Planu rozwoju obszarów wiejskich

Zeszyty
Naukowe nr 709
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
2006
Danuta Golik
Katedra Polityki Ekonomicznej
i Programowania Rozwoju
Kierunki restrukturyzacji
obszarów wiejskich w Polsce
w świetle „Planu rozwoju
obszarów wiejskich”
1. Wprowadzenie
Restrukturyzacja wsi i obszarów wiejskich w procesie integracji Polski z Unią
Europejską wymaga realizacji wielu przemian i strategii, z których najważniejsze
wiążą się z celami polityki rozwoju obszarów wiejskich. Są to:
– przebudowa struktur sektora rolnego oraz wzrost konkurencyjności gospodarki żywnościowej,
– wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich,
– kształtowanie warunków rozwoju zrównoważonego na obszarach wiejskich,
ochrona środowiska naturalnego wraz z dziedzictwem kulturowym wsi.
Dokumentem programowym obejmującym działania na rzecz rozwoju wsi
i obszarów wiejskich wraz z instrumentami towarzyszącymi, zaproponowanymi
przez Komisję Europejską nowym krajom członkowskim, jest „Plan rozwoju
obszarów wiejskich”. Głównym źródłem finansowania wsparcia rolnictwa i obszarów wiejskich jest Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych. Środki
finansowe Sekcji Gwarancji wymienionego Funduszu są przeznaczone na współfinansowanie działań towarzyszących wspólnej polityce rolnej i służących zrównoważonemu rozwojowi obszarów wiejskich. Zgodnie z treścią „Planu rozwoju
obszarów wiejskich” na lata 2004–2006, w Polsce realizowane są działania, finansowane w 80% ze środków Unii ( Sekcja Gwarancji), a w 20% ze środków budżetu
państwa. Skorzystanie z działań „Planu rozwoju obszarów wiejskich” nie wymaga
od beneficjentów wkładu własnego.
86
Danuta Golik
Celem artykułu jest omówienie instrumentów realizacji „Planu rozwoju
obszarów wiejskich” ze wskazaniem roli, jaką mają do spełnienia w procesach
restrukturyzacji obszarów wiejskich w Polsce. Na jego realizację w latach
2004–2006 przewiduje się wydatkowanie 3,5 mld euro, z czego środki unijne
wyniosą 2,86 mld euro, a środki krajowe 696,6 mln euro. W ramach instrumentów „Planu rozwoju obszarów wiejskich”, określanych mianem II filaru wspólnej polityki rolnej, wyróżnić można: renty strukturalne, wsparcie dla gospodarstw niskotowarowych, wsparcie dla obszarów o niekorzystnych warunkach
gospodarowania, programy rolno-środowiskowe, zalesianie gruntów rolnych,
dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów Unii, wsparcie dla grup producentów rolnych, pomoc techniczna.
2. Renty strukturalne
System wcześniejszych emerytur ma na celu przyśpieszenie wymiany pokoleń w sektorze rolnym. Wsparcie wcześniejszego przechodzenia na emeryturę
przyczyni się do zapewnienia dochodu starszym rolnikom, którzy decydują się
na zaprzestanie gospodarowania oraz zachęci równocześnie młodych rolników do
przejmowania gospodarstw. System ten dotyczy właścicieli gospodarstw powyżej
55 roku życia, którzy jeszcze nie osiągnęli wieku emerytalnego, prowadzili działalność rolniczą przez 10 lat poprzedzających przekazanie gospodarstw, a także
byli ubezpieczeni w KRUS przez conajmniej 5 lat przed złożeniem wniosku.
Warunkiem uzyskania renty strukturalnej jest rezygnacja z prowadzenia działalności rolniczej i przekazanie ziemi osobie fizycznej lub osobie prawnej (może być
dzierżawa) na powiększenie innego gospodarstwa. Z programu rent strukturalnych
mogą skorzystać rolnicy przekazujący gospodarstwo rolne o powierzchni wynoszącej co najmniej 1 ha.
