47 Lulewicz-Sas

dr Agata Lulewicz-Sas, Wydział Zarządzania, Politechnika Białostocka
Bezpieczeństwo i higiena pracy w koncepcji
społecznej odpowiedzialności
Wstęp
Koncepcja społecznej odpowiedzialności biznesu (Social Corporate Responsibility –
CSR) z roku na rok spotyka się z coraz większym zainteresowaniem wśród kadry
menedŜerskiej, inwestorów, instytucji otoczenia biznesowego, jak równieŜ administracji
państwowej. Nie jest juŜ ona postrzegana tylko i wyłącznie jako działalność filantropijna, ale
coraz częściej jest traktowana jako długofalowa strategia zarządzania, uwzględniająca
interesy nie tylko przedsiębiorstw ale wszystkich interesariuszy.1
Społeczną odpowiedzialność biznesu rozpatrywać moŜna w wymiarze wewnętrznym
oraz zewnętrznym. Na wymiar wewnętrzny składają się: bezpieczeństwo i higiena pracy,
zarządzanie zasobami ludzkimi oraz zarządzanie ochroną środowiska, zaś wymiar zewnętrzny
naleŜy rozpatrywać pod kątem relacji przedsiębiorstwa ze społecznością lokalną, z partnerami
biznesowymi, klientami, dostawcami itp. oraz wpływu organizacji na środowisko naturalne.
Jednym ze składników społecznej odpowiedzialności biznesu jest bezpieczeństwo i
higiena pracy definiowane jako stan warunków i organizacji pracy oraz zachowań
pracowników zapewniających wymagany poziom ochrony zdrowia i Ŝycia przed
zagroŜeniami występującymi w środowisku pracy.2 Pracownicy są najwaŜniejszym
wewnętrznym partnerem przedsiębiorstwa, dlatego teŜ zagadnienia związane z zapewnieniem
bezpiecznych warunków pracy naleŜy uwaŜać za istotny obowiązek przedsiębiorstw.
Celem artykułu jest określenie zaleŜności między bezpieczeństwem i higieną pracy a
koncepcją społecznej odpowiedzialności biznesu. Ponadto w artykule przedstawiono
instrumenty implementacji społecznej odpowiedzialności. Skupiono się przede wszystkim na
tych instrumentach, które dotyczą kwestii bezpieczeństwa i higieny pracy.
Często wyróŜnia się następujące trzy aspekty
Idea społecznej odpowiedzialności biznesu
Społeczna odpowiedzialność biznesu jest stosunkowo nową i ciągle ewoluującą
koncepcją zarządzania w przedsiębiorstwie. Pierwsze akademickie rozwaŜania na temat
społecznej odpowiedzialności biznesu rozpoczął profesor E. Merrick Dodd, publikując swój
1
Pojęcie interesariuszy (stakeholders) wprowadził profesor Freeman. Interesariuszem jest kaŜdy na kogo
wpływa firma swoją działalnością oraz kto wpływa na firmę. Interesariuszami są: pracownicy, dostawcy, klienci,
społeczność lokalna, środowisko naturalne.
2
PN-N-18001: 2004 System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania. PKN, Warszawa 2004.
artykuł w The Harvard Law Review.3 Dodd podkreślił, Ŝe działania społecznie
odpowiedzialne przynoszą korzyści całemu społeczeństwu, a nie tylko właścicielom firm. W
latach 50 i 60 XX obserwowany był wzrost zainteresowania społeczną odpowiedzialnością
biznesu4 szczególnie w Stanach Zjednoczonych. Od początku lat 90 XX wieku społeczna
odpowiedzialność biznesu zaczęła zdobywać coraz większą popularność wśród teoretyków i
praktyków z zakresu zarządzania. 5.
