Zarys historii wierzeń

Zarys historii wierzeń
Odkrycia i badania pokazują, że idee religijne towarzyszyły człowiekowi od
zarania jego dziejów, na wszystkich kontynentach i we wszystkich kulturach.
Powszechna też była wiara w moce nadnaturalne i życie po śmierci. Ludzie
wierzyli, że moc nadnaturalna jest wszechobecna i przekazywana jest przez duchy
przyrody i duchy przodków, może występować w różnym natężeniu ( miejsca
święte, miejsca kultu), można na nią wpływać (czary, modły, ofiary, obrzędy) i
jest dziedziczona po przodkach (kasty, szamani, naczelnicy plemion a później władcy). Oczywiście
badacze opracowali wiele różnych teorii powstawania i rozwoju religii, zależnie od przyjętych założeń,
kręgu kulturowego czy wyznawanej religii.
Praprzyczyną powstawania różnych religii były wysiłki człowieka do objaśnienia zastanego świata, w
którym walczył on o swój byt i przetrwanie. Najstarszym kultem był kult płodności, a boginią żeńskie
bóstwo występujące w różnych panteonach, w roli rodzicielki bogów i ludzi, dawczynią życia, opiekunką
ziemi i jej płodów, a także prządką nici przeznaczenia. Z czasem zaczęła tracić swój charakter Matki-Ziemi
małżonki Ojca-Nieba i zaczęła być wiązana z płodnością gleb i roślinnością uprawną. Wiąże się to
prawdopodobnie z przejściem od matriarchatu do patriarchatu. Powszechnie występującym bóstwem jest
słońce. W panteonach politeistycznych bóg słońca należy do najważniejszych, który pełni rolę
prawodawcy i sędziego. Ponadto powstało wielu bogów odpowiedzialnych za poszczególne moce
przyrody.
Ogół wierzeń religijnych, tradycji historycznej i obyczajowości, przekazywano z pokolenia na pokolenie w
formie ustnej, a później zwykle spisywano i tak powstawały poszczególne mitologie uznawane często za
księgi święte jak indyjskie Wedy lub najbardziej nam znane mitologie egipskie, greckie czy rzymskie.
Mitologia egipska. Wg mitologii egipskiej wszystko poczęło się z wodnej prasubstancji. W momencie
stworzenia prawody się rozsunęły i nadal otaczają świat. Cały stworzony świat był kulą złożoną z dwóch
symetrycznych części rozdzielonych powierzchnią ziemi. Górna widoczna i wypełniona słonecznym
blaskiem była podporządkowana Re, dolna podziemna, będąca krainą zmarłych, była królestwem Ozyrysa
będącym panem świata zmarłych, którego sąd decydował o przyszłym życiu człowieka. Energia twórcza
obecna w prawodach przeniknięta była pierwiastkiem boskim, który przechodził na wszystko stworzenie.
Bóg był niewidzialny a wszystkie formy kultowe w postaci posągów, obrazów, świętych zwierząt i
wyobrażeń były tylko jego widzialnymi "obrazami".
Panteon egipski był bogaty. Bogiem królestwa był
Horus utożsamiany początkowo z faraonem, później faraona uważano za wcielenie Horusa, a następnie za
"syna Re". Faraon był jedynym pośrednikiem między ludźmi i Bogiem. Przeciwnikiem Horusa był Seth,
bóg burzy i wichury pustynnej reprezentujący siły ciemne i groźne.
Człowiek, wg mitologii egipskiej, został stworzony przez Boga. Akt ten był określany jako powstanie
ludzkości z łez oka Stwórcy, przez ulepienia z gliny lub określany jako " trzoda boża stworzona na obraz
Boga". Człowiek składał się z dwóch postaci; ozyriańskiej czyli uchwytnego zmysłowo ciała związanego z
królestwem Ozyrysa i cienia związanego z bogiem Re "duszy słonecznej" widocznej tylko dzięki słońcu.
Wszystkie czyny ludzkie były rejestrowane w jego sercu i na sądzie porównywane z wzorcem boskim i
albo człowiek był unicestwiany albo dołączał do Boga.
