Od około 8 lat straty rodzin pszczelich, ich rozmiar i moliwe

Nr wniosku: 158089, nr raportu: 1035. Kierownik (z rap.): dr hab. Grażyna Maria Topolska
Od około 8 lat straty rodzin pszczelich, ich rozmiar i możliwe przyczyny są jednym z głównych tematów
badań na całym świecie. Monitoring przeprowadzony przez uczestników europejskiego projektu Coloss
(Prevention of Honey Bee Colony Losses - zapobieganie stratom rodzin pszczoły miodnej) – Akcja COST
FA083 - wykazał, że wysokość zimowych strat rodzin pszczelich w poszczególnych krajach często zmienia
się z roku na rok.
W Polsce od 2008 roku każdej wiosny prowadzone jest badanie zimowych strat rodzin pszczelich. Od
2009 stosowany jest w tym celu kwestionariusz ankiety COLOSS. Po zimie 2011/2012 zaktualizowana
polska wersja kwestionariusza COLOSS została opublikowana w dwóch najbardziej popularnych
czasopismach pszczelarskich ("Pszczelarstwo" i "Pszczelarz Polski" – łączy nakład 18.500 egzemplarzy),
była rozprowadzana podczas spotkań pszczelarskich i konferencji, a jej internetowa wersja była dostępna na
holenderskiej stronie www.beemonitoring.org. Poza listami zapraszającymi do udziału w badaniu,
wysłanymi na adresy e-mail pszczelarzy, którzy wzięli udział w badaniu z lat ubiegłych (przechowywane w
bazie danych organizacji Beemonitoring) zostały wysłane listy przypominające. Pod koniec zbierania danych,
formularz ankiety został jeszcze wysłany do losowo wybranych z list Inspekcji Weterynaryjnej pszczelarzy z
pięciu regionów, w których dotychczasowy udział pszczelarzy w badaniu był bardzo niski - poniżej 0,5%
(zapewniono możliwość bezpłatnego odesłania wypełnionej ankiety).
Udział pszczelarzy w monitoringu w 2012 w skali kraju wyniósł 1,3% i był najwyższy w Śląskiem,
Opolskiem i Warmińsko -Mazurskiem (ponad 1,7 %), a najniższy w Pomorskiem, Lubelskiem (poniżej
0,5%). Rozprowadzanie kwestionariusza ankiety podczas spotkań i konferencji pszczelarskich, choć
skuteczne, było przyczyną znacznych dysproporcji w udziale w monitoringu pszczelarzy z różnych regionów.
Tylko 14 % respondentów uczestniczyło w badaniu przez Internet. Odsetek pszczelarzy, którzy korzystali z
ankiety opublikowanej w czasopismach pszczelarskich był stosunkowo niski (16%). Wskaźnik odpowiedzi
w „randomizowanym badaniu” wyniósł około 34%, i był najwyższy w województwie warmińsko –
mazurskim, w którym udział pszczelarzy w monitoringu w poprzednich latach był bardzo niski.
Szacowane zimowe straty rodzin pszczelich w Polsce wyniosły 15,8 % i były najwyższe w Lubelskiem,
Łódzkiem i Podkarpackiem (20-25%), a najniższe (nie przekraczające 10%) w Pomorskiem, Dolnośląskiem i
Kujawsko–Pomorskiem.
W skali kraju nie stwierdzono wpływu pożytków pszczelich, z których pszczoły korzystały oraz
stosowanego podkarmiana uzupełniającego na wysokość start rodzin pszczelich poniesionych zimą
2011/2012. Jednak, w niektórych województwach o wysokich stratach (lubelskie, łódzkie, wielkopolskie)
pszczelarze, których pszczoły oblatywały rzepak utracili więcej rodzin niż pozostali. Z drugiej strony, w
niektórych regionach brak możliwości korzystania z pyłku wierzbowego (ważnego pożytku
wczesnowiosennego) wiązało się z wyższą śmiertelnością pszczół, co może oznaczać, że pożytek ten jest
bardzo istotny nie tylko dla rozwoju rodziny pszczelej w sezonie pszczelarskim, ale również dla przetrwania
rodzin pszczelich w okresie zimowym. Wyższą przeżywalność rodzin pszczelich zimą notowano także w
pasiekach, w których corocznie wymieniano na nowe przynajmniej 70% starych plastrów pszczelich.
Podobnie jak w poprzednich latach, właściciele pasiek do 50 uli stracili większą część swoich rodzin
pszczelich, niż właściciele większych pasiek.
Przeprowadzony monitoring wykazał, że straty zimowe rodzin pszczelich w Polsce nadal przekraczają
poziom, który mógłby być akceptowany przez pszczelarzy. Uzyskane dane sugerują, że jakieś zabiegi
pszczelarskie stosowane w większych pasiekach mogą zapobiegać dużym stratom rodzin pszczelich. Do
działań takich może należeć intensywna wymiana plastrów pszczelich. Wyniki nasuwają też podejrzenie, że
korzystanie z pożytku rzepakowego może w pewnych okolicznościach być przyczyną wysokiej śmiertelności
pszczół zimą. Warto byłoby sprawdzić czy wiąże się to ze stosowaniem zapraw nasiennych opartych na
pestycydach neonikotynoidowych, które są często podejrzewane (brak jeszcze bezpośrednich dowodów) o
prowadzenie do ginięcia pszczół zimą.
Badanie udowodniło także, że w tak dużym kraju jak Polska, z dużą liczbą pszczelarzy, wobec niskiego
udział pszczelarzy w ankiecie internetowej, przeprowadzenie satysfakcjonujące go monitoringu opartego na
dobrowolnym udziale pszczelarzy w badaniu (self-selected sample) jest bardzo trudne, nawet jeżeli zostaną
zastosowane różne metody zbierania danych. W takim wypadku powinien być stosowany monitoring oparty
na losowym doborze próby badanej.
Wyniki zrealizowanego jednorocznego projektu wskazują na konieczność badania podjętych zagadnień,
sugerują możliwe kierunki badań oraz metody a także mają istotne znaczenie dla pszczelarzy (wskazując na
prawdopodobną istotność pożytków wiosennych oraz intensywnej wymiany plastrów na przeżywalność
rodziny pszczelej w ciągu zimy).