Jesteśmy cząstką przyrody

WSTĘP
Wszyscy jesteśmy świadkami ogromnego tempa rozwoju cywilizacji. Jesteśmy
zadowoleni z odkryć przyrodniczych. Chętnie korzystamy z dóbr techniki. Cieszy nas rozwój
przemysłu, zapewniający nam komfortowy styl życia. Otwierają się przed nami nowe
perspektywy, zwiększają możliwości. Ale czas licznych odkryć i wynalazków technicznych
to nie tylko okres radości, to też czas zmagań i walki z ujemnymi stronami postępu.
Aby zahamować coraz częstszą i coraz brutalniejszą ingerencję w prawa natury
(zatrucie środowiska, wzrost zachorowań ludzi, niszczenie świata roślin i zwierząt), rządy
różnych krajów podejmowały uchwały dotyczące ochrony środowiska. Mimo starań rządów
(w tym polskich) procesy eksploatacji i degradacji przyrody wciąż rosły. Pojawiła się więc
paląca konieczność budzenia świadomości środowiskowej i ekologicznej wśród całego
społeczeństwa, potrzeba kształtowania życia w taki sposób, aby panowała w nim równowaga
między niszczącą produkcją przemysłową a utrzymaniem zdrowego środowiska. W tym też
celu powstała koncepcja kształtowania świadomości społeczeństwa w duchu poszanowania
środowiska przyrodniczego i świadomego realizowania celów dotyczących rozwoju ekologii.
Koncepcję tę nazwano edukacją ekologiczną.
Edukację tą wprowadzono do wszystkich szkół. Ważnym zadaniem dydaktycznym i
wychowawczym nauczycieli stało się wyzwolenie i utrwalenie u dzieci potrzeby życia
zgodnie z ideami harmonijnego rozwoju. Na szkołach spoczęła odpowiedzialność
wykształcenia pozytywnych postaw przyszłych pokoleń w stosunku do otaczającego nas
środowiska.
Elementy ekologii pojawiły się już w wychowaniu przedszkolnym i w nauczaniu
zintegrowanym. Dzieci w młodszym wieku szkolnym powinny jednak być objęte
systematycznym, dobrze zaplanowanym, konkretnym działaniem, by skutecznie i efektywnie
kształtować predyspozycje ekologiczne. Powstała więc potrzeba stworzenia i wdrożenia
programu ekologii dla dzieci klas I-III dostosowanego do potrzeb i możliwości zarówno
dzieci, jak i regionu, w którym one mieszkają.
Proponowany program przewiduje rozszerzenie materiału o problematykę ekologiczną
wykraczającą poza treści w realizowanych programach edukacyjnych dla klas I–III. Ma on
wyposażyć uczniów w określone wiadomości, umiejętności i postawy, w przystępny sposób
przybliżyć dzieciom świat przyrody, uświadomić, że są jej częścią oraz uwrażliwić na
przejawy degradacji środowiska i rozwijać pozytywne zachowania wobec ochrony
przyrody.
Dodatkowym aspektem stworzenia programu są walory przyrodnicze najbliższego
środowiska, należącego do gminy Pełczyce. Chropawo położone jest w północno-wschodniej
części niezwykle malowniczego Pojezierza Myśliborskiego. Wieś znajduje się tuż przy
Barlinecko-Gorzowskim Parku Krajobrazowym, który stanowi ważne ogniwo w sieci terenów
cennych przyrodniczo. Wyróżnia się szczególnymi walorami geograficzno-przyrodniczymi.
Jego krajobraz urozmaica Rezerwat Skalisty Jar Liberta, aleja 200-letnich dębów w pobliskim
Żydowie, płynąca w okolicach rzeka Płonia, która prowadzi wody wysokiej jakości. Cennym
bogactwem są tu lasy z przewagą drzew iglastych i domieszką wielu gatunków drzew
liściastych. Na uwagę zasługują rośliny chronione, będące pod całkowitą lub częściową
ochroną prawną oraz liczne dzikie zwierzęta.
Szkoła Podstawowa w Chrapowie usytuowana jest w otoczeniu pięknego lasu. Oprócz
lasów, wokół szkoły występują różne ekosystemy (park, pola, łąki, zbiorniki wodne), które
umożliwią naturalne zdobywanie wiedzy, rzeczywiste bycie blisko natury, działanie na rzecz
ochrony przyrody i współdziałanie z ludźmi przejawiającymi troskę o środowisko.
