Wyróżniona praca w formacie pdf

Streszczenie
Badania na terenie miasta Ustki i okolic prowadziłam w drugiej połowie
września 2013 roku. Ich celem było zbadanie występowania na terenie Ustki
wybranych obcych gatunków roślin, w tym zagrażających bioróżnorodności
gatunków inwazyjnych: Heracleum sosnowskyi, Reynutria japonica, Reynutria
xbohemica, Reynoutria sachalinensis, Rosa rugosa oraz Impatiens glandulifera.
Dokonując penetracji terenu wyznaczyłam 39 stanowisk – zajmowanych
przez 4 gatunki (nie stwierdziłam występowania Reynutria xbohemica oraz
Heracleum sosnowskyi), które zaznaczyłam na mapie w systemie ATPOL.
Badane gatunki rozmieszczone są na terenie miasta nierównomiernie: najwięcej
przy torach kolejowych, drogach wylotowych oraz przy nadmorskiej
promenadzie. Wyliczyłam procentowy udział każdego gatunku w stosunku do
wszystkich badanych przeze mnie.
Spośród badanych gatunków najliczniej reprezentowany jest krzew
z rodziny różowatych Rosa rugosa.
Wstęp
Migracja gatunków to zjawisko, które występuje już od czasów wędrówek
ludów pierwotnych, kiedy człowiek rozpoczął rozprzestrzenianie się nasion
i owoców roślin. Przed końcem wieku XV do Polski przybyło 140 gatunków
roślin (archeofitów) [7]. Wraz z odkrywaniem nowych lądów zaczęto przenosić
poza granice ich naturalnego występowania nowe rośliny (neofity), które
rozprzestrzeniają się w niekontrolowany sposób. Nowi przybysze z tego okresu
to zarówno rośliny wprowadzane celowo przez człowieka (rośliny ozdobne,
lecznicze, miododajne, paszowe, itp.), jak i zawleczone mimo jego woli
z transportem, różnymi towarami itp. [5]. Naturalne procesy rozprzestrzeniania
się gatunków, tak roślin jak i zwierząt, zawsze zachodziły pod wpływem zmian
warunków siedliskowych, często w powiązaniu ze zmianami klimatycznymi [6].
Powodują one niszczenie środowiska naturalnego, degradację siedlisk oraz
zanikanie gatunków je zamieszkujących. Stanowi to poważne zagrożenie dla
bioróżnorodności. Z punktu widzenia ochrony przyrody istotne znaczenie ma
fakt zadomawiania się gatunków obcych w zależności od stopnia
przekształcenia siedlisk – im bardziej nasila się antropopresja, tym więcej
gatunków jest notowanych [6]. Według prognoz dotyczących zagrożeń
bioróżnorodności, w najbliższych dekadach grozi nam dalsza jej utrata w
wyniku postępującej degradacji środowiska naturalnego w skali globalnej [5]. W
Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. znajduje się 16
gatunków roślin inwazyjnych, które mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub
siedliskom przyrodniczym. Wśród nich są: Reynutria japonica, Reynoutria
sachalinensis, Reynoutria xbohemica, Impatiens glandulifera [3]. Ustka jest
ekosystemem miejskim, więc jednym z najbardziej narażonych na inwazje
neofitów.
1
Celem pracy było zbadanie występowania: rozmieszczenia oraz
powierzchni zajmowanej przez Reynutria japonica, Reynoutria sachalinensis,
Reynoutria xbohemica, Rosa rugosa, Impatiens glandulifera oraz Heracleum
sosnowskyi w ekosystemie miejskim Ustki.
