Możliwości wykorzystania osadów powstających podczas - Eko-DOk

osady z oczyszczania wody, popłuczyny,
zagęszczanie osadów, wykorzystanie osadów
Sławomir SZERZYNA*
MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA OSADÓW
POWSTAJĄCYCH PODCZAS OCZYSZCZANIA WODY
Osady powstające podczas oczyszczania wody są odpadami, których zagospodarowanie stanowi
istotny problem. W artykule przedstawiono charakterystykę najczęściej powstających osadów w kładach oczyszczania wody oraz możliwości ich wykorzystania. Przedstawiono również polskie uwarunkowania prawne dotyczące wykorzystania osadów powstająchych podczas oczyszczania wody.
1. WPROWADZENIE
Podczas oczyszczania wody, zwłaszcza pochodzącej z ujęć powierzchniowych, powstaje duża ilość osadów i ścieków. Unieszkodliwienie osadów stanowi istotny problem, ponieważ ilość powstających osadów stanowi od 2 do 5 % oczyszcznej wody. W Polsce
zagospodarowanie osadów powstających podczas oczyszczania wody nie jest jednoznacznie uregulowane prawnie. Zgodnie z klasyfikacją odpadów określoną w Ustawie z dnia 14
grudnia 2012 r. o odpadach, osady powstające podczas oczyszczania wody należy traktować jako odpady niebezpieczne [23]. Natomiast rozporządzenie Ministra Środowiska
z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów klasyfikuje osady z klarowania
wody (kod 19 09 02) i osady z dekarbonizacji wody (kod 19 09 03) jako odpady inne niż
niebezpieczne [17].
__________
* Instytut Inżynierii Ochrony Środowiska, Politechnika Wrocławska, pl. Grunwaldzki 9, 50-377
Wrocław, [email protected]
610
S. SZERZYNA
2. CHARAKTERYSTYKA OSADÓW
Skład i właściwości osadów powstających w układach oczyszczania wody zależą
przede wszystkim od rodzaju i składu oczyszczanej wody, sposobu jej oczyszczania oraz
od rodzaju i dawek stosowanych reagentów. Wody powierzchniowe charakteryzują się
dużą zmiennością składu, co powoduje powstawanie osadów o dużych różnicach ilościowych i jakościowych. Głównymi zanieczyszczeniami usuwanymi z wód powierzchniowych, a w konsekwencji obecnymi w osadach, są minerały ilaste, cząstki gliny i piasku,
rozpuszczone i koloidalne substancje organiczne oraz pozostałości roślinne i zwierzęce.
Oczyszczaniu wody podziemnej o stosunkowo stałym składzie, towarzyszy powstawanie
osadów, których ilość i jakość różni się nieznacznie. Osady te zawierają głównie wytrącone z wody związki żelaza i manganu, a ich ilość zależy od zawartości tych metali
w oczyszczanej wodzie. W procesie zmiękczania wody, przeznaczonej do celów przemysłowych, najczęściej stosowane są metody strąceniowe. Wytrącone związki wapnia i magnezu usuwane są z wody w procesie sedymentacji i filtracji.
2.1. OSADY POKOAGULACYJNE
Celem procesu koagulacji jest usunięcie z oczyszczanej wody substancji koloidalnych (organicznych i nieorganicznych) oraz zawiesin trudnoopadających. Jak podają
Janik i Kuś [7] ilość wytwarzanych osadów pokoagulacyjnych wynosi 0,1 ÷ 5,0 %
dobowej wydajności zakładu oczyszczania wody i zmienia się istotnie w ciągu roku.
Na ilość powstających osadów pokoagulacyjnych wpływa ilość oczyszczanej wody,
a jej jakość, w szczególności zawartość zawiesin, mętność, intensywność barwy oraz
stosowane dawki koagulantów. Uwodnienie osadów zależy od sposobu i częstości ich
odprowadzania z osadników, a także od sezonowej zmienności ich składu fizycznochemicznego i zmienia się w przedziale od 98,5 do 99,9 % [7]. Według Sozańskiego
[21] przy ciągłym odprowadzaniu osadów z osadników ich ilości są znaczące, natomiast przy usuwaniu okresowym ich objętość jest mniejsza wskutek zagęszczenia.
