Kompas dla Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony
Transkrypt
Kompas dla Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony
MIĘDZYNARODOWA ANALIZA POLITYCZNA Kompas dla Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony GRUPA ROBOCZA DS. MIĘDZYNARODOWEJ POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA Kwiecień 2012 Zasadniczym celem Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej (WPBiO) jest zapewnienie Europie zdolności do czynnego występowania na rzecz pokoju w jej sąsiedztwie. Od samego początku stanowiło to ważny cel socjaldemokratycznej polityki wobec Europy. Ten instrument polityczny, wyrosły z niezdolności do zapobieżenia gwałtownemu rozpadowi dawnej Jugosławii, powinien umożliwić skuteczne europejskie reagowanie na kryzysy międzynarodowe. Co więcej, wraz z Traktatem Lizbońskim idea wspólnej europejskiej polityki obronnej nabrała przyspieszenia. Bilans WPBiO jest na razie skromny. Funkcjonuje ona bowiem jako dodatkowa opcja, uzupełniająca polityki bezpieczeństwa poszczególnych krajów na bazie najmniejszego wspólnego mianownika między państwami członkowskimi. Nie doszło jeszcze do rzeczywistej integracji narodowych polityk bezpieczeństwa. Jednocześnie europejskie państwa członkowskie przeżywają obecnie poważny kryzys gospodarczy, który w dającej się przewidzieć przyszłości utrudni im nawet utrzymanie obecnego poziomu wydatków na politykę zagraniczną i politykę bezpieczeństwa. Tym samym konieczna jest nowa próba urzeczywistnienia Wspólnej Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony. Niniejszy dokument formułuje długofalowy cel powołania unii politycznej, która stanowiłaby ramy dla wspólnej europejskiej polityki bezpieczeństwa. Cel ten wciąż pozostaje jednak odległy. Przy czym droga do jego realizacji musi stać pod znakiem „małych kroków”, w ramach już istniejących traktatów. W skład tego wchodzi wspólne formułowanie strategii europejskich, wykorzystanie stałej współpracy strukturalnej, budowanie wspólnych zdolności i ścisłe uzgadnianie krajowych planów w dziedzinie obrony. GRUPA ROBOCZA DS. MIĘDZYNARODOWEJ POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA | KOMPAS DLA WPBIO 1. Kryzys europejski jako kryzys zaufania członkowskich o ściślejszą kooperację w rozwijaniu zdolności wojskowych, obecnie coraz pilniejsze z powodu kurczących się możliwości budżetowych. Unia Europejska przeżywa dziś najpoważniejszy kryzys od chwili swego powstania. W powszechnym mniemaniu kryzys finansowy, gospodarczy i kryzys związany z zadłużeniem publicznym sprawiły, że pod znakiem zapytania stanęła sama zdolność Unii Europejskiej do rozwiązywania jej problemów ekonomicznych. Doprowadziło to jednak również do ciężkiego kryzysu zaufania w łonie UE. Przyszłość Unii zależy od sposobu rozwiązania kryzysu ekonomicznego, a to sprawia, że polityka zagraniczna i polityka bezpieczeństwa zostały zepchnięte na dalszy plan polityczny. UE znajduje się – ponownie – w fazie zwrócenia ku sobie samej, co w tym wypadku jest kwestią samego jej trwania. Około 30 przeprowadzonych do tej pory misji WPBiO – wojskowych, cywilno-wojskowych i czysto cywilnych – pokazało obecność Europy w skali globalnej. Misje te były jednak dotychczas częścią większego międzynarodowego zaangażowania i tylko w bardzo nielicznych przypadkach doprowadziły do konkretnego polepszenia sytuacji na miejscu. Ich zasadniczą rolą było zademonstrowanie Sojuszowi Północnoatlantyckiemu i Stanom Zjednoczonym, że UE jest w stanie angażować się w sferze polityki bezpieczeństwa. Tylko w nielicznych przypadkach – jak u wybrzeży Somalii, w Gruzji czy Macedonii – osiągnięto sukces w zarządzaniu sytuacjami kryzysowymi; wiele innych misji służyło raczej jako potwierdzenie samego