W literaturze przedmiotu spotkać się moŜna z róŜnymi definicjami terminu społeczna
odpowiedzialność biznesu. W wielu publikacjach przytacza się definicję Komisji Europejskiej
opublikowaną w 2001 roku w Zielonej Księdze. Zgodnie z tą Księgą społeczna
odpowiedzialność to koncepcja, zgodnie z którą przedsiębiorstwa dobrowolnie uwzględniają
kwestie społeczne i ekologiczne w swojej działalności operacyjnej oraz w kontaktach z
interesariuszami.6 Społeczna odpowiedzialność sprowadza się nie tylko do przestrzegania
obowiązujących przepisów prawnych, ale takŜe wychodzi naprzeciw oczekiwaniom etycznym
społeczeństwa.7 Koncepcja ta uwzględnia aspekty ekonomiczne, społeczne i ekologiczne.8
Precyzyjna definicja społecznej odpowiedzialności znalazła się w opublikowanej 1
listopada 2010 roku przez Międzynarodową Organizację Normalizacji normie ISO 26000.
Społeczną odpowiedzialność zdefiniowano jako odpowiedzialność organizacji za wpływ jej
decyzji i działań na społeczeństwo i środowisko, poprzez przejrzyste i etyczne zachowania,
które:
•
przyczyniają się do zrównowaŜonego rozwoju, włączając zdrowie i dobrobyt
społeczeństwa;
•
uwzględniają oczekiwania interesariuszy;
•
są zgodne z obowiązującym prawem i spójne z międzynarodowymi normami
zachowania;
3
Dodd E. M., For whom are corporate manager trustees? Harvard Law Review 45 (7), 1932, 1145-1163.
Carroll, A. B., Corporate social responsibility. Evolution of a definitional construct. Business and Society, 38,
1999, 268–295.
5
De Bakker, F. G. A., Groenewegen, P., & den Hond, F., A bibliometric analysis of 30 years of research and
theory on corporate social responsibility and corporate social performance. Business and Society Review, 44,
2005, 283–317.
6
Green Paper, Promoting a European Framework for Corporate Social Responsibility, COM 366, Brussels
2001.
7
Carroll A. B., A three-dimensional conceptual model of corporate performance, Academy of Management
Review 4 (4), 1979, 497-505.
8
Mikkila M., Toppinen A., Corporate responsibility reporting by large pulp and paper companies, Forest Policy
and Economics 10, 2008, 500-506.
4
•
są wprowadzone w całej organizacji i praktykowane w jej działaniach w obrębie jej
strefy wpływów.9
Zagadnienia bezpieczeństwa i higieny pracy w koncepcji społecznej odpowiedzialności
biznesu. Przegląd badań.
W literaturze przedmiotu znaleźć moŜna nieliczne opracowania dotyczące analizy
społecznej
odpowiedzialności
biznesu
ze
szczególnym
uwzględnieniem
aspektów
bezpieczeństwa i higieny pracy. Dotychczasowe badania prowadzone były w następującym
zakresie:
•
analiza związku między społeczną odpowiedzialnością a bezpieczeństwem pracy na
poziomie przedsiębiorstwa, jak równieŜ na poziomie krajowych i międzynarodowych
inicjatyw;10
•
analiza zaleŜności między wdroŜeniem systemu zarządzania bhp a realizacją działań w
wybranych obszarach odpowiedzialności społecznej, w szczególności związanych z
poprawą bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników;.11
Badania przeprowadzone przez Europejską Agencję Bezpieczeństwa i Zdrowia w
Pracy pozwoliły stwierdzić, Ŝe firmy stosujące zasady odpowiedzialności społecznej są
zainteresowane bezpieczeństwem i higieną pracy. Niski poziom bhp moŜe bowiem popsuć ich
wizerunek, co w konsekwencji moŜe stworzyć bezpośrednie zagroŜenie dla osiągnięć w
zakresie społecznej odpowiedzialności. Ponadto, przeprowadzone badania stanowiły
podstawę do sformułowania następujących wniosków:12
•
inicjatywy promujące poczucie odpowiedzialności społecznej to przewaŜnie
inicjatywy prywatne i dobrowolne, natomiast inicjatywy z zakresu bhp są często
zdominowane przez przepisy prawne i działania rządowe;
•
inicjatywy z zakresu bhp zazwyczaj nie przyczyniają się w istotny sposób do wzrostu
odpowiedzialności społecznej; najczęściej nie obejmują środowiskowych czy
ekonomicznych aspektów CSR ani nie wpływają na procesy biznesowe czy relacje z
interesariuszami; z tego powodu większość inicjatyw z zakresu bhp ma ograniczone
znaczenie dla rozwoju idei odpowiedzialności społecznej.