Równocześnie osoba fizyczna przejmująca gospodarstwo powinna spełniać
następujące wymagania:
– być rolnikiem,
– posiadać kwalifikacje rolnicze (odpowiednie wykształcenie lub co najmniej
5-letni okres prowadzenia działalności rolniczej),
– nie posiadać ustalonego prawa do renty lub emerytury,
– zobowiązać się do prowadzenia działalności rolniczej na przejętych użytkach
rolnych przez okres co najmniej 5 lat.
Podstawowa wysokość renty strukturalnej wyniesie 210% najniższej emerytury. Wielkość tę powiększa się o dodatek na małżonka w wysokości równej 60%
najniższej emerytury, jeżeli spełnione są łącznie 2 warunki:
– gospodarstwo rolne przekazane w ramach programu rent strukturalnych stanowiło źródło utrzymania dla obojga małżonków,
Kierunki restrukturyzacji obszarów wiejskich w Polsce…
87
– oboje małżonkowie w dniu złożenia wniosku o rentę strukturalną spełniają
jednocześnie warunki określone dla beneficjenta.
Podstawową wysokość renty strukturalnej zwiększa się również:
– o 50% kwoty najniższej emerytury w przypadku przekazania gospodarstwa
rolnego w sposób trwały o powierzchni co najmniej 3 ha,
– po 3% kwoty najniższej emerytury za każdy ha użytków rolnych powyżej
3 ha, przekazany w sposób trwały na powiększenie innego gospodarstwa rolnego,
prowadzonego przez rolnika będącego w wieku poniżej 40 lat, ale nie więcej niż
za 20 ha użytków rolnych powyżej 3 ha użytków rolnych.
Maksymalna pomoc z tytułu renty strukturalnej nie może przekroczyć 440%
najniższej emerytury, a okres jej pobierania wyniesie nie dłużej niż 10 lat. W wypadku śmierci uprawnionego do renty strukturalnej, świadczenie to otrzymać
może małżonek pod warunkiem, że spełnia wymagania określone dla wymienionej formy pomocy.
Doświadczenia krajów Unii Europejskiej wskazują, że renty strukturalne jako
szczególna forma pomocy finansowej dla rolników posiadających rozdrobnione
gospodarstwa rolne, o słabej kondycji finansowej, produkujących wyłącznie na
samozaopatrzenie, stanowiły istotny instrument przemian w strukturze agrarnej
i poprawie dochodów właścicieli gospodarstw rolnych. Korzystało z nich rocznie
kilka tysięcy rolników uprawnionych do pobierania rent.
Zainteresowanie rentami strukturalnymi w Polsce jest zdecydowanie większe niż dopłatami bezpośrednimi dla rolnictwa. Szczególne znaczenie ma tutaj
wysokość renty strukuralnej, gdyż standardowa renta strukturalna stanowi równowartość dwóch najniższych emerytur rolniczych. Ponadto kwota wzrasta, jeśli
rolnik spełnia dodatkowe warunki. Równocześnie rolnik może pozostawić sobie
do 0,5 ha gruntu wraz z siedliskiem i uprawiać tę działkę na własne potrzeby.
Może zostawić sobie również inwentarz, nie może jednak prowadzić działalności
typowo rolniczej.
Funkcjonujące od niedawna w Polsce ustawodawstwo o rentach strukturalnych
finansowanych z budżetu państwa było mniej korzystne dla rolników, niż program
rent strukturalnych dofinansowanych przez Unię Europejską. Brak możliwości przekazania przez rolnika gospodarstwa na rzecz rodziny, stał się zasadniczą barierą
wzrostu zainteresowania rentami strukturalnymi. Z tego właśnie powodu, a także
ze względu na niespełnianie przez rolników warunków wieku przez obojga małżonków czy też posiadania ustalonego prawa do emerytury lub renty, tylko około
1 tys. wniosków zostało rozpatrzonych pozytywnie przez Agencję Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa we wstępnym etapie składania wniosków, finansowanych
Z. Kobielska, Renta dla wybranych, „Boss Rolnictwo” 2003, nr 7; Wsparcie gospodarstw rolnych po akcesji do Unii, wersja uzupełniona, czerwiec 2004, „Biuletyn Informacyjny Ministerstwa
Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa” 2004, nr 1–3.
