zarządzanie ochroną środowiska na przykładzie analiz

ZN WSH Zarządzanie 2016 (1), s. 361-369
Oryginalny artykuł naukowy
Original Article
Data wpływu/Received: 18.12.2015
Data recenzji/Accepted: 10.01.2016/16.01.2016
Data publikacji/Published: 2.03.2016
Źródła finansowania publikacji: środki własne Autora
DOI: 10.5604/18998658.1199392
Authors’ Contribution:
(A) Study Design (projekt badania)
(B) Data Collection (zbieranie danych)
(C) Statistical Analysis (analiza statystyczna)
(D) Data Interpretation (interpretacja danych)
(E) Manuscript Preparation (redagowanie opracowania)
(F) Literature Search (badania literaturowe)
dr hab. Piotr Pachura, prof. PCz.A B C E F
mgr inż. Katarzyna Wancisiewicz A B C E F
mgr inż. Rafał Rozpondek A B C E F
Politechnika Częstochowska
ZARZĄDZANIE OCHRONĄ ŚRODOWISKA NA PRZYKŁADZIE
ANALIZ GEOSTATYSTYCZNYCH OSADÓW DENNYCH
ENVIRONMENTAL MANAGEMENT - AN EXAMPLE OF GEOSTATISTICAL BOTTOM SEDIMENTS ANALYSIS
Streszczenie: Zagadnienia ochrony środowiska stanowią jeden z najbardziej aktualnych obszarów interdyscyplinarnych prac naukowych, łącząc w sobie zarówno wiedzę i praktykę dziedzin nauk przyrodniczych, jak i nauk społecznych, w tym nauk o zarządzaniu. Jednym z najbardziej klasycznych
przykładów interdyscyplinarności wiedzy jest obszar rozwijających się studiów w zakresie gospodarki
przestrzennej. Wielowymiarowość zjawisk przestrzennych związanych zarówno ze zmianami klima-
362
Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas. Zarządzanie
tycznymi, jak i coraz większą antropopresją na środowisko stawiają wiele poważnych wyznań przed
społecznościami wielu dyscyplin nauki. Celem niniejszego opracowania jest prezentacja założeń analiz
geostatystycznych w powiązaniu z zastosowaniem Geograficznych Systemów Informacyjnych (GIS)
jako praktycznych narzędzi służących pozyskiwaniu cennych informacji o stanie środowiska w kontekście zarządzania ochroną zasobów naturalnych.
Słowa kluczowe: zarządzanie środowiskiem, analizy geostatystyczne, Geograficzne Systemy Informacyjne (GIS)
Abstract: Environmental issues are one of the most common areas of interdisciplinary research, combining both knowledge and practical application of natural and social science, including management
science. One of the most classic examples of interdisciplinary is the development of research in the
field of spatial planning. Multidimensionality of spatial phenomena related to both climate change and
increasing environmental anthropopressure pose a number of major challenges against communities
of many disciplines of science. The aim of this study is to present geostatistical analysis in conjunction
with Geographic Information Systems (GIS) as a practical tool for obtaining valuable information on
the condition of the environment in the context of the conservation management of natural resources.
Keywords: environmental management, geostatistical anlysis, Geographical Information System (GIS)
Wstęp
Gospodarka przestrzenna jest pojęciem interdyscyplinarnym. Dziedzina ta obejmuje
szeroką problematykę, która zarówno w sferze praktycznej, jak i teoretycznej wymaga
korzystania z wielu dodatkowych narzędzi. W zagadnieniach dotyczących zarządzania
środowiskiem jednym z instrumentów jest System Informacji Geograficznej (GIS). Jego
wykorzystanie polega między innymi na przeprowadzaniu analiz, monitoringu stanu oraz
jakości poszczególnych komponentów środowiska, zarządzaniu terenami chronionymi
i na planowaniu zrównoważonego korzystania z zasobów naturalnych. Całość działań pozwala na efektywne przewidywanie oraz wyznaczanie prawidłowych kierunków rozwoju
wraz z uwzględnieniem stanu obszarów przyrodniczych.