Mitologia grecka. Wierzenia Greków kształtowały się
wraz z powstawaniem wspólnot obywatelskich. Wspólnota
obywatelska była więc zarazem wspólnotą religijną, stąd
nie wykształciła się tu organizacja religijna w rodzaju
Kościoła. Funkcje kapłańskie pełnili królowie, urzędnicy
wybierani na określony czas lub przedstawiciele wspólnot
opiekujący się poszczególnymi sanktuariami. Nie istniało też ścisłe rozróżnienie między świętością i
świeckością (sacrum i profanum). W politeizmie greckim bogowie byli nieśmiertelni lecz nie wieczni,
gdyż powstali wraz ze światem i rodzili się w kolejnych pokoleniach począwszy od pierwszych rodziców
Gai i Uranosa, która wyłoniła się z Chaosu, nie byli stwórcami świata lecz jego panami. Specyficznym dla
wierzeń greckich był kult herosów, bohaterów często potomków bogów i ludzi. Opowieści o świecie
bogów i herosów zawarte zostały w mitach greckich, które nie miały jednak charakteru doktrynalnego.
Głównym przekazem tradycji mitycznej były eposy Homera i Hezjoda, które ukształtowały greckie
wyobrażenia o świecie Bogów. Najwyższą władzę nad światem sprawował Zeus, który był ojcem bogów i
ludzi, stróżem prawa i sprawiedliwości oraz moralnego porządku. Żoną Zeusa była Hera bogini kobiet i
małżeństwa. Ważnymi bóstwami były: Atena uosobienie mądrości i jako bogini wojny chroniła państwo
przed wrogami; Afrodyta bogini piękności i miłości. Dwunastkę bogów olimpijskich uzupełniały:
Demeter, Hestia, Apollo, Artemida, Posejdon, Hefajstos, Ares i Hermes.
Mitologia rzymska. Wierzenia związane były z istnieniem
miasta Rzymu założonego przez Romulusa i rzymskiej
wspólnoty politycznej. Historia religii rzymskiej dzielona
jest na okres królewski od założenia Rzymu do 509 roku
p.n.e.; okres republiki od 509 do 30 roku p.n.e. i okres
cesarstwa od 30 roku p.n.e. do 392 roku, w którym
Teodozjusz I Wielki zakazał kultu tradycyjnym bogom. Od początku wierzenia rzymskie były pod
wpływem kultury etruskiej i greckiej. W pierwszym okresie instytucje religijne ustanawiali królowie, w
okresie republikańskim przeszło to na patrycjuszy, powstał również urząd kapłański. W późniejszym
okresie do godności tej dopuszczono również plebejuszy. W okresie cesarstwa religia rzymska uległa
gruntownym zmianom w związku z wprowadzeniem kultu osoby panującej. Od Konstantyna I Wielkiego
(312 r.) dominującą religią stało się chrześcijaństwo. W mitologii rzymskiej najważniejsza była triada
bogów: Jowisz, Mars i Kwiryn. Jowisz podobnie jak Zeus zamieszkiwał szczyty gór i panował nad
zjawiskami atmosferycznymi, a więc i nad żyznością pól i urodzajami, był panem losu. Mars był bogiem
wojny i strzegł państwo przed wrogami ale także przed niszczącymi żywiołami. Kwiryn był bogiem ludu i
sprawował nad nimi opiekę.
Wraz z utrwalaniem się kultów powstawały miejsca kultu i kapłani, składanie ofiar o przebłaganie bogów i
bogacenie się warstwy kapłańskiej i świątyń. Rozkwit kapłaństwa łączył się z rozkwitem wiedzy jako
przywilejem ludzi świątyń. Wiedza ta rozprzestrzeniła się jednak również poza świątynie. Wraz z
poznawaniem świata i zjawisk przyrody zawęża się zakres działalności bóstw. Istnieje potrzeba stworzenia
boga bardziej uniwersalnego służącego min. umacnianiu państwa i jego władzy. W Egipcie XVIII dynastii
podjęto próbę stworzenia wielkiej religii monoteistycznej, ale potem powrócono do politeizmu. Ideę tę
zrealizowano w judaizmie, który połączył w sobie mitologię egipską i mezopotamską wykorzystując
zawarte tam przykazania moralne i prawa, zwłaszcza w kodeksie Hammurabiego. Odkrycia
archeologiczne wykazały, że prawdy uważane przez wieki za objawione Mojżeszowi i prorokom zostały
zaczerpnięte z wcześniejszych źródeł mezopotamskich i egipskich.
Judaizm wiąże się ściśle z historią narodu żydowskiego,
opisanego w Biblii hebrajskiej zw. w chrześcijaństwie Starym
Testamentem. Wg niej początki judaizmu sięgają patriarchy
Abrahama, który pierwszy głosił wiarę w jedynego
niewidzialnego Boga, pragnącego by człowiek był prawy i
sprawiedliwy. Na początku II tysiąclecia p.n.e. miał on wraz z
rodziną przywędrować z Mezopotamii do kraju Kanaan nad morzem Śródziemnym. Jego
potomkowie zw. Hebrajczykami albo Izraelitami przebywali następnie w Egipcie, skąd
wyprowadził ich Mojżesz (przypuszczalnie w XIII wieku p.n.e.) do ziemi obiecanej przez Boga - Kanaan,
dokąd wędrowali przez pustynię przez 40 lat. Zawarcie w tym czasie przymierza z Bogiem i wręczenie
Mojżeszowi na górze Synaj tablic z 10 przykazaniami (Dekalog) stanowił początek judaizmu.