faktu istnienia europejskiej polityki bezpieczeństwa, która jako taka rzekomo nie potrzebuje żadnej zinstytucjonalizowanej formy. Dalszemu istnieniu Unii Europejskiej zagrażają utrzymujące się napięcia gospodarcze, w związku z czym polityka bezpieczeństwa schodzi chwilowo na dalszy plan. „Wytchnienia” dla UE w polityce bezpieczeństwa jednak nie będzie, co dobitnie pokazują wydarzenia w Libii, Syrii, Iranie i w innych miejscach w świecie arabskim, a także w regionie Pacyfiku (Azji Wschodniej). We wszystkich tych przypadkach uwypukla się jednak podstawowy problem WPBiO (jak też i całej UE): brakuje woli dyskutowania o wspólnej polityce, nie mówiąc już o jej formułowaniu, a następnie realizacji. Ponadto kolosalne koszty europejskiego kryzysu gospodarczego poważnie wpłynęły na ograniczenie nakładów na europejską politykę bezpieczeństwa. 3. Unia Polityczna potrzebuje polityki bezpieczeństwa i obrony Wspólna Polityka Bezpieczeństwa została ustanowiona już w Traktacie z Maastricht jako integralna część Unii Politycznej. Jest to aktualne do dzisiaj, zwłaszcza w obliczu zmieniającej się sytuacji międzynarodowej. Wspólna polityka obrony, w rozumieniu klauzuli solidarności Traktatu Lizbońskiego, jest tego integralną częścią. W świecie zorganizowanym wielobiegunowo europejski biegun da się urzeczywistnić tylko dzięki zespoleniu sił państw członkowskich w działaniach zewnętrznych. W myśl tego dalsze pogłębianie UE musi obejmować także politykę bezpieczeństwa – nie wolno jej dłużej pomijać. 2. WPBiO nie jest w zgodzie z jej własnymi celami Spojrzenie wstecz na ostatnie dwanaście lat WPBiO pokazuje, że choć aspiracje były bardzo wysokie, to jednak nader rzadko stawały się one rzeczywistością. Jak pisze Catherine Ashton – Wysoki Przedstawiciel UE ds. Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa – WPBiO podkreśla zaangażowanie Unii Europejskiej i jej państw członkowskich na rzecz zwiększenia ich aktywności, spójności i zdolności. Unia jednak nie uczyniła nic więcej niż samo sformułowanie tych aspiracji. Uzmysławia to szczególnie sprawozdanie z wdrażania strategii bezpieczeństwa, które wskazuje na istniejące nadal, nawet po pięciu latach, luki w sferze zdolności. Lektura wniosków Rady z 1 grudnia 2011 roku na temat rozwoju zdolności wojskowych przypomina dokumenty z lat poprzednich: usilne apele do państw Trzeba ponadto zerwać z domyślnym podziałem pracy, „zakodowanym” w sposobie myślenia państw członkowskich i polegającym na tym, że NATO odpowiada za obronę, a Europa za zarządzanie kryzysami i ich rozwiązywanie. Obu tych obszarów nie da się od siebie oddzielić ani w zakresie planowania, ani w zakresie rozwoju zdolności. Istniejący proces trzeba zatem odwrócić: rozwijanie zdolności musi opierać się na jasnym zdefiniowaniu interesów, zawsze przy uwzględnieniu wykonalności i akceptowalności. Oznacza to również, że w obliczu zmniejszających się zasobów i środków trzeba się zastanowić również nad obniżeniem aspiracji, aby zmniejszyć przepaść między 1 GRUPA ROBOCZA DS. MIĘDZYNARODOWEJ POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA | KOMPAS DLA WPBIO nimi a rzeczywistością. Polityka bezpieczeństwa pogłębionej unii politycznej musi odpowiadać konkretnie na pewne kluczowe pytania i nie może działać w próżni: Stany Zjednoczone również podlegają obecnie ograniczeniom budżetowym i zmuszone są do ostrożnego określania hierarchii swoich priorytetów w zakresie zdolności i możliwości obronnych. Z tego względu coraz wyraźniej trak- Jaki cel ma do spełnienia WPBiO wobec Europy? tują obszar transatlantycki jako mniej ważny dla własnych interesów i skupiają się na regionie Pacyfiku. Hawajskie Przed jakimi zagrożeniami i wyzwaniami, wspólnymi dla wszystkich państw kontynentu, stoi