Materiał i metody
Rdestowce należą do najbardziej inwazyjnych gatunków, zostały wpisane
na listę 100 najbardziej niebezpiecznych roślin świata. Są to byliny z rodzaju
Polygonaceae. Są kenofitami i zajmują środowiska naturalne antropogeniczne
oraz częściowo przeobrażone [6]. Rosa rugosa jest gatunkiem krzewu
należącym do rodziny różowatych, sprowadzony został przez ogrodników
i rozprzestrzenił się w środowisku naturalnym, seminaturalnym
i antropogenicznm [4]. Niecierpek został sprowadzony również jako roślina
ozdobna, jest to roślina roczna z rodziny Balsamincae. Do Polski sprowadzony
zostal w roku 1890. Zajmuje środowiska antropogeniczne, naturalne oraz
seminaturalne. Uznany został za gatunek zadomowiony inwazyjny. Wszystkie te
rośliny są pochodzenia azjatyckiego, a rdestowiec czeski pochodzenia
antropogenicznego [6]
Ustka jest miastem położonym na Pobrzeżu Środkowym. Jest to teren
nadmorski, więc posiadający dodatkowe walory przyrodnicze. Na wschód
i zachód od miasta wydzielone zostały obszary chronionego krajobrazu [10].
Badania prowadziłam w drugiej połowie września 2013 roku. Zaczęłam od
wyznaczenia trasy na planie Ustki. Postanowiłam zacząć badania w porcie
i potem iść wzdłuż wyznaczonej trasy. Następnie dokonując penetracji terenu,
wyznaczyłam 39 stanowisk gatunków obcych. Identyfikacji gatunków
dokonałam poprzez analizę cech morfologicznych liści lub kwiatów [2,4]. Jako
odrębne stanowiska przyjęłam rośliny oddalone od siebie o co najmniej 3 metry.
Lokalizację stanowisk określiłam za pomocą systemu GPS, odczytując
współrzędne geograficzne każdego z nich. Rozmieszczenie roślin postanowiłam
przedstawić w systemie ATPOL. W tym celu skonstruowałam odpowiednią
mapę. Przy pomocy kalkulatora internetowego [9] przeliczyłam współrzędne
geograficzne na jednostki systemu ATPOL. Za pomocą taśmy mierniczej
zmierzyłam powierzchnię zajmowaną przez rośliny i wyliczyłam procentową
powierzchnię jaką zajmuje każde stanowisko, przyjmując że 100% to
powierzchnia wszystkich stanowisk wyznaczonych przeze mnie. Taśmą
mierniczą zmierzyłam również wysokość pędów, a centymetrem krawieckim
obwód łodyg.
Wyniki
Na obszarze Ustki zlokalizowałam 39 stanowisk o łącznej powierzchni
662 m2. Są to stanowiska następujących gatunków: Rosa rugosa, Reynutria
2
japonica, Reynutria sachalinensis oraz Impatiens glandulifera. Nie stwierdziłam
obecności Heracleum sosnowskyi ani Reynoutria xbohemica.
Najczęściej notowanym taksonem była Rosa rugosa, która występuje na
23 (59%) stanowiskach i zajmuje 79 % ogólnej powierzchni wszystkich
stanowisk [Tabela1, Ryc. 2 oraz Ryc. 3].
Ryc. 1. Mapa przedstawiająca rozmieszczenie badanych gatunków obcych.
Rozmieszczenie zlokalizowanych na terenie miasta stanowisk
przedstawiłam na planie Ustki [Ryc. 1]. Zaznaczona na mapie grubsza kreska
jest granicą dzielącą Ustkę na kwadraty systemu ATPOL zgodnie z ich
współrzędnymi. Współrzędne stanowisk mieszą się w niżej określonych
granicach.
Stanowisko najbardziej wysuniętego na północ (stanowisko nr 24):
E 16 51’10” N 54 35’24”
Stanowiska najbardziej wysuniętego na południe (stanowisko nr 22):
E 16 51’ 10”
N 54 34’24’
Stanowiska najbardziej wysuniętego na zachód (stanowisko nr 18):
E 16 50’44” N 54 34’28”
Stanowiska najbardziej wysuniętego na wschód (stanowisko nr 16):
E 16 52’34” N 54 34’30”
3
Tabela 1. Charakterystyka stanowisk badanych gatunków roślin inwazyjnych.