Judaizm opiera się na dwóch podstawowych założeniach: na monoteizmie, czyli
wierze w jednego Boga, Stwórcę i Pana Wszechświata oraz na przekonaniu o
posłannictwie Żydów z racji zawartego przymierza z Bogiem. Przymierze z
Bogiem ma znaczenie dla całej ludzkości, bo gdy przyjdzie Mesjasz, nie tylko
nadejdzie wolność dla Izraela, ale zapanuje powszechny pokój.
Judaizm historycznie dzieli się na biblijny i rabiniczny (talmudyczny).
Judaizm biblijny rozwinął się ok. X w. p.n.e. od powstania królestwa Dawida,
którego syn Salomon wybudował świątynię w Jerozolimie, w której umieszczono
Arkę Przymierza i wokół której skupiał się kult i liczna rzesza kapłanów.
Świątynia, kapłani i prorocy przyczynili się do zwalczania odradzającego się
wielobóstwa i utrwalania judaizmu, który przetrwał zniszczenie Świątyni
Jerozolimskiej przez Babilończyków i niewolę babilońską
(587-539 p.n.e.). Po niewoli zbudowano Drugą Świątynię
Jerozolimską, a judaizm jako religia oparta na Prawie stał
się podstawą życia kraju. W V-IV wieku p.n.e. ustalono
ostatecznie Pięcioksiąg Mojżesza oraz księgi historyczne i
prorockie. Poza tym istniała tradycja ustna, która została spisana około 200 roku
n.e. Całość stanowi Biblię hebrajską - Torę czyli Stary Testament.
Judaizm rabiniczny datuje się od zburzenia Drugiej Świątyni Jerozolimskiej w 70
roku n.e. po upadku powstania żydowskiego przeciw Rzymianom. Wtedy ustalono funkcjonowanie
judaizmu bez Świątyni w rozproszeniu (diasporze). Miejscem kultu stały się synagogi, zamiast ofiar
ustalono modlitwy itp. Nauki rabinów w V-VII wieku spisano w Talmudzie przyjętym w zasadzie przez
wszystkich Żydów. Z wielu prądów w judaizmie do początków naszej ery przetrwał judaizm rabiniczny (
chrześcijaństwo rozwinęło się w odrębną religię). W dalszej historii judaizm podobnie jak inne religie
przechodził różne przeobrażenia i powstały różne jego odłamy ortodoksyjne i zreformowane. Z judaizmu
wywodzą się dwie inne wielkie monoteistyczne religie: chrześcijaństwo i islam.
Chrześcijaństwo to religia monoteistyczna powstała w I wieku, której istotą jest wiara w Jezusa Chrystusa
z Nazaretu uznanego za Pomazańca i Syna Bożego, Mesjasza i Zbawiciela ludzkości. Wg chrześcijan jest
oczekiwanym przez lud izraelski Mesjaszem i w imieniu Boga zawarł z ludzkością nowe przymierze.
Nauczanie Jezusa akcentowało przede wszystkim miłość i miłosierdzie Boga wobec wszystkich ludzi w
odróżnieniu od surowego prawa starotestamentowego i zinstytucjonalizowania wiary.
Pierwsza gmina chrześcijańska powstała ok. 30 roku w Jerozolimie. Początkowo chrześcijaństwo rozwijało
się wśród Żydów w Palestynie i diasporze. Propagatorem chrześcijaństwa wśród innych religii był głównie
św. Paweł. W pierwszych wiekach chrześcijaństwo rozwijało się głównie w Azji Mniejszej i Afryce
Północnej, a także mimo prześladowań w innych prowincjach cesarstwa rzymskiego. Dalszy rozwój
nastąpił po edykcie mediolańskim cesarza Konstantyna Wielkiego (313 r.), a za czasów Teodozjusza I
Wielkiego chrześcijaństwo stało się religią państwową (380 r.). We wczesnym średniowieczu obszary
pierwotnego chrześcijaństwa w Azji i Afryce zostały opanowane przez Arabów i wprowadzono tam islam,
natomiast chrześcijaństwo przeniosło się na teren Europy Zach. a w VII - XI wieku nastąpiła
chrystianizacja słowian. Czasy nowożytne rozpoczęły się wielkimi odkryciami geograficznymi (XV-XVI
w.), a za nimi nastąpiła akcja misyjna w całej Ameryce przez kolonistów i
misjonarzy portugalskich, hiszpańskich i
francuskich, najczęściej
siłą. Na wschodzie prawosławie od XVI
w., w miarę nowych
podbojów dokonywanych przez Rosję
carską, prowadziło akcję misyjną na
wschodzie i północy Rosji oraz na
Alasce.