Ilość osadów o uwodnieniu 97,6 ÷ 99,2 % usuwanych okresowo z osadników o przepływie poziomym zmienia się w zakresie od 1,0 do 3,0 % objętości oczyszczanej wody. Uwodnienie osadów usuwanych z dna osadników, bez ich całkowitego opróżniania wynosi 90,5 ÷ 96,5 % a ich ilość zmniejsza się do 0,2 ÷ 0,7 Q [21]. W tabeli 1
przedstawiono przykładowe uwodnienia osadów w zależności od rodzaju i sposobu
eksploatacji osadnika.
Możliwości wykorzystania osadów powstających podczas oczyszczania wody
611
Tabela. 1. Przykładowe uwodnienia osadów pokoagulacyjnych [9]
Rodzaj osadu
Osady usuwane w
sposób ciągły
Osady usuwane
okresowo
Osady z klarowników
Uwodnienie, %
śr. 99,6
ok. 96,0 ÷ 99,5
96,0 ÷ 98,0
Do koagulacji stosowane są dwa rodzaje koagulantów, niezhydrolizowane wstępnie sole glinu i żelaza oraz wstępnie zhydrolizowane. Do koagulantów niezhrolizowanych należą:
siarczan glinu Al2(SO4)3 ∙ 18H20,
chlorek glinu AlCl3,
glinian sodowy Na2Al2O4,
siarczan żelaza (II) FeSO4 ∙ 7H20
siarczan żelaza (III) Fe2(SO4)3 ∙ 9H20,
chlorek żelaza (III) FeCl3 ∙ 6 H20,
koagulanty mieszane [10].
Siarczan glinu stosowany jest głównie do usuwania zanieczyszczeń organicznych
oraz koloidów powodujących mętność i barwę wody. Ze względu na powstawanie
lekkich zawiesin pokoagulacyjnych nie jest on zalecany do usuwania mikroorganizmów fitoplanktonowych. Koagulant ten jest wrażliwy na niską temperaturę oczyszczanej wody. Negatywny wpływ temperatury można zminimalizować zapewniając
optymalną wartość pH [10].
Koagulanty żelazowe tworzą cięższe i lepiej sedymentujące zawiesiny pokoagulacyjne oraz są mniej wrażliwe na niską temperaturę oczyszczanej wody. Jony żelaza
mogą tworzyć ze związkami organicznymi rozpuszczonymi w wodzie barwne kompleksy, dlatego nie powinny być stosowane do oczyszczania wód, w których występują znaczne ilości tych związków. Zaletą soli żelaza jest ich mniejsza cena niż koagulantów glinowych oraz możliwość stosowania koagulacji zanieczyszczeń wody
łącznie z dekarbonizacją wapnem.
Koagulanty wstępnie zhydrolizowane zawierają grupy hydroksylowe, które zwiększają ich zasadowość i są wstępnie spolimeryzowane. Do koagulantów tych należą
chlorki i siarczany poliglinu i poliżelaza (III), spośród których najczęściej stosowane
są chlorki poliglinu. Zaletą koagulantów wstępnie zhydrolizowanych jest mniejsze
zużycie naturalnej zasadowości wody i obniżenie jej pH, w porównaniu do soli glinu
lub żelaza niezhydrolizowanych wstępnie [14]. Do zalet koagulantów wstępnie zhydorlizowanych należą również mniejsza wrażliwość na niską temperaturę wody,
mniejsze wymagane dawki niż koagulantów niezhydrolizowanych oraz powstawanie
zawiesin pokoagulacyjnych o lepszych właściwościach sedymentacyjnych [10].
Osady powstające w wyniku koagulacji zanieczyszczeń wody siarczanem żelaza
(III) oraz wstępnie zhydrolizowanymi chlorkami poliglinu są bardziej podane na odwadnianie niż osady powstałe w wyniku koagulacji siarczanem glinu [22]. Kompo-
612
S. SZERZYNA
nentami osadów pokoagulacyjnych mogą być również takie substancje jak: pylisty
węgiel aktywny, krzemionka aktywna, polielektrolity, jeżeli są one dawkowane do
oczyszczanej wody jako substancje wspomagające [10].
2.2. OSADY Z ODŻELAZIANIA I ODMANGANIANIA
Proces ten polega na utlenieniu jonów żelaza Fe (II) do Fe (III) oraz usunięciu wytrąconego wodorotlenku żelaza Fe(OH)3 w procesie sedymentacji i filtracji. Proces
usuwania żelaza w występującego w oczyszczanej wodzie w połączeniach nieorganicznych w dużym uproszczeniu przedstawiają poniższe reakcje:
Fe( HCO3 ) 2  2 H 2 O  Fe(OH ) 2  2CO2  2 H 2 O,
Fe 2  0,25O2  2,5H 2 O  Fe(OH ) 3  2 H  .