88
Danuta Golik
z budżetu państwa. Od 1 sierpnia 2004 r. rozpoczęto wdrażanie działania „Renty
strukturalne” w ramach „Planu rozwoju obszarów wiejskich”. Według danych
Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa do dnia 15 września 2004 r. rolnicy złożyli blisko 17 tys. wniosków o renty strukturalne. Ministerstwo Rolnictwa
szacuje, że do końca 2006 r. z programu rent strukturalnych skorzysta około 60 tys.
gospodarstw. Najwięcej chętnych powinno być w województwach małopolskim,
śląskim i podkarpackim, tzn. tam gdzie występuje największa liczba gospodarstw
małych, których właściciele utrzymują się z działalności pozarolniczej.
3. Wsparcie dla gospodarstw niskotowarowych
Wspieranie gospodarstw niskotowarowych ma na celu zwiększenie możliwości inwestowania gospodarstw rolnych o niewielkim własnym potencjale ekonomicznym. Gospodarstwa te w znacznej mierze prowadzą produkcję na
samozaopatrzenie, a dzięki pomocy finansowej Unii Europejskiej, mogą podjąć
inwestycje prowadzące do rynkowego ukierunkowania produkcji, poprawy dochodowości oraz szeroko rozumianych dostosowań do warunków jednolitego rynku.
W efekcie pomoc finansowa przyczyniać się będzie do stabilizacji sektora rolnego
w Polsce.
Wsparcie finansowe otrzymają gospodarstwa o powierzchni od kilku do
kilkunastu hektarów, pod warunkiem, że przedstawią swój plan rozwoju. Plan
zawierać będzie informacje na temat gospodarstwa, jego wielkości ekonomicznej,
a także przewidywanej żywotności ekonomicznej po określonych działaniach.
Uzupełnieniem do planu będzie opis planowanych inwestycji oraz spis celów
cząstkowych. Wśród celów cząstkowych wyróżnić można m.in.:
– uzyskanie certyfikatu gospodarstwa ekologicznego,
– przystąpienie do grupy producentów rolnych,
– ukończenie szkoleń w zakresie praktyki rolniczej,
– udział w programach rolno-środowiskowych,
– działania na rzecz ochrony środowiska naturalnego i inne.
Pomoc finansowa dla gospodarstw niskotowarowych może objąć przykładowo:
– dzierżawę dodatkowych gruntów lub ich zakup,
– zakup stada podstawowego,
– modernizację lub przebudowę pomieszczeń gospodarskich,
– zakup maszyn, urządzeń i instalacji,
– zakup maszyn i urządzeń do czyszczenia, sortowania i pakowania produktów.
J. Bielecki, Odejście z zawodu za pieniądze Brukseli, „Rzeczpospolita” 2004, nr 179; Sektorowy Program Operacyjny i „Plan rozwoju obszarów wiejskich”, „Biuletyn Informacyjny Ministerstwa Rolnictwa i Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa” 2004, nr 10.
Kierunki restrukturyzacji obszarów wiejskich w Polsce…
89
Zaznaczyć przy tym należy, że zarówno sam plan, jak i procedura przyznawania pomocy na jego podstawie są znacznie prostsze niż w przypadku opracowania
biznesplanów związanych z ubieganiem się o środki z programu przedakcesyjnego
SAPARD. W ramach programu wsparcia modernizacji polskich gospodarstw
niskotowarowych właściciel gospodarstwa otrzymywać będzie przez 5 lat
1250 euro rocznie na jego unowocześnienie. Środki te umożliwią rolnikowi dodatkowe inwestycje w gospodarstwach poprawiające rentowność jego gospodarstwa.