Rozwój liczebny i terytorialny chrześcijaństwa powodował
zróżnicowanie stanowisk i interpretacji doktryny wiary, co
doprowadziło do powstania licznych odmiennych poglądów
uznanych za herezje. Kolejne sobory starały się likwidować te rozbieżności, niektóre wspólnoty
chrześcijańskie w Afryce, Azji i na Bliskim Wschodzie pozostały jednak przy tradycyjnych poglądach.
Liczne rozbieżności pomiędzy chrześcijaństwem zachodnim i bizantyjskim doprowadziło w 1054 roku do
rozłamu i wyodrębnienia prawosławia. W kościele zachodnim też dochodziło do schizmy niewola
awiniońska (1378-1415), koncyliaryzm i husytyzm.
Podejmowane w międzyczasie reformy były niedostateczne i w XVI wieku doszło do reformacji i rozłamu
w kościele zachodnim w wyniku którego powstał luteranizm i kalwinizm ( Kościoły ewangelickie). W tym
czasie ukonstytuował się również niezależny od Rzymu - Kościół anglikański. W wiekach następnych
tworzyły się kolejne wspólnoty kościelne jak: baptyści, kwakrzy, prezbiterianie, metodyści i trwa to nadal.
Przełomową rolę w dziejach chrześcijaństwa odegrał Sobór Watykański II (1962-65), który otworzył
katolicyzm na świat a zwłaszcza na dialog z pozostałymi wyznaniami
chrześcijańskimi i innymi religiami oraz niewierzącymi. Trudno jednak o
porozumienie choćby z racji, że każda ze stron akceptuje
dialog ale na własnych warunkach. W rzeczywistości trwa
rywalizacja kościołów o nowych wyznawców.
Ostatnio następują jednak zmiany w interpretacji
zastanego świata. Za przykład może posłużyć pojęcie
nieba. Dawniej niebo wiązano z miejscem i dlatego
ptolomeuszowski model świata kościół uznał za zgodny z Pismem Świętym,
ponieważ poza sferą gwiazd stałych pozostawało wiele miejsca na niebo i piekło.
Potępiona natomiast została w 1633 roku nauka Galileusza, który za Kopernikiem ten porządek burzył.
Musiał on odwołać swoje p oglądy i do końca życia pozostawał pod nadzorem inkwizycji. Dopiero w 1992
roku po 360 latach papież Jan Paweł II uznał, że kościół popełnił błąd potępiając Galileusza.
Obecnie niebo uznaje się za stan w jakim znajduje się dusza ludzka, ponieważ niebo jest tam gdzie jest
Bóg a Bóg jest wszędzie to i niebo może być wszędzie. W związku z tym w człowieku może być niebo lub
piekło zależnie od tego czy jest w nim Bóg czy szatan w rozumieniu dobra i zła. Obecna interpretacja
rozwiązuje wiele spraw wg dawnej nauki kościoła niepojętych choćby wniebowzięcie.
Zamieszczone ilustrację przedstawiają obrazki z kościoła Jezusowego po lewej i kościoła katolickiego po
prawej. Widoczne różnice tłumaczone są przez jednych jako oznaka działań na większą chwałę bożą, przez
innych zaś jako oznaka oddalenia się kościoła katolickiego od kościoła Jezusowego. Można też przytoczyć
rozmowę dwóch biznesmenów zwiedzających Bazylikę Św. Piotra, kiedy jeden do drugiego mówi: popatrz
a zaczynali w zwykłej stajence. Jak we wszystkich sprawach tak i tu - punkt widzenia zależy od punktu
siedzenia.
Islam to religia monoteistyczna objawiona arabskiemu
prorokowi Mahometowi (570-632) przez Boga - Allaha i
stanowi kontynuację wcześniejszych monoteistycznych religii:
judaizmu i chrześcijaństwa, poprawiając jedynie zniekształcenia,
które do pierwotnej wiary w jednego Boga wprowadzili Żydzi i
chrześcijanie. Przez samych muzułmanów uważany jest za
religię Abrahama (arab. Ibrahim), stąd Żydzi i chrześcijanie jako
wyznawcy tego samego Boga co muzułmanie, cieszą się szacunkiem i mają autonomię
jako ludzie księgi (mający księgi objawione uznawane przez islam). Za niewiernych
uważa się w islamie politeistów.