Sole żelaza obecne w wodzie łatwo ulegają hydrolizie do rozpuszczalnych wodorotlenków żelaza (II), a następnie utleniane są tlenem rozpuszczonym w wodzie i wytrącają się w postaci trudno rozpuszczalnego wodorotlenku żelaza (III). Wodorotlenki
żelaza są głównymi składnikami osadów powstających podczas oczyszczania wód
podziemnych, a ich ilość zależy w głównej mierze od stężenia żelaza, ilości oczyszczanej wody, stopnia utlenienia Fe (II) do Fe (III) oraz skuteczności sedymentacji
i filtracji. Jeżeli w układzie oczyszczania wody stosowana jest tylko filtracja powstają
popłuczyny, a w wyniku ich zagęszczania osady. W wodzie podziemnej mogą występować formy żelaza w połączeniu ze związkami organicznymi, które usuwane są
w procesie koagulacji. Wytworzone w ten sposób osady są mieszaniną osadów pokoagulacyjnych i „żelazistych”. Z wód podziemnych poza związkami żelaza usuwane są
zwykle związki manganu. W związku z tym w popłuczynach obecne są również
cząstki MnO2, które stanowią komponent osadów wydzielonych z popłuczyn. Zawartość połączeń manganu w osadach jest zdecydowanie mniejsza niż związków żelaza,
dlatego odpady powstające w układach oczyszczania wody podziemnej traktowane są
jako „żelaziste”.
2.3. OSADY Z DEKARBONIZACJI WODY
Dekarbonizacji wapnem, która jest stosowana głównie do usuwania twardości węglanowej, towarzyszy również usuwanie innych związków obecnych w wodzie. Jak
podaje Dziubek [5] możliwe jest usunięcie koloidów i trudno opadających zawiesin,
fosforanów, związków organicznych, metali ciężkich oraz zachodzi proces dezaktywacji wirusów i bakterii. Wszystkie usunięte związki są składnikami wytworzonych
osadów, wśród których dominuje CaCO3. Komponentem osadów może być również
Możliwości wykorzystania osadów powstających podczas oczyszczania wody
613
wodorotlenek żelaza (III) jeżeli dekarbonizacja prowadzona jest łącznie koagulacją
zanieczyszczeń wody koagulantami żelazowymi.
W wyniku zmiękczania wody metodami wapno-soda i ług-soda lub wodorotlenkiem sodu powstają osady, które są mieszaniną CaCO3 i Mg(OH)2. Zawartość tych
komponentów zależy od dawek reagentów oraz stężeń jonów Ca2+ i Mg2+ w zmiękczanej wodzie. Zmiękczanie wody fosforanami sodu (Na3PO4, Na2HPO4, NaH2PO4)
powoduje powstawanie osadów, których głównymi komponentami są trudno rozpuszczalne fosforany wapnia i magnezu.
3. METODY ZAGOSPODAROWANIA OSADÓW POWSTAJĄCYCH PODCZAS
OCZYSZCZANIA WODY
Współczesna gospodarka osadowa w zakładach oczyszczania wody rozumiana jest
jako całokształt działań, które umożliwiają ich:
wprowadzenie do środowiska naturalnego lub rekultywowanego w sposób
bezpieczny, zgodny z obowiązującymi przepisami,
składowanie na składowiskach odpadów,
wykorzystanie w gospodarce lub przemyśle,
wykorzystanie w układach oczyszczania ścieków przez zastosowanie odzyskanych z osadów reagentów lub przez zawracanie do obiegu odzyskanej wody nadosadowej,
wykorzystywanie do wiązania H2S,
wspólne unieszkodliwianie z osadami ściekowymi lub z odpadami (wspólne
kompostowanie w określonych stosunkach ilościowych) [11].
We wszystkich systemach przeróbki i unieszkodliwiania odpadów powstających
w zakładach oczyszczania wody pierwszym i najważniejszym procesem jest zagęszczanie powstających popłuczyn i osadów. W Polsce najczęściej stosowane jest zagęszczanie grawitacyjne [8]. Na świecie stosowane są bardziej rozbudowane układy.
