Wpływ jelitowej flory bakteryjnej na ośrodkowy układ nerwowy i jej

FARMAKOTERAPIA W PSYCHIATRII I NEUROLOGII, 2013, 2, 69–77
Praca poglądowa
Review
LESZEK RUDZKI, AGATA SZULC
Wpływ jelitowej flory bakteryjnej na ośrodkowy układ nerwowy i jej
potencjalne znaczenie w leczeniu zaburzeń psychicznych
Influence of intestinal microbiota on the central nervous system and its
potential in the treatment of psychiatric disorders
Klinika Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
STRESZCZENIE
Częste współwystępowanie zaburzeń w obrębie jelit (takich jak zespół jelita drażliwego) czy chorób
zapalnych jelit (m.in. wrzodziejącego zapalenia jelita grubego czy choroby Leśniowskiego-Crohna)
oraz zaburzeń psychicznych (głównie depresyjnych i lękowych) wskazuje na istnienie istotnych
zależności i interakcji w obrębie tzw. osi jelitowo-mózgowej, lub inaczej: osi mózg-jelita-mikrobiota –
dwukierunkowego szlaku komunikacyjnego łączącego jelita i jelitową florę bakteryjną z OUN
(ośrodkowym układem nerwowym), obejmującego mechanizmy neuronalne, endokrynne i
immunologiczne. Jelitowa mikrobiota stanowi jeden z kluczowych elementów osi jelitowo-mózgowej.
Liczne badania wskazują na wpływ mikrobioty na OUN, nastrój i zachowanie oraz na jej potencjał
oddziaływania przeciwlękowego i przeciwdepresyjnego. Mikrobiota oddziałuje na OUN m.in. poprzez
modulację stężenia cytokin pro- i przeciwzapalnych, wpływ na zawartość tryptofanu – prekursora
serotoniny i jego metabolitów w szlaku kinureninowym, produkcję licznych neuromediatorów i
wpływ na ekspresję ich receptorów w mózgu, ponadto poprzez interakcję z jelitowym i
autonomicznym układem nerwowym, zwłaszcza nerwem błędnym oraz poprzez regulację odpowiedzi
osi HPA (podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej) pod wpływem stresu. Mikrobiota odgrywa
także kluczową rolę w profilaktyce zwiększonej przepuszczalności bariery jelitowej pod wpływem
stresu psychologicznego i cytokin prozapalnych. Istnieje ogromna liczba dowodów na kluczową rolę
układu immunologicznego i cytokin prozapalnych w zapalnej patogenezie depresji, a także coraz
więcej dowodów na rolę zwiększonej przepuszczalności bariery jelitowej (leaky gut syndrome) w
patogenezie depresji. Celem autorów niniejszej pracy jest przedstawienie szeregu zależności
pomiędzy jelitową florą bakteryjną a funkcjonowaniem OUN oraz potencjału suplementacji
probiotykami w terapii zaburzeń psychicznych, głównie depresyjnych i lękowych, oraz w profilaktyce
efektów stresu psychologicznego poprzez zmniejszanie przepuszczalności bariery jelitowej.
SUMMARY
Comorbidity of intestinal diseases such as irritable bowel syndrome (IBS) or inflammatory bowel
diseases, e.g. colitis ulcerosa or Crohn’s disease, along with psychiatric diseases, primarily depression
and anxiety disorders, indicate the existence of important relations and interactions within the gutbrain axis or, more precisely, the brain-gut-intestinal microbiota axis, a bidirectional communication
tract connecting intestines and intestinal microbiota with the central nervous system (CNS), which
includes neuronal, endocrinological and immunological mechanisms. Intestinal microbiota are one of
the key elements of the gut-brain axis. A growing amount of evidence confirms the influence of
intestinal microbiota on brain function, mood and behaviour and also their antidepressant and
anxiolytic potential. Microbiota have an influence on the CNS through the modulation of levels of
cytokines, and the tryptophan metabolism and its kynurenic pathway metabolites, through the
production of neurotransmitters and their influence on the expression of their brain receptors, and
through their interactions with the enteric and autonomic nervous system, mostly with the vagus
nerve. Microbiota have an influence on the stress response of hypothalamus-pituitary-adrenal axis
(HPA) and are a key factor in the prevention of increased intestinal permeability in response to
psychological stress and pro-inflammatory cytokines. A powerful body of evidence indicates a key
role of the inflammatory response in the pathogenesis of depression. There is also an increasingly
strong indication of the significance of increased intestinal permeability (leaky gut syndrome) in the
pathogenesis of depression. The aim of this review is to present a number of interactions between
intestinal microbiota and the CNS and to demonstrate their potential involvement in the treatment
of psychiatric diseases, mostly depression and anxiety disorders, and also to discuss the role of
microbiota in the prophylaxis of psychological stress, through the retightening of the intestinal
barrier and reduction of intestinal permeability.