Mahomet urodził się w Mekce i tam początkowo głosił islam, prześladowany w 622 roku z grupą swoich
wyznawców osiadł w Medynie. Rok ten następnie uznano za początek nowej ery liczonej w latach
księżycowych krótszych o 12 dni od lat słonecznych.
W Mekce otrzymał pierwsze objawienia za pośrednictwem anioła Gabriela (arab. Dżibril), stamtąd też
odbył nocną podróż do Jerozolimy, a tam do nieba, gdzie odbył rozmowę z Bogiem. Późniejsze
objawienia w Medynie zawierały głównie przepisy prawa, tam określił także zasady organizacji
społeczności muzułmańskiej zw. Konstytucją Medyńską. W Medynie
zorganizował gminę a następnie państwo wyznaniowe, którego został
przywódcą, a Medyna stała się jego stolicą. Mahomet toczył liczne
walki i w konsekwencji zjednoczył Półwysep Arabski pod sztandarami
Islamu. Na krótko przed śmiercią w 632 roku odbył ostatnią
pielgrzymkę do Mekki. Po śmierci Mahometa w wyniku podbojów
islam rozprzestrzenił się na cały B liski Wschód i Afrykę Północną, a
przez szeroko rozwinięte kontakty handlowe, również na inne obszary.
Po śmierci Mahometa zwierzchnictwo przejęli kalifowie. Spory o
sukcesję po Mahomecie doprowadziły w islamie również do rozłamów
jak szyici czy charydżyci. Najazdy mongolskie XIII wieku spowodowały rozpad świata islamu na wiele
państw. Klasyczny islam odrodził się w XVI wieku w Turcji osmańskiej, Iranie i Indiach. W XIX wieku
islam zaczął podlegać wpływom europejskim i ostatecznie ukształtowały się dwa nurty: dostosowujący się
do kultury zachodniej, i przeciwstawiający się wszelkim wpływom zachodnim , często agresywny zw.
fundamentalizmem, który ukształtował się w połowie XX wieku.
Po śmierci proroka opracowano tekst jego objawień, który nazwano Koranem. Koran uzupełnia tradycja sunna. Koran i sunna stanowią podstawę prawa muzułmańskiego (szari'a - droga), obejmującego: życie
doczesne jak handel czy administrowanie państwem; religię jak modlitwa i pielgrzymka oraz etykę.
Dogmaty wiary obejmują wiarę w jednego Boga, którego naczelnym przymiotem z 99 jest miłosierdzie,
wiarę w anioły i szatana, sąd ostateczny, piekło i raj. Wierzy się w proroków, do których zalicza się
starotestamentowych jak Noe, Abraham i Mojżesz, Jezusa a ostatnim jest Mahomet. Świętymi
objawionymi księgami uznaje się ostateczne objawienie - Koran oraz Torę, Psalmy Dawidowe i
Ewangelię.
Filarami religii muzułmańskiej są:
1. Wyznanie wiary (szahada) - " Nie ma bóstwa prócz Boga (Allaha), a Mahomet jest jego wysłannikiem".
2. Modlitwa (salat) - odmawiana pięć razy w ciągu doby (o świcie, w południe, wieczorem, o zachodzie
słońca i w nocy, obejmująca fragmenty Koranu, a modlący zwracają się w kierunku świątyni Al-Kaba w
Mekce.
3. Post (saum) polegający na powstrzymaniu się od jedzenia, picia, palenia i stosunków płciowych od
wschodu do zachodu słońca przez cały miesiąc ramadan - 10-ty miesiąc kalendarza muzułmańskiego.
4. Jałmużna (zakat) stanowi 2,5 % podatek od posiadanego majątku, na rzecz sierot, wdów i ludzi
upośledzonych.
5. Pielgrzymka do Mekki (hadżdż), którą przynajmniej raz w życiu powinien odbyć każdy zdrowy
muzułmanin.
Tradycja muzułmańska nakazuje obrzezanie mężczyzn,
zakazuje picia alkoholu, gier hazardowych, spożywania
padliny, krwi i mięsa wieprzowego, lichwy oraz
przedstawiania postaci ludzi i zwierząt w sztuce sakralnej;
dopuszcza natomiast wielożeństwo (do 4 żon) obecnie
zanikające.
