tutaj.

Sprawozdanie z Konferencji Naukowej
zorganizowanej z okazji 20-lecia Federacji na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny,
„Państwo – granice regulacji – prawa reprodukcyjne w Polsce”
25 października 2011
Sala Balowa Pałacu Tyszkiewiczów Potockich, Uniwersytet Warszawski.
Panel I – Perspektywa prawna.
Dr Wojciech Brzozowski „Konstytucyjne ramy regulowania praw reprodukcyjnych”
Omawiając tematykę praw reprodukcyjnych kobiet pierwszy z panelistów – dr
Brzozowski -wskazał, że celem jego wystąpienia będzie określenie konstytucyjnych ram
regulowania tego zagadnienia. Panelista zaznaczył, że Konstytucja RP nie reguluje
problematyki praw reprodukcyjnych kobiet w sposób wyczerpujący.
Panelista zwrócił uwagę, że obecnie debata dotycząca praw reprodukcyjnych kobiet i
statusu prawnego płodu koncentruje się wokół interpretacji art. 38 Konstytucji RP, który
stanowi o prawie do prawnej ochrony życia. Dr Brzozowski skonstatował, że interpretacja
tego przepisu, przyjmowana przez osoby opowiadające się za całkowitym zakazem aborcji
jest zaskakująca i stała się skutecznym orężem w walce ze zwolennikami aborcji.
Dr
Brzozowski wskazał, że na podstawie analizy komentarzy dotyczących tego przepisu należy
wyciągnąć wniosek, że celem art. 38 było wykluczenie możliwości wykonywania w Polsce
kary śmierci czy dopuszczalności eutanazji. Zdaniem panelisty przyjęcie teorii, że płód jest
podmiotem prawa do ochrony prawnej życia, określonego w art. 38 Konstytucji RP ma
daleko idące konsekwencje. Z ocenie panelisty, w takiej sytuacji: konieczne byłoby
przedstawienie szczególnie silnej argumentacji w razie kolizji z innymi dobrami chronionymi
prawem, brak jest podstaw by różnicować ochronę prawną płodu w okresie prenatalnym, a
także wykluczenie prawa do aborcji (decydowanie o czyimś życiu). Dr Brzozowski zaznaczył
również, że przyjęcie wspomnianej koncepcji wykluczałoby możliwość użycia argumentu
prawa do prywatności.
W dalszej części rozważań dr Brzozowski wskazał, że wspomniana konstrukcja art. 38
ma podstawy w wyroku TK z 1997 roku. Jak podkreślił panelista, Trybunał Konstytucyjny nie
stwierdził w nim, że płód jest podmiotem prawa do życia w rozumieniu art. 38 Konstytucji,
lecz że ochrona życia płodu jest wartością konstytucyjną. W ocenie prelegenta, fakt, że
Trybunał przyznał ochronie życia płodu walor wartości konstytucyjnej nie oznacza, że
przepisy Konstytucji RP wymagają wprowadzenia całkowitego zakazu aborcji.
Odpowiadając na pytanie: „Czy istnieje prawo podmiotowe do aborcji?” panelista
wskazał, że istnienie bądź nieistnienie takiego prawa jest istotne jedynie w kontekście
roszczeń odszkodowawczych za np. niewykonanie zabiegu przerwania ciąży, natomiast dla
kobiety domagającej się zabiegu nie ma to większego znaczenia.
Podsumowując swoją wypowiedź, dr Brzozowski wskazał, że bezwzględny zakaz
aborcji nie jest wymogiem konstytucyjnym i zaproponował, aby w rozstrzygnięciach o
charakterze światopoglądowym jak np. w kwestii aborcji i innych sporach nierozstrzygalnych
decydowała większość.
Dr Lena Kondratiewa-Bryzik „Międzynarodowe standardy w dziedzinie praw
reprodukcyjnych”
Zdaniem prelegentki, polski ustawodawca wychodzi z założenia, że kwestie praw
reprodukcyjnych i zdrowia seksualnego nie dotyczą obywateli i obywatelek Polski. Panelistka
zwróciła uwagę, że zagadnienia te nie zostały uregulowane przez ustawodawcę w sposób
kompleksowy, a przyjęte rozwiązania niejednokrotnie są sprzeczne ze standardami
międzynarodowymi.