Gatunek
Liczba
Łączna
Średnie
Maksymalna Średni
stanowisk powierzchnia zagęszczenie
wysokość
obwód
2
[m ]
liczba roślin/m² pędów [m]
łodygi
[cm]
Reynutria
1
80
30
2,5
7
japonica
Reynutria
9
sachalinensis
465
14
3,5
7,4
Impatiens
6
glandulifera
215
13,8
2,5
5,8
Rosa rugosa 23
2860
25,6
2,1
1.3
Ryc. 3. Łączna powierzchnia
stanowisk zajmowana przez
poszczególne gatunki [%]
Ryc. 2. Liczba stanowisk
poszczególnych gatunków [%]
3%
2%
23%
13%
6%
59%
15%
79%
Reynutria japonica
Reynutria sachalinensis
Impatiens glandulifera
Rosa rugosa
Reynutria japonica
Reynutria sachalinensis
Impatiens glandulifera
Rosa rugosa
Rozmieszczenie nie jest równomierne. Najwięcej roślin znajduje się
w pobliżu głównych dróg państwowych łączących Ustkę z innymi miastami
[nr13, nr12,nr22], przy torach kolejowych [stanowiska nr 7,8,9,10,11] oraz przy
nadmorskiej promenadzie [stanowiska 1,2,24-38].
Dyskusja
Na terenie Ustki stwierdziłam występowanie Impatiens glandulifera,
Reynoutria japonica, Reynoutria sachalinensis i Rosa rugosa. Nie stwierdziłam
4
występowania Reynoutria xbohemica oraz Heracleum Sosnowski. Barszcz,
którego występowanie zostało stwierdzone w roku 1974 [1], został zapewne
usunięty, bowiem w miejscu jego wcześniejszej lokalizacji obecnie znajdują się
zabudowania. Rdestowiec sachaliński, zaliczany do gatunków inwazyjnych
zadomowionych ma 19 punktów (w 21 punktowej skali) w kategorii
inwazyjności i zalicza się do IV kategorii, oznacza to między innymi, że gatunki
zaliczane do tej grupy nadal się rozprzestrzeniają [6]. Stwierdzenie to
potwierdzają moje wyniki. Stanowisko nr 10 i 11 na ulicy Ogrodowej w roku
2011 zajmowało powierzchnię około 300m² [1] według moich wyników
powierzchnia ta zwiększyła się o około 50 m². Rdestowiec sachaliński notowany
jest najczęściej w ogrodach, parkach, na brzegach rzek, skrajach lasów,
nieużytkach, przydrożach [2]. Zlokalizowałam ten gatunek na skrajach lasów
i w ogrodach.
Niecierpek gruczołowaty ma punktów 16 i również zalicza się do IV
kategorii. Jego występowanie zostało stwierdzone w porcie usteckim w roku
1977 [1], natomiast ja tego stanowiska nie zlokalizowałam, być może jest to
skutkiem rozwoju gospodarczego portu, pojawienia się nowych budynków, co
wiąże się z wycinaniem roślin w ogóle. Stwierdziłam natomiast występowanie
wielu innych stanowisk, co świadczy o szybkim rozprzestrzenianiu się tego
gatunku. [stanowiska 5,7,12,13,16,21]. Niecierpek gruczołowaty występuje
głównie w pobliżu rzek wód, na polach [2], natomiast prawie wszystkie
stanowiska, które udało mi się zlokalizować znajdują się w lesie lub na jego
obrzeżach i żadne ze stanowisk niecierpka nie znajduje się przy znajdującej się
w Ustce rzece Słupi. Stanowisko nr 5, które znajduje się najbliżej rzeki,
oddzielone jest od niej torami kolejowymi, ulicą, osiedlem domków rodzinnych
oraz pasem roślinności znajdującej się przy rzece.