Upowszechnianie islamu wiąże się z nakazem dżihadu,
który początkowo oznaczał walkę z Bizancjum, później walkę zbrojną z
niewiernymi i innowiercami, a obecnie dżihad wykorzystują fundamentaliści muzułmańscy do wystąpień
przeciwko kulturze Zachodu.
W sztuce zamiast obrazowania postaci ludzkich i zwierząt rozwinęło się zdobnictwo i ornamentyka.
Zasługą arabów jest rozwój nauk ścisłych, oni również upowszechnili system dziesiętny, produkcję
chemikaliów, metody obliczeń i obserwacji astronomicznych, geodezji, popularyzację roślin i metod ich
uprawy - które przejęła kultura zachodnia.
Hinduizm obejmuje zespół bliskich sobie religii kształtujących się od
ok. IV-VII wieku w indyjskim kręgu kulturowym, mających własne w
znacznej mierze odrębne, formy organizacyjne, rytuał i doktrynę ale
wzajemnie powiązane przez ogólno indyjski wzorzec tradycji
społeczno - religijnych ( Wielka Tradycja ) ujętej w świętym języku
sanskryt, który jest łącznikiem między regionalnymi zróżnicowaniami.
Najstarsze przekazy życia religijnego ludów subkontynentu
indyjskiego znajdują się w Wedach powstałych po 1500 roku p.n.e.
Bogowie wedyjscy stworzyli świat z chaosu. Zasadniczą doktryną jest nauka o jedności atmana - jaźni
indywidualnej z brahmanem nieprzemijającą jaźnią kosmiczną. Atman to tchnienie, dusza, zasada życia i
odczuwania, idea osoby, nadaje jedność wszystkim bytowym aspektom człowieka. Poprzez poznanie,
zdyscyplinowanie i bezinteresowne działanie oraz oddanie się Bogu można uzyskać stan całkowitej
wolności tożsamej z brahmanem - istotą wszechświata (absolutem).
W teologii hinduizmu istnieje triada bogów: Brahma, Wisznu i Śiwa, uznawana przez niektórych za
jednego boga w trzech postaciach. Brahma powołuje do istnienia światy i wieki, Wisznu powstrzymuje
świat i prawa natury w istnieniu, a Śiwa przy końcu każdego cyklu czasowego doprowadza świat do
zagłady. Najważniejsze obecnie wcielenia Wisznu to Rama i Kryszna. Wisznu, Bóg wcielony i bliski
ludziom, a zarazem transcendentny, doprowadza wszystkie istoty do zbawienia.
Buddyzm to wielka religia uniwersalna a zarazem system filozoficzny, którego założycielem był
Siddhartha Gautama o przydomku Buddha (przebudzony, oświecony). wywodzący się ze stanu
rycerskiego. W wieku 29 lat porzucił dom i rodzinę i podjął żywot wędrownego ascety. Ponieważ nie
przyniosło mu to wyzwolenia, porzucił ascetyzm i podjął długotrwałą medytację, która przyniosła odkrycie
przyczyny cierpienia i sposobu jego przezwyciężenia. Dostąpił najwyższego "oświecenia" i rozpoczął
działalność wędrownego kaznodziei i misjonarza. Pierwsze kazanie Buddy wygłoszone ok.525 r. p.n.e. jest
symbolicznym początkiem buddyzmu, a właściwie odnowieniem prastarej nauki, gdyż zgodnie z
późniejszymi wierzeniami Budda miał poprzedników, którzy również odkryli jak on odwieczne Prawo.
Budda założył gminę religijną wyznawców zakonnych i świeckich. Zmarł w wieku 80 lat, jego zwłoki
spalono a prochy podzieliły pomiędzy siebie sąsiednie państwa i wzniosły nad nimi budowle -relikwiarze
(stupy). Po śmierci Buddy jego nauka szybko się rozprzestrzeniła i objęła niemal cały subkontynent
indyjski, z misjonarzami dotarła na Sri Lankę i do Azji Pd-Wsch. a w późniejszych wiekach
rozprzestrzeniła się na tereny centralnej i wschodniej Azji.
Symbolem buddyzmu jest "koło prawa" , jak monarcha zdobywa świat wprawiając w ruch dysk śmiertelną broń, tak Budda zdobywa ludzkość w sposób pokojowy "wprawiając w ruch koło Prawa" czyli
głosząc swoją naukę. Wspomniane wcześniej pierwsze kazanie było "wprawieniem w ruch koła Prawa" i
zawierało dwa podstawowe elementy nauki Buddy zw. drogami środka: cztery szlachetne prawdy i
szlachetną ośmiostopniową ścieżkę.
1. Prawda o cierpieniu to przekonanie, że egzystencja niesie z sobą nieuniknione cierpienie związane z
chorobą, starością i śmiercią.
