można pobrać pod tym linkiem.

HAFTY KRAKOWIAKÓW ZACHODNICH
Wyróżnia się dwie grupy etnograficzne Krakowiaków: wschodnich, zasiedlających tereny rolnicze na północny wschód od Krakowa, i zachodnich, ściśle związanych z terenami rolniczo
-przemysłowymi miasta. Strój Krakowiaków zachodnich noszono od święta w różnych
wsiach wokół miasta. Część z nich stała się później dzielnicami Krakowa – jak Bronowice
czy Mogiła (dziś należąca do Nowej Huty). Kosztowny ubiór był zróżnicowany głównie pod
względem zdobienia, które oceniane jest jako szczytowe osiągnięcie zdobnictwa ludowego.
Najsłynniejsze z nich są krakowskie hafty, bogate i różnorodne. Niekiedy stanowiły ważne
źródło dochodu, angażujące również mężczyzn. Haftowano płócienne części stroju kobiecego
oraz sukienną, wełnianą i aksamitną odzież dla kobiet i mężczyzn. W męskim stroju najbogatsze zdobienia można znaleźć na sukmanach i kaftanach, ale haftowano je rzadko i skromnie:
na kaftanach umieszczano koliste motywy lub schematyczne drzewko. Odzież damską
przeciwnie – szczególnie wyszywano gorsety i kaftany.
Posługiwano się haftem płaskim oraz haftem angielskim. Oba typy można znaleźć na
kobiecych koszulach, zapaskach i spódnicach. Pierwszy z nich charakteryzuje się motywami kwiatowymi, które rozwinęły się z drobnego wzoru w rozbudowany: bogaty kolorystycznie, w formie dużych piwonii lub róż, cieniowanych i naturalistycznych. Samym
haftem płaskim ozdabiano głównie gorsety, tiulowe chustki, a od początku XX w.
również kaftany. W ten sposób ozdabiano też – białymi wyszyciami – tiulowe chustki,
sukmany i paradne męskie koszule. Chusty czepcowe ozdabiano natomiast białym
haftem angielskim, wyszywając duże kwiatowe motywy. Haft angielski, występujący
w białej odmianie, łączy w sobie haft płaski i ażurowe kompozycje, które składają
się w motywy roślinne (kwiatki, listki, gałązki, winne grono), serduszka, palmety
i ślimacznice. Tworzy też ząbki z różnej wielkości dziurek na brzegach stroju. Wzory
komponowano na bieżąco w czasie pracy, łącząc w niepowtarzalny sposób kilkanaście motywów. Obok nich mogły pojawiać się napisy informujące o właścicielu lub
dacie powstania stroju.
Organizatorzy:
Partner:
Projekt zrealizowany przy
wsparciu finansowym
Województwa
Małopolskiego
Na pierwszej stronie
bluzka kobieca
z granatowego aksamitu.
Obiekt z kolekcji Muzeum
Etnograficznego
im. Seweryna
Udzieli w Krakowie,
zdjęcie pochodzi
z wzornika inspiracji
etnograficznych,
www.etnodizajn.pl/wzornik
HAFTY GÓRALI SPISKICH
Polski Spisz to obszar położony na południu, przy granicy ze Słowacją na wschód od
rzeki Białki i na zachód od Dunajca.
Na odrębność kulturową tego niewielkiego obszaru wpływały w przeszłości kultury
polska, słowacka, węgierska, a także saska i wołoska.
Obecnie odrębność tradycyjnego stroju spiskiego nie jest tak dostrzegalna jak
była niegdyś (do połowy XX wieku), a to z powodu ekspansywności kulturowej
bardziej wyrazistego Podhala.
Etnografowie dzielą tę grupę na trzy podgrupy, które różnią się strojem
i co za tym idzie charakterystycznymi haftami. Są to grupy jurgowska,
trybska i kacwińska.
Najstarsze i jednocześnie najbardziej ciekawe hafty występują na płótnie,
a dokładniej na koszulach, zarówno kobiecych jak i męskich. Są to hafty
jednokolorowe czarne lub brązowe wykonane ściegiem łańcuszkowym
lub warkoczykowym, a także krzyżykowym o motywach geometrycznych. Nowsze kobiece koszule były zdobione mereżkami.
