skutki niedoboru witaminy k indukowanego

Medical News 2013, 82, 6, 472–473
JAN NOWAK, KLAUDIA ŁOCHOCKA, SŁAWOMIRA DRZYMAŁA-CZYŻ
SKUTKI NIEDOBORU WITAMINY K INDUKOWANEGO LECZENIEM
PRZECIWZAKRZEPOWYM
THE EFFECTS OF VITAMIN K INSUFFICIENCY INDUCED BY ORAL ANTICOAGULATION
Department of Pediatric Gastroenterology and Metabolism, I Chair of Pediatrics
Poznan University of Medical Sciences, Poland
Head: prof. Jarosław Walkowiak
Streszczenie
Białka, dla których prawidłowej funkcji potrzebna jest karboksylacja z udziałem witaminy K, odgrywają rolę także poza układem
krzepnięcia. Ich obecność chroni ściany naczyń przed wapnieniem oraz sprzyja utrzymaniu prawidłowej masy kostnej. Z tego powodu
niedobór witaminy K może prowadzić do zwiększenia ryzyka chorób serca i naczyń oraz złamań kości. Szczególny przypadek małej
dostępności witaminy K stanowi leczenie acenokumarolem i warfaryną. Dane z badań klinicznych i eksperymentów na modelach
zwierzęcych wskazują na związek między stosowaniem antywitamin K a wynikającym z kalcyfikacji wzrostem sztywności naczyń
oraz spadkiem gęstości mineralnej kości. Dlatego istotne z punktu widzenia profilaktyki chorób cywilizacyjnych jest uwzględnienie
w codziennej praktyce wymienionych działań niepożądanych antywitamin K oraz opracowanie skutecznych strategii suplementacji
witaminy K w populacji ogólnej.
SŁOWA KLUCZOWE: witamina K, antywitaminy K, miażdżyca, osteoporoza.
Abstract
Several proteins undergoing vitamin K-mediated carboxylation have functions outside of coagulation. They protect against
vascular calcification and help to maintain optimal bone mineral density. For this reason vitamin K deficiency may increase risk of
cardiovascular disease and bone fractures. Reduction of vitamin K availability induced by warfarin and other coumarins constitutes
a particular case. Data from clinical and basic research point to a correlation between the use of antivitamins K and loss of vascular
elasticity and bone mineral density. Thus, it is important to manage aforementioned side effects of antivitamin K therapy at an early
stage and develop vitamin K supplementation strategies so as to allow for more efficient prevention of civilisational diseases.
KEY WORDS: vitamin K, antivitamins K, atherosclerosis, osteoporosis.
Witaminą K nazywany jest zbiór molekuł, które mogą
odgrywać rolę kofaktorów karboksylacji białek prowadzącej do powstania wiążących wapń reszt kwasu gamma-karboksyglutaminowego [1]. Do protein podlegających temu procesowi należą między innymi czynniki II,
VII, IX, X i protrombina [2]. Działanie leków przeciwzakrzepowych z grupy antywitamin K polega na blokowaniu redukcji witaminy K, co uniemożliwia jej powtórne wykorzystanie w procesie karboksylacji. Skutkuje
to zahamowaniem produkcji aktywnych form nie tylko
czynników krzepnięcia, ale też kilkunastu innych białek
wymagających karboksylacji z udziałem witaminy K [3].
Te molekuły, m.in. białko macierzy Gla (MGP, matrix
Gla protein) i osteokalcyna, odgrywają rolę w ochronie
naczyń przed kalcyfikacją i w utrzymaniu prawidłowej
gęstości mineralnej kości [4]. Ich karboksylacja, w przeciwieństwie do czynników krzepnięcia syntetyzowanych w wątrobie, zachodzi w innych tkankach, do których witamina K wchłonięta w jelitach dociera w drugiej
kolejności. Dlatego ustrojowe funkcje tych białek łatwiej
ulegają upośledzeniu w przypadku niedoboru witaminy
K, także indukowanego farmakologicznie [5].
REVIEW PAPERS
Jak wykazali w 2004 r. Geleijnse i wsp., ryzyko
względne zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych
i ciężkiego zwapnienia aorty u osób, których dieta była
bogata w menachinon (witaminę K2), było niższe niż
w reszcie populacji [6]. W innym eksperymencie stwierdzono również, że suplementacja witaminy K w okresie
3 lat była związana z utrzymaniem elastyczności ścian
naczyń, przy pogorszeniu elastyczności o 12% w grupie kontrolnej [3]. Uważa się, że niedobór witaminy K
może prowadzić do wapnienia ścian tętnic w mechanizmie związanym z utratą funkcji białka MGP, które jest
inhibitorem wapnienia w tkankach miękkich [7]. Przyspieszenie wapnienia naczyń związane ze stosowaniem
antywitamin K opisano zarówno w modelach zwierzęcych, jak i u ludzi [8].