2. Prawda o powstawaniu cierpienia składa się z 12 czynników wzajemnie się warunkujących: niewiedza,
dyspozycje psychiczne, świadomość, konglomerat psychofiz., 6 podstaw zmysłowych, postrzeżenie,
doznanie, pragnienie, dążenie do przeżywania, bytowanie, narodziny i śmierć, poprzedzone starością.
3. Prawda o unicestwieniu cierpienia mówiąca, że istnieje kres cierpienia, wyzwolenie (nirwana) czyli
uzyskanie najgłębszego spokoju i zanik pragnień.
4. Prawda o drodze prowadzącej do unicestwienia
cierpienia sprowadzająca się do " szlachetnej 8-stopniowej
ścieżki" wykazujące podobieństwa z praktyką jogi. 1 i 2
stopień dotyczy mądrości, dzięki której adept poznaje
strukturę świata. Stopnie 3-5 zawierają zalecenia moralne:
nie krzywdzenia, nie przywłaszczania rzeczy,
powściągliwość seksualną, prawdomówność oraz
powstrzymywanie się od substancji odurzających powodujących osłabienie
samokontroli. Stopnie 6 i 7 składają się na praktyki medytacyjne pozwalające uzyskać najwyższe skupienie
i w jego wyniku oświecenie.
Buddysta powinien ćwiczyć się w 3 głównych cnotach: powstrzymywać się od wyrządzenia cierpienia,
kultywować uczucie więzi i przyjaźni ze wszystkimi istotami oraz rozwijać w sobie
miłosierdzie. Głównym zaleceniem praktycznym jest szczodrość, przy czym dar może
być materialny lub duchowy.
Z założenia buddyzm jest systemem ateistycznym, bez idei stwórcy czy istoty
nadprzyrodzonej kierującej losami świata. Budda nie jest
bogiem, lecz człowiekiem, który osiągnął ideał wyzwolenia i
wskazuje ludzkości właściwą drogę. Wszystkie istoty umierają i
odradzają się ponownie w nowych wcieleniach. Dopiero w
późniejszym okresie pod wpływem innych religii buddowie
zostają ubóstwieni, stają się przedmiotem kultu i zaczynają
wpływać na losy świata i ludzi.
Wyznawcy dzielą się na mnichów, mniszki oraz wyznawców świeckich obojga
płci. Laikat ma obowiązek zapewnić klasztorom podstawowe potrzeby materialne. Mnichów obowiązuje
zakaz posiadania rzeczy materialnych poza miską żebraczą itp. oraz szatami: tradycyjnie żółte lub
pomarańczowe w buddyzmie południowym, w Tybecie brunatno czerwone, w Chinach i Korei szare i w
Japonii czarne. Ordynacja zakonna jest dwustopniowa, gdy kandydat ukończy 8 lat rozpoczyna nowicjat,
który wiąże się z przyjęciem 10 ślubów i imienia zakonnego; po okresie próbnym w wieku 20 lat
przechodzi rytuał wyświęcenia i zostaje pełnoprawnym mnichem. Mnich może wrócić do społeczności
świeckiej.
Buddyzm w swej historii znacznie się zróżnicował, inaczej rozwijał się buddyzm w Chinach, Japonii,
Tybecie czy w Azji Pd-Wsch.
Wierzenia dzisiaj.
Na świecie istnieje ponad 4200 zarejestrowanych religii. Religie plemienne wyznawane są jeszcze przez
84-150 mln mieszkańców Afryki, Azji, obu Ameryk oraz Australii i Oceanii.
Struktura wyznaniowa ludności świata w 2003 roku przedstawiała się następująco:
- chrześcijanie 32,8%, w tym: katolicy 17,3%, protestanci 5,8%, prawosławni 3,4%, anglikanie 1,3%,
- muzułmanie 19,9%,
- hinduiści 13,3%
- buddyści 5,9%, -sikhowie - 0,4%, - żydzi 0,2%,
- wyznawcy innych religii 12,6% i - niewierzący 14,9%.
Liczbę wyznawców w Azji mogą zniekształcać Chiny, które nie ujawniają rzeczywistej struktury
wyznaniowej. Ponadto liczba nominalnych wyznawców nie jest równoznaczna z wyznawcami
praktykującymi.