9
ISO 26000: 2010 Guidance on Social Responsibility, ISO, 2010.
Społeczna odpowiedzialność biznesu a bezpieczeństwo i higiena pracy, Raport z badań, Europejska Agencja
Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy 2006.
11
Pawłowska Z., Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy a wdraŜanie działań odpowiedzialnych
społecznie w przedsiębiorstwach, „Bezpieczeństwo Pracy” 11/2009 s.19-21.
12
Społeczna odpowiedzialność biznesu a bezpieczeństwo i higiena pracy, Raport z badań, Europejska Agencja
Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy, 2006, s. 10
10
•
głównymi wykonawcami programów działania z zakresu bezpieczeństwa i higieny
pracy są partnerzy społeczni i rządy, natomiast w dziedzinie CSR ten obszar działania
jest znacznie szerszy; obejmuje on udział społeczeństwa obywatelskiego i środków
masowego przekazu, jak równieŜ organizacji pozarządowych, przy czym wszyscy
partnerzy odgrywają jednakowo istotną rolę.
WaŜność kwestii bezpieczeństwa i higieny pracy w koncepcji społecznej
odpowiedzialności potwierdzają równieŜ badania prowadzone przez Europejską Fundację
Poprawy Warunków śycia i Pracy.13
Bezpieczeństwo pracowników, zdaniem Autorów badań, stanowi jedno z kryteriów
uwzględnianych przy pomiarze postępu firm w zakresie wdraŜania koncepcji społecznej
odpowiedzialności biznesu. Ponadto, do pomiaru CSR, poza bezpieczeństwem i zdrowiem
pracowników wykorzystuje się takŜe takie aspekty jak: zdrowy produkt, normy i warunki
pracy, prawa człowieka, równe moŜliwości i dostęp do zatrudnienia.
Z. Pawłowska, na podstawie przeprowadzonych badań14 potwierdziła, Ŝe zarządzanie
bezpieczeństwem
i
higieną
pracy
ma
istotne
znaczenie
dla
realizacji
działań
odpowiedzialnych społecznie w przedsiębiorstwach. Wyniki badań potwierdzają, Ŝe wyŜszej
ocenie zarządzania bhp towarzyszy na ogół wyŜszy stopień wdroŜenia działań
odpowiedzialnych społecznie. Mimo Ŝe przedsiębiorstwa z wdroŜonym sformalizowanym
systemem
zarządzania
bhp
nieco
częściej
deklarują
zaangaŜowanie
w
działania
odpowiedzialne społecznie w takich zakresach jak: podejście przedsiębiorstwa do działań
odpowiedzialnych społecznie, planowanie działań odpowiedzialnych społecznie, działania
skierowane na rozwój zasobów ludzkich, komunikowanie się i jawność działań oraz uczciwe
praktyki i promocja społecznej odpowiedzialności, róŜnice stopnia wdroŜenia działań
odpowiedzialnych społecznie w przedsiębiorstwach z certyfikatami systemu zarządzania bhp
oraz bez takich systemów nie są istotne statystycznie. Zdaniem Autorki świadczy to o
konieczności
doskonalenia
wdroŜonych
systemów,
a
w
szczególności
szerszego
uwzględniania działań odpowiedzialnych społecznie w procesach planowania.
