Rozwój urbanistyczny i zabudowa mieszkaniowa w XIX
Transkrypt
Rozwój urbanistyczny i zabudowa mieszkaniowa w XIX
Rozwój urbanistyczny i zabudowa mieszkaniowa w XIX wieku w Gliwicach (Gleiwitz). Bonn 2005 Tematem przedłożonej pracy jest analiza historycznego, urbanistycznego i architektonicznego rozwoju Gliwic w okresie 1790-1910. W tym czasie Gliwic, miasto położonego na ówczesnej wshodniej granicy państwa Pruskiego, rozwinęło się jako ważny ośrodek przemysłowy na Górnym Śląsku. Badania nad wymienionymi procesami w XIX wieku zostały poprzedzone wprowadzeniem opisującym historyczny i urbanistyczny rozwój Gliwic począwszy od założenia miasta w XIII wieku do początków uprzemysłowienia. W Gliwicach zachowały się dość dobrze widoczne w rzucie poziomym struktury średniowieczne starego miasta. W zasadzie dopiero z początkiem industrializacji i z nią związanym przyrostem ludności rozpoczęto działania o charakterze urbanistycznym poza obrębem dzisiejszego starego miasta. Na szybki rozwój urbanistyczny wpływ miały przede wszystkim powstanie Królewskiej Huty Żelaza w 1793 roku na północnym wschodzie miasta, rozebranie pierścienia umocnień miejskich w połowie XIX. wieku oraz budowa lini kolejowej i dworca w 1846 roku. Pierwszy zachowany plan usystematyzowania przestrzennego miasta pochodzi z 1801 roku i powtarza w swoim charakterze ortogonalny układ ulic starego miasta. Natomiast kolejne koncepcje rozwoju miasta biorą pod uwagę już istniejące w tym czasie ciągi zabudowy poza granicami miejskimi. Na podstawie sporządzonych wcześniej pomiarów geodezyjnych powstał w 1876/77 roku plan zagospodarowania przestrzennego miasta autorstwa firmy Marcks & Balke z Berlina. Głównym zadaniem planu było uporządkowanie struktury urbanistycznej Gliwic. Jego realizacja trwała do początku XX. wieku. W efekcie powstała w Gliwicach zwarta zabudowa miejska o dość zróżnicowanym charakterze. Obok alei z reprezentacyjjną zabudową willową powstały pierzeje z kamienicami o skromniejszych elewacjach dla urzędników oraz powściągliwe w formie mieszkania dla robotników. Początkowo zwłaszcza wolnostające, niskie budynki mieszkalne dominowały obszary przedmieść Gliwic. Od około połowy XIX wieku typ ten był stopniowo wypierany przez wielokondygnacyjne kamienice czynszowe w zwartej pierzei o znacznie wyższej intensywności zabudowy. Typowa dla tych budynków jest nie tylko dyspozycja rzutu z podziałem na budynek frontowy usytuowany przy ciągu ulicznym oraz jego rozbudowa w głąb działki, ale również kształtowanie elewacji przy zastosowaniu wszelkich form historyzmu. W wyniku przeprowadzonych badań powstało zestawienie typologiczne gliwickich kamienic czynszowych. W opracowaniu zostały także uwzględnione ważniejsze budynki użyteczności publicznej oraz przykłady willi przemysłowców. W rezultacie powyższej pracy została sporządzona dokumentacja rozwoju urbanistycznego i architektonicznego Gliwic w XIX wieku. Powstałe opracowanie ma być jednak także rozumiane jako podstawa zachowania i odpowiedniego obchodzenia się z wartościowymi budowlami o charakterze historystycznym, gdyż to właśnie one stanowią największą część tkanki miejskiej w Gliwicach, a jednocześnie są świadkami minionej epoki intensywnej industrializacji.