Dr
Kondratiewa
zaznaczyła,
że
pod
pojęciem
standardów
międzynarodowych należy rozumieć nie tylko przepisy traktatów, ale również orzecznictwo
sądów międzynarodowych i ich interpretacje.
Dr Kondratiewa wskazała również, że w kwestii praw reprodukcyjnych kobiet dużą
rolę odgrywają Komitety ONZ, których zadaniem jest nadzorowanie, czy Polska wywiązuje się
z zobowiązań międzynarodowych.
Prelegentka zwróciła uwagę, że dokumenty
międzynarodowe nie zawierają definicji prawa do życia embrionu, zaś nadają priorytet życiu
matki.
Prelegentka zauważyła, że w przypadku Polski organizacje międzynarodowe
notorycznie przedstawiają uwagi krytyczne dotyczące tych samych problemów z zakresu
zdrowia seksualnego i praw reprodukcyjnych Polek i Polaków, tj. olbrzymiej liczby
nielegalnych zabiegów aborcji i braku rzetelnej edukacji seksualnej. Dr Kondratieva wskazała
również, że organizacje międzynarodowe krytykują również polskie rozwiązania zawarte w
ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.
W podsumowaniu, dr Kondratiewa podkreśliła, że obowiązujące normy prawa
regulujące kwestie praw reprodukcyjnych kobiet i mężczyzn pozostają w sprzeczności ze
standardami międzynarodowymi lub mają charakter zbyt ogólny i wymagają doprecyzowania
bądź zmiany. Panelistka zwróciła również uwagę na brak regulacji w obszarach zapłodnienia
in vitro i rodzicielstwa zastępczego oraz na zaległości ratyfikacyjne polskiego ustawodawcy
(Konwencja o Prawach Osób Niepełnosprawnych, Konwencja Bioetyczna).
Dr Adam Bodnar „Odpowiedzialność państwa za nieprzestrzeganie ustawy o planowaniu
rodziny”
W swoim wystąpieniu dr Bodnar podkreślił, że każde naruszenie ustawy o planowaniu
rodziny powoduje odpowiedzialność państwa na gruncie krajowym (tzw. wewnętrzną) i
międzynarodowym. Prelegent przypomniał, że zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego
naruszenie ustawy o planowaniu rodziny jest naruszeniem praw pacjenta, co umożliwia
skierowanie do sądu pozwu o naruszenie dóbr osobistych.
W tym miejscu prelegent odwołał się do spraw p. Wojnarowskich (odmówienie
przeprowadzenia badań prenatalnych) i sprawy M.A (uniemożliwienie przeprowadzenia
zabiegu przerwania ciąży pochodzącej z gwałtu) i podkreślił, że takie sytuacje powodują
powstanie odpowiedzialności państwa za tzw. „złe urodzenie”. Dr Bodnar wskazał również,
że sprawa p. Wojnarowskich miała olbrzymie znaczenie nie tylko w kontekście praw
reprodukcyjnych kobiet, ale także w aspekcie praw ojca do planowania własnej rodziny.
Zdaniem prelegenta, na podstawie orzecznictwa w sprawach p. Wojnarowskich i M.A. można
wyciągnąć wniosek, że prawo planowania rodziny to nie tylko prawo kobiety, ale także ojca.
W odniesieniu do odpowiedzialności międzynarodowej państwa dr Bodnar zaznaczył,
że standardy międzynarodowe kształtują się cały czas. Prelegent podkreślił, że państwo
powinno zapewniać obywatelom przez powinny możliwość efektywnego wykonywania
swoich praw, natomiast za niedopuszczalną należy uznać sytuację, w której gwarantowane
obywatelom prawa są iluzoryczne i niemożliwe do wyegzekwowania. Dr Bodnar wskazał
również, że rząd nie wykonał dotychczas w pełni wyroku ETPCZ w sprawie Tysiąc przeciwko
Polsce (efektywna i skuteczna procedura odwoławcza od decyzji lekarza) i zaznaczył, że
Komitet Rady Ministrów Europy zażądał od rządu polskiego dalszych wyjaśnień w tej
sprawie.