dziś Europa? spotkanie na szczycie stanowiło wyraźny sygnał w tym kierunku. Choć w związku z tym, z jednej strony, otwiera Jakie są wspólne europejskie interesy i wartości – i jak mogą być one wspólnie realizowane? się większa przestrzeń działania dla UE, to z drugiej strony oznacza to jednak również większą odpowiedzialność Europejczyków. Operacja w Libii pokazała, z jakimi Jakie kompetencje muszą zostać przyznane UE, aby mogła realizować wspólne interesy? wiąże się to trudnościami dla państw europejskich – nawet biorąc pod uwagę, że wzięły w niej udział dwie główne Jaki jest w tych ramach poziom militarnych ambicji i aspiracji UE? europejskie potęgi wojskowe (Wielka Brytania i Francja). Awans głównych krajów rozwijających się do rangi globalnych graczy i coraz istotniejsza rola takich mocarstw 4. Przed jakimi nowymi zjawiskami i wyzwaniami stoi dziś UE? regionalnych jak Turcja, Indonezja czy Meksyk tworzą nowy, wielobiegunowy ład światowy, przynoszący nowe szanse dla światowego pokoju. Może to jednakże prowa- Kryzys gospodarczy i finansowy, który mocno uderzył dzić również do osłabienia takich instytucji międzynaro- Unię Europejską, na trwałe zmienił podstawy europejskiej dowych jak ONZ lub do powrotu geopolityki w niektórych polityki bezpieczeństwa. Zdolność poszczególnych państw regionach, takich jak Azja Środkowa czy basen Morza członkowskich do utrzymywania pełnego spektrum narzę- Południowochińskiego. Możliwości państw europejskich dzi polityki bezpieczeństwa, zwłaszcza w sferze wojsko- pod względem skutecznego reagowania na te zjawiska wej, ulega ogromnemu ograniczeniu. Wydaje się zatem i realizacji własnych interesów będą zależeć w większym wątpliwe, czy nawet takie większe państwa UE jak Niem- stopniu niż dzisiaj od ich zdolności do budowy sojuszy cy, Francja lub Wielka Brytania będą w stanie samodziel- i dzielenia się z tymi graczami odpowiedzialnością za nie zaangażować się militarnie w operacje na rzecz roz- regulacje w zakresie globalnego zarządzania. Dzięki temu wiązywania kryzysów międzynarodowych. międzynarodowe instytucje mogłyby zyskać szerszą legitymację dla swych działań, jak też pojawiłaby się szansa Największe ryzyko w zakresie rozprzestrzeniania broni na stworzenie wspólnego frontu na rzecz rozwiązywania masowego rażenia istnieje w najbliższym otoczeniu Euro- kryzysów międzynarodowych. py. W średniookresowej perspektywie Iran, jako prawdopodobny pionier regionalnej dynamiki zbrojeń, zagraża Rewolucje w kilku państwach regionu Afryki Północnej Unii Europejskiej na jej południowo-wschodnich krań- i w krajach arabskich doprowadziły do nowej sytuacji na cach. Nuklearny wyścig zbrojeń na Bliskim i Środkowym południowym krańcu Unii Europejskiej. Szanse na zryw Wschodzie stanowiłby poważne, długookresowe zagroże- demokratyczny w tym regionie wzrosły w równym stop- nie dla bezpieczeństwa UE. Szczególnie w tej kwestii niu co groźby destabilizacji, wynikające z osłabionych Unia Europejska nie była w stanie uzyskać w ostatnich struktur państwowych. Instrumenty UE dowiodły tu raczej latach jednomyślności, choć dysponuje liczącym się po- swej nieskuteczności, a Europejska Polityka Sąsiedztwa tencjałem dyplomatycznym. Tymczasem jednolite stano- nie była w stanie wpływać na te wydarzenia zgodnie wisko Unii jest kluczowym warunkiem porozumienia na z europejskimi interesami. Jednocześnie nowe ruchy szczeblu globalnym. społeczne w tym regionie dowodzą atrakcyjności modelu 2 GRUPA ROBOCZA DS. MIĘDZYNARODOWEJ POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA | KOMPAS DLA WPBIO europejskiego. Trzeba to lepiej wykorzystać w ramach Przed państwami członkowskimi UE stoją różnorodne europejskiej soft power. wyzwania, dlatego też muszą one