Natomiast spiski haft na suknie wykonywany był ściegiem łańcuszkowym (przede wszystkim w Trybszu), a potem w miarę ewolucji haftu
zaczęły się pojawiać pętlicowe ozdoby sznurowe (w Jurgowie). Haftem
łańcuszkowym, kolorowa nicią były zdobione męskie lejbiki we wzory
geometryczno-roślinne.
Najbogacej zdobione były spodnie – w formie parzenicy. Parzenice ewoluowały z pętlicowych ozdób sznurowych do bardziej rozbudowanych
form hafciarskich przede wszystkim kwiatowych wykazujących wpływy
podhalańskie (wieś Trybsz), ale także węgierskie (wsie Kacwin i Nowa
Biała).
Sukmany spiskie zdobione były pętlicami oraz haftem o motywach
roślinnych. Hafty w kształcie kwiatów najczęściej tulipanowych zdobiły
kożuchy, zarówno kobiece jak i męskie.
Organizatorzy:
Partner:
Projekt zrealizowany przy
wsparciu finansowym
Województwa
Małopolskiego
Na pierwszej stronie
gorset kobiecy,
tzw. wist złotogłowy.
Obiekt z kolekcji Muzeum
Etnograficznego
im. Seweryna
Udzieli w Krakowie,
zdjęcie pochodzi
z wzornika inspiracji
etnograficznych,
www.etnodizajn.pl/wzornik
HAFTY LACHÓW SĄDECKICH
W grupie etnograficznej Lachów wyróżnia się mieszkańców okolic Limanowej,
okolic Dobrej i Szczyrzyca, oraz wschodniej części Sądecczyzny. Tych ostatnich –
Lachów Sądeckich – aż do II wojny światowej wyróżniały w regionie różnorodne
i obfite hafty. Ozdabiali nimi męskie i damskie koszule i kaftany, odświętne czepce,
spódnice, zapaski, katany, a także męskie kamizelki, spodnie do kaftana, gurmany.
Było to zajęcie przede wszystkim mężczyzn; kobietom powierzano ozdabianie
tylko koszul, a czasami gorsetów i wizytek. Bardziej przystrajano też odzież męską:
haftowano wszystkie najważniejsze elementy stroju. W tym również ciosek –
charakterystyczny dla regionu odpowiednik krawata, zawiązywany pod szyją.
Wśród kolorowych nici dominował czerwony.
Stosowano hafty jednobarwne do płócien lnianych i bawełnianych
oraz wielokolorowe na suknie i innych tkaninach fabrycznych,
a także hafty koralikowe na tkaninach sukiennych i aksamicie.
Łączono haft ozdobnie nakładany i ścieg łańcuszkowy z naszyciami na bawełnianych i wełnianych tkaninach fabrycznych.
Haftowano, łącząc w niepowtarzalny wzór kilka motywów, głównie
roślinnych. Najbardziej z nich znany jest kwiatek podegrodzki – pąki
rozmieszczone symetrycznie na falistej łodyżce zakończonej trzema
listkami. Umieszczany z przodu i z tyłu gorsetu, wyróżniał go od gorsetów z innych rejonów Polski. Koszule ozdabiano motywami serca,
tulipana, rombu i innych elementów kwiatowych i geometrycznych.
Symetryczne drzewko życia umieszczano na jednym z rogów chusty
czepcowej, ozdabiając gałązki niewielkimi kwiatkami i listkami. Innym
popularnym motywem była falista linia z wypełnieniami i symetrycznie
zakomponowane bukiety haftowane na męskich kaftanach, a sercówki na
spodniach.
Organizatorzy:
Partner:
Projekt zrealizowany przy
wsparciu finansowym
Województwa
Małopolskiego
Na pierwszej stronie
gorset kobiecy
z czarnego aksamitu
wyszyty koralikami.
Obiekt z kolekcji Muzeum
Etnograficznego
im. Seweryna
Udzieli w Krakowie,
zdjęcie pochodzi
z wzornika inspiracji
etnograficznych,
www.etnodizajn.pl/wzornik