Panelista dodał, że sprawy Alicji Tysiąc, M.A, p. Wojnarowskich i to nie jedyne
przypadki naruszeń przepisów ustawy o planowaniu rodziny. Dr Bodnar wskazał na
orzeczenie R.R (wyrok nie jest ostateczny) i zaznaczył, że ETPCZ stwierdził w tej sprawie
naruszenie art. 8 i art. 3 Konwencji. Prelegent zaznaczył, że w ETPCZ czeka na rozstrzygnięcie
kolejny przypadek drastycznego naruszenia prawa kobiety do przeprowadzenia zabiegu
aborcji terapeutycznej – sprawa X przeciwko Polsce (odmowa przeprowadzenia zabiegu
skutkująca śmiercią pacjentki).
Panel II - Perspektywa socjologiczna
Aleksandra Józefowska „Edukacja seksualna w Polsce”
W ramach swojego wystąpienia prelegentka zwróciła uwagę, że przeprowadzonych
przez Ponton badań wynika, że wśród polskich nastolatków obniża się wiek inicjacji
seksualnej. Panelistka zaznaczyła, że niepokojącym problemem jest, że młodzież nie jest
przygotowana do podejmowania odpowiedzialnych decyzji dotyczących własnego życia
seksualnego.
A. Józefowska wskazała, że obecne przepisy prawa przewidują, że w 2 ostatnich
klasach gimnazjum i liceum szkoła jest zobowiązana do zrealizowania przedmiotu
„Wychowanie do życia w rodzinie”. Panelistka zaznaczyła, że udział w takich zajęciach jest
obowiązkowy, jednakże w przypadku przedstawienia sprzeciwu rodziców uczeń/uczennica
nie musi uczestniczyć w zajęciach. Prelegentka zwróciła również uwagę, że przedmiot
„Wychowanie do życia w rodzinie” nie jest realizowany w wielu polskich szkołach. Panelistka
podkreśliła, że kolejnym problemem dotyczącym tego przedmiotu jest złe przygotowanie
merytoryczne osób prowadzących te zajęcia. Z badań przeprowadzonych przez Ponton
wynika, że uczniowie i uczennice w sposób krytyczny oceniają zajęcia z przedmiotu „
Wychowanie do życia w rodzinie”, wskazując, że przekazywana im wiedza jest często
nierzetelna i silnie zideologizowana.
Dr hab. Wojciech Pawlik „Aborcja a Kościół i społeczeństwo”
Prof. Pawlik w swoim wystąpieniu zwrócił uwagę, że Kościół katolicki sprzeciwiając się
polityce poszanowania praw reprodukcyjnych kobiet i mężczyzn, przedefiniował łamanie
praw religijnych, wskazując, że stosowanie środków antykoncepcyjnych, przeprowadzenie
zabiegu aborcji jest nie tylko grzechem, ale także łamaniem prawa naturalnego. Panelista
zwrócił również uwagę na inne działania Kościoła Katolickiego, które miały zapobiec
poddawaniu się przez Polki aborcji, m.in. monstrualizację syndromu proaborcyjnego,
rozpowszechnianie
nieprawdziwych
informacji
o
zagrożeniach
związanych
z
przeprowadzeniem zabiegu przerwania ciąży.
Prelegent zwrócił uwagę, że określenie pewnego czynu, np. poddaniu się zabiegowi
aborcji jako grzechu prawa religijnego, nie jest wystarczającą przesłanką do kryminalizacji
danego czynu. Panelista zaznaczył, że z faktu, że aborcja jest problemem moralnym nie musi
wynikać, że jest to przestępstwo. Profesor zwrócił jednak uwagę, że możliwa jest jednak
sytuacji odwrotna, tj. że przestępstwo może być zarazem grzechem religijnym.
Podsumowując, profesor Pawlik podkreślił, że w nowoczesnych społeczeństwach
dąży się do dekompozycji porządków prawnych i moralnych – a zatem to co jest niemoralne,
nie jest stanowi w świetle prawa przestępstwa.
Prof. Danuta Duch-Krzysztoszek „Aborcja okiem socjolożki”
W ramach wystąpienia profesor Duch przedstawiła wyniki badań dotyczących
stosunku Polek i Polaków do zabiegu aborcji przeprowadzonych w okresie od 1990 do
sierpnia 2011 roku. Przeprowadzona analiza wskazuje, że przez okres 22 lat opinie Polek i
Polaków dotyczące tego zagadnienia znacząco się zmieniły. Przykładowo, badacze
odnotowali, że największe poparcie dla zabiegu aborcji odnotowano w 1993 roku (wynosiło
ono wtedy 60 %). Obecnie kształtuje się ono na poziomie 46%, co daje 14-punktowy spadek
poparcia.
