Ocena techniczna silników po awarii

LOGISTYKA
Ocena techniczna
silników po awarii
Bardzo czêsto pion s³u¿by czo³gowo-samochodowej opracowuje opinie techniczne (protoko³y stanu technicznego) dotycz¹ce
przyczyn uszkodzenia silników. Musi w nich oceniæ, zweryfiko8 PU£K PRZECIWLOTNICZY
waæ i uzasadniæ przyczyny tych awarii. W³aœciwe dokonanie
takiej oceny jest jednym z najtrudniejszych zadañ, gdy¿ wymaga g³êbokiej wiedzy na temat konstrukcji, parametrów i zasad eksploatacji silników oraz znajomoœci procesów w nich zachodz¹cych. Ponadto oceniaj¹cy powinien wykazaæ siê umiejêtnoœci¹
logicznej oceny zjawisk pod k¹tem ich prawid³owego przebiegu, a tak¿e znajomoœci¹ praw
zwi¹zanych m.in. z: wytrzyma³oœci¹ materia³ów, tarciem, oddzia³ywaniem temperatury, zu¿yciem, czasem eksploatacji itp. Powinien równie¿ mieæ okreœlone doœwiadczenie zawodowe
i sta¿ pracy, np. w warsztatach i stacjach obs³ugi (PSO) czy w stacji diagnostycznej (SKP).
St. chor. mgr in¿.
DARIUSZ
WO NIAK
W
przypadku oceny silnika po awarii istotne jest, by
oceniaj¹cy czy powo³ana komisja lub rzeczoznawca byli obecni podczas ca³ego demonta¿u silnika. Nale¿y
bardzo uwa¿nie analizowaæ i obserwowaæ proces demonta¿u, poniewa¿ po jego zakoñczeniu stan poprzedni nie jest
mo¿liwy do odtworzenia. W zwi¹zku z tym, zanim przyst¹pi siê do demonta¿u silnika, nale¿y zastanowiæ siê, jaki jest
zakres jego uszkodzeñ, jaka mo¿e byæ prawdopodobna
przyczyna awarii (np. jeœli dotyczy uk³adu rozrz¹du silnika,
to nale¿y przewidzieæ koniecznoœæ dokonania przed demonta¿em sprawdzenia poprawnoœci ustawienia faz rozrz¹du). Poza tym czêœæ elementów podczas demonta¿u
mo¿e ulec dodatkowym uszkodzeniom.
lu awarii mo¿liwe jest stwierdzenie, jaka by³a prawdopodobna jej przyczyna.
W ocenie technicznej nie nale¿y podawaæ, co jest prawid³owe w badanym silniku, lecz ograniczyæ siê do okreœlenia odchyleñ od normy. Praktycznie w jednostce wojskowej
dzia³ania te wykonuje przedstawiciel s³u¿by czo³gowo-samochodowej (korzystaj¹c z uprawnionej SKP) z wykorzystaniem dostêpnego oprzyrz¹dowania i narzêdzi warsztatu
(stacji obs³ugi). Czêsto zadania te realizuje wyznaczona
rozkazem dziennym dowódcy komisja lub zleca siê sporz¹dzenie oceny (opinii) technicznej uprawnionemu rzeczoznawcy Stowarzyszenia Rzeczoznawców Techniki Samochodowej i Ruchu Drogowego. Zgodnie z przepisami1 rzeczoznawca
nie mo¿e wykonywaæ ocen dla instytucji, urzêZ praktyki rzeczoznawczej wynika, ¿e najczêstszymi
dów lub przedsiêbiorstw, w których jest zatrudniony, jak
przyczynami awarii silników s¹ b³êdy (niedbalstwo)
te¿ dla wspó³ma³¿onków, rodziców, dzieci i rodzeñstwa.
pope³niane podczas ich naprawy (obs³ugi) lub eksploataDo podstawowych kryteriów klasyfikacji procesów zucyjne. Dlatego zawsze nale¿y uwa¿nie wys³uchaæ relacji
u¿ytkownika, a zw³aszcza informacji o: remontach (RB), ¿ycia mo¿na zaliczyæ m.in.:2
przegl¹dach (PT) i obs³ugach okresowych (OO). Doœwiad- zu¿ycie œcierne (w ruchu œlizgowym bez warstwy œcierczenie uczy, ¿e okolicznoœci powstania awarii podawane nej, z warstw¹ œciern¹, przez oœrodek sypki i w strumieniu
przez uczestników s¹ ma³o wiarygodne. Odnosi siê to oœrodka sypkiego) (fot. 1);
przede wszystkim do podawanego odstêpu czasu miêdzy
sygna³ami o nieprawid³owoœci dzia³ania silnika a powsta- zu¿ycie adhezyjne (z p³ytkim i g³êbokim wyrywaniem);
niem uszkodzenia. Dlatego podawane przez u¿ytkowników zu¿ycie zmêczeniowe (klasyczne, spalling, fretting
informacje, aczkolwiek cenne, nale¿y traktowaæ z du¿¹ i pitting);
ostro¿noœci¹ i rozwag¹ i nie sugerowaæ siê nimi zbytnio zu¿ycie na skutek utlenienia;
przy formu³owaniu koñcowej opinii i wniosków.
