Przeczytaj fragment

Wstęp
Systematycznie rozwijająca się gospodarka Polski oraz zmieniające się
otoczenie społeczno-technologiczne mają duży wpływ na stopień wykorzystania i uzależnienia społeczeństwa od usług oferowanych przez sektor bankowy. Jak pokazują jednak badania przeprowadzone w 2011 roku przez Bank
Światowy1, poziom ubankowienia Polaków wciąż jest na poziomie niższym
niż w innych państwach Unii Europejskiej. Z badań tych wynika bowiem, że
tylko 70% społeczeństwa dysponowało rachunkiem bankowym, co pozwoliło na zdystansowanie zaledwie dwóch państw należących do UE: Rumunii i Bułgarii. Bez wątpienia stanowi to efekt krótkiego okresu uczestniczenia obywateli naszego kraju na rynku finansowym, a tym samym mniejszego
upowszechnienia się jego narzędzi. Nie jest to jednak jedyny czynnik, o czym
może świadczyć fakt, że zdecydowanie więcej osób dysponuje rachunkami bankowymi w takich państwach jak, Słowenia, Łotwa, Czechy – gdzie
badany wskaźnik był wyższy o 10 do 17 punktów procentowych niż w Polsce.
Wydaje się, że dodatkowymi przesłankami mniejszego ubankowienia polskiego społeczeństwa są niższy poziom edukacji na temat instrumentów finansowych oraz mniejsze, w porównaniu z innymi państwami, ubankowienie
handlu, a także usług, w tym publicznych. Tym samym w Polsce znaczna
część transakcji jest wciąż dokonywana za pomocą gotówki. Sytuacja w tym
obszarze systematycznie się poprawia, o czym może świadczyć fakt, że jeszcze w roku 2006 konto osobiste posiadało niecałe 48% obywateli2.
Drugim obszarem wskazującym na zwiększającą się rolę sektora bankowego w funkcjonowaniu polskich gospodarstw domowych jest systematyczny i bardzo dynamiczny wzrost ich zadłużenia. Na koniec 2011 roku wartość
1
A. Demirguc-Kunt, L. Klapper, Measuring Financial Inclusion, The Global Findex Database, The World Bank, Development Research Group, Finance and Private Sector Development Team, April 2012, Policy Research Working Paper, 6025, s. 52.
2
T. Koźliński, Porównanie wyników badań ubankowienia Polaków przeprowadzonych
przez NBP w 2006 i 2009 r., Narodowy Bank Polski, Departament Systemu Płatniczego, Warszawa, grudzień 2009 r., s. 4.
8
Wstęp
kredytów udzielonych tej grupie klientów przekroczyła poziom 500 mld zł; dla
porównania cztery lata wcześniej wartość ta była o ponad połowę mniejsza
i wynosiła niewiele ponad 200 mld zł3. Tym samym powszechne staje się
zarządzanie budżetem domowym z wykorzystaniem kredytów konsumpcyjnych, a dodatkowo rozwój rynku nieruchomości przyczynił się do tego, że
coraz większa liczba osób w swoich budżetach musi wygospodarować środki
na obsługę kredytów hipotecznych.
Sytuacja ta stała się przesłanką do przygotowania i realizacji projektu badawczego przez studentów Wydziału Ekonomicznego UMCS pod nadzorem
pracowników naukowych Katedry Bankowości.
Badaniami objęto gospodarstwa domowe z województwa lubelskiego. Zawężenie obszaru badawczego do jednego województwa zostało podyktowane
liczebnością próby, która przy rozproszeniu na terytorium całego kraju dawałaby bardzo niski poziom reprezentatywności. Dodatkowo projekt realizowano
w ramach prac studenckich, co skłoniło do ograniczenia kosztów i zawężenia obszaru objętego badaniami. W konsekwencji wyniki badań nie mogą być
wprost reprezentatywne dla całej populacji w kraju, jednak dają istotny pogląd
na analizowaną problematykę w badanych obszarach.
Opisane w publikacji badania dotyczą powszechności wykorzystania poszczególnych instrumentów bankowych przez gospodarstwa domowe. Badania i zamieszczone w publikacji artykuły zostały podzielone na kilka obszarów.