Ponadto Autorka wykazała, Ŝe wdraŜanie zasad odpowiedzialności społecznej w
zarządzaniu bezpieczeństwem i higieną pracy moŜe wpływać korzystnie na jakość warunków
pracy, przyczyniając się równocześnie do ograniczenia absencji chorobowej pracowników.
13
Segal P., Sobczak A., Triomphe C.E., Corporate social responsibility and working conditions, European
Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2003.
14
Pawłowska Z., Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy a wdraŜanie działań odpowiedzialnych
społecznie w przedsiębiorstwach, „Bezpieczeństwo Pracy” 11/2009 s.19-21.
Instrumenty implementacji społecznej odpowiedzialności uwzględniające aspekty
bezpieczeństwa i higieny pracy
Implementacja koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu moŜliwa jest za
pośrednictwem róŜnych instrumentów doskonalenia procesu zarządzania - w sposób
sformalizowany, ustandaryzowany lub bardziej nieformalny.
WyróŜnić moŜna następujące standardy (instrumenty) społecznej odpowiedzialności
biznesu:15
•
standardy procesu (Process standards): określają procedury kształtowania relacji z
interesariuszami, komunikacji, budowania systemów zarządzania (AA1000, GRI);
•
standardy wyników (Performance standards): określają, co jest dopuszczalne, a co nie
(Global Compact, Konwencje MOP);
•
standardy
zasad
(Foundation
standards):
określają
najlepszą
praktykę
w
poszczególnych obszarach (Wytyczne OECD);
•
standardy certyfikowane (Certification standards): określają, jaki powinien być
system zarządzania w danym obszarze, aby uzyskać certyfikat (SA8000, ISO14001,
EMAS, PN-N-18001);
•
standardy przeglądów (Screening standards): określają, jakie warunki firma musi
spełniać, aby mogła zostać zakwalifikowana do danej grupy firm (FTSE4GOOD,
DJSGI).
Instrumenty wdraŜania koncepcji społecznej odpowiedzialności w róŜnym stopniu
zajmują się kwestiami bezpieczeństwa i higieny pracy. Stwierdzić jednak naleŜy, Ŝe w
kaŜdym z tych instrumentów odnaleźć moŜna minimalną obecność zagadnień dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.16
W Polsce, sformalizowany system zarządzania oparty na normie PN-N-1800117 jest
najszerzej ujmującym kwestie bezpieczeństwa i higieny pracy instrumentem wdraŜania
społecznej odpowiedzialności. Stanowi on zbiór zasad i powiązanych ze sobą elementów
ogólnego systemu zarządzania przedsiębiorstwem zapewniających osiągnięcie celów
organizacji w zakresie poprawy warunków bezpieczeństwa zarówno pracowników, jak i
otoczenia.
15
Rok B., Odpowiedzialny biznes w nieodpowiedzialnym świecie, Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce
Forum Odpowiedzialnego Biznesu, Warszawa 2004.
16
Montero M. J., Araque R. A., Rey J. M., Occupational health and safety in the framework of corporate social
responsibility, Safety Science 47 (2009) 1440–1445.
17
PN-N-18001: 2004 System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania. PKN, Warszawa 2004.
Szerokie odzwierciedlenie zagadnień związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy
znajduje się takŜe w stworzonym przez Social Accountability International standardzie SA
8000. Celem tego standardu jest ciągła poprawa przestrzegania podstawowych praw
człowieka oraz praw pracowniczych. SA 8000 opiera się na następujących zasadach:
•
Nie zatrudnianie dzieci.
•
Nie stosowanie pracy przymusowej.
•
Zapewnienie podstawowych warunków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
•
Wolność zrzeszania się i prawo do negocjacji zbiorowych.
•
Nie stosowanie dyskryminacji ze względu na rasę, pochodzenie społeczne,
upośledzenie, religię, orientację seksualną, polityczne poglądy, wiek, płeć.