1
I. CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU
Program ekologiczny napisany został z myślą o uczniach I etapu edukacyjnego szkoły
podstawowej bez podziału na kolejne klasy I, II, III. Realizowanie go przewidziane jest
w ramach nauczania zintegrowanego w klasach młodszych.
Treści podzielone zostały na kręgi tematyczne:
I. Przyroda naszej okolicy
II. Ekologia w moim otoczeniu
III. Ochrona środowiska w domu i zagrodzie
IV. Człowiek elementem środowiska przyrodniczego
Zarysowane nazwami kręgów treści są bardzo bliskie każdemu dziecku, gdyż podstawą
wyjścia było najbliższe środowisko oraz problemy z jego degradacją i ochroną.
Zaproponowane w programie treści nauczania należy traktować jako sposobność do realizacji
zakładanych celów ogólnych i szczegółowych związanych z ekologią. Dobór treści zawartych
w tym programie odpowiada założeniom Podstawy programowej.
Program, oprócz celów, treści, procedur osiągania celów, zawiera przewidziany zakres
umiejętności, jakie dzieci będą zdobywały w trzyletnim cyklu edukacyjnym oraz sposoby
ewaluacji.
Zakłada się, iż nabycie przez dziecko postulowanych wiadomości i umiejętności wpłynie
na jego postawę życiową, a wtedy odpowiedzialność ekologiczna stanie się jednym
z priorytetów w hierarchii uznawanych przez nie wartości.
Proponowany przydział godzin do realizacji poszczególnych kręgów tematycznych w
ciągu roku szkolnego w klasach I, II, III.
Lp.
KRĘGI TEMATYCZNE
1.
PRZYRODA NASZEJ OKOLICY
2.
EKOLOGIA W MOIM OTOCZENIU
8
8
8
3.
OCHRONA ŚRODOWISKA W
DOMU I ZAGRODZIE
CZŁOWIEK ELEMENTEM
ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
RAZEM
11
11
11
11
11
11
44
44
44
4.
5.
PRZEWIDYWANA
ILOŚĆ GODZIN
KL. I KL. II KL.III
14
14
14
Godziny będą realizowane w ramach zajęć dydaktycznych na dodatkowej godzinie
z dyspozycji dyrektora oraz w ramach zajęć pozalekcyjnych.
2
II. SZCZEGÓŁOWE CELE EDUKACYJNE - KSZTAŁCENIA
I WYCHOWANIA EKOLOGICZNEGO
Program edukacji ekologicznej w nauczaniu zintegrowanym oparty jest na
obowiązującej Podstawie programowej MENiS.
Głównym celem edukacji uczniów w młodszym wieku szkolnym zawartym w Podstawie
programowej jest (...) wspomaganie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju (…) każdego
dziecka. Dlatego też program ten zakłada wyzwolenie i utrwalenie u dzieci potrzeby życia
zgodnie z ideami zrównoważonego rozwoju poprzez:
rozbudzanie potrzeby kontaktu z przyrodą,
uzmysłowienie, że obserwacja jest podstawową metodą zdobywania wiedzy o
otaczającym nas środowisku,
zachęcenie do obserwowania świata naturalnego,
budzenie wrażliwości na piękno przyrody,
umiejętności służące zdobywaniu wiedzy (czytania, pisania, rachowania),
poznawanie zasad ochrony środowiska,
wprowadzanie, kształtowanie i poszerzanie pojęć dotyczących ekologii,
zdobywanie informacji o tematyce ekologicznej z różnych dostępnych źródeł (czasopism,
książek, albumów, atlasów, słowników, encyklopedii itp.) oraz dzielenie się zdobytą
wiedzą,
poznawanie sposobów ochrony różnych składników środowiska naturalnego,
uzmysłowienie zależności między stanem środowiska a zdrowiem człowieka,
umiejętność działania w różnych sytuacjach szkolnych i pozaszkolnych,
wykonywanie badań, doświadczeń, pomiarów – analizowanie ich,
umiejętność zastosowania zdobytej wiedzy w nowej sytuacji,
uczestnictwo w pracach na rzecz środowiska,
przestrzeganie podstawowych zasad ochrony środowiska,
poczucie przynależności do społeczności szkolnej, środowiska lokalnego, regionu, kraju,
poznawanie wartości, którymi kierują się ludzie przyjaźni środowisku,
budowanie systemu wartości opartego na zasadach zgodnych z ochroną środowiska,
umiejętność nawiązywania i utrzymywania poprawnych kontaktów z innymi dziećmi,
dorosłymi, osobami niepełnosprawnymi, przedstawicielami innej narodowości,
umiejętność przeprowadzania rozmów, wywiadów.