Aktualizowanie wiedzy o stanie chemicznym osadów dennych i wód jezior niezbędne
jest do gospodarowania wodami w dorzeczach, w tym do ich ochrony przed zanieczyszczeniami powstałymi w wyniku działalności człowieka.
Stan tej wiedzy powinien głównie dotyczyć stężeń metali ciężkich i szkodliwych substancji organicznych ulegających akumulacji w osadach. Badania te związane są z wypełnieniem zobowiązań wynikających z Dyrektywy 2000/60/WE, Dyrektywy 2008/WS/WE
oraz Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie i zakresie
gospodarowania wodami1.
Monitoring jakości osadów rzek i jezior oraz analiza ich zanieczyszczeń pozwolą na uzyRamowa Dyrektywa Wodna Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23.10.2000 r. (Dz.U.UE L z dnia 22
grudnia 2000 r.).
1
Zarządzanie ochroną środowiska na przykładzie analiz geostatystycznych osadów dennych
363
skanie informacji służącej ocenie bieżącego stanu wód oraz na realizację celów zawartych
w wytycznych Ramowej Dyrektywy Wodnej. Działania te mogą umożliwić ograniczenie
dopływu zanieczyszczeń do wód podziemnych i powierzchniowych oraz osiągnięcie dobrego stanu wód. W tym zakresie analiza pozwoli na określenie stopniowej redukcji zanieczyszczeń substancjami niebezpiecznymi oraz wdrożenie działań niezbędnych do odwrócenia niebezpiecznej polityki przemysłowej prowadzonej w środowisku przez człowieka2.
Określenie stanu wód powierzchniowych i osadów dennych są nierozerwalnie ze sobą
związane, z uwagi na to że w objętości zbiornika zachodzi wiele procesów, w tym wymiana
substratów w układzie powietrze – woda – osad denny – organizmy żywe3. Właściwości
osadów dennych w wodach powierzchniowych zależne są od wielu parametrów oraz obecności organizmów żywych. Jednak większe zagrożenie dla stanu wód powierzchniowych,
a więc i osadów dennych, stanowią metale ciężkie (Zn, Cd, Pb), które dostarczane są ciekami wodnymi wpływającymi do zbiornika wodnego. Nie można także pominąć doprowadzanych przez nie substancji organicznych wpływających na stan wody i osadów dennych.
Taki stan rzeczy zależy także od rozwoju nowych technologii przemysłowych, rolnictwa, a także wzrostu konsumpcji. Przyczynia się to do powiększenia ilości i różnorodności związków chemicznych oraz ich mieszania przy dostarczeniu do środowiska wodnego. Badania toksyczności wykonuje się zwykle w oparciu o biotesty. Wykorzystuje się
w nich zjawisko luminescencji bakterii świecących, która spowodowana jest obecnością
w komórkach żywych enzymu lucyferazy4. Niezwykle istotnym aspektem w prowadzeniu
badań osadów dennych jest ich rozmieszczenie, stopień zanieczyszczenia wraz z określeniem błędów ich wyznaczenia. Pomocnym narzędziem we wspomnianym zakresie wydaje się wykorzystanie geograficznego systemu informatycznego GIS.
1. Testy toksyczności osadów dennych
Testy toksyczności stanowią ważne narządzie w zakresie zarządzania środowiskiem naturalnym i służą między innymi do: atestacji związków dennych; wyznaczenia dopuszczalnych ładunków ścieków odprowadzanych do wód; określania stężeń związków chemicznych
bezpiecznych dla organizmów żywych, jak również określenia wskaźników jakości wody.
Dobór organizmów testowych wynika z roli, jaką pełnią w ekosystemie oraz ich wrażliwości na badane związki chemiczne. Podstawową zasadą badań ekotoksykologicznych
jest zastosowanie organizmów reprezentujących główne ogniwa łańcucha pokarmowego
– producentów i konsumentów5. Procedury testów są przedmiotem ustaleń normalizacyjnych zarówno w kraju, jak i na świecie. W Polsce ustanowiono normy badania toksyczności na: glonach Chlorella Vulgaris, skorupiakach Daphnia magna i Gammarus varsoviensis
oraz rybach Lebistes reticulatus. Wykaz norm ISO i ISO/EN obejmuje około 20 testów
Ibidem.
J. Dąbrowska, K. Lejcuś, Charakterystyka osadów dennych zbiornika Dobromierz, PAN, Kraków 2012.
4
R. Kalinowski, M. Załęska-Radziwiłł, Wyznaczanie standardów jakości osadów dennych na podstawie badań
ekotoksykologicznych, Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych, nr 40, IOŚ, Warszawa 2009.
5
Ibidem.
2
3
364
Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas. Zarządzanie
na różnych organizmach. W zestawieniu tym figuruje norma ISO 113480, która dotyczy
wpływu badanych substancji na redukcję emisji światła (przez iluminacyjne bakterie Vibrio Fisheri). Test ten wyróżnia się szybkością oznaczenia – wyniki otrzymywane są już po
15-45 minutach od rozpoczęcia eksperymentu. We wspomnianym badaniu porównywany jest poziom emisji światła bakterii w analizowanej substancji z próbką kontrolną, która
charakteryzuje się zerowym oddziaływaniem na bakterie.
2. Zanieczyszczenie organiczne i nieorganiczne w osadach dennych
Intensyfikacja rolnictwa i stosowanie dużych dawek nawozów to czynniki, które zwiększają zawartość fosforu w wodach powierzchniowych, a tym samym powodują ich eutrofizację. Dużą rolę w procesach zachodzących w objętości zbiornika odgrywają osady denne.
Materia ta zawiera zwykle większość gromadzonych w zbiorniku ładunków azotu i fosforu.
W warstwie powierzchniowej osadów może znajdować się ponad 90% fosforu zawartego
w całym zbiorniku. Jak podają źródła literaturowe6, związki biogenne są uwalniane z osadów do wód bardzo powoli. Nieorganiczne formy fosforu ulegają w osadach dennych przekształceniu w ortofosforany, związki azotu w jon amonowy, azotynowy lub azotanowy.
Wymiana powstałych związków z wodą zbiornika może zachodzić na drodze chemicznej lub mikrobiologicznej. W osadach istnieje cienka warstwa od kilku milimetrów do
kilku centymetrów, w której dominują procesy beztlenowe z udziałem bakterii. Rozkład
materii organicznej jest zwykle podstawowym mechanizmem zasilania wewnętrznego
zbiornika w substancje pokarmowe. Jak wiadomo7, zasadniczą i niekwestionowaną rolę
w procesach transformacji i kumulacji fosforu w zbiornikach wodnych odgrywają osady
denne. W warunkach tlenowych osady działają jak pułapka fosforowa, natomiast w beztlenowych stają się potężnym źródłem fosforu. Szczególna sytuacja występuje w płytkich,
ale żyznych wodach zbiornika. W okresach bezwietrznej pogody powstaje warstwa odtleniona, która powoduje uwalnianie się fosforu z warstwy przydennej. Falowanie miesza
te wody z całą masą wód zbiornika. Prowadzi to do zmniejszenia stężenia fosforu w powierzchniowych warstwach osadów dennych i wodzie przydennej. Takie zjawisko stwarza
warunki odpowiednie do ponownego wydzielania i gromadzenia fosforanów. Również
w warunkach tlenowych dochodzi do uwalniania się fosforu z powierzchni osadów. Część
fosforu zdeponowanego w osadach uwalnia się do wody poprzez aktywność fizjologiczną
i mechaniczną zwierząt bentonicznych. Tempo obiegu fosforu w zbiorniku wodnym jest
znacznie szybsze niż węgla i azotu, jego mineralizacja zachodzi w sezonie wegetacyjnym
w ciągu godzin, natomiast azotu i węgla w ciągu dni. Dodatkowo fosfor ulega procesowi
sedymentacji nie tylko w postaci cząstkowej materii organicznej, ale również w powiązaniu z żelazem, wapnem, glinem. Zostaje on zaadsorbowany na różnych zawiesinach orgaM. Madeyski, M. Tarnowski, Ocena stanu ekologicznego osadów dennych wybranych małych zbiorników
wodnych, Infrastruktura i Ekologia Systemów Wiejskich PAN, Kraków 2006.
7
G. Nałęcz-Jawecki, Badania toksyczności środowiska wodnego metodą bioindykacji, Biuletyn Wydziału Farmatycznego Akademii Medycznej w Warszawie, Warszawa 2003.
6
Zarządzanie ochroną środowiska na przykładzie analiz geostatystycznych osadów dennych
365
nicznych i nieorganicznych8. Osady denne stanowią podstawowe autochtoniczne źródło
fosforu, dlatego ilościowy i jakościowy sposób połączenia tego pierwiastka jest istotnym
wskaźnikiem przy prognozowaniu i ograniczaniu tempa eutrofizacji zbiorników wodnych. Ocena wpływu wybranych parametrów fizyczno-chemicznych osadów dennych na
zawartość nieorganicznych połączeń fosforu w osadach pochodzących z różnych źródeł
może posłużyć wyjaśnieniu procesów zachodzących w wodach9.
3. System Informacji Geograficznej (GIS)
Informacja geograficzna jest głównym składnikiem systemu GIS. Zawiera ona dane
na temat lokalizacji, cech, atrybutów oraz kształtu i cech przestrzennych obiektu lub zjawiska, które są powiązane z powierzchnią Ziemi. Natomiast GIS to system, który służy
do gromadzenia, przechowywania, wprowadzania, archiwizowania, wyszukiwania oraz
analizowania informacji geograficznych. Główne składniki GIS-u, umożliwiające wykonanie wymienionych operacji, to: oprogramowanie, sprzęt, algorytmy, procedury i zgromadzone dane10.
Systemy GIS znajdują praktyczne zastosowanie w wielu dziedzinach. Pomimo różnorodności celów przetwarzania, we wszystkich punktem wyjścia są dane dotyczące lokalizacji obiektów geograficznych. Zasadniczo składają się one z dwóch części: przestrzennej
i opisowej. Dane opisowe są ściśle powiązane z danymi przestrzennymi (graficznymi).
Dotyczą one głównie tego, co znajduje/znajdowało się we wskazanym miejscu. Dane
przestrzenne mogą zawierać informację zarówno o kształcie, jak i lokalizacji bezwzględnej poszczególnych obiektów w wybranym układzie odniesienia. Stwarzają możliwość
wyznaczenia relacji przestrzennej względem innych obiektów. Wśród danych przestrzennych możemy wyróżnić (ze względu na sposób zapisu) dane wektorowe i rastrowe. Dane
wektorowe ilustrują obiekty świata rzeczywistego poprzez odpowiadające im figury geometryczne – punkty, linie oraz powierzchnie. Natomiast dane rastrowe można porównać
do zdjęcia cyfrowego – mapa rastrowa składa się z wielu takich samych figur geometrycznych – pikseli (najczęściej w postaci kwadratów). Zatem wymiar rastra jest wyrażany
przez wielkość piksela oraz ich ilość w wierszach i kolumnach.
Dane w Systemach Informacji Geograficznej są przechowywane w postaci warstw tematycznych. Umożliwia to zobrazowanie tego samego obszaru pod względem konkretnej
informacji opisowej usytuowanej przestrzennie (np. sposób użytkowania terenu, zawartość metali ciężkich w glebie, toksyczność osadów dennych itp.). Daje to możliwość nie
tylko poglądowego zapoznania się z danymi, ale także umożliwia wykonanie prostych
i złożonych analiz przestrzennych, stanowiących istotę systemów GIS.
A. Kuczyńska i in., Zastosowanie biotestów w badaniach środowiskowych, CEEAM, Gdańsk 2003.
H. Siwek, M. Włodarczyk i in., Wpływ wybranych parametrów fizyczno-chemicznych osadu na zawartość
nieorganicznych form fosforu w osadach dennych małych zbiorników polimiktycznych, Acta Agrophysica, Lublin 2009.
10
W. Drzewiecki, GIS w skrócie, http://home.agh.edu.pl/~awrobel/resources/GIS%20w%20skrocie.pdf [dostęp: 4.11.2015].
8
9
366
Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas. Zarządzanie
GIS ułatwia uzyskiwanie informacji, które mogą być istotne z punktu widzenia wielu
badań środowiska. Są nimi:
– informacja na temat lokalizacji obiektu,
– informacje na temat obiektów sąsiadujących z analizowanym obszarem,
– informacje o wpływie sąsiednich atrybutów na badane zjawiska,
– informacje o zmianach w czasie i przestrzeni11.
Dzięki tym informacjom (głównie informacji przestrzennej) GIS może znaleźć swoje zastosowanie w zarządzaniu środowiskiem związanym z zanieczyszczeniami osadów
dennych. Umożliwia on utworzenie mapy przestrzennego, trójwymiarowego rozkładu
toksyczności osadów dennych. Taki rozkład może być przydatny do:
! zlokalizowania potencjalnego źródła zanieczyszczeń,
! monitoringu rozkładu toksyczności zbiornika wodnego,
! prognozowania procesu skażenia,
! zaprojektowania odpowiedniego planu rewitalizacji i ochrony zbiornika.
4. Metody geostatystyczne
Własności osadów dennych, o których wspomniano wcześniej, charakteryzują się
zmiennością przestrzenną, zależną od bardzo wielu czynników. Pomiary fizyczno-chemiczne często są niemożliwe ze względu na trudności w dotarciu do miejsc zanieczyszczonych. Wyjaśnienie ich zmienności wymaga bardzo szczegółowych analiz geostatystycznych. Analizy geostatystyczne rządzą się swoimi prawami, a w szczególności dotyczy
to liczby punktów pomiarowych, niezbędnych do uzyskania odpowiedniego wariogramu
empirycznego (czyli takiego, który umożliwia dokładne wyznaczenie struktury i parametrów modelu). Należy przyjąć, że nawet w przypadku niewielkiego obszaru liczba punktów pomiarowych nie powinna być mniejsza niż kilkadziesiąt12.
Ocenę liczby niezbędnych pomiarów wykonuje się już na etapie wstępnych analiz.
Szacowanie odbywa się poprzez stopniowe zwiększanie liczby punktów pomiarowych
z równoczesną obserwacją kształtu wariogramu. Dodatkowo, jeśli to niezbędne, z jednoczesnym wyliczeniem miary dokładności analizy geostatystycznej (na przykład wariancji
krigingu), do momentu aż model będzie określony, a parametry wariogramu będą wyznaczone z wystarczającą dokładnością13.
Ważną rolę w analizach odgrywają cechy przestrzenne, np. usytuowanie danych ekstremalnych, trend przestrzenny i stopień ciągłości przestrzennej. Analizy zwykle dotyczą
takiej przestrzeni, w której punkty ze względu na wiele ograniczeń nie pokrywają całości
badanego obszaru. Stąd określenie dystrybucji informacji w przestrzeni sprowadza się do
zastosowania jednej z wielu metod interpolacji14. W literaturze można znaleźć ich wiele –
Ibidem.
J. Zawadzki, Metody geostatystyczne dla kierunków przyrodniczych i technicznych, OPW, Warszawa 2011.
13
Ibidem.
14
M. Ligas, Zaawansowane Metody Analiz Przestrzennych Geostatystyka – wstęp, http://home.agh.edu.pl/~ligas/konspekty/geo_intro.pdf [dostęp: 3.11.2015].
11
12
Zarządzanie ochroną środowiska na przykładzie analiz geostatystycznych osadów dennych
367
od prostych (typu najbliższego sąsiada, maksymalnej, minimalnej), aż po złożone metody
krigingu. Kriging umożliwia wyznaczenie wagi w zależności nie tylko od odległości od
punktu estymacji, ale również od stopnia korelacji danych przestrzennych15.
Jedną z możliwych metod, które można zastosować do przedstawienia rozkładu zanieczyszczeń osadów dennych, może być metoda krigingu zwyczajnego16. Równanie zależności
liniowej estymowanego punktu od sąsiadujących obserwacji prezentuje się następująco:
Gdzie:
wi – współczynnik wagowy przypisany pojedynczej obserwacji,
zi – wartość badanego parametru zanieczyszczeń w punkcie pomiarowym,
n – liczba punktów uwzględnionych w estymacji wartości interpolowanego punktu17.
Wartości współczynników wagowych wyznacza się na podstawie semiwariogramu,
który opisuje strukturę zmienności badanego zjawiska. Semiwariogram określa zależność
między średnim zróżnicowaniem parametru na badanym obszarze a jego odległością od
wyznaczanego punktu.
Główna zaletą stosowania metod krigingu jest możliwość wykorzystania struktur
opisujących zmienność badanego zjawiska i oszacowania dokładności (po zastosowaniu
odpowiedniego rozkładu), z jaką zostały wyinterpolowane punkty. Otrzymany produkt
w postaci mapy może być podstawą do wyciągnięcia wniosków i wyznaczenia pewnych
zależności, które mogłyby zostać utracone w przypadku pominięcia istotnej informacji
przestrzennej.
Podsumowanie
Działalność człowieka wywiera coraz większy, głównie negatywny, wpływ na środowisko. Prowadzenie odpowiednio dobranych analiz geostatystycznych daje możliwość
bardziej skutecznego zaplanowania strategicznych kroków w kontekście zarządzania i ochrony zasobów naturalnych.
Zastosowanie w badaniach przyrodniczych specjalistycznych metod geostatystycznych w znacznej mierze ułatwia praktyczne działania związane z wykorzystywaniem
i ochroną cennych zasobów środowiska. Wykorzystanie Systemu Informacji Geograficznej (GIS) pozwala między innymi na modelowanie oraz wizualizację przestrzennego rozkładu zanieczyszczeń osadów dennych. Działanie to w czytelny i wyrazisty sposób
Ibidem.
A.G. Journel, Ch.J. Huijbregts, Mining Geostatistics, Academie Press, London 1978.
17
Z. Kokesz, Sporządzanie map izoliniowych procedurą krigingu zwyczajnego – korzyści i ograniczenia, „Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarski Surowcami Mineralnymi i Energią PAN” 2010, nr 79.
15
16
368
Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas. Zarządzanie
pozwala na określenia obszarów występowania najwyższych wartości skażeń. Pozyskana
wiedza może umożliwić zdefiniowanie przyczyn powstawania zanieczyszczeń, ich analizę,
opracowanie planów monitoringu i ochrony poszczególnych komponentów środowiska.
Powyższe narzędzia stanowią zatem nieocenione źródła informacji niezbędne w skutecznym procesie zarządzania środowiskiem. W dalszych badaniach w zakresie wyżej zaprezentowanej tematyki autorzy koncentrować się będą na badaniach empirycznych wykorzystujących metody GIS w połączeniu z analizą geostatystyczną, których celem będzie
mapowanie stanu oraz zjawisk zachodzących w ekosystemach w kontekście zarządzania
środowiskiem.
Bibliografia
Dąbrowska J., Lejcuś K., Charakterystyka osadów dennych zbiornika Dobromierz, PAN, Kraków
2012.
Drzewiecki W., GIS w skrócie, http://home.agh.edu.pl/~awrobel/resources/GIS%20w%20skrocie.
pdf [dostęp: 4.11.2015].
http://www.labsysware.hu [dostęp: 7.11.2015].
http://www.tigret.eu/ [dostęp: 7.11.2015].
https://sites.google.com/site/gisnewage/definicje_gis [dostęp: 6.11.2015].
Journel A.G., Huijbregts Ch.J, Mining Geostatistics, Academie Press, London 1978.