Rdestowiec japoński ma 21 punktów, oznacza to iż jest to najbardziej
inwazyjny gatunek spośród badanych przeze mnie. Rozprzestrzenia się bardzo
szybko i gęstość osobników jest bardzo duża [6]. Wg moich wyników w Ustce
znajduje się tylko jedno stanowisko, jednak ma największą gęstość osobników
ze wszystkich badanych przeze mnie gatunków. Zajmuje on ekosystemy
antropogeniczne przydroża, nasypy kolejowe, różnego rodzaju nieużytki
miejskie oraz łatwo rozprzestrzenia się na brzegach wód [2].
Rdestowiec japoński, sachaliński oraz niecierpek gruczołowaty to gatunki
inwazyjne w skali kraju, nastomiast Rosa rugosa zaliczona jest do gatunków
inwazyjnych regionalnie. Gatunek ten zaliczany jest również do IV kategorii
(wskaźnik inwazyjności – 16) [6]. Stanowi zagrożenie dla nadmorskich wydm
szarych, wydm śródlądowych obsadzonych wierzbą piaskową oraz dla
porastających wydmy nadmorskie lasów mieszanych i borów [6]. Roślinność
potencjalna Ustki to Empetro nigri-Pinetum [11], jest to nadmorski bór sosnowy
rosnący na glebach bielicowych wytworzonych z nadmorskich wydm szarych
[13], czyli tych właśnie, które zagrożone są inwazją róży pomarszczonej.
Drugim typem roślinności potencjalnej występującej w Ustce jest Fago5
quercetum [11] czyli las dębowo-bukowy, w którym często występuje także
sosna [12]. Jest to bór mieszany występujący także na glebach piaszczystogliniastych lub drobnopiaszczystych [12, 14]. Jest to także typ siedliska
zagrożony inwazją róży pomarszczonej [6]. Informacje uzyskane z Urzędu
Morskiego w Słupsku, potwierdzają moje przypuszczenia o pochodzeniu licznej
populacji R. rugosa w pasie nabrzeża wzdłuż promenady. Dokonywane tam
były we wcześniejszych latach nasadzenia m. in. róży, w celu umocnienia
wydm.
Piśmiennictwo
1. Błoch-Orłowska J., Żołkoś K.(2012) Podsumowanie stopnia zbadania
rozmieszczenia inwazyjnych gatunków roślin na Pomorzu GdańskimGdańsk
2. Dajdok Z., Pawlarczyk P. (2009) Inwazyjne gatunki roślin systemów
mokradłowych Polski-Wydawnictwo Klubu Przyrodników, Świebodzin
3. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011r. w sprawie
listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia
mogą zagrozić gatunkom rodzimym
4. Sudnik-Wójcikowska B. Rośliny synantropijne (2011) MULTICO
Oficyna Wydawnicza, Warszawa
5. Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Urbisz A., Danielewicz
W.(2011)- identyfikacja i kategoryzacja roślin obcego pochodzenia
6. Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., ZającM., Zając A., Urbisz A., Danielewicz
W., Hołdyński C.(2012) Rośliny obcego pochodzenia ze szczególnym
uwzględnieniem gatunków inwazyjnych, Generalna Dyrekcja Ochrony
Środowiska, Warszawa
7. http://pl.wikipedia.org/wiki/Archeofit
8. http://pl.wikipedia.org/wiki/Rosa_rugosa
9. http://www.grzyby.pl/cgi-local/atpol-calculator.cginr
10.http://www.ustka.ug.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article
&id=272&Itemid=157
11.http://www.igipz.pan.pl/tl_files/igipz/ZGiK/opracowania/roslinnosc_poten
cjalna/A1.png
12.http://slownik.ekologia.pl/116_Encyklopedia_lesna/5698_3_F_0_Fago_Q
uercetum_petraeae_TX_1955.html
13.http://pl.wikipedia.org/wiki/B%C3%B3r_ba%C5%BCynowy
14.http://www.eko.org.pl/lkp/siedliska/polska.html
15.http://pl.wikipedia.org/wiki/Rdestowiec
6