znaczy wybrano standard ASCII – wówczas wyniki tworzone są w standardzie Latin II (co umożliwia
przedruk w standardzie drukarki, nie przeszkadza zaś pokazywać wyników na ekranie jak trzeba – bez polskich liter).
Utworzony plik wyników można wydrukować natychmiast po
obejrzeniu.
Drukowanie wyników
Standardowo program kieruje wydruki do lokalnego portu
LPT, zatem wydruk na lokalnej drukarce przyłączonej do portu
LPT uzyskuje się bezpośrednio z programu: por. opis klucza
^F9 w środowisku zintegrowanym. Drukarka powinna pracować w trybie ESC/P, ESC/P2, albo PCL/HP.
Wydruk na lokalnej drukarce przyłączonej do portu USB,
jak też na dowolnej drukarce sieciowej jest w systemach operacyjnych Windows 9x/Me także możliwy, a to w drodze prze-
34
Eksploatacja
Mianowicie w konfiguracji programu (F9) należy wybrać:
‰ drukarka – Windows
‰ port/plik – plik
chwycenia portu LPT (przy użyciu narzędzi systemowych).
Przechwycenie nieużywanego portu LPT jest w systemach
Windows 2k/XP także możliwe; procedurę tę opisano poniżej:
Otóż należy znaleźć sieciową nazwę tego komputera, do
którego przyłączona jest ta drukarka, która ma służyć programowi (może to być także komputer z naszym programem,
nawet jeśli pracuje poza siecią). Nazwa ta jest widoczna we
właściwościach komputera na zakładce Nazwa komputera;
jeśli zawiera ona spacje, to zaleca się zastąpić ją nazwą bez
spacji, np. komputer. Podobnie należy znaleźć (bądź nadać)
sieciową nazwę drukarki służacej programowi. Widać ją we
właściwościach drukarki na zakładce Udostępnianie; jeśli
drukarka nie jest udostępniona, to należy ją udostępnić. Nazwę udziału sieciowego zaleca się zastąpić nazwą bez spacji,
np. drukarka. Powyższych czynności dokonuje się na tym
komputerze, do którego przyłączona jest drukarka.
Natomiast na naszym komputerze należy w konfiguracji
programu (F9) wybrać:
‰ drukarka – Latin II
‰ port/plik – nieużywany port LPT, np. LPT2
nie zmieniając wartości innych pól. Następnie należy w systemie operacyjnym uruchomić interpreter poleceń: Start |
Programy | Akcesoria | Wiersz polecenia, albo: Start | Uruchom cmd [Enter] i wydać komendę:
net use LPT2 \\komputer\drukarka /Persistent:Yes
W efekcie powyższych ustawień wydruk kierowany przez
program na port LPT2 naszego komputera będzie permanentnie przekierowywany na drukarkę sieciową drukarka przyłączoną do komputera komputer.
Jeśli z jakiejkolwiek przyczyny powyższa procedura nie
zadziała – zawsze można zastosować opisaną poniżej procedurę pośredniego uzyskania wydruku na drukarce przyłączonej do portu USB, lub na dowolnej drukarce przyłączonej do
innego komputera, nawet poza siecią:
nie zmieniając wartości innych pól; powyższych ustawień dokonuje się tylko raz.
Po przeprowadzeniu obliczeń i zaakceptowaniu wyników –
należy je "wydrukować" (^F9), tzn. utworzyć plik wydruku,
a następnie zakończyć działanie programu (F10). Program poinformuje wówczas, jaka jest nazwa pliku wydruku (standardowo jest to: C:\PROGRA~1\STC\S.L, gdzie PROGRA~1 oznacza: Program Files).
Następnie należy otworzyć wskazany powyżej plik wydruku programem MS WordPad / Word, przyjąć format A4 pionowo i ustawić marginesy: górny i dolny – 1,5 cm, lewy – 4 cm,
prawy – 1 cm. Następnie zaznaczyć cały tekst (^A) i wybrać
czcionkę Lucida Console 9 pkt.
Pierwszy wiersz tekstu może wówczas wyglądać tak:
_E_&l26a0o8D
_(17U_(s0p12h10v0s0b3T_&a12L
Należy w nim skasować wszystkie znaki od początku do
końca wiersza, jednak nie kasując samego wiersza (ma pozostać pusty).
Na końcu ostatniego wiersza tekstu będą widoczne parafki
programistów: SS/MB/AM, za którymi należy skasować wszystkie niewidoczne znaki aż do końca pliku; w przeciwnym razie
drukarka może wydać zbędną dodatkową kartkę.
Zalecane jest zapisanie tak spreparowanego pliku w formacie .RTF (rich text format) pod nazwą odpowiadającą plikowi danych i w katalogu pliku danych. Drukowanie tego pliku
– jak każdego innego dokumentu WordPada / Worda: bądź
jeszcze przed zapisaniem na dysku, bądź po kolejnym otworzeniu dokumentu .RTF programem WordPad / Word na tym
komputerze (lub na innym).
Koniec