Jak wykazała przeprowadzona w 2012 r. metaanaliza badań klinicznych, suplementacja witaminy K prowadziła do wzrostu gęstości mineralnej kości mierzonej w odcinku lędźwiowym kręgosłupa [9]. Sugeruje się
również, że dieta bogata w witaminę K może zmniejszać
ryzyko złamań kości [10]. W części doniesień dotyczących stosowania antywitamin K przedstawiano ich zwią-
Skutki niedoboru witaminy K indukowanego leczeniem przeciwzakrzepowym
zek ze spadkiem masy kostnej [11]. W badaniu przeprowadzonym przez Caraballo i wsp. opisano wzrost ryzyka złamań kręgów i żeber u osób leczonych przewlekle
antywitaminami K [12]. U pacjentów, którzy byli leczeni
przeciwkrzepliwie przez co najmniej rok, stwierdzono
ponad pięciokrotnie więcej przypadków złamań kręgów
niż w grupie kontrolnej.
Stosowanie antywitamin K, takich jak acenokumarol i warfaryna, wywołuje przewlekły stan niedoboru zredukowanej witaminy K, co może zwiększać
ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i złamań kości.
Z tego względu jest wskazane, aby specjaliści medycyny rodzinnej byli świadomi zwiększenia labilności
blaszki miażdżycowej i potrzeby interwencji zwiększających masę kostną u pacjentów przyjmujących antywitaminy K. Wyzwaniem pozostaje opracowanie optymalnych strategii suplementacyjnych dla chorych leczonych
acenokumarolem i warfaryną oraz dla populacji ogólnej,
w której częstość występowania niedoboru witaminy K
jest względnie wysoka [4].
Źrodło finansowania: grant Uniwersytetu Medycznego
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Piśmiennictwo
1. Krzyżanowska P, Walkowiak J. Witamina K i jej biologiczne znaczenie. Fam Med Prim Care Rev. 2010;12(3):
932–933.
2. Kidd PM. Vitamins D and K as pleiotropic nutrients: clinical importance to the skeletal and cardiovascular systems
and preliminary evidence for synergy. Altern Med Rev.
2010;15(3):199–222.
3. Theuwissen E, Smit E, Vermeer C. The role of vitamin K
in soft-tissue calcification. Adv Nutr. 2012;3(2):166–73.
473
4. Cranenburg EC, Schurgers LJ, Vermeer C. Vitamin K:
the coagulation vitamin that became omnipotent. Thromb
Haemost. 2007;98(1):120–5.
5. McCann JC, Ames BN. Vitamin K, an example of triage
theory: is micronutrient inadequacy linked to diseases of
aging? Am J Clin Nutr. 2009;90(4):889–907.
6. Geleijnse JM, Vermeer C, Grobbee DE et al. Dietary intake of menaquinone is associated with a reduced risk of
coronary heart disease: the Rotterdam Study. J Nutr. 2004;
134(11):3100–5.
7. Shea MK, Holden RM. Vitamin K status and vascular calcification: evidence from observational and clinical studies. Adv Nutr. 2012;3(2):158–65.
8. Schurgers LJ, Joosen IA, Laufer EM et al. Vitamin K-antagonists accelerate atherosclerotic calcification and induce
a vulnerable plaque phenotype. PLoS One. 2012;7(8):e43229.
9. Fang Y, Hu C, Tao X et al. Effect of vitamin K on bone
mineral density: a meta-analysis of randomized controlled
trials. J Bone Miner Metab. 2012;30(1):60–8.
10. Pearson DA. Bone health and osteoporosis: the role of vitamin K and potential antagonism by anticoagulants. Nutr
Clin Pract. 2007;22(5):517–44.
11. Binkley N, Krueger D, Engelke J et al. Vitamin K deficiency from long-term warfarin anticoagulation does not alter
skeletal status in male rhesus monkeys. J Bone Miner Res.
2007;22(5):695–700.
12. Caraballo PJ, Heit JA, Atkinson EJ et al. Long-term use
of oral anticoagulants and the risk of fracture. Arch Intern
Med. 1999;159(15):1750–6.
Adres do korespondencji:
Jan Nowak
Department of Pediatric Gastroenterology and Metabolism
I Chair of Pediatrics
Poznan University of Medical Sciences
27/33 Szpitalna Street, 60-572 Poznań, Poland
phone: +61 849 15 83
email: [email protected]
REVIEW PAPERS