Pierwszym jest analiza wykorzystania podstawowego instrumentu, jaki
stanowi rachunek bankowy. Analizie poddano nie tylko informacje dotyczące liczby osób, które dysponują różnego typu rachunkami, ale także dane
dotyczące determinant wpływających na wybór rachunku bankowego czy
samego banku. Dodatkowo zweryfikowano czynniki, które decydują o tym, że
część badanych osób nie korzysta z tego typu usług.
Drugim obszarem jest bankowość elektroniczna. Analiza objęła porównanie determinant wykorzystania tradycyjnych i elektronicznych kanałów dostępu oraz częstotliwość wykorzystania poszczególnych kanałów nowoczesnej bankowości. W tym zakresie szczególnie istotna była weryfikacja wykorzystania kart płatniczych zarówno w kontekście ich różnorodności, jak i determinant ich zastosowania. Badania dotyczące bankowości elektronicznej
uwzględniły także analizę ryzyka (i jego postrzegania przez użytkowników)
płynącego z wykorzystania nowoczesnych kanałów transmisji danych.
Trzeci obszar badań zamieszczonych w publikacji stanowi działalność
kredytowa. W tym zakresie analizowano powszechność wykorzystania różnego typu kredytów oraz motywy wyboru tych instrumentów, jak i banku kredy3
Raport o sytuacji banków w 2011 roku, Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, Warszawa
2012, http://www.knf.gov.pl/Images/RAPORT_2011_tcm75–31319.pdf, s. 28.
Wstęp
9
tującego. Szczególne miejsce w tym obszarze mają kredyty hipoteczne, co
wynika z dynamicznego wzrostu ich powszechności w ostatnich latach oraz
znacznego obciążenia budżetów domowych wydatkami na ich obsługę.
Ostatnim obszarem badanym w publikacji są stopień i zakres oddziaływania na ostatecznego klienta instrumentów stosowanych w mieszance Marketing MIX. W tym zakresie przeanalizowano wpływ działań promocyjnych na
zachowania klientów oraz na postrzeganie wizerunku banku.
Opisane w publikacji badania zostały przeprowadzone w miesiącach październik–listopad 2011 roku. Objęto nimi 365 respondentów zamieszkałych na
terenie województwa lubelskiego. Ankiety wypełniło 231 kobiet, które stanowiły 63,29% próby badawczej, i 134 mężczyzn, których udział wyniósł 36,71%.
Wśród respondentów dominowały osoby w wieku 21–30 lat (około 39%),
zaś najmniejszą grupę stanowiły osoby do 20. roku życia (3,84%) oraz powyżej 60 lat (prawie 5,48%). Pozostałe grupy wiekowe – 31–39 lat, 40–49 lat oraz
50–59 lat – miały zbliżony udział w próbie badawczej, na poziomie 16–18%.
Wśród respondentów dominowały osoby z wykształceniem wyższym magisterskim, (prawie 36%) oraz średnim (około 35%). Tylko 10 osób zadeklarowało, iż ma wykształcenie podstawowe, zaś 7 tytuł naukowy. Cztery osoby
uczestniczące w badaniach nie udzieliły odpowiedzi na pytanie dotyczące wykształcenia.
Prawie połowa osób uczestniczących w badaniach miała status pracownika umysłowego. Aż 20% ankietowanych zadeklarowało bycie studentem lub
uczniem, a 15,07% pracownikiem fizycznym. W próbie badawczej znaleźli się
także renciści/emeryci (8,22%), bezrobotni oraz osoby niepracujące (ponad
4%), zaś 1,1% badanych nie przedstawiło swojego obecnego statusu zawodowego.
Dokonując analizy miesięcznych dochodów netto uzyskiwanych przez gospodarstwa domowe, można zauważyć bardzo duże zróżnicowanie. Najwięcej
badanych określiło, że ich dochody wynoszą pomiędzy 1 501 zł a 3 500 zł. Stanowili oni 43% wszystkich ankietowanych. 71 osób zadeklarowało, że uzyskuje
dochody do 1 500 zł. Tylko 17,5% osób zaznaczyło w ankiecie poziom dochodów powyżej 3 500 zł, 14 osób, że nie zarabia, a 2 nie udzieliły odpowiedzi na
to pytanie.