Doskonalenie języka na lekcjach matematyki w szkole podstawowej
Transkrypt
Doskonalenie języka na lekcjach matematyki w szkole podstawowej
Janusz Sęp [email protected] Szkoła Podstawowa nr 1 w Domaradzu Doskonalenie języka na lekcjach matematyki w szkole podstawowej Zajęcia z matematyki, tak jak i z innych przedmiotów szkolnych prowadzone są w oparciu o program nauczania. Programów nauczania z każdego przedmiotu jest wiele, a wszystkie tworzone są w oparciu o podstawę programową. Podstawa programowa to dokument opublikowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i jako całość obejmuje szkoły podstawowe i gimnazja. Składa się z części ogólnej, dotyczącej wszystkich szkół, uczniów i nauczycieli na tych etapach edukacji oraz części bardziej szczegółowej, ściślej precyzującej zakres wiedzy i umiejętności, jakie wychowankowie powinni osiągnąć w trakcie poszczególnych etapów kształcenia. Poniżej przytaczam fragmenty podstawy programowej, odnoszące się do umiejętności stosowania języka. Szkoła w zakresie nauczania, co stanowi jej zadanie specyficzne, zapewnia uczniom w szczególności: – naukę poprawnego i swobodnego wypowiadania się, pisania i czytania ze zrozumieniem, – rozwijanie zdolności dostrzegania różnego rodzaju związków i zależności (przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, czasowych i przestrzennych itp.), – rozwijanie zdolności myślenia analitycznego i syntetycznego, – przekazywanie wiadomości przedmiotowych w sposób integralny, prowadzący do lepszego rozumienia świata, ludzi i siebie, Jeżeli wziąć pod uwagę podstawę programową szkoły podstawowej w zakresie nauczanych przedmiotów, to jeśli chodzi o matematykę możemy przeczytać, że powinniśmy osiągnąć między innymi: Cele edukacyjne 1. Rozwijanie rozumienia podstawowych pojęć arytmetyki i geometrii. 2. Rozwijanie pamięci, wyobraźni, myślenia abstrakcyjnego i logicznego rozumowania. 3. Rozwijanie umiejętności czytania i tworzenia tekstów w stylu matematycznym. Natomiast takie są: Zadania szkoły 1. Kształtowanie umiejętności myślenia i formułowania wypowiedzi. 2. Rozwijanie umiejętności uczniów w zakresie rozumienia prostych tekstów sformułowanych w języku matematyki. 3. Rozwijanie umiejętności opisywania w języku matematyki prostych sytuacji. 4. Ułatwianie dostrzegania problemów i badania ich w konkretnych przypadkach przez prowadzenie prostych rozumowań matematycznych. W matematyce, zarówno podczas jej poznawania, jak i stosowania, szczególnie istotna jest sprawność w posługiwaniu się językiem. Matematyka stworzyła ideał języka adekwatnego: komunikatywnego, oszczędnego, eleganckiego, a równocześnie zgodnego z zasadami gramatyki i ortografii polskiej (na pewno matematyk nigdy nie uznałby poprawności frazeologizmu mniejsza połowa, przyjętego za poprawny przez komisję poprawności językowej). Jako nauczyciele tego przedmiotu mamy więc obowiązek dbać również o rozwój umiejętności językowych uczniów. Na lekcjach matematyki rozwijamy te umiejętności od innej strony, niż na lekcjach języka polskiego, koncentrując się na praktycznej stronie umiejętności językowych. Zaobserwować można, że większość uczniów ma duże trudności z precyzyjnym wypowiadaniem oczywistych dla siebie faktów czy opisywaniem dobrze znanych sobie figur geometrycznych. Typowa wypowiedź ucznia jest nieprecyzyjna i zrozumiała tylko dla kogoś, kto wie, o co uczniowi chodzi. Poniżej proponuję kilka ćwiczeń, stosowanych przeze mnie podczas lekcji matematyki. Ćwiczenia te nie wyczerpują oczywiście całości zagadnień omawianych w trakcie zajęć, ale mają za zadanie zwrócić uwagę na umiejętność używania „matematycznego” języka, być pewnym przerywnikiem podczas wymagających napiętej uwagi zajęć. Pozwalają one pokazać inną stronę matematyki, czasami nawet rozrywkową i zabawną, a przede wszystkim uświadomić uczniom potrzebę doskonalenia swoich umiejętności językowych. Wiele podręcznikowych definicji w szkole podstawowej jest mocno opisowa i niezbyt precyzyjna. Definicje takie mogą być przedmiotem ćwiczeń, polegających na skróceniu ich bez utraty zawartych w nich treści. 