Słowa kluczowe: depresja, mikrobiota, probiotyki, oś jelitowo-mózgowa, zespół jelita przesiąkliwego
Key words: depression, microbiota, probiotics, gut-brain axis, leaky gut syndrome
FARMAKOTERAPIA W PSYCHIATRII I NEUROLOGII, 2013, 2, 79–88
Praca poglądowa
Review
ŁUKASZ ŚWIĘCICKI, MARLENA SOKÓŁ-SZAWŁOWSKA
Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej z szybką zmianą faz
Treatment of rapid-cycling bipolar disorder
Oddział Chorób Afektywnych II Kliniki Psychiatrii, Instytut Psychiatrii i Neurologii
STRESZCZENIE
Artykuł zawiera przegląd danych z literatury na temat leczenia choroby afektywnej dwubiegunowej z
szybką zmianą faz (ChAD z szybką zmianą faz). We wprowadzeniu podano definicję opisywanego
problemu klinicznego. O chorobie afektywnej dwubiegunowej z szybką zmiana faz mówi się wówczas,
gdy w ciągu roku występują co najmniej cztery epizody choroby (depresji, manii, hipomanii lub
zaburzeń mieszanych), które spełniają kryterium wystarczająco długiego czasu trwania i które
oddzielają co najmniej dwumiesięczne okresy pełnej remisji. W praktyce klinicznej trudno znaleźć
pacjentów o tak zdefiniowanym przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej, ale jest to definicja
najbardziej rozpowszechniona. Następnie autorzy – praktykujący psychiatrzy – przedstawili krytyczny
przegląd danych z literatury z perspektywy użyteczności w codziennej pracy klinicznej. Opisano
wyniki badań nad stosowaniem farmakologicznych i niefarmakologicznych metod leczenia
szybkozmiennego przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej. Do pierwszej grupy metod
zaliczono leki przeciwdepresyjne i omówiono liczne kontrowersje związane z ich stosowaniem w
szybkozmiennym przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej. Następnie przedstawiono wyniki
badań przeprowadzonych z zastosowaniem leków przeciwpsychotycznych nowej generacji i leków
normotymicznych. Przedstawiono również wyniki badań, w których podawano leki standardowo
stosowane w chorobach somatycznych, takie jak blokery kanału wapniowego i hormony tarczycy.
Alternatywą dla terapii farmakologicznej szybkiej zmiany faz w chorobie afektywnej dwubiegunowej
jest podtrzymująca terapia elektrowstrząsowa, a także, być może, przezczaszkowa stymulacja
elektromagnetyczna. W dalszym ciągu wiedza na temat skutecznych metod leczenia choroby
afektywnej dwubiegunowej z szybką zmianą faz jest niewystarczająca, opiera się na wynikach
nielicznych badań, często rozpoczynanych w okresach remisji. Zachodzi więc potrzeba
przeprowadzenia kolejnych, długofalowych badań z udziałem bardziej jednorodnych grup pacjentów.
Wyniki takich badań byłyby pomocne przy podejmowaniu decyzji terapeutycznych.
SUMMARY
The article focuses on a review of data, derived from the professional literature, concerning the
treatment of rapid- -cycling bipolar disorder. The definition of the discussed problem has been
presented in the introduction. The authors, who are practicing psychiatrists, also present a critical
review of data, based on specialist literature, from the perspective of its usefulness in everyday
clinical practice. The results of a study regarding the pharmacological and non-pharmacological
treatment methods of rapid-cycling bipolar disorder have been also included. The pharmacological
method involves the use of antidepressants in the treatment of rapid-cycling bipolar disorder,
although there are a number of controversies related to their use; these are also discussed. Next, the
authors present the results of a study regarding the use of the new generation antipsychotic drugs
and mood stabilizers, following which they have present the study results, involving standard
medication such as calcium channel blockers and thyroid hormones applied in the treatment of
somatic disorders. At present, an alternative to the pharmacotherapy of rapid-cycling bipolar
disorder is electroconvulsive therapy, and also perhaps transcranial magnetic stimulation. However,
our knowledge of effective treatment methods of rapid-cycling bipolar disorder, based on the results
of the very few studies available – which are often undertaken in the remission periods – is still
insufficient. Therefore, there is an urgent need to carry out long-term research on more
diagnostically homogenous groups, the results of which would be unquestionably useful in the
course of making therapeutic decisions.