3
III. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW
Podstawowym założeniem niniejszego programu ekologicznego jest wyposażenie
uczniów w niezbędne wiadomości i umiejętności.
Osiąganie zamierzonych celów zdeterminowane jest:
• poznaniem treści poszczególnych obszarów tematycznych,
• dobrą organizacją i warunkami przebiegu procesu wychowawczo-dydaktycznego,
• dostosowaniem zadań do potrzeb i możliwości poszczególnych dzieci,
• kształtowaniem pozytywnego nastawienia do świata przyrody,
• odwoływaniem się do dziecięcych przeżyć, doświadczeń, wiadomości i umiejętności,
• tworzeniem sytuacji umożliwiających poznawanie środowiska przyrodniczego,
• sprzyjaniem budowaniu systemu wartości opartego na zasadach zgodnych z ochroną
środowiska.
Jednym z wielu ważnych uwarunkowań jest także stosowanie atrakcyjnych form i metod
pracy opartych na: obserwacji, pokazie, przekazie słownym, pogadance, dyskusji, przykładzie
osobistym, projekcji filmów i pokazie multimedialnym, doświadczeniu, zajęciach
praktycznych, hodowli, działaniu, wycieczce, spotkaniu z ciekawymi ludźmi, wykorzystaniu
komputera, zajęciu w terenie, gromadzeniu różnorodnych materiałów, czytaniu literatury o
tematyce przyrodniczej i ekologicznej, różnorodnych zabawach, grach dydaktycznych,
zajęciach dramowych, konkursach o tematyce ekologicznej, wystąpieniach (np. inscenizacja),
współpracy z organizacjami ekologicznymi.
W wyniku prawidłowego wykorzystania tych metod uczeń powinien być człowiekiem
rozsądnym, twórczym, myślącym, dbającym o otaczające go środowisko.
Rolą nauczyciela w osiąganiu założonych celów jest wprowadzenie modyfikacji w
treściach, metodach nauczania oraz stylu kierowania zespołem dziecięcym. Uświadomienie
sobie, iż osobowość nauczyciela ma wielkie znaczenie dla kształtowania się osobowości
ucznia, a w szczególności ucznia będącego w młodszym wieku szkolnym. Nadrzędnym
zadaniem nauczyciela jest jednak wspomaganie i pobudzanie rozwoju każdego dziecka, a nie
realizacja programu.
Rolą rodziców w osiąganiu założonych celów jest włączenie się do realizacji procesu
edukacyjnego.
4
IV.
PROGRAM
I. PRZYRODA NASZEJ OKOLICY
TREŚCI NAUCZANIA
1. Co to jest przyroda?
2. Co to jest środowisko?
3. Nasza miejscowość i jej walory
przyrodnicze
4. Najpiękniejsze przyrodniczo
miejsca naszej okolicy
5. Najbardziej zdewastowane
miejsca w naszej okolicy
6. Woda źródłem życia
7. Rzeka Płonia
8. Czego rośliny potrzebują
do życia?
9. Flora i fauna w najbliższych
ekosystemach
10. Bocian biały
11. Jak zachowywać się w pobliżu
ptasich gniazd?