porozumieć się co do tego, w jakiej formie chcą przygotować Unię do stawienia Postęp cyfryzacji, dalszy rozwój technologii zarówno im czoła. W tym celu, jak podkreślono w roku 2008, w sferze cywilnej jak i wojskowej oraz coraz większa należy wrażliwość infrastruktury o krytycznym znaczeniu spra- w dziedzinie wojskowości. Równolegle, w świetle po- wiają, że zagrożenia w zakresie polityki bezpieczeństwa nownie pojawiających się rozbieżności stanowisk po- stają się bardziej rozproszone i trudniejsze do jednoznacz- szczególnych państw członkowskich, należy szczegółowo nej klasyfikacji. Również tutaj coraz bardziej zaciera się przedyskutować przypadek Libii, jak również to, w jaki granica między polityką bezpieczeństwa i obronnością. sposób należałoby wykorzystać WPBiO do interwencji Takie potencjalne zagrożenia jak cyberataki, zdalnie ste- militarnej. Należy też rozważyć, na ile UE zamierza anga- rowana broń lub ukierunkowane ataki mające wywołać jak żować się w środowisku międzynarodowym na rzecz największe zniszczenia w krajowej infrastrukturze stano- utrzymania pokoju i ponosić za to odpowiedzialność. przedyskutować skalę europejskich ambicji wią impuls do opracowania całościowego i spójnego systemu bezpieczeństwa prewencyjnego, zarówno na W sferze koncepcji i idei fundamenty w UE zostały już szczeblu poszczególnych państw narodowych jak i samej położone. Nie brakuje dokumentów, w których szkicuje Unii Europejskiej. się, jak Unia może poprawić swoją politykę bezpieczeństwa. Idee te są jednak częściowo przestarzałe, ponadto istnieją w oderwaniu od toczących się w państwach człon- 4. Co to oznacza dla WPBiO? kowskich debat strategicznych i nie są w wystarczającym stopniu wsparte polityczną wolą ich wdrażania. Aby Materialne podstawy polityki bezpieczeństwa w UE kur- WPBiO w przyszłości lepiej niż dotychczas realizowała czą się. Ten trend potrwa przypuszczalnie przez kilka lat, swoje własne wymagania, musi zostać utrzymany daleko- a następnie osiągnie stabilny, ale relatywnie niski poziom. siężny cel autentycznie wspólnej polityki. Zmianie muszą Oznacza to, że dotychczasowa WPBiO nie może trwać jednak ulec zarówno prowadząca do niego droga, jak dalej jako jedynie dekoracja na szczycie poszczególnych i stosowane metody, a małe kroki, o których już wcześniej narodowych polityk bezpieczeństwa i aktywności NATO. myślano, trzeba wreszcie zacząć wdrażać. Musi zostać W każdym z tych przypadków społeczna akceptacja dla zakończona obecna faza stagnacji i renacjonalizacji. alokacji środków finansowych i materialnych na cele WPBiO potrzebuje nowego bodźca, aby ponownie nabrała związane z bezpieczeństwem będzie się coraz bardziej rozmachu. Konkretnie oznacza to: zmniejszać. WPBiO musi stać się więc efektywniejsza, Więcej strategi! musi przynosić wyraźną wartość dodaną dla zainteresowanych państw i całej UE – i to przy wyposażeniu w mniejsze środki („czynić więcej za mniej”). Może oka- Europa potrzebuje intensywnego strategicznego dialogu zać się to skuteczne, jeśli wykorzystane zostaną istniejące na temat interesów, celów i środków. Dialog ten powi- potencjały synergii, przy jednoczesnej redukcji niepo- nien się rozwijać poprzez aktualizację już istniejących trzebnie dublujących się struktur. Państwa członkowskie dokumentów strategicznych UE, a wzorcem może tu być mają wybór: albo mogą wykorzystać szansę WPBiO, aby Strategiczna Koncepcja NATO i proces prowadzący do jej w ten sposób utrzymać swą globalną skuteczność lub przyjęcia. Europejska Strategia Bezpieczeństwa z roku wręcz (w poszczególnych aspektach) nawet ją wzmocnić, 2003 jest już przestarzała i stanowi owoc zupełnie innych albo też nadal działać w ramach struktur narodowych, uwarunkowań strategicznych. Niezbędna jest