Słowa kluczowe: choroba afektywna dwubiegunowa, szybka zmiana faz, leczenie farmakologiczne,
niefarmakologiczne metody leczenia
Key words: bipolar disorder, rapid cycling, pharmacological treatment, non-pharmacological
methods of treatment
FARMAKOTERAPIA W PSYCHIATRII I NEUROLOGII, 2013, 2, 89–96
Praca poglądowa
Review
WIESŁAW JERZY CUBAŁA
Farmakoterapia zaburzeń lękowych współwystępujących z chorobą
afektywną dwubiegunową
The pharmacological treatment of anxiety disorders co-occurring with bipolar
disorder
Klinika Chorób Psychicznych i Zaburzeń Nerwicowych Katedry Chorób Psychicznych, Gdański
Uniwersytet Medyczny
STRESZCZENIE
Chorobę afektywną dwubiegunową (ChAD) charakteryzuje duże zróżnicowanie obrazu klinicznego
oraz częste współwystępowanie także innych zaburzeń psychicznych, spośród których na czołowe
miejsce wysuwają się zaburzenia lękowe. Współchorobowość ta dotyka około trzech czwartych
chorych i stanowi niekorzystny czynnik rokowniczy. Leczenie zaburzeń lękowych współwystępujących
z ChAD obejmuje metody niefarmakologiczne, ze szczególną rolą psychoedukacji i psychoterapii
poznawczo-behawioralnej. Wymaga jednak przede wszystkim właściwego doboru farmakoterapii, co
wynika ze swoistej odrębności tej grupy chorych w zakresie reakcji na leczenie normotymiczne, a
także wiąże się bezpieczeństwem stosowania leków klasycznie używanych w farmakoterapii zaburzeń
lękowych. Dobierając farmakoterapię w zaburzeniach lękowych współwystępujących z ChAD, należy
przede wszystkim ocenić prawidłowość leczenia oraz możliwość modyfikacji w obrębie leków
wykazujących działanie normotymiczne. Lekami normotymicznymi z wyboru w monoterapii mogą
być: walproinian, kwetiapina, olanzapina oraz lamotrigina. Wyniki badań wskazują, że w tej grupie
chorych istnieje większe ryzyko wystąpienia oporności na normotymiczne działanie litu, wskazują
także na nieskuteczność litu w leczeniu objawów lękowych. Zastosowanie leków
przeciwdepresyjnych z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny wiąże się z
kolei z ryzykiem wywołania niekorzystnego przebieg ChAD i nie ma odpowiedniej skuteczności
terapeutycznej. Stabilizacja nastroju jest bezwzględnie pierwszorzędowym celem leczenia w wypadku
zaburzeń lękowych współwystępujących z ChAD i planując farmakoterapię, należy mieć to na
uwadze. W miarę możliwości należy dążyć do prowadzenia leczenia farmakologicznego w oparciu o
leki o udowodnionym działaniu normotymicznym.
SUMMARY
Bipolar disorder (BD) is characterised by the high complexity of its symptomatology and frequent cooccurrence of psychiatric disorders. Anxiety disorders are among the most commonly co-occurring
psychiatric conditions, and have a negative impact on the course of the disease and its prognosis. The
treatment of anxiety disorders comorbid to BD employs a wide array of non-pharmacological
interventions, including psychoeducation and cognitive-behavioural psychotherapy. The choice of an
adequate pharmacological approach is crucial in the planning and management of the treatment, as
specific concerns regarding its efficacy and safety arise in this subpopulation of patients. The first line
of pharmacological intervention should be focused on the assessment of the adequacy of mood
stabilizing treatment. Pseudoresistance to pharmacological agents and their dosing needs to be
excluded at the outset. In patients with BD and any other comorbid anxiety disorder, there is
evidence of the effective use of valproate, quetiapine, olanzapine, and lamotrigine. There is also
mounting evidence for specific lithium resistance in BD patients, with regard to its mood stabilizing
properties and the lack of therapeutic impact as such on the accompanying anxiety disorders. The
use of antidepressants, particularly selective serotonin reuptake inhibitors, may pose the risk of an
induction into a more severe course of bipolar disorder, and has shown poor therapeutic efficacy.