12. Obserwacja środowiska
w zależności od pór roku
13. Co to są parki krajobrazowe?
14. Co to jest ogród dendrologiczny?
PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW
PRZEWIDZIANE OSIĄGNIĘCIA
UCZEŃ POTRAFI:
1. Wycieczki po terenie wsi oraz na pobliskie ekosystemy •
(las, pole, łąka, staw)
•
2. Opracowanie mapki najbliższych okolic Chrapowa
z uwzględnieniem położenia miejscowości oraz
ciekawych miejsc przyrodniczych
•
3. Wycieczki krajoznawczo-przyrodnicze np. do
Barlinecko-Gorzowskiego Parku Krajobrazowego, do
Rezerwatu Skalistego Jar Liberta w Równie, w aleję
200-letnich dębów w pobliskim Żydowie, nad rzekę
Płonię
6. Obserwacja bocianiego gniazda i jego mieszkańców –
wykonywanie notatek i ilustracji
7. Wycieczka do ogrodu dendrologicznego
w Przelewicach
8. Zajęcia w klasach
nawiązać emocjonalną więź ze
środowiskiem, czuć się jego częścią
prezentować walory przyrodnicze okolicy
Chrapowa
•
rozpoznawać podstawowe gatunki roślin
i zwierząt najbliższego środowiska
•
omówić zmiany zachodzące w środowisku
przyrodniczym
•
wskazać cechy szczególne wybranych
elementów krajobrazu naturalnego
w swojej okolicy
•
gromadzić informacje
•
określić znaczenie wody w życiu
organizmów żywych
•
obserwować obiekty przyrodnicze
4. Doświadczenie – czego potrzeba roślinom do życia
5. Wykonanie zielnika i albumów pospolitych drzew
i krzewów
określić, co to jest przyroda
5
II. EKOLOGIA W MOIM OTOCZENIU
TREŚCI NAUCZANIA
1. W jaki sposób możemy
chronić przyrodę?
2. Wpływ człowieka na stan
środowiska najbliższego
regionu
3. Co zanieczyszcza naszą wodę?
4. Co zanieczyszcza naszą glebę?
5. Co zanieczyszcza nasze
powietrze?
6. Rośliny i zwierzęta chronione
spotykane na naszym terenie
7. Pomagamy żyć roślinom
i zwierzętom
8. Apel o tematyce ekologicznej
PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW
PRZEWIDZIANE OSIĄGNIĘCIA
UCZEŃ POTRAFI:
1. Wycieczka do oczyszczalni ścieków w Pełczycach •
2. Wycieczka na pobliskie dzikie wysypisko śmieci
w Chrapowie
•
3. Wycieczki do szkółki leśnej - spotkania i wywiady
z leśniczym na temat ochrony przyrody i jej
•
zagrożeń, sposobów pomagania roślinom
i zwierzętom
•
4. Wycieczki na pobliskie ekosystemy (las, pole,
łąka, staw)
5. Udział w akcjach ekologicznych tj. Sprzątanie
świata, Dzień Ziemi, itp.
8. Zabawy dramowe nawiązujące do zachowań
proekologicznych
9. Pogadanki i dyskusje, analiza atlasów
wyjaśnić pojęcia z zakresu ochrony
środowiska
zapobiegać dewastacji środowiska
wskazać wpływ człowieka na stan
środowiska
•
wymienić chronione rośliny i zwierzęta
•
wskazać elementy środowiska i omówić
stan okolicznej gleby, powietrza, wody,
roślin i zwierząt
•
przeprowadzić wywiad
•
przygotować odpowiednie pożywienie
dla zwierząt leśnych
•
wspólnie przygotować apel
6. Wystąpienia, inscenizacje o tematyce ekologicznej
7. Udział w konkursach o tematyce ekologicznej
wskazać formy ochrony środowiska
w najbliższej okolicy
6
III.
TREŚCI NAUCZANIA
1. Czy śmieci to problem?
2. Jak żyć ekologicznie we
własnym domu (śmieci, gaz,
woda, energia, elektryczna)?
3. Substancje niebezpiecznie
i trujące w otoczeniu
4. Oszczędzanie energii
elektrycznej i cieplnej
5. Racjonalne korzystanie
z zasobów wodnych
6. Segregacja odpadów i śmieci
7. Recyckling
8. Czy hałas to też
zanieczyszczenie – jak z nim
walczyć?
9. Co to jest gospodarstwo
agroturystyczne i jakie jest
jego znaczenie?
10. Uczymy się opiekować
zwierzętami
11. Dlaczego nie wolno wypalać
traw?