•
Nie stosowanie przymusu fizycznego lub psychicznego wobec pracowników.
•
Przestrzeganie wymogów prawnych dotyczących czasu pracy.
•
Zapewnienie wynagrodzenia dla pracowników zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Według najnowszych danych Social Accountainability International18 na dzień 30
września 2010 roku liczba certyfikatów normy SA 8000 na świecie wyniosła 2330. Norma
jest wdraŜana przez przedsiębiorstwa z 62 krajów na całym świecie
W Polsce norma SA 8000 nie jest jeszcze powszechnie znana przez przedsiębiorców.
WdroŜyło ją zaledwie siedem przedsiębiorstw.19 Pierwszą firmą, która uzyskała certyfikat
zgodności systemu zarządzania społeczną odpowiedzialnością z wymaganiami normy SA
8000 była BOT Elektrociepłownia Opole SA.
Nowy standard społecznej odpowiedzialności biznesu - ISO 26000
Nowym standardem społecznej odpowiedzialności ujmującym kwestie bhp jest norma
ISO 26000: 2010. Prace nad jej stworzeniem trwały od 2004 roku. Prowadzone były przez
450 ekspertów z 99 państw oraz 42 organizacje międzynarodowe i regionalne. Eksperci
reprezentowali 6 grup interesariuszy: przemysł, instytucje rządowe, konsumentów,
pracowników, organizacje pozarządowe oraz usługi, wsparcie, badania, naukę i inne.
Proces tworzenia przez Międzynarodową Organizację Normalizacji normy ISO 26000
był krytykowany za niereprezentatywność grup tworzących standardy, szczególnie z krajów
18
Strona internetowa Social Accountainability Internationa. [Dokument elektroniczny.] Tryb dostępu:
http://www.saasaccreditation.org/certfacilitieslist.htm [Data wejścia 20.02.2011].
19 Heinz Plastics Polska Sp z.o.o, Petrochemia-Blachownia S.A., PGE Elektrownia Opiole S.A., Regionalne
Centrum Gospodarki Wodno-Ściekowej S.A., WALL Bydgoska Drukarnia Akcydensowa Sp. z o.o., TCL
Operations Polska Sp. z o.o., Sandvik Mining and Construction Sp. z o.o.
rozwijających się.20 Efektem tej krytyki było powołanie tak licznej specjalnej grupy
umoŜliwiającej udział moŜliwie największej grupy interesariuszy.
Polska miała swój wkład w opracowaniu normy ISO 26000. Prace prowadzone były
przez komitet techniczny KT nr 305 ds. Społecznej Odpowiedzialności, powołany przez
Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego 2 kwietnia 2008 roku.
Norma ISO 26000 została opublikowana 1 listopada 2010 roku. Jest ona praktycznym
przewodnikiem ułatwiającym organizacjom wdraŜanie zasad społecznej odpowiedzialności.
Ma ona zastosowanie do wszystkich rodzajów organizacji – publicznych, prywatnych i nonprofit bez względu na ich wielkość i lokalizację.
Została zaplanowana jako międzynarodowy standard dostarczający informacji (a nie
jako system zarządzania) i nie jest przeznaczona do certyfikacji przez osoby trzecie.21
Kluczowymi obszarami ISO 26000 są:22 praktyki zatrudnienia, prawa człowieka, problemy
konsumenckie, środowisko, uczciwe praktyki, społeczny i ekonomiczny rozwój otoczenia.
W normie ISO 26000: 2010, obszarami, których związek z bezpieczeństwem i
ochroną zdrowia pracowników jest najsilniejszy są praktyki zatrudnienia i prawa człowieka.
Przykłady działań odpowiedzialnych społecznie, które mogą być realizowane w obszarach
„praktyki zatrudnienia” i „prawa człowieka” w ramach zarządzania bezpieczeństwem i
higieną pracy przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1.