1. Podajemy przykład definicji podręcznikowej, może to być opis algorytmu dzielenia liczb dziesiętnych (Matematyka 2001 klasa VI, strona 82 – Aby podzielić dwie liczby dziesiętne, należy pomnożyć dzielną i dzielnik przez 10, albo przez 100, albo przez 1000, albo…, tak, aby dzielnik stał się liczbą całkowitą i dopiero wtedy wykonać dzielenie). Zadaniem uczniów, podzielonych na czteroosobowe grupy jest maksymalne skrócenie opisu algorytmu, oczywiście bez utraty podanych w opisie informacji. Przykładowy efekt takich ćwiczeń: Przed podzieleniem przez liczbę dziesiętną należy pomnożyć równocześnie dzielną i dzielnik przez 10 lub 100 lub 1000 lub…, tak, aby dzielnik stał się liczbą całkowitą i wtedy wykonać dzielenie. Inna wersja: Przed podzieleniem przez liczbę dziesiętną należy przesunąć przecinki w dzielnej i dzielniku o tyle miejsc w prawo, aby dzielnik stał się liczbą całkowitą i wtedy wykonać dzielenie. 2. Niezłym ćwiczeniem doskonalącym język jest ćwiczenie – zabawa, polegające na słownym definiowaniu przez uczniów znanych im już figur geometrycznych. Uczeń podaje definicję jakiejś figury geometrycznej (np. trójkąta), zaś nauczyciel na podstawie tejże definicji stara się niepoprawnie narysować tę figurę, oczywiście zgodnie z literą definicji podanej przez ucznia. Po każdej definicji, na podstawie której można jeszcze narysować niepoprawną figurę uczniowie wspólnie poprawiają definicję, a nauczyciel stara się dalej rysować źle, oczywiście nadal stosując się do nowej definicji. Jeśli już na podstawie definicji uczniów musi być narysowany prawidłowy trójkąt, definicja jest dobra, chociaż często można ją jeszcze skrócić i zapisać poprawniej i w pełnej zgodzie z zasadami pisowni polskiej. Przykładowe „definicje” uczniowskie: a. Trójkąt ma trzy wierzchołki – rysujemy np. pasmo górskie z trzema wierzchołkami. b. Trójkąt składa się z trzech odcinków – rysujemy np. łamaną otwartą. c. Trójkąt to łamana zamnięta złożona z trzech odcinków – teraz już musimy narysować trójkąt. Ćwiczenie to jest często stosowane przeze mnie podczas normalnych lekcji geometrii w szkole podstawowej. Jest ono bardzo lubiane przez uczniów, ponieważ prawie zawsze stwarza sytuację zabawową, często rysunki powstające na podstawie niedopracowanych definicji są śmieszne (co zachęca uczniów do pracy), pozwala na lepszą współpracę z nauczycielem oraz motywuje uczniów do tworzenia własnych definicji, a następnie do ich dopracowywania. Dość często okazuje się również, że definicje wymyślone przez uczniów są inne, niż te podręcznikowe, co na pewno dowartościowuje uczniów i motywuje ich do dalszych prób samodzielnego myślenia. 3. Uczeń znający i rozumiejący dane zagadnienie próbuje wytłumaczyć je drugiemu, nie rozumiejącemu tegoż zagadnienia uczniowi, starając się jasno, poprawnie i jednoznacznie opisać algorytm postępowania, np. przy działaniach pisemnych. Oczywiście skuteczne wytłumaczenie powinno być nagrodzone przez nauczyciela, sądzę, że w tej sytuacji ocena celująca dla „nauczającego” jest jak najbardziej na miejscu. Zwracanie uwagi na poprawność językową, poprawność ortograficzną notatek w zeszycie przedmiotowym, doskonalenie precyzji i zrozumiałości wypowiedzi uczniów jest obowiązkiem wszystkich nauczycieli, natomiast matematyka jest tym przedmiotem, na którym możemy to robić efektywnie i z pożytkiem.