Okres Oświecenia zapoczątkował sekularyzację społeczeństw oznaczającą uniezależnienie całych
obszarów życia jak nauka, kultura czy normy postępowania, od kontrolnej funkcji tradycji religijnej i
kościołów, które je reprezentują. Widoczne jest to głównie w krajach wyżej rozwiniętych. Jednocześnie
obserwuje się wzrost religijności, na zasadzie odreagowania, w krajach poddawanych uprzednio
obowiązkowej laicyzacji. Ponadto, ludzie zawiedzeni przez religie tradycyjne, poszukują nowych doznań
duchowych trafiając często do różnego rodzaju grup religijnych, część z nich powstaje w celu
wykorzystania nowych wyznawców przez grupę założycieli, część stara się reformować dotychczasowe
religie wg uzyskiwanych nowych objawień.
Każda religia ma swoje problemy. Judaizm nie może się doczekać na obiecanego mesjasza a wraz z nim
wolność i pokój, a także ma problem ze zrozumieniem milczenia Boga wobec holokaustu.
W chrześcijaństwie konflikty między odłamami konserwatywnymi i postępowymi grożą dalszymi
rozłamami. Problemem jest także postępująca laicyzacja, szczególnie w kulturze zachodniej i uporanie się
z własną historią.
Problemem islamu jest rozszerzający się od lat 50-tych fundamentalizm, wywołany głównie przez
uporczywe wprowadzanie przez Zachód swojej kultury. Niektórzy uważają, że zmierza to do konfliktu
między tymi cywilizacjami.
Dla współczesnego wierzącego sprawia również trudność zrozumienie postawy Boga wobec swoich
wyznawców z judaizmu, chrześcijaństwa i islamu, którzy nawzajem wyrządzają sobie tyle krzywd. Te trzy
wielkie religie zostały założone przez trzech semitów: Mojżesza, Jezusa i Mahometa wyznających tego
samego Boga - Boga Abrahama, z arabskiego Ibrahima, a z perskiego Ebrahima. Abraham nazywany jest
ojcem narodów, które wyznają judaizm, chrześcijaństwo i islam tzw. religie abrahamowe. Jego wyznawcy
natomiast, często pomazańcy opatrzeni niekiedy atrybutami nieomylności, pod jego sztandarami przez
wieki nawzajem się zwalczali. Przykładem są średniowieczne pogromy żydów przez chrześcijan, wyprawy
krzyżowe, inkwizycja, wojny religijne, a ostatnio holokaust czy islamski terroryzm.
Charakterystycznym zjawiskiem ostatnich lat jest przenikanie się wzajemne kultur i wierzeń związanych z
ogromnymi migracjami ludności. Poprzez napływ ludności z dalekiego wschodu, upowszechniane są
również wierzenia i praktyki hinduizmu i buddyzmu.
Jak wspomniano, wraz z poznawaniem świata i zjawisk przyrody zawężał się zakres działalności bóstw.
Zjawisko to występuje również dzisiaj przy coraz szybszym poznawaniu zjawisk przyrody i człowieka,
który jest jej cząstką. Coraz trudniejsze w świetle obecnej wiedzy jest objaśnianie świętych ksiąg sprzed
tysięcy lat.
Obecną wiedzę na temat makro i mikro wszechświata w interesujący i w miarę przystępny sposób dla
czytelnika, jak mówi, nie mającego wykształcenia przyrodniczego, przedstawił profesor matematyki na
uniwersytecie w Cambridge Stephen Hawkins w książce " Krótka historia czasu od wielkiego wybuchu do
czarnych dziur". W książce tej autor próbuje wyjaśnić: Skąd się wziął wszechświat? Jak i kiedy powstał?
Czy będzie miał koniec, a jeśli tak to jaki? Stara się również odpowiedzieć czy i jaki był w tym udział
Stwórcy. Toteż Krótka historia czasu zyskała dużą popularność, o czym świadczą jej tłumaczenia na
kilkadziesiąt języków i wielomilionowe nakłady.
Omawiając historię wierzeń warto przytoczyć szacunki zaludnienia i rozmieszczenia ludności świata. Wg
szacunków, ludność świata w 7000 r p.n.e. wynosiła 10 mln, w 4500 r p.n.e. 20 mln, w 1000 r p.n.e. 80
mln, na początku naszej ery 160-250 mln, w 900 r. 320 mln, w 1500 r. - 450 mln, w 1800r.- 978 mln, w
1900r. - 1650 mln i w 2000r. - 6071 mln.
GUS w 2004 roku określał ludność świata na 6378 mln ludzi a przyrost wynosi w granicach 12 promili.
Najwięcej ludzi mieszka w Azji - 60,7%, w Afryce 13.6%, w Europie 11,4%, w Ameryce 13.7%, w
Australii i Oceanii 0,5%. Ludność Polski stanowi 0,6%. Aktualne dane Wikipedii.