Przykłady działań odpowiedzialnych społecznie, które mogą być
realizowane w obszarach „praktyki zatrudnienia” i „prawa człowieka” w
ramach zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy
Obszar: praktyki zatrudnienia
Zdrowie i bezpieczeństwo w pracy, w
tym:
• kontrolowanie ryzyka zawodowego
• analizowanie wypadków przy pracy i
chorób zawodowych
• właściwe
stosowanie
środków
profilaktycznych
• uznawanie,
Ŝe
zagroŜenia
psychospołeczne są przyczyną stresu i
chorób
• ustanowienie polityki bezpieczeństwa i
higieny pracy
20
Obszar: prawa człowieka
Działania skierowane na grupy osób szczególnie
podatnych na zagroŜenia, w tym:
• uwzględnianie stanu zdrowia i moŜliwości
pracowników przy ocenie ryzyka zawodowego
• programy/działania skierowane na pracowników
starszych
wiekiem,
młodszych,
osoby
niepełnosprawne itp.
Działania skierowane na eliminowanie przemocy w
pracy i poprawę psychospołecznego środowiska
pracy, w tym:
• identyfikowanie zagroŜeń psychospołecznych
• funkcjonowanie systemu zgłaszania przypadków
Brunsson N., Jacobson B., The contemporary expansion of standardization, in: N. Brunsson, B. Jacobsson et
all (eds.), A World of Standards. Oxford University Press, Oxford, 1-17. za: P. Castka, M. A. Balzarova, ISO
26000 and supply chain – On the diffusion of the social responsibility standard, International Journal of
Production Economics 111, 2008, 274-286.
21
Castka P., Balzarova M. A., ISO 26000 and supply chain – On the diffusion of the social responsibility
standard, International Journal of Production Economics 111, 2008, 274-286.
22
ISO 26000: 2010 Guidance on Social Responsibility, ISO, 2010.
• ustanowienie systemu ochrony zdrowia i
bezpieczeństwa pracowników
Działania skierowane na rozwój zasobów
ludzkich, w tym:
• identyfikowanie potrzeb szkoleniowych i
zapewnienie szkoleń zawodowych w
zakresie oceny ryzyka zawodowego,
zarządzania bezpieczeństwa i higieny
pracy,
działań
odpowiedzialnych
społecznie
• zapewnienie pracownikom moŜliwości
podnoszenia kompetencji, wspieranie
kształcenia indywidualnego
• okresowe ocenianie pracowników, z
uwzględnieniem
ich
postaw
i
zaangaŜowania
w
działania
odpowiedzialne społecznie
• wprowadzenie systemu monitorowania
do działań w zakresie bhp i działań
odpowiedzialnych społecznie
przemocy w pracy
• szkolenie kadry kierowniczej i pracowników w
zakresie stresu, sposobów radzenia sobie z nim oraz
zagroŜeń psychospołecznych itp.
Działania skierowane na poprawę równowagi
praca-Ŝycie, w tym:
• umoŜliwienie pracownikom wyboru form organizacji
czasu pracy
• brak poparcia dla praktyk wydłuŜania czasu pracy
ponad wymaganą normę
Działania skierowane na promocję zdrowia w pracy
i rehabilitację, w tym:
• monitorowanie absencji chorobowej pracowników
• identyfikowanie czynników uciąŜliwych
• zapewnienie rehabilitacji pracownikom po wypadku
• dostosowywanie stanowisk pracy do potrzeb
pracowników
• programy skierowane na promocję zdrowego stylu
Ŝycia
• zapewnienie pracownikom i ich rodzinom oraz
dostępu do usług medycznych
Źródło: Szerzej przedstawia Pawłowska Z., Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy a wdraŜanie działań
odpowiedzialnych społecznie w przedsiębiorstwach, Bezpieczeństwo pracy 11/2009, s.19-21.