zu¿ycie korozyjne (korozja chemiczna i elektrochemiczna);
Po dok³adnym opisaniu wszystkich stwierdzonych
uchybieñ oraz obejrzeniu uszkodzonych czêœci, ze szczególnym zwróceniem uwagi na charakter uszkodzeñ i od- 1 Regulamin rzeczoznawcy. Warszawa 2003; Statut stowarzyszenia rzekszta³ceñ, nale¿y opracowaæ koncepcjê powstania awarii. czoznawców techniki samochodowej i ruchu drogowego. Warszawa 2001.
2 E. Cypko, J. Cypko: Podstawy technologii i organizacji naprawy pojazPowinna ona stanowiæ spójny ci¹g zdarzeñ mog¹cych
dów mechanicznych. Wydawnictwa Komunikacji i £¹cznoœci, Warszawa
wyjaœniaæ wszystkie stwierdzone uszkodzenia i nieprawi- 1982; M. Hebda, T. Mazur: Podstawy eksploatacji pojazdów samochodod³owoœci. Dopiero na podstawie tak utworzonego mode- wych. Wydawnictwa Komunikacji i £¹cznoœci, Warszawa 1980.
54
PA DZIERNIK 2006
LOGISTYKA
Fot. 1. Widok zu¿ytych eksploatacyjnie panewek silnika S-359
Fot. 3. Uszkodzony t³ok
zu¿ycie tarciowo-korozyjne (fretting-corrosion);
zu¿ycie erozyjne, kawitacyjne (fot. 2);
zu¿ycie cieplne (z utlenianiem warstwy wierzchniej i wytapianiem);
zu¿ycie moralne, tzw. starzenie.
Do analizy skutków i przyczyn awaryjnego zu¿ycia czêœci (podzespo³ów) silnika najczêœciej jest stosowana
uogólniona ich klasyfikacja. Zgodnie z t¹ klasyfikacj¹ czêœci
zu¿ywaj¹ siê na skutek:
mog¹ byæ ró¿ne, lecz mo¿na je podzieliæ na takie zasadnicze grupy, jak uszkodzenia eksploatacyjne, powypadkowe
oraz wady konstrukcyjne i technologiczne.
mechanicznego oddzia³ywania powierzchni wspó³pracuj¹cych,
molekularnego oddzia³ywania powierzchni wspó³pracuj¹cych,
mechanicznego oddzia³ywania sta³ych cia³ obcych,
mechanicznego oddzia³ywania smarów (p³ynów),
chemicznego oddzia³ywania smarów,
chemicznego oddzia³ywania œrodowiska,
oddzia³ywania wysokich temperatur.
Uszkodzenie czêœci (podzespo³ów) zespo³ów ró¿ni siê
od zu¿ycia tym, ¿e w przypadku ich uszkodzenia czêœci trac¹ przydatnoœæ do dalszej eksploatacji. Poza tym uszkodzenie nastêpuje gwa³townie, najczêœciej w wyniku oddzia³ywania czynników mechanicznych. Przyczyny uszkodzeñ
Fot. 2. Zu¿ycie kawitacyjne tulei silnika S-359
PRZEGL¥D WOJSK L¥DOWYCH
Uszkodzenia eksploatacyjne powstaj¹ w warunkach
niew³aœciwego u¿ytkowania pojazdu, nieprawid³owej obs³ugi lub nieodpowiedniego przechowywania. Jako przyk³ady mo¿na wymieniæ nastêpuj¹ce uszkodzenia:
R urwanie siê korbowodu w wyniku niezabezpieczenia nakrêtek ³ba korbowodu;
R zatarcie czêœci na skutek przeci¹¿enia, przegrzania lub
braku smaru (fot. 3);
R pêkniêcie ch³odnicy, kad³uba lub g³owicy z powodu zamarzniêcia p³ynu ch³odz¹cego.
Czynnikami powoduj¹cymi awarie s¹ bardzo czêsto
uszkodzenia mechaniczne b¹dŸ nadmierne luzy w ³o¿yskach, osadzeniach czy otworach technologicznych, prowadz¹ce do nag³ego uszkodzenia wiêkszego elementu (fot. 4).