więc jej jedynie z pewnymi europejskimi dodatkami, będąc z tego nowa wersja, zamiast dotychczasowych subtelnych prze- powodu zmuszonymi już w średniookresowej perspekty- róbek i poprawek. Ponadto trzeba wyraźniej nakreślić wie do dostosowania swoich narodowych ambicji do drogę wiodącą od przyjęcia Strategii Bezpieczeństwa do kurczących się zdolności. jej wdrażania w ramach polityki bezpieczeństwa. Państwa 3 GRUPA ROBOCZA DS. MIĘDZYNARODOWEJ POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA | KOMPAS DLA WPBIO członkowskie powinny zatem przedyskutować i uchwalić UE dyskusji na tematy dotyczące polityki bezpieczeństwa, trzy kluczowe dokumenty, przygotowywane przez Euro- co dodatkowo wspierałoby proces kształtowania strategii pejską Służbę Zagraniczną. na poziomie krajowym. Elastyczniejsza struktura! Po pierwsze, nową Strategię Bezpieczeństwa adekwatną do zmienionej sytuacji w dziedzinie polityki bezpieczeń- Stagnacja WPBiO w ostatnich latach pokazuje, jak niewy- stwa. starczająca jest aktualna metoda kierowania wspólną Po drugie, Europejską Białą Księgę na temat polityki polityką bezpieczeństwa, zakładająca konieczność kon- bezpieczeństwa i obrony. Powinna ona zdefiniować, jakie sensusu na poziomie międzyrządowym. Staje się jasne, zadania wojskowe i cywilne weźmie na siebie UE, gdzie szczególnie w odniesieniu do zdolności wojskowych, że będzie interweniować, jak można zapewnić dla tego nie- apele o dobrowolne wysiłki państw członkowskich przy- zbędne zdolności operacyjne i jak można wykorzystać niosły jedynie ograniczony sukces. Tym samym dalsze w tym celu siły i środki państw członkowskich. pogłębianie WPBiO będzie możliwe tylko przy użyciu nowej, zupełnie odmiennej metody funkcjonowania całego Po trzecie, Europejskie Wytyczne w zakresie Polityki instrumentu. Celem nadal pozostaje jednak Wspólna Obronnej, w celu stworzenia teoretycznego wsparcia dla Polityka Bezpieczeństwa i Obrony na bazie dostępnych przewidzianej zasobów. W przeciwieństwie do aktualnej koncepcji roz- w Traktacie Lizbońskim możliwości współpracy w zakresie polityki obronnej. woju WPBiO, idea ta wymaga jednak większej kompetencji wspólnotowej UE, co jednocześnie determinuje rozsze- Te trzy dokumenty powinny podlegać w przyszłości regu- rzenie praw kontrolnych dla Parlamentu Europejskiego. larnym przeglądom i weryfikacji, aby ugruntować i utrwa- Można to osiągnąć jedynie długofalowo, głównie poprzez lić dialog strategiczny w UE. Perspektywicznie te doku- zmianę Traktatu. menty UE powinny też łączyć krajowe planowanie obronne z wypracowanymi wspólnie prognozami dotyczącymi Droga do pełniejszego zaangażowania Wspólnoty wiedzie bezpieczeństwa i scenariuszami zagrożeń oraz zachęcać przez podjęcie działań na zasadzie „małych kroków”, do efektywnego wdrażania celów europejskich na szcze- a zarazem zwiększenie efektywności WPBiO. Powinno to blu narodowym. nastąpić poprzez regulacje specjalne i działania grup wiodących, tak aby możliwe było bardziej elastyczne Więcej dyskusji! podejście. Obejmuje to na krótką metę: Oprócz strategicznego dialogu UE potrzebuje debaty Otwarcie unijnego mechanizmu finansowania misji politycznej i odpowiedniego umiejscowienia się w za- wojskowych, aby zmniejszyć obciążenie państw człon- kresie międzynarodowej polityki bezpieczeństwa. Katali- kowskich, zatorem tego procesu mogłyby być częste i regularne, zdolności wojskowych. Jest to również kwestia sprawie- nieformalne spotkania ministrów obrony oraz spraw za- dliwości w łonie UE – trzeba zapobiec temu, by aktywne granicznych państw członkowskich. Interesy i intencje państwa członkowskie ponosiły podwójne koszty swoich poszczególnych krajów powinny być porównywane wysiłków. spowodowane koniecznością zapewniania i