Wnioski
1. W 2010 roku Międzynarodowa Organizacja Normalizacji przedstawiła uściśloną definicję
terminu społeczna odpowiedzialność.
2. Bezpieczeństwo i higienę pracy naleŜy traktować jako jeden z obszarów wdraŜania
koncepcji CSR. WdraŜanie działań w ramach bhp obejmuje tylko kwestie społeczne, zaś
działania związane z CSR dotyczą kwestii społecznych, ekologicznych i ekonomicznych.
3. Na podstawie literatury przedmiotu stwierdzić moŜna, Ŝe bhp stanowi waŜny aspekt
koncepcji społecznej odpowiedzialności. Pracownicy są najwaŜniejszymi interesariuszami
przedsiębiorstw, dlatego zagadnienia związane z zapewnieniem bezpiecznych warunków
pracy naleŜy uwaŜać za istotny obowiązek przedsiębiorstw.
4. Inicjatywy w zakresie CSR są dobrowolne, zaś inicjatywy w zakresie bhp są częściowo
wymagane przepisami prawnymi.
5. Istnieje szereg instrumentów koncepcji CSR uwzględniających bezpieczeństwo i higienę
pracy. Do najczęściej wdraŜanych naleŜą: norma PN-N-18001, SA 8000. Kwestie bhp
mogą być realizowane przez przedsiębiorstwa na podstawie nowego instrumentu
opublikowanego przez Międzynarodową Organizację Normalizacji 1 listopada 2010 roku
- normie ISO 26000.
Bibliografia
Brunsson N., Jacobson B., The contemporary expansion of standardization, in: N. Brunsson, B.
Jacobsson et all (eds.), A World of Standards. Oxford University Press, Oxford, 1-17. za: P. Castka,
M. A. Balzarova, ISO 26000 and supply chain – On the diffusion of the social responsibility standard,
International Journal of Production Economics 111, 2008, 274-286.
Carroll A. B., A three-dimensional conceptual model of corporate performance, Academy of
Management Review 4 (4), 1979, 497-505.
Carroll, A. B., Corporate social responsibility. Evolution of a definitional construct. Business and
Society, 38, 1999, 268–295.
Castka P., Balzarova M. A., ISO 26000 and supply chain – On the diffusion of the social responsibility
standard, International Journal of Production Economics 111, 2008, 274-286.
De Bakker, F. G. A., Groenewegen, P., & den Hond, F., A bibliometric analysis of 30 years of
research and theory on corporate social responsibility and corporate social performance. Business
and Society Review, 44, 2005, 283–317.
Dodd E. M., For whom are corporate manager trustees? Harvard Law Review 45 (7), 1932, 11451163.
Green Paper, Promoting a European Framework for Corporate Social Responsibility, COM 366,
Brussels 2001.
ISO 26000 Guidance on Social Responsibility, ISO, 2010.
Mikkila M., Toppinen A., Corporate responsibility reporting by large pulp and paper companies,
Forest Policy and Economics 10, 2008, 500-506.
Montero M. J., Araque R. A., Rey J. M., Occupational health and safety in the framework of
corporate social responsibility, Safety Science 47 (2009) 1440–1445.
Pawłowska Z., Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy a wdraŜanie działań odpowiedzialnych
społecznie w przedsiębiorstwach, Bezpieczeństwo pracy 11/2009, s.19-21.
Rok B., Odpowiedzialny biznes w nieodpowiedzialnym świecie, Akademia Rozwoju Filantropii w
Polsce Forum Odpowiedzialnego Biznesu, Warszawa 2004.
PN-N-18001: 2004 System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania. PKN 2004.
Segal J. P., Sobczak A., Triomphe C.E., Corporate social responsibility and working conditions,
European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2003.
Społeczna odpowiedzialność biznesu a bezpieczeństwo i higiena pracy, Raport z badań, Europejska
Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy 2006, s.14.