Po trzecim roku otrzymywania premii, beneficjent musi wykazać osiągnięcie co
najmniej jednego z celów cząstkowych planu rozwoju gospodarstwa, co stanowi
równocześnie warunek wypłaty środków w następnych dwóch latach.
Ze wstępnych szacunków wynika, że z instrumentu tego może skorzystać około
15–20% ogółu gospodarstw w Polsce, ale nie więcej niż połowa z nich ma szanse
na osiągnięcie żywotności ekonomicznej.
4. Wsparcie dla obszarów o niekorzystnych warunkach
gospodarowania
Polskie rolnictwo otrzyma znaczne wsparcie dla obszarów o niekorzystnych
warunkach gospodarowania. Będą to zarówno obszary nizinne (charakteryzujące
się m.in. niską jakością gleb, niesprzyjającymi warunkami klimatycznymi czy niekorzystną rzeźbą terenu), jak i obszary górskie (powyżej 350 m n. p. m.) gdzie
produkcja rolna jest znacznie utrudniona. Pomoc przyznawana jest w formie
specjalnych dotacji wyrównawczych, rekompensujących koszty produkcji i utracone dochody z tytułu gospodarowania na obszarach o niekorzystnych warunkach
oraz na obszarach objętych specjalnymi ograniczeniami nie związanymi z ochroną
środowiska. Równocześnie dopłaty wyrównawcze mają powstrzymać wyludnianie
się obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania i przeciwdziałać zatracaniu ich rolniczego charakteru.
Pomoc finansowa udzielana jest w postaci corocznych zryczałtowanych płatności, przyznawanych do hektara użytków rolnych położonych na obszarach
o niekorzystnych warunkach i pozostających w użytkowaniu rolniczym. Płatnością objęte mogą być grunty orne, sady, trwałe użytki zielone. Wysokość szacowanych stawek dopłat wyrównawczych w ramach wymienionego kierunku
wyniesie:
– na terenach górskich – 68 euro na ha,
– na obszarach nizinnych I – 38 euro na ha,
– na obszarach nizinnych II – 56 euro na ha,
– na obszarach ze specyficznymi utrudnieniami – 56 euro na ha.
J. Zientek-Varga, Gospodarstwa niskotowarowe – produkować nie tylko dla siebie, „Boss
Rolnictwo” 2004, nr 29.
Danuta Golik
90
Dopłaty wyrównawcze z tytułu niekorzystnych warunków gospodarowania
będą miały charakter degresywny. Oznacza to, że w przeliczeniu na 1 ha użytków
rolnych najwyższą wartość będą miały dla gospodarstw od 1 do 50 ha (100% płatności za każdy hektar), od 50 do 100 ha będzie to 50% płatności, od 100 do 300 ha
– 25% płatności, natomiast w gospodarstwach powyżej 300 ha nie będą one przysługiwały.
Według wstępnych obliczeń ocenia się, że prawo do dopłat wyrównawczych
z tytułu niekorzystnych warunków gospodarowania będzie miała co najmniej
połowa polskich gospodarstw, ponieważ wiele z nich gospodaruje na obszarach
uznanych za mniej uprzywilejowane.
5. Program rolno-środowiskowy
Założeniem działania zwanego Krajowym Programem Rolno-Środowiskowym
jest promocja systemów produkcji rolniczej przyjaznej dla środowiska, utrwalenie
wzorców trwałej i zrównoważonej gospodarki rolnej, zwłaszcza na obszarach
chronionych i zagrożonych degradacją, a także zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców wsi.