Uszkodzenia powypadkowe maj¹ natomiast ró¿norodny, niepowtarzalny charakter. Przyczyn¹ wypadków i awarii
drogowych jest prawie wy³¹cznie z³y stan techniczny pojazdu oraz nieostro¿na, brawurowa jazda kierowców.
Skutkiem wad konstrukcyjnych i technologicznych s¹
doœæ czêste przypadki urywania siê korbowodów w silni-
Fot. 4. Uszkodzenie kad³uba silnika
55
LOGISTYKA
kach. Wstêpne oglêdziny miejsc pêkniêæ wskazuj¹ na piêtrzenie siê naprê¿eñ w miejscu przejœcia od trzonka korbowodu do stopy. Wtórnym zjawiskiem jest uszkodzenie kad³uba silnika spowodowane uderzeniem urwanego korbowodu, co przy tak rozleg³ym zniszczeniu bloku, t³oków i tulei cylindrów powoduje du¿e straty finansowe.
S dokumentacja fotograficzna – zdjêcia formatu 6x9 cm;
Wymagan¹ dokumentacjê – na podstawie formalnego
zg³oszenia (meldunku) z³o¿onego przez u¿ytkownika – sporz¹dza siê w ustalonej liczbie egzemplarzy w sposób opisowy z wykorzystaniem schematów i za³¹czników oraz, niejako „obligatoryjnie”, dokumentacji fotograficznej (za³.).
Sporz¹dza siê j¹ wed³ug ustalonych wzorów druków technik¹ komputerow¹. Do dokumentacji nale¿y:
S zapotrzebowanie czêœci (podzespo³u) zespo³u we w³aœciwej RBM.
S karta us³ugi technicznej (KUT) SSCzS-am/8;
S protokó³ stanu technicznego (PST) Er-2;
S rozkaz wyjazdu Ekspl-10 (w celu potwierdzenia eksploatacji w danym terminie – dniu);
S protokó³ reklamacji (obecnie najczêœciej wed³ug wytycznych gwaranta – dotyczy okresu gwarancyjnego);
Spotyka siê równie¿ dokumentacjê sporz¹dzan¹ w sposób standardowy (maszynopis wraz z grafik¹ wykonywan¹
jako rysunek techniczny).
Je¿eli awaria jest ewidentnie zawiniona, konieczne
jest wszczêcie procedur przez oficera dochodzeniowego
w celu ustalenia zakresu uszkodzeñ, jak te¿ odpowiedzialnoœci materialnej u¿ytkownika.
Za³¹cznik: opinia techniczna nr 385/2005 (przyk³ad)
Zleceniodawca: xxxx
Adres:
xxxx
Zlecenie:
z dnia 28.11.2005 r.
Zakres opinii:
sporz¹dzenie oceny technicznej silnika Star 266 nr rej. xxxx
Rzeczoznawca: xxxx
Do badania przedstawiono silnik samochodu Star 266 nr rej. xxxx. Badanie silnika samochodu przeprowadzono w dniach
1,6,7.12.2005 r. w warsztacie jednostki w obecnoœci jej przedstawicieli.
Badany silnik jest zamontowany w samochodzie Star 266 nr rej. xxxx;
numer ramy
7118323
numer silnika
359*29330*01*34553
rok budowy
1987
data 1. rejestracji
20 luty 1987 r.
stan licznika
09612 km
przebieg od pocz¹tku eksploatacji 9612 km
W badanym silniku stwierdzono nastêpuj¹cy stan techniczny:
– t³ok 1. cylindra mocno porysowany wzd³u¿nie ze œladami wczesnego stadium zacierania;
– tuleja 1. cylindra ma rysy wzd³u¿ne, podczas demonta¿u bardzo luŸno osadzona w kad³ubie;
– panewki korbowodowe 1. cylindra nie maj¹ zewnêtrznych pow³ok ³o¿yskowych, dolna pó³panewka ma miejscowo uszkodzony materia³ ³o¿yskowy;
– wa³ korbowy – czop korbowodowy 1. cylindra ma rysy obwodowe;
– t³oki pozosta³ych cylindrów z pojedynczymi, niewielkimi rysami wzd³u¿nymi;
– panewki korbowodowe 6. cylindra ze œladami miejscowego wybicia;
– kad³ub i g³owice bez widocznych uszkodzeñ;
– w oleju znajduje siê p³yn ch³odz¹cy z widocznym przeciekiem na wysokoœci 1. cylindra;
– wtryskiwacze: wtryskiwacz 1. cylindra nie rozpyla paliwa – mocno cieknie, wtryskiwacz 6. cylindra nie rozpyla prawid³owo paliwa –
cieknie.