omawiane, a agenda tych spotkań powinna zawierać także dyskusję nad aktualnymi i przyszłymi wyzwaniami, Zainicjowanie stałej współpracy strukturalnej (SWS) z uwzględnieniem europejskiego stanowiska na różnych przez państwa, które mają wolę i są zdolne do pogłębiania międzynarodowych forach. Celem tych spotkań powinno współpracy w dziedzinie polityki obronnej w UE. Musi być nie tyle podejmowanie konkretnych uchwał czy usta- być ona dziełem tych państw członkowskich, które chcą lanie europejskiego stanowiska w NATO, ONZ czy wzrostu znaczenia polityki bezpieczeństwa i obrony OBWE, ile raczej stymulowanie trwającej już w ramach w ramach UE i które uznają, że obecna tendencja renacjo- 4 GRUPA ROBOCZA DS. MIĘDZYNARODOWEJ POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA | KOMPAS DLA WPBIO nalizacji – konceptualnej, konstytucyjnej i tej dotyczącej i wojskowe operacje unijne. Nieodzowne do tego są ścisłe możliwości operacyjnych – stanowi problem dla rozwoju uzgodnienia ze strukturami Europejskiej Służby Działań WPBiO. Taka grupa powinna stworzyć swoistą „masę Zewnętrznych. krytyczną” w odniesieniu do liczby państw i ich potencjału. Oprócz Niemiec, Francji i krajów Beneluksu, grupa ta W odniesieniu do kwestii budowy zdolności wojsko- powinna obejmować jeszcze niektóre państwa UE średniej wych, w ramach postulowanej współpracy powinno się wielkości, takie jak Polska, Hiszpania i Włochy, oraz wypracować jednolitą koncepcję transformacji sił ewentualnie ściśle powiązane regionalnie państwa skan- zbrojnych, od początku uwzględniającą w planowaniu dynawskie i bałtyckie. Kluczowa pozostaje jednak w tej procesy Pooling & Sharing oraz specjalizację. Można sferze współpraca niemiecko-francuska, która mocno oprzeć się przy tym na już istniejącym Planie Rozwoju ucierpiała z powodu brytyjsko-francuskiej współpracy Zdolności (Capability Development Plan). Koncepcja ta obronnej i braku porozumienia w sprawie konfliktu powinna zostać ściśle uzgodniona z Europejską Agencją w Libii. Należy wątpić, że Wielka Brytania, wobec swojej Obrony i NATO (głównie poprzez OCCAR – Organisa- dotychczasowej roli od czasu St. Malo, będzie chciała tion for Joint Armament Cooperation), które muszą być zostać częścią tej grupy, nawet jeśli z punktu widzenia włączone w proces transformacji. Ta koncepcja transfor- utrzymania zdolności operacyjnych stanowiłoby to dla macji powinna, podobnie jak w Semestrze Europejskim, Londynu stratę. Można jednak zakładać, że w sytuacji, podlegać regularnej wspólnej dyskusji i weryfikacji pod gdy współpraca da widoczne i wyraźne efekty (zwłaszcza kątem jej wdrażania. Dla państw spoza SWS powinna w obszarze wspólnych zdolności operacyjnych), Londyn także istnieć możliwość okazjonalnego przyłączania się do wejdzie do tej gry. SWS, rozumiana jako pogłębiona tej współpracy, zawsze kiedy będą gotowe wnieść odpo- współpraca funkcjonalna, ma na celu koordynację euro- wiednie zdolności wojskowe. Państwa członkowskie mają pejskich wysiłków w tym zakresie, jednak na jakościowo przy tym do dyspozycji kilka możliwych dróg wspólnego nowym szczeblu – i to z pewnością znacznie szybciej niż rozwijania zdolności: łączenie sił poprzez wspólną wła- dotychczas. Koncepcja ta zakłada zasadniczą otwartość sność (np. AWACS); łączenie poprzez własność narodową SWS na inne zainteresowane państwa członkowskie, (EATC); łączenie zakupów (A400M); wspólne wypełnia- stanowi jednak również główny warunek zainicjowania nie zadań i funkcji. takiej współpracy, która wymaga jednogłośnej decyzji UE. Cywilny komponent WPBiO jest centralnym elemen Również koncepcja europejskich zdolności w zakresie tem i ważnym wyróżnikiem zintegrowanej europejskiej planowania i dowodzenia powinna być implementowana