Przystąpienie do Krajowego Programu Rolno-Środowiskowego oznacza, że
rolnik prowadzący na własny rachunek działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym o powierzchni co najmniej 1 ha użytków rolnych przygotuje i złoży wniosek
wraz z 5-letnim planem rolno-środowiskowym, potwierdzonym przez doradcę
rolno-środowiskowego. Zobowiąże się on równocześnie do stosowania przyjaznych dla środowiska metod produkcji oraz innych działań i obowiązków wynikających z programu rolno-środowiskowego.
Płatność wypłacana co roku, ustalana będzie na podstawie zadeklarowanych
przez rolnika działań w odniesieniu do powierzchni. W kalkulacji bierze się pod
uwagę utracony dochód oraz poniesione dodatkowe koszty. Pomoc finansowa
wypłacana będzie jako suma płatności za pakiety działań wdrażanych w gospodarstwie.
Modyfikowana kilkakrotnie ostateczna wersja programu rolno-środowiskowego zawiera 7 pakietów tematycznych. Są to w kolejności:
– rolnictwo zrównoważone (ograniczenie nawożenia, zbilansowanie gospodarki
nawozami i przestrzeganie odpowiedniego następstwa roślin),
– rolnictwo ekologiczne (stosowanie metod w rozumieniu ustawy o rolnictwie
ekologicznym),
E. Szot, Jaka pomoc dla gospodarstw mniej uprzywilejowanych, „Rzeczpospolita” 2004, nr 9,
oraz Wsparcie gospodarstw rolnych…
Kierunki restrukturyzacji obszarów wiejskich w Polsce…
91
– utrzymanie łąk ekstensywnych (przywrócenie lub zachowanie ekstensywnych wypasów na półnaturalnych pastwiskach w sposób gwarantujący utrzymanie
warunków flory i miejsc przebywania gatunków zagrożonych wyginięciem),
– ochrona gleb i wód,
– strefy buforowe (tworzenie nowych dwu lub pięciometrowych pasów darni
na granicy gruntów rolnych ze zbiornikami wód powierzchniowych lub terenami
intensywnie użytkowanymi rolniczo),
– ochrona rodzimych ras zwierząt gospodarskich (chów ras bydła, koni i owiec
zagrożonych wyginięciem).
Średnia stawka dotacji wypłacanych z tytułu realizacji działań zawartych w programie rolno-środowiskowym szacowana jest na 100–120 euro za ha.
Duże zainteresowanie rolników programami rolno-środowiskowymi w krajach
Unii Europejskiej sugeruje, że w naszym kraju tego typu kierunek restrukturyzacji
obszarów wiejskich znajdzie poparcie rolników. Doświadczenia innych krajów
wskazują, że na programy rolno-środowiskowe przeznaczanych jest blisko 50% środków z „Planu rozwoju obszarów wiejskich” (przykład Austrii czy Irlandii). Wstępne
oceny i prognozy wskazują, że największą szansę na najwcześniejsze przystąpienie do programu mają rolnicy, którzy zdecydują się na prowadzenie gospodarstw
ekologicznych. Dane Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa potwierdzają te prognozy, ponieważ większość złożonych do 17 września 2004 r. wniosków
na przedsięwzięcia rolno-środowiskowe stanowią wnioski z pakietu rolnictwo
ekologiczne. W badanym okresie rolnicy złożyli 843 wnioski na rozwój rolnictwa
ekologicznego. W przekroju regionalnym największa liczba wniosków pochodzi
z województw: małopolskiego, świętokrzyskiego, lubelskiego i podkarpackiego,
tzn. z tych województw, w których występuje duża liczba gospodarstw ekologicznych, posiadających atest.
Podkreślić należy, że wnioski na dopłaty z pakietu rolnictwo ekologiczne
mogą składać nie tylko gospodarstwa posiadające ważny certyfikat, ale także
ci rolnicy, których gospodarstwa są w pierwszym lub drugim roku przestawiania na rolnictwo ekologiczne. Według danych z 2004 r, liczba gospodarstw ekologicznych wynosi w Polsce ponad 2 tys. i ciągle wzrasta. Skala pomocy, jaką
mogą uzyskać rolnicy w ramach wymienionego kierunku, spowoduje, że w przyszłości nastąpi wzrost zainteresowania rolników przedsięwzięciami rolno-środowiskowymi. Należy jednak podjąć w tym celu działania w kierunku zwiększenia liczby fachowych doradców, a także rozszerzenia zakresu informacji
o programie.