Opinia koñcowa (konkluzja)
Uszkodzenie powsta³o w trudnych warunkach eksploatacji samochodu, przy du¿ym obci¹¿eniu pracy silnika. Uszkodzenie
stopu ³o¿yskowego korbowodu 1. cylindra powsta³o w wyniku niew³aœciwej pracy wtryskiwacza 1. cylindra. Dalsza eksploatacja
samochodu spowodowa³aby awariê silnika i znaczne straty finansowe.
56
PA DZIERNIK 2006
LOGISTYKA
Dokumentacja fotograficzna
Fot. 1. Widok zarysowañ tulei
Fot. 2. Uszkodzony stop panewek
Zakres awarii wynika najczêœciej z wieloletniego okresu eksploatacji i przechowywania pojazdu, jak te¿ oddzia³ywania czynników z tym zwi¹zanych, m.in. œciernych, termicznych, kawitacji,
uszkodzeñ typowo mechanicznych. Poniewa¿ silnik jest g³ównym
Fot. 3. Widok czopu wa³u korbowego
zespo³em pojazdu, jego niesprawnoœæ powoduje niesprawnoœæ
ca³ego pojazdu. Oceniaj¹c zakres i przyczyny uszkodzenia (awarii), trzeba jednoznacznie okreœliæ zwi¹zek z w³aœciw¹ b¹dŸ niew³aœciw¹ eksploatacj¹ i obs³ug¹ przez u¿ytkowników (kierowców).
ORGANIZACJA OCHRONY
PRZECIWPO¯AROWEJ W WOJSKU
Ochrona przeciwpo¿arowa polega na realizacji przedsiêwziêæ maj¹cych
Kpt. mgr in¿.
ADAM
na celu ochronê ¿ycia, zdrowia i mienia przed po¿arem, klêsk¹ ¿ywio³oDURO£
w¹ lub innym zagro¿eniem. Stanowi ona element dzia³alnoœci s³u¿bowej,
POMORSKI OKRÊG
a zaniedbania w tej dziedzinie s¹ wynikiem niedope³nienia obowi¹zku
WOJSKOWY
s³u¿bowego równoznacznego z naruszeniem gotowoœci bojowej wojsk.
Zapewnienie ochrony przeciwpo¿arowej jest obowi¹zkiem dowódców wszystkich szczebli dowodzenia,
a w przedsiêbiorstwach (instytucjach) pañstwowych – dyrektorów tych przedsiêbiorstw (instytucji).
D
owódcy pododdzia³ów (kierownicy magazynów, ploatowania obiektów, terenów i urz¹dzeñ oraz techniki
parków sprzêtu technicznego, gara¿y, warsztatów, wojskowej.
laboratoriów itp.) odpowiadaj¹ za ochronê przeciwpo¿aroAutor dokumentacji projektowej lub inwestor jest zobow¹ powierzonych im pododdzia³ów (obiektów, terenów,
wi¹zany dokonaæ ustaleñ, uwzglêdniaj¹c decyzjê nr 95/MON
urz¹dzeñ itp.).
z 20 czerwca1996 r. w sprawie uzgadniania dokumentacji
Natomiast wszyscy ¿o³nierze i pracownicy wojska s¹ pod wzglêdem zgodnoœci z wymaganiami ochrony przeobowi¹zani do przestrzegania zasad bezpieczeñstwa po¿a- ciwpo¿arowej obiektów budowlanych realizowanych na terowego. W razie powstania po¿aru, klêski ¿ywio³owej lub renach bêd¹cych w zarz¹dzie ministra obrony narodowej
innego miejscowego zagro¿enia s¹ zobowi¹zani do:
(Dz. Rozk. MON, poz. 195).
niezw³ocznego zawiadomienia (zaalarmowania) o tym
osób znajduj¹cych siê w strefie zagro¿enia oraz oficera dy¿urnego jednostki (instytucji) i stra¿y po¿arnej jednostki;
Z kolei inwestor powinien zawiadomiæ w³aœciw¹ terytorialnie delegaturê okrêgowego inspektoratu Wojskowej
Ochrony Przeciwpo¿arowej o zamiarze przyst¹pienia
przyst¹pienia do ratowania ludzi i mienia oraz podporz¹d- do u¿ytkowania obiektów, pomieszczeñ i terenów.
kowania siê zarz¹dzeniom kieruj¹cego akcj¹ ratownicz¹.
Do eksploatacji obiektów budowlanych, urz¹dzeñ i inWymagania ochrony przeciwpo¿arowej uwzglêdnia siê stalacji nowych, przebudowywanych lub po remoncie mowe wszystkich etapach projektowania, realizowania i eks- ¿e przyst¹piæ, gdy:
PRZEGL¥D WOJSK L¥DOWYCH
57