polityki bezpieczeństwa. Ta sfera cierpi jednak zarówno właśnie w ramach tej grupy, przybierając postać europej- z powodu braku doświadczenia poszczególnych państw skiego cywilno-wojskowego członkowskich, jak i niewdrażania już istniejących strate- w Brukseli. Byłby to konieczny polityczny impuls do gii. Z tego też względu aspekty dotyczące szeroko ujętego większej obecności WPBiO na szczeblu europejskim. Jest zapobiegania kryzysom powinny być w większym niż to niezbędny krok, mający być nowym politycznym bodź- dotąd stopniu uwzględniane w Perspektywie Finansowej. cem do podniesienia rangi WPBiO w Europie. Regularne, Ponadto Europejska Agencja Obrony powinna nadać tej stałe wykorzystywanie takiego dowództwa unijnego dało- sferze wyższy priorytet, ponieważ w przeciwnym wypad- by mu szansę na zbudowanie z czasem własnych kompe- ku zagubi się ona między biurokratycznymi strukturami tencji i zdolności, co przełożyłoby się na uczynienie zeń w Radzie i Komisji. głównego dowództwa struktury niezbędnej dla działania całej Wspólnoty. Uzgodnione obecnie rozwiązanie, zakładające wykorzy- Rozwiniętą dotychczas w niewystarczającym stopniu stywanie tymczasowych dowództw, powinno się więc parlamentarną kontrolę nad WPBiO powinno się za- zastąpić stałym i widocznym dla wszystkich centrum pewniać równolegle zarówno w Parlamencie Europejskim operacyjnym UE, wykorzystywanym przez cywilne jak i w parlamentach krajowych. W tym celu, zgodnie z aktualną propozycją polskiego parlamentu, powinno 5 GRUPA ROBOCZA DS. MIĘDZYNARODOWEJ POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA | KOMPAS DLA WPBIO zostać powołane zgromadzenie międzyparlamentarne, kształtowaniu z Francją, Polską, Hiszpanią oraz – do złożone z przedstawicieli parlamentów narodowych i PE. pewnego stopnia – również z Włochami. Powinno być ono intensywnie zaangażowane w prace i działania WPBiO i otrzymywać sprawozdania ze strony Rząd federalny Niemiec będzie jednak znacznie obciążony Wysokiego Przedstawiciela, Europejskiej Agencji Obrony poważnymi utrudnieniami przy jakiejkolwiek debacie na i decydentów krajowych. Dzięki temu kontrola parlamen- temat europejskiego bezpieczeństwa. Zachowanie Nie- tarna nadal byłaby zapewniana przez parlamenty narodo- miec w sprawie Libii, powszechnie uznane za wyraz we. Strategiczny dialog pomiędzy parlamentami narodo- niezdecydowania, doprowadziło do utraty zaufania. Niem- wymi na temat celów i środków WPBiO mógłby jednak cy są w sferze bezpieczeństwa uważane raczej za biernego tym samym zostać przeniesiony na szczebel europejski. uczestnika wydarzeń niż za kształtującego ich rozwój lidera. W połączeniu z nad wyraz energicznie sprawowaną rolą przywódczą w polityce gospodarczej oraz idącymi 6. Niemcy – WPBiO jako konieczność z tym w parze obawami, że Europa znowu zacznie „tańczyć w rytm niemieckiej muzyki”, stanowi to trudny punkt Z niemieckiej perspektywy słabość WPBiO jako skutecz- wyjścia dla niemieckiej inicjatywy w polityce bezpieczeń- nej platformy współpracy europejskiej w dziedzinie bez- stwa i obrony. Dlatego droga musi prowadzić przez Paryż. pieczeństwa jest szczególnie godna ubolewania. Niemiec- Zasadnicza rewitalizacja relacji niemiecko-francuskich, ka polityka bezpieczeństwa jest bowiem zależna od wielo- o ile to możliwe w ramach Trójkąta Weimarskiego, może stronnych narzędzi i instytucji, ze względu na prawomoc- wskazać drogę wyjścia z dylematu. Do tego potrzeba ność i efektywność, a także orzeczenie Trybunału Konsty- jednak trwałego konsensusu trzech państw, którego nie tucyjnego z 1994 roku. Orzeczenie to uczyniło multilate- powinny rozwodnić interwencje polityczne czy zgoła ralne ramy podstawowym warunkiem operacji zagranicz- groźby z Londynu. Porozumienie pomiędzy