J. Zientek-Varga, Program rolno-środowiskowy szansą dla polskiego rolnictwa, „Boss Rolnictwo” 2004, nr 7; J. Zientek-Varga, Rolnictwo ekologiczne – dużo obaw, mało informacji, „Boss
Rolnictwo” 2004, nr 47.
Danuta Golik
92
6. Zalesianie gruntów rolnych
Założeniem tego działania jest wsparcie procesu zalesiania gruntów rolnych
nie stanowiących własności Skarbu Państwa, a także zapewnienie właściwej pielęgnacji nowych nasadzeń we wczesnych etapach ich rozwoju. Zalesianie będzie
możliwe tylko na terenach, które w planach zagospodarowania przestrzennego
gmin są przeznaczone pod zalesienie. Dodatkowe ograniczenie związane jest
z powierzchnią przeznaczoną przez rolnika do zalesienia. Taka działka musi mieć
minimum 30 arów i szerokość conajmniej 20 metrów. W przypadku wniosku składanego przez grupę rolników łączna powierzchnia przeznaczona na zalesienie
musi wynosić co najmniej 3 ha. Do zalesienia mogą być wykorzystane grunty,
które na podstawie ewidencji gruntów rolnych, zakwalifikowano do gruntów rolnych, trwałych użytków zielonych, sadów i plantacji owocowych.
Program zalesiania gruntów rolnych będzie się opierał na trzech rodzajach
pomocy finansowej. Zgodnie z nim rolnicy otrzymają :
– dotację na zalesienie pokrywającą koszty założenia uprawy i ochrony przed
zwierzyną,
– premię pielęgnacyjną za utrzymanie nowej uprawy przez 5 lat,
– premię zalesieniową za utracone dochody z produkcji rolnej z tytułu zaprzestania działalności rolniczej przez okres 20 lat od założenia uprawy. Wysokość pomocy
z tytułu zalesiania gruntów rolnych będzie ustalana na podstawie powierzchni
gruntów i wypłacana w cyklu rocznym. Stawki pomocy w euro w ramach poszczególnych rodzajów działań zawiera tabela 1.
Tabela. 1. Pomoc finansowa UE na zalesianie gruntów rolnych gospodarstw w Polsce
Formy pomocy
1. Wsparcie na zalesienie
– na terenach o korzystnej konfiguracji
– na stokach o nachyleniu powyżej 120
– grodzenie siatką 2-metrową
2. Premia pielęgnacyjna bez zastosowania repelentów
– na terenach o korzystnej konfiguracji
– na stokach o nachyleniu powyżej 120
3. Premia pielęgnacyjna z zastosowaniem repelentów
– na terenach o korzystnej konfiguracji
– na stokach o nachyleniu powyżej 120
4. Premia zalesieniowa
– dla rolnika, którego dochód z rolnictwa stanowi
powyżej 20%
– dla właściciela gruntów, uzyskującego powyżej 80%
dochodów spoza rolnictwa
Wysokość pomocy w euro rocznie
lasy iglaste
lasy liściaste
986,24
1069,72
550,42
1146,79
1353,21
96,32
172,00
160,55
252,29
321,08
77,96
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Wsparcie gospodarstw po akcesji…
Kierunki restrukturyzacji obszarów wiejskich w Polsce…
93
Ta forma restrukturyzacji obszarów wiejskich cieszyć się będzie zainteresowaniem rolników posiadających gleby nieurodzajne i nieużytki. Z uwagi na niewystarczające środki z budżetu państwa przeznaczane dotąd na zalesianie, nie
wszyscy chętni rolnicy mogli uzyskać potrzebną im pomoc finansową. Sytuacja
ta ulegnie poprawie wraz z uruchomieniem środków finansowych z Unii Europejskiej w ramach „Planu rozwoju obszarów wiejskich”, finansowanych w 80%
przez Sekcję Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych,
a w 20% przez budżet państwa.