Therefore in patients with comorbid bipolar and anxiety disorders, the initial goals of treatment
should aim, above all, at mood stabilization and the selection of thymoleptic agents, which are
efficient in the treatment of the co-occurring anxiety disorder.
Słowa kluczowe: choroba afektywna dwubiegunowa, zaburzenia lękowe, farmakoterapia,
współwystępowanie
Key words: bipolar disorder, anxiety disorders, pharmacotherapy, co-occurrence
FARMAKOTERAPIA W PSYCHIATRII I NEUROLOGII, 2013, 2, 97–103
Praca poglądowa
Review
MAREK JAREMA
Preparat ziołowy Sedatif PC – możliwości leczenia zaburzeń lękowych i
zaburzeń snu*
The herbal preparation Sedatif PC and its possible use in the treatment of
anxiety and sleep disorders*
Instytut Psychiatrii i Neurologii, III Klinika Psychiatryczna
STRESZCZENIE
Leczenie zaburzeń lękowych oraz bezsenności wymaga odpowiedniego postępowania
farmakologicznego oraz pozafarmakologicznego. Ze względu na ryzyko uzależnienia leki
anksjolityczne są ostrożnie zalecane w tych stanach, natomiast w zaawansowanych zaburzeniach
lękowych zaleca się leki przeciwdepresyjne. Alternatywą dla takich leków mogą być preparaty
naturalne (ziołowe). Przykładem takiego preparatu jest Sedatif PC. Szereg substancji czynnych
wchodzi w skład tego leku. Zalecany jest w stanach nadmiernej pobudliwości nerwowej, nerwowości
związanej z działaniem czynników stresogennych i w objawach ze strony układu wegetatywnego czy
zaburzeniach snu.
SUMMARY
The treatment of both anxiety and sleep disorders requires the use of thorough pharmacological and
non-pharmacological therapies. Anxiolytic drugs are recommended with caution because of the risk
of substance dependence, and in more advanced disorders antidepressants are usually the drugs of
choice. Alternative therapy may consist of herbal medicines (natural drugs). One of such preparation
is Sedatif PC, which is a composite drug with several active herbal substances. This medication is
particularly recommended in the case of nervousness, adverse response to stress, and in the
treatment of vegetative symptoms which accompany anxiety and sleep disorders.
Słowa kluczowe: zaburzenia lękowe, zaburzenia snu, leki ziołowe
Key words: anxiety, sleep disorders, herbal treatment
* Artykuł sponsorowany.
FARMAKOTERAPIA W PSYCHIATRII I NEUROLOGII, 2013, 2, 105–110
Praca kazuistyczna
Case report
WŁADYSŁAW STERNA
Złośliwy zespół neuroleptyczny – trudności terapeutyczne. Opis przypadku
Therapeutic difficulties in neuroleptic malignant syndrome: a case report
Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki w Gorzowie Wielkopolskim
STRESZCZENIE
W niniejszej pracy prezentuje się przypadek 46-letniego mężczyzny, od wielu lat leczonego z powodu
schizofrenii, u którego doszło do pogorszenia stanu psychicznego po miesięcznym odstawieniu
klozapiny. W trakcie leczenia klozapiną pojawiły się objawy złośliwego zespołu neuroleptycznego. Z
powodu stanu zagrożenia życia pacjent był hospitalizowany w Oddziale Intensywnej Terapii,
dodatkowym powikłaniem było zapalenie płuc. Już na Oddziale Intensywnej Terapii rozpoczęto
procedurę leczenia zabiegami elektrowstrząsowymi. Mimo zwiększania dawek prądu efekt kliniczny
był niewystarczający. Dopiero zastosowanie maksymalnych dawek prądu, zmiana środka
znieczulającego z tiopentalu na propofol, a następnie etomidat oraz potencjalizacja małymi dawkami
klozapiny przyniosła pożądany efekt kliniczny. Od wypisania ze szpitala upłynęło 8 miesięcy i pacjent z
powodzeniem kontynuuje leczenie ambulatoryjne, przyjmując klozapinę w dawce 150 mg/d. Na
podkreślenie zasługuje bardzo dobra współpraca lekarzy różnych specjalności w trakcie leczenia
pacjenta, co w wypadku leczenia zaburzeń psychicznych nie zawsze bywa normą.