Panelistka zaznaczyła, że zaskakujący jest spadek poparcia dla możliwości przerwania
ciąży wśród osób młodych – zdaniem prof. Duch taka postawa wynika z faktu, że młodzi
ludzie utożsamiają się z płodem, nie zaś z kobietą, która chce usunąć ciążę.
Prelegentka odnotowała również, że kobiety w sposób mniej liberalny podchodzą do
kwestii dopuszczalności przerywania ciąży (na pytanie: „czy aborcja jest morderstwem?”
twierdząco odpowiedziało o 10 % więcej kobiet niż mężczyzn). Jednocześnie, kobiety nie
definiują prawa do aborcji jako prawa człowieka, lecz próbują uzasadniać przeprowadzenie
zabiegu faktem, że to kobieta ponosi większą odpowiedzialność za dziecko.
Panel III perspektywa medyczno-etyczna.
Prof. Dr hab. Grzegorz Jakiel „Czy obowiązujące w Polsce regulacje dotyczące
ochrony zdrowia reprodukcyjnego i praw reprodukcyjnych, a także praktyka ich
stosowania, spełniają oczekiwania polskich pacjentek i pacjentów oraz polskich lekarzy?”
W ocenie prelegenta prawo do bezpiecznego przebiegu ciąży i porodu jest w Polsce
dobrze realizowane, natomiast kwestie zapewnienia kobietom skutecznej antykoncepcji,
możliwości przerwania ciąży czy leczenia bezpłodności par rodzi w praktyce liczne problemy.
Zdaniem profesora, w przypadku leczenia bezpłodności olbrzymie znaczenie dla Polek i
Polaków ma fakt, że jest ono płatne, co w znaczący sposób ogranicza dostępność tego typu
zabiegów.
W odniesieniu do zabiegu antykoncepcji prelegent przyznał, że zdarzają się przypadki
odmowy przepisania kobiecie środków antykoncepcyjnych przez lekarza, jak również
odmowy zrealizowania recepty przez farmaceutę. Panelista zaznaczył że poważnym
problemem z zakresu zdrowia reprodukcyjnego jest również brak rzetelnej edukacji
seksualnej w szkołach.
Prof. Jakiel wskazał, że obecnie obowiązująca ustawa o planowaniu rodziny jest źle
realizowana. Z doświadczeń prelegenta wynika, że kobiety mają trudności z uzyskaniem
dostępu do badań prenatalnych, są odsyłane do innych placówek w celu ich wykonania. W
ocenie panelisty, taki stan rzeczy jest wynikiem atmosfery zastraszenia panującej w
środowisku lekarskim.
Prelegent przyznał, że istotnym problemem w Polsce jest brak antykoncepcji
postkoitalnej dostępnej bez recepty. Prof. Jakiel zaznaczył, że w innych krajach europejskich
sprzedaż tego typu środków jest prowadzona jako sprzedaż rejestrowana (wymaga jedynie
podania przez pacjenta/tkę swojego nazwiska).
Prof. Dr hab. Marian Szamatowicz „Jakiego prawa dotyczącego wspomaganej
prokreacji potrzebują polscy lekarze?”
W ocenie prelegenta niepłodność, która obecnie dotyczy około 1 miliona polskich par
jest chorobą niedocenianą społecznie. Profesor zaznaczył jednak, że wywołuje ona poważne
dramaty psychologiczne u osób, które z przyczyn medycznych nie mogą mieć dziecka.
Zdaniem prelegenta, lekarze oczekują prawa liberalnego, sprawiedliwego społecznie
(zapewniającego opiekę medyczną zarówno zamożnym jaki i biedniejszym) oraz
umożliwiającego pełen dostęp do nowoczesnych procedur medycznych. Panelista zaznaczył,
że prawo musi określać wymogi dotyczące bezpieczeństwa przeprowadzanych zabiegów.
Jednocześnie, profesor zaznaczył, że zapewnienie Polkom i Polakom rzetelnej
edukacji seksualnej oraz skutecznej antykoncepcji jest rozwiązaniem pozwalającym na
zlikwidowanie zjawiska niechcianych ciąż, a zatem zmniejszeniu liczby zabiegów aborcji.