Całkowita suma wsparcia dla producentów rolnych w ramach omawianego
kierunku nie może przekroczyć 80 000 zł na 1 beneficjenta.
7. Wsparcie dostosowań do standardów wspólnotowych
Pomoc w ramach tego działania obejmuje czynności mające na celu dostosowanie do standardów Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska, ochrony
roślin, dobrostanu zwierząt itp. Będzie to forma rekompensaty finansowej dla rolników za inwestycje w gospodarstwie w zakresie wymogów środowiskowych,
higieny, bezpieczeństwa żywności, bezpieczeństwa pracy i wielu innych inwestycji
poprawiających warunki gospodarowania.
Dla właścicieli ferm kurzych wysokość pomocy finansowej będzie wynosić
w pierwszym roku 150 euro na 150 stanowisk. W drugim i trzecim roku pomoc
finansowa wynosić będzie odpowiednio 50 euro na 150 stanowisk i 25 euro na
150 stanowisk. Całkowita suma wsparcia w ramach tego kierunku nie może przekroczyć 150 tys. zł na 1 beneficjenta.
Wymieniony kierunek restrukturyzacji obszarów wiejskich, podobnie jak
program rolno-środowiskowy stanowić będzie formę promocji zrównoważonego
rozwoju terenów wiejskich i produkcji rolniczej przyjaznej dla środowiska naturalnego.
8. Grupy producentów rolnych
Założeniem tego instrumentu jest wspieranie procesu zakładania przez rolników
grup producenckich celem dostosowania do standardów unijnych, a także zorganizowania systemu wspólnej sprzedaży produktów rolnych. W warunkach polskiego
rolnictwa mała skala produkcji w przeciętnym gospodarstwie, rozproszenie producentów oraz trudności z osiągnięciem standardów produktów są istotną barierą
J. Zientek-Varga, Zalesianie – jeszcze jedna szansa dla wsi, „Boss Rolnictwo” 2004, nr 34.
Wsparcie gospodarstw rolnych po akcesji…
Danuta Golik
94
w dostępie do konkurencyjnych rynków. Grupy producenckie poprawiają pozycję
konkurencyjną rolników i są formą integracji poziomej w rolnictwie. Tworzenie
grupy producentów jest procesem dobrowolnym, opartym na świadomej decyzji
rolnika. Trzeba zaznaczyć, że wśród rolników w dalszym ciągu dominuje poczucie nieufności do zmian, które należałoby wprowadzić w gospodarstwie i w jego
otoczeniu, do wspólnego zorganizowanego działania, do korzyści osiąganych z tytułu funkcjonowania w grupie. Proces tworzenia grup wymaga zaangażowania rolników w pracę na rzecz grupy, czasu dochodzenia do efektów oraz konieczności
wydatkowania środków własnych. Kondycja finansowa grupy jest jednym z warunków dobrego funkcjonowania, a także ubiegania się o wsparcie ze środków unijnych. Ponadto szczególnie istotny jest fakt zarejestrowania działalności przez grupę
producencką.
Pomoc finansowa dla grup producenckich realizowana będzie w formie rocznych
płatności w okresie 5 lat od daty rejestracji grupy producenckiej. Istnieje możliwość
wyboru przez grupę płatności półrocznej, przy czym pierwsza płatność będzie realizowana nie wcześniej niż po sześciu pełnych miesiącach od daty rejestracji grupy.