SUMMARY
The paper presents the case of a 46-year-old male patient, in long-term treatment for schizophrenia,
whose mental state deteriorated after a month-long discontinuation of clozapine due to the
symptoms of neuroleptic malignant syndrome, which appeared in the course of clozapine treatment.
As the patient’s life was in danger, he was hospitalized in the Intensive Treatment Ward, and treated
for pneumonia as an additional complication. At this stage electroconvulsive therapy (ECT) was
initiated but, in spite of the ECT stimulus being increased, the clinical effect was insufficient. It was
only the application of the maximum ECT, combined with the changing of the anaesthetic (thiopental
for propofol and later etomidate) and the augmentation with small doses of clozapine that brought
the desired clinical effect. It has been 8 months now since the patient has been discharged from the
hospital. He has continued successful out-patient treatment, taking 150 mg of clozapine a day. What
must be emphasized here is the very good cooperation between physicians of various specialisms in
this case, which is not always the case in the treatment of psychiatric patients.
Słowa kluczowe: złośliwy zespół neuroleptyczny, terapia elektrowstrząsowa, schizofrenia
Key words: neuroleptic malignant syndrome, electroconvulsive therapy, schizophrenia
FARMAKOTERAPIA W PSYCHIATRII I NEUROLOGII, 2013, 2, 111–118
Sprawozdanie
Report
PATRYK PIOTROWSKI1, JAKUB MICHAŁ KAŹMIERSKI2, RADOSŁAW STEPAŃCZAK3
Sprawozdanie z I Szkoły Neuropsychofarmakologii Wieku Podeszłego ECNP,
28 kwietnia – 3 maja 2013, Wenecja, Włochy
A report from the 1st ECNP School of Old Age Neuropsychopharmacology, 28
April – 3 May, Venice, Italy
1 Katedra Psychiatrii, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu
2 Klinika Psychiatrii Wieku Podeszłego i Zaburzeń Psychotycznych, Uniwersytet Medyczny w Łodzi
3 Klinika Psychiatrii i Psychoterapii, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
STRESZCZENIE
Polscy uczestnicy I Szkoły Neuropsychofarmakologii Wieku Podeszłego zorganizowanej przez
Europejskie Towarzystwo Neuropsychofarmakologii (ECNP) w Wenecji w dniach 28 kwietnia – 3 maja
2013 roku przedstawili podsumowanie najważniejszych zagadnień poruszanych podczas tego
wydarzenia. Omówiono poszczególne wystąpienia, przytaczając kluczowe wnioski płynące z zajęć
teoretycznych i praktycznych. Uzyskane informacje poparte zostały wybraną i zaproponowaną przez
wykładowców literaturą. Warsztaty miały charakter interaktywny, a ich celem było ugruntowanie
zdobytej wiedzy i możliwość dogłębnej analizy przypadków klinicznych oraz prowadzenia polemiki z
uczestnikami z innych krajów, w czasie której wykładowcy pełnili funkcje moderatorów.
Sprawozdanie stanowi syntetyczne podsumowanie tygodniowego intensywnego szkolenia w
dziedzinie psychogeriatrii.
SUMMARY
In this paper the Polish participants of the 1st European College of Neuropsychopharmacology
(ECNP) School of Old Age Neuropsychopharmacology, which took place between April 28th and 3rd
of May 2013 in Venice, present a summary of the most important issues discussed at the event. The
content of lectures is reviewed along with the key conclusions of the theoretical and practical
courses. The learning process was supported by a reading list provided by the lecturers. The
workshops held during the school were interactive in character, aiming at consolidating the
knowledge gained and an in-depth analysis of clinical cases as well as a discussion between the
international guests, during which the lecturers acted as moderators The report summarises a week
of intensive training in psychogeriatry.
Słowa kluczowe: European College of Neurosychopharmacology, psychogeriatria, szkolenie
Key words: European College of Neurosychopharmacology, psychogeriatry, training