Berlinem, nych Bundeswehry. W tym kontekście bardzo dziwi nie- Paryżem i Warszawą w sprawie opisanego powyżej, nader miecka powściągliwość w rozwoju WPBiO. Szczególnie radykalnego procesu, stworzy trzy konieczne podstawy rzuca się w oczy mieszanka retorycznego zapału i braku dla nowej dynamiki w WPBiO: woli połączenia kwestii reformy Bundeswehry z jej dalszą europeizacją. Rząd federalny proponuje Europie tak zwa- Francja i Polska mogą objąć nierzucającą się w oczy rolę ną Inicjatywę Gandawską na rzecz Pooling & Sharing przywódczą w tym kluczowym obszarze UE, a dzięki oraz specjalizacji, a jednocześnie poddaje Bundeswehrę temu skorygować powstały karykaturalny obraz Europy szeroko zakrojonej reformie. Oba procesy są jednak od zdominowanej przez Niemcy. siebie oderwane. W ten sposób Inicjatywie Gandawskiej ubywa rzeczywistych możliwości jej wdrożenia, a refor- Dzięki trzem państwom Trójkąta Weimarskiego położo- mie Bundeswehry dalekowzrocznych więzi z europejskimi ny będzie konieczny fundament pod działającą skutecznie partnerami. Tymczasem ukierunkowanie Bundeswehry na Współpracę Strukturalną, do której mogą się przyłączyć silniejsze powiązanie z europejskimi partnerami byłoby także i inne zainteresowane państwa. ważnym sygnałem na rzecz postępu integracji europej Niemcy mogą w ramach takiej grupy podbudować na skiej. nowo swoją gotowość do długotrwałego jednostronnego Obecna powściągliwość we współpracy w dziedzinie przywiązania do sfery polityki obronnej w Europie, polityki bezpieczeństwa jest niewspółmierna z wiarygodną a zarazem usunąć wątpliwości co do tego, że posiadają polityką prointegracyjną. Silniejsze zaangażowanie Nie- określoną sprawność i umiejętność brania odpowiedzial- miec jest konieczne zwłaszcza po to, by pchnąć naprzód ności za kwestie europejskie. polityczny proces w WPBiO. Dlatego Niemcy powinny ponownie zaangażować się zwłaszcza w ugruntowanie Stałej Współpracy Strukturalnej i współdziałać w jej 6 O autorach Grupa Robocza ds. Międzynarodowej Polityki Bezpieczeństwa to forum Fundacji im. Friedricha Eberta służące wymianie poglądów na aktualne tematy dotyczące polityki bezpieczeństwa. Członkowie grupy wywodzą się z Bundestagu, ministerstw federalnych i instytutów naukowych. Należą do niej m.in.: Franz H. U. Borkenhagen, Hans-Georg Ehrhart (IFSH), Roland Kästner, Niels Annen (FES), Christos Katsioulis (FES), Gero Maaß (FES), Detlef Puhl, Sammi Sandawi, Michael Schäfer, Axel Schneider, Oliver Thränert (SWP). Friedrich-Ebert-Stiftung Internationale Politikanalyse Hiroshimastr. 28, 10785 Berlin, Niemcy Redaktor odpowiedzialny: dr Gero Maaß, kierownik, Międzynarodowa Analiza Polityczna Tel.: +49-30-269-35-7745 Fax: +49-30-269-35-9248 http://www.fes.de/ipa Zamówienia/kontakt: [email protected] Fundacja im. Friedricha Eberta, Przedstawicielstwo w Polsce ul. Podwale 11 00-252 Warszawa Tel.: +48 228311303 Fax: +48 226350393 e-mail:[email protected] www.feswar.org.pl Międzynarodowa Analiza Polityczna (Internationale Politikanalyse, IPA) to jednostka analityczna Działu Dialogu Międzynarodowego Fundacji im. Friedricha Eberta. W naszych publikacjach i analizach opracowujemy kluczowe tematy europejskiej i międzynarodowej polityki, gospodarki i społeczeństwa. Naszym celem jest opracowywanie zaleceń i scenariuszy dotyczących działania politycznego z perspektywy socjaldemokracji. Niniejsza publikacja ukazuje się w ramach serii „Europejska polityka zagraniczna i polityka bezpieczeństwa”. Redakcja: Christos Katsioulis, [email protected], asystent redakcji: Nora Neye, [email protected]. Opinie zawarte w tej publikacji niekoniecznie odpowiadają tym, prezentowanym przez Fundację Friedricha Eberta lub instytucji i organizacji, z których wywodzą się autorzy.