Kwota wsparcia zostanie wyliczona na podstawie rocznej wartości brutto sprzedanej
produkcji wyprodukowanej w gospodarstwach rolnych i nie przekroczy:
– 5%, 5%, 4%, 3%, i 2% wartości produkcji do sumy 1 mln euro, sprzedanej
odpowiednio w pierwszym, drugim, trzecim, czwartym i piątym roku,
– 2,5%, 2,5%, 2%, 1,5%, i 1,5% wartości produkcji powyżej 1 mln euro sprzedanej odpowiednio w pierwszym, drugim, trzecim, czwartym i piątym roku.
W żadnym przypadku wsparcie finansowe na rzecz grup producenckich nie
może przekroczyć kwoty: w pierwszym i drugim roku – 100 tys. euro, w trzecim
roku – 80 tys. euro, w czwartym roku – 60 tys. euro, w piątym roku – 50 tys. euro.
Ze środków „Planu rozwoju obszarów wiejskich” realizowane będą również
umowy podpisane z podmiotami uczestniczącymi w programie SAPARD, w części przekraczającej możliwości finansowe tego programu.
Powoływanie grup producentów rolnych wymaga szczególnego wsparcia ze
strony doradztwa rolniczego. Planowane w tym zakresie przeszkolenie 400 doradców rolniczych posiadających certyfikat doradcy ds. grup producenckich stanowić
będzie istotną pomoc niezbędną dla rolników do podjęcia właściwej decyzji. Zainteresowanie tworzeniem grup producenckich w Polsce jest w dalszym ciągu nieduże, o czym świadczy chociażby wskaźnik udziału grup producentów w rynku
produktów rolnych wynoszący przykładowo w 2000 r. 1%. Dla porównania w krajach Unii Europejskiej, grupy producentów skupiały w 2003 r. średnio 40% rolników w rynku produktów rolnych, a w niektórych krajach, np. w Holandii czy
Francji, wskaźniki wyniosły odpowiednio 71% i 55%.
J. Turski, K. Witosław, Grupy producentów szansą polskiego rolnictwa, „Biuletyn Informacyjny Agencji Rynku Rolnego” 2004, nr 2.
Kierunki restrukturyzacji obszarów wiejskich w Polsce…
95
Wymagania rynkowe dotyczące stałych dostaw, jednolitych partii towaru, tanich
towarów, estetycznych opakowań, a także towarów o najwyższych standardach
jakościowych, wymuszą konieczność tworzenia grup producentów. Dodatkowym
czynnikiem stymulującym te działania jest prawodawstwo, które przewiduje zakładanie grupy przez spółdzielnię, przy czym wszyscy członkowie spółdzielni muszą
być producentami rolnymi. Równocześnie istnieje także przepis, który pozwala
spółdzielni stać się członkiem grupy producentów. Spółdzielnia staje się wówczas
jednym z członków grupy, który posiada własną księgowość, zaopatrzenie, transport itp. i oddaje to wszystko do dyspozycji całej grupy. W ten sposób środki pomocowe Unii Europejskiej docierają również do spółdzielni, poprawiając jej kondycję
finansową.
W ustawie znalazł się również zapis o zwolnieniu grupy z podatku od nieruchomości na 5 lat od daty wydania decyzji od rejestracji, ale obejmuje on tylko
te grupy, które w ramach inwestycji stawiają nowe biura, budują magazyny czy
sortownie, albo poddają istniejące wcześniej obiekty modernizacji
9. Pomoc techniczna
Pomoc techniczna ma na celu przede wszystkim wsparcie przedsięwzięć służących usprawnieniu wdrażania „Planu rozwoju obszarów wiejskich”. Do tych przedsięwzięć należy m.in.: prowadzenie kampanii informacyjnych, doradztwo i szkolenia, analizy, ekspertyzy, studia wspomagające planowanie, budowa odpowiednich
struktur instytucjonalnych, monitoring i zarządzanie programem.
10. Wnioski
Analiza preferowanych kierunków i instrumentów działań Unii Europejskiej
w procesie restrukturyzacji obszarów wiejskich w Polsce