OCHRONA ŚRODOWISKA W DOMU I ZAGRODZIE
PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW
PRZEWIDZIANE OSIĄGNIĘCIA
UCZEŃ POTRAFI:
•
wyciągnąć odpowiednie wnioski
•
racjonalnie wykorzystywać wodę
w domu i w szkole
•
odczytać stan licznika wodnego
3. Redagowanie do kroniki klasowej tekstów
o działaniach ekologicznych
•
wybrać korzystne rozwiązania dla
środowiska
4. Projekcja filmów, prezentacji multimedialnych
z zakresu ekologii
•
wykazać się wiadomościami
i umiejętnościami
5. Wycieczka do gospodarstwa agroturystycznego
•
zastosować w praktyce zdobytą wiedzę
dotyczącą zasobów wodnych i energii
1. Dyskusja na temat potrzeby działań
proekologiczny w domu i zagrodzie
2. Konkursy np. wiedzy ekologicznej, na
najpiękniejszą zabawkę z materiałów wtórnych,
poetycki itp.
6. Wycieczka do stadniny koni
•
7. Zbiórka surowców wtórnych (makulatura, baterie,
puszki aluminiowe)
•
segregować odpady
8. Hodowla chomika w klasie
odróżniać puszki aluminiowe od
metalowych (za pomocą magnesu)
•
9. Pisanie propozycji jakie zmiany dotyczące
ochrony środowiska wprowadzę w domu i zagrodzie •
(śmieci, gaz, woda, energia, elektryczna) - dyskusja
•
7
wykonywać prace twórcze
opiekować się zwierzętami
przekazać zdobyte informacje
IV.
TREŚCI NAUCZANIA
1. Człowiek jako ważny element
środowiska
2. Człowiek w skażonym
środowisku też wymaga
ochrony
3. Ingerencja człowieka w
środowisko
4. Prawidłowy sposób odżywiania
5. Zdrowy styl życia
6. Jak zdrowo i bezpiecznie
spędzać czas
7. Zdrowa żywność
8. Choroby spowodowane
zanieczyszczeniem środowiska
9. Patron ekologów - św.
Franciszek z Asyżu – biografia
godna naśladowania
10. Współpraca z organizacjami
ekologicznymi - Liga Ochrony
Przyrody
11. Książka i czasopismo źródłem
przeżyć i wiedzy
CZŁOWIEK ELEMENTEM ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW
PRZEWIDZIANE OSIĄGNIĘCIA
UCZEŃ POTRAFI:
1. Wycieczka do piekarni „Ceno” w Pełczycach
•
wymienić elementy środowiska
2. Wykonanie zdrowego posiłku
•
uważnie słuchać
3. Konstruowanie jadłospisu
•
prawidłowo się zachowywać
4. Zapoznanie się z oznaczeniami szkodliwych dla
•
zdrowia substancji na produktach spożywczych oraz
wykonanie wystawki opakowań tych produktów
•
5. Spotkania i pogadanki z pielęgniarką na temat
zdrowego stylu życia
•
7. Piknik w plenerze
•
8. Pokaz komputerowy prezentacji multimedialnych:
„Patron ekologów - św. Franciszek z Asyżu” oraz
„Zatrucie środowiska a zdrowie człowieka”
•
9. Zakupienie drzewek prze nauczyciela, wspólne
sadzenie roślin
12. Czytanie książek o tematyce ekologicznej
8
dokonać wyboru produktów kierując
się zdobytą wiedzą ekologiczną
zaplanować zdrowy styl życia
wyjaśnić, jaki wpływ na organizmy
żywe mają zanieczyszczenia
wskazać wpływ związków
chemicznych na żywność
•
korzystać z różnych źródeł
informacji
•
aktywnie spędzić swój wolny czas
•
czytać ze zrozumieniem i wybierać
najważniejsze informacje
10. Wstąpienie do LOP
11. Czytanie czasopism dostarczanych przez koło
samodzielnie wykonać zdrowy
posiłek i estetycznie go podać
V.
EWALUACJA
Istotnym elementem w pracy pedagogicznej jest ewaluacja. Współczesne rozumienie
ewaluacji to nie tylko kontrola, ocena, zbieranie danych, to przede wszystkim – refleksja
własna ukierunkowana na rozwój.1
Kryterium oceny nie jest stan wiedzy ucznia w danym momencie, ale jego praca, włożony
wysiłek, umiejętności i postępy. Nie stosuje się żadnych testów ani typowych sprawdzianów.
Nauczyciel dokonuje obserwacji ciągłej, całościowej i kompleksowej ucznia, przeprowadza
z nim rozmowy i gromadzi wytwory jego pracy.
1
J. Krzyżewska, Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolne,. AU OMEGA Suwałki 1998.
9