Kalinowski R., Załęska-Radziwiłł M., Wyznaczanie standardów jakości osadów dennych na podstawie badań ekotoksykologicznych, Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych, nr 40, IOŚ, Warszawa 2009.
Kokesz Z., Sporządzanie map izoliniowych procedurą krigingu zwyczajnego – korzyści i ograniczenia,
„Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarski Surowcami Mineralnymi i Energią PAN” 2010, nr 79.
Kuczyńska A. i in., Zastosowanie biotestów w badaniach środowiskowych, CEEAM, Gdańsk 2003.
Ligas M., Zaawansowane Metody Analiz Przestrzennych Geostatystyka – wstęp, http://home.agh.
edu.pl/~ligas/konspekty/geo_intro.pdf [dostęp: 3.11.2015].
Madeyski M., Tarnowski M., Ocena stanu ekologicznego osadów dennych wybranych małych zbiorników wodnych, Infrastruktura i Ekologia Systemów Wiejskich PAN, Kraków 2006.
Nałęcz-Jawecki G., Badania toksyczności środowiska wodnego metodą bioindykacji, Biuletyn Wydziału Farmatycznego Akademii Medycznej w Warszawie, Warszawa 2003.
Ramowa Dyrektywa Wodna Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23.10.2000 r. (Dz.U.UE L z
dnia 22 grudnia 2000 r.).
Siwek H., Włodarczyk M. i in., Wpływ wybranych parametrów fizyczno-chemicznych osadu na zawartość nieorganicznych form fosforu w osadach dennych małych zbiorników polimiktycznych, Acta
Agrophysica, Lublin 2009.
Wilk P., Szalińska E., Microtox jako narzędzie do oceny toksyczności osadów dennych, Wydawnictwo
Politechniki Krakowskiej, Kraków 2011.
www.geomor.com.pl [dostęp: 8.11.2015].
Zawadzki J., Metody geostatystyczne dla kierunków przyrodniczych i technicznych, OPW, Warszawa
2011.
Zarządzanie ochroną środowiska na przykładzie analiz geostatystycznych osadów dennych
369
Nota o Autorach:
dr hab. Piotr Pachura jest profesorem Politechniki Częstochowskiej, kierownikiem Katedry Regionalistyki i Zarządzania Ekorozwojem. Zainteresowania naukowe koncentruje wokół zagadnień związanych z zarządzaniem rozwojem terytorialnym oraz zarządzaniem przestrzenią w organizacji.
mgr inż. Katarzyna Wancisiewicz – asystentka w Katedrze Regionalistyki i Zarządzania Ekorozwojem, Politechniki Częstochowskiej. Podejmuje zagadnienia związane z zarządzaniem środowiskiem
oraz wykorzystaniem GIS.
mgr inż. Rafał Rozpondek jest doktorantem na Wydziale Inżynierii Środowiska i Biotechnologii Politechniki Częstochowskiej. Zajmuje się problematyką zarządzania środowiskiem przyrodniczym.
Author`s resume:
dr hab. Piotr Pachura – professor at the Technical University of Czestochowa, head of the Department of Regional Science and Sustainability Management. Research interests focus on the issues related to the management of territorial development and management of organizational space.
mgr inż. Katarzyna Wancisiewicz – assistant at the Department of Regional Science and Sustainability Management, Technical University of Czestochowa, research focus related to environmental
management and GIS applications.
mgr inż. Rafał Rozpondek – PhD student at the Department of Environmental Engineering and
Biotechnology, Technical University of Czestochowa deals with issues of natural environment management.
Kontakt/Contact:
Piotr Pachura
Adres: Politechnika Częstochowska
Wydział Zarządzania
al. Armii Krajowej 36B
42-200 Częstochowa
email: [email protected]
Wkład poszczególnych autorów w przygotowanie publikacji:
The contribution of particular co-authors to preparation of the paper:
Piotr Pachura – 34%; Katarzyna Wancisiewicz – 33%; Rafał Rozpondek – 33%