Małe zakłady wodociągowe w Europie Zachodniej i USA odwadniają popłuczyny
i osady w przewoźnych stacjach odwadniania osadów. Taki system w naszym kraju
jeszcze nie istnieje [11]. Mechaniczne odwadnianie z wykorzystaniem pras filtracyjnych eksploatowane jest jedynie w ZOW w Rzeszowie, Krakowie (ZUW Dłubnia)
oraz w Górnośląskim Przedsiębiorstwie Wodociągów S.A. (SUW Dziećkowice i Kozłowa Góra). W SUW Dziećkowice eksploatowana jest prasa filtracyjna wykonana
w systemie kontenerowym jako urządzenie przewoźne.
614
S. SZERZYNA
3.1. WYKORZYSTANIE PRZYRODNICZE OSADÓW I ICH SKŁADOWANIE NA
SKŁADOWISKACH ODPADÓW
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 marca 2006 r. w sprawie odzysku
lub unieszkodliwiania odpadów poza instalacjami i urządzeniami - zezwala na wykorzystywanie osadów z klarowania wody do porządkowania i zabezpieczenia przed
erozją wodną i wietrzną skarpy i powierzchni korony zamkniętego składowiska lub
jego części [18]. Zgodnie z powyższym rozporządzeniem nie jest możliwe wykorzystanie osadów powstających w procesach oczyszczania wody do wypełniania terenów
niekorzystnie przekształconych, takich jak zapadliska, nieeksploatowane odkrywkowe
wyrobiska lub wyeksploatowane części tych wyrobisk. Zgodnie z rozporządzeniem
Ministra Środowiska z dnia 26 lutego 2009 r. (zmieniającym rozporządzenie w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów), osady z klarowania wody mogą być wykorzystane do budowy skarp, w tym obwałowań
i kształtowania korony składowiska [20]. Warunki składowania osadów powstających
w układach oczyszczania wody na składowisku określa rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 stycznia 2013 r. w sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów do składowania na składowisku danego typu [16]. Osady z klarowania wody oraz dekarbonizacji wody mogą być składowane w sposób nieselektyny
[15]. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 grudnia 2008 r. (zmnieniające
rozporządzenie w sprawie listy rodzajów odpadów, które posiadacz odpadów może
przekazywać osobom fizycznym lub jednostkom organizacyjnym niebędącym przedsiębiorcami, oraz dopuszczalnych metod ich odzysku) zezwala na wykorzystanie osadów z dekarbonizacji wody (19 09 03) do wykorzystania do wapnowania gleb kwaśnych lub do wykorzystania jako materiał budowlany. Wykorzystanie przyrodnicze
tych osadów musi być zgodne z zasadami określonymi w przepisach dotyczących
procesu odzysku, w ilości nieprzekraczającej możliwości wykorzystania tych odpadów na posiadanym areale [19].
Wykorzystanie przyrodnicze osadów z oczyszczania wody, w inny sposób, nie jest
określone w polskim prawie.
3.2. WYKORZYSTANIE W GOSPODARCE I PRZEMYŚLE
Według doniesień literaturowych możliwe jest wykorzystanie osadów pokoagulacyjnych w produkcji cementu, lub „glinowego” osadu pokoagulacyjnego w budownictwie do produkcji cegieł, dachówek, płytek i rur ceramicznych [11]. Z badań przeprowadzonych przez Luo i innych [12] wynika że, cement, do którego dodawany jest
popiół zawierający związki glinu oraz krzemiany i powstający w wyniku spalania
osadów z oczyszczania wody, charakteryzuje się większą trwałością i odpornością na
korozję siarczanową. Osady pokoagulacyjne zawierające glin i żelazo mogą być wy-
Możliwości wykorzystania osadów powstających podczas oczyszczania wody
615
korzystywane podczas produkcji cegieł jako substytut gliny lub substancja nadająca
barwę. Cegły wytworzone przy użyciu osadów o dużej zawartości żelaza charakteryzują się intensywnie czerwoną barwą [4]. O możliwości wykorzystania osadów
w produkcji materiałów budowlanych decydują normy branżowe oraz konieczność
uzyskania aprobaty techniczej dla wytworzonego materiału.
Innym sposobem zagospodarowania osadów może być odzysk koagulantów z osadów pokoagulacyjnych oraz CaO i CO2 z osadów wapniowych, powtających podczas
strąceniowych metod zmiękczania wody wapnem, a więc zawierających duże ilośći
CaCO3. Nie opracowano do tej pory metody odzyskiwania polielektrolitów stosowanych w oczyszczaniu wody. Osady, z których odzyskiwane są reagenty poiwnny być
świeże, odwodnione oraz niekiedy wysuszone termicznie [2, 3, 13]. Ze względu na
większą cenę koagulantów glinowych niż żelazowych bardziej opłacalne jest odzyskiwanie tych pierwszych. Odzysk koagulantów glinowych z osadów pokoagulacyjnych jest uzasadniony wówczas, gdy zawartość Al(OH)3 w osadzie pokoagulacyjnym
jest duża (śr. 25 %) [1] i może być on prowadzony z wykorzystaniem kwasów lub
zasad. Zastosowanie w praktyce znalazła metoda polegająca na roztwarzaniu osadów
glinowych w kwasie solnym lub siarkowym, w wyniku której powstają odpowiednio
AlCl3 i Al2(SO4). Osady zawierające substancje organiczne powinny być dodatkowo
wyprażane w temp. < 1000°C aby zapewnić termiczną mineralizację tych substancji,
a także powstanie łatwo rozpuszczającego się w środowisku kwaśnym (pH = 1,5 –
2,5) γAl2O3 [10].
Koagulanty odzyskane z osadów pokoagulacyjnych mogą zawierać zaadsorbowane
zanieczyszczenia (np. metale ciężkie). Z tego względu uzasadnione jest stosowanie
tych reagentów do oczyszczania ścieków.
Badania przeprowadzone przez Ishikawę i współpracowników [6] wykazały, że
koagulant może być odzyskiwany wprost z osadu pokoagulacyjnego w wyniku ekstrakcji H2SO4. Skuteczność odzyskanego w tym procesie siarczanu glinu w zmniejszaniu ChZT oraz stężenia azotu ogólnego i fosforu ogólnego w ściekach i odciekach
ze składowiska odpadów była większa niż efektywność świeżego koagulantu
Al2(SO4)3. Ponadto odwadnianie wydzielonego osadu oraz właściwości ścieków
oczyszczonych nie stwarzały żadnych problemów.
Odzysk wapna (CaO) z osadów powstających podczas dekarbonizacji lub koagulacji wapnem polega na rekalcynacji termicznej węglanu wapnia. Przebieg rekalcynacji
opisuje równanie:
2CaCO3 temp

. 2CaO  2CO2 .
Powstający w wyniku rekalcynacji tlenek wapnia nie jest czystym reagentem.
Obecność zanieczyszczeń (głównie nieorganicznych) powoduje zmniejszenie aktywności chemicznej CaO. Z tego powodu odzyskany CaO wykorzystywany jest razem ze
świeżym reagentem [10].
616
S. SZERZYNA
3.3. WYKORZYSTANIE W OCZYSZCZANIU ŚCIEKÓW
W Holandii i Stanach Zjednoczonych uwodnione osady żelazowe wykorzystywane
są do wiązania siarkowodoru powstającego w sieciach kanalizacyjnych. Uwodniony
osad żelazowy, wykorzystywany jest również w płuczkach, stosowanych do usuwania
siarkowodoru z biogazu powstającego podczas fermentacji beztlenowej osadów ściekowych lub gnojowicy [11, 8]. Inne badania wykazały, że odprowadzanie osadów
z oczyszczania wody na oczyszczalnię ścieków komunalnych nie zmniejszało skuteczności oczyszczania ścieków lub fermentacji oraz odwadniania osadów ściekowych na prasach filtracyjnych [10].
4. PODSUMOWANIE
Osady powstające podczas oczyszczania wody stanowią istotny problem. We
wszystkich systemach przeróbki i unieszkodliwiania odpadów powstających
w zakładach oczyszczania wody pierwszym i najważniejszym procesem jest zagęszczanie powstających popłuczyn i osadów. Istnieje możliwość wykorzystania zagęszczonych osadów do zabezpieczenia przed erozją wodną i wietrzną skarpy i powierzchni korony zamkniętego składowiska odpadów. Osady z dekarbonizacji wody
mogą być wykorzystane do wapnowania gleb kwaśnych lub jako materiał budowlany.
Do produkcji materiałów budowlanych można wykorzystać również osady pokoagulacyjne zawierające związki glinu i żelaza. Jednym ze sposobów wykorzystania osadów pokoagulacyjnych jest odzysk koagulantów lub odzysk CaO i CO2 z osadów
wapniowych. Uwodnione osady pokoagulacyjne mogą być wykorzystywane w technologii oczyszczania ścieków. Wykorzystanie tych odpadów nie może powodować
pogorszenia jakości środowiska oraz musi być zgodne z obowiązującymi uwarunkowaniami prawnymi.
LITERATURA
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
BARTOSZEWSKI K., Zagospodarowanie ścieków i odpadów z odnowy wód, Odnowa wody.
Podstawy teoretyczne procesów, Wyd. II, red. A. L. Kowal, Wyd. PWr., Wrocław 1996.
BISHOP M. M., ROLAN A. T., BAILEY T. L., CORNWELL D. A., Testing of alum recovery for
solids reduction and reuse, JAWWA, 1987, Vol. 79, No. 6, 76-83.
DOE P. W., Water treatment plant waste management, Water Quality and treatment, MCGraw-Hill
Inc., New York 1990.
DUNSTER A., PETAVRATZI E., WILSON S., Water treatment residues as a clay replacement
and colorant in facing bricks, Case study: WRT 177/WR0115, Mirobre 2007.
DZIUBEK A. M., MAĆKIEWICZ J., Koagulacja, Odnowa wody. Podstawy teoretyczne procesów,
Wyd. II, red. A. L. Kowal, Wyd. PWr., Wrocław 1996.
ISHIKAWA S., UEDA N., OKUMURA Y., IIDA Y., BABA K., Recovery of coagulant from water
supply plant sludge and its effect on clarification, Springer, 2007, Vol. 9, No. 2, 167-172.
Możliwości wykorzystania osadów powstających podczas oczyszczania wody
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
[23]
617
JANIK M., KUŚ K., Analiza możliwości poprawy parametrów transportu hydraulicznego osadów
z oczyszczania wody, Ochrona Środowiska, 2011, Vol. 33, Nr 3, 53-57.
JAROSZYŃSKI T., KRAJEWSKI P., GRZEŚKOWIAK K., Praktyczne wykorzystanie osadów
żelazowych z procesów uzdatniania wody, Technologia wody, 2011, Nr 2, 26-33.
KOWAL A. L., MAĆKIEWICZ J., ŚWIDERSKA-BRÓŻ M., Podstawy projektowe systemów
oczyszczania wód, wyd. III, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 1998.
KOWAL A. L., ŚWIDERSKA-BRÓŻ M., Oczyszczanie wody, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2009.
KRAJEWSKI P., SOZAŃSKI M. M., Możliwości i metody wykorzystania osadów z uzdatniania
wody, Technologia wody, 2010, Nr 5, 30-36.
LUO H. L., KUO W. T., LIN D. F., The Aplication of Waterworks Sludge Ash to Stabilization the
Volume of Cement Paste, Water Sci Technol. 2008, Vol. 57 No. 2, 243-250.
MONTGOMERY J. M., Water Treatment Principles and Design, A Wiley-Interscience Publication, New York 1985.
RAK M., ŚWIDERSKA-BRÓŻ M., Porównanie skuteczności siarczanu glinu i koagulantu PAC
w oczyszczaniu wód, Ochrona Środowiska, 1999, Nr 4, 21-24.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów,
które mogą być składowane w sposób nieselektywny, Dz. U. 2002 nr 191 poz. 1595.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 stycznia 2013 r. w sprawie kryteriów oraz procedur
dopuszczania odpadów do składowania na składowisku danego typu, Dz. U. 2013 nr 0 poz. 38.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów, Dz.
U. 2001 nr 112 poz 1206.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 marca 2006 r. w sprawie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów poza instalacjami i urządzeniami, Dz. U. 2006 nr 49 poz. 356.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 grudnia 2008 r. zmieniające rozporządzenie w
sprawie listy rodzajów odpoadów, które posiadacz odpadów może przekazać osobom fizycznym lub
jednostkom organizacyjnym niebędącym przedsiębiorcami, oraz dopuszczalnych metod ich odzysku, Dz. U. 2008 nr 235 poz. 1614.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 lutego 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim
powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów, Dz. U. 2009 nr 39 poz. 320.
SOZAŃSKI M. M. i inni, Technologia usuwania i unieszkodliwiania osadów z uzdatniania wody,
Wyd. Politechniki Poznańskiej, Poznań 1999.
THOMPSON P. L., PAULSEN W. L., Dewaterability of alum and ferric coagulation sludges,
JAWWA, 1998/4, s. 164.
Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach, Dz.U. 2013 nr 0 poz. 21.
THE USE OF WATER TREATMEN SLUDGE
Sludge generated during the treatment of waste water is that management is an important issue. This
paper presents the characteristics of sludge in most water treatment systems and their use. It also presents
Polish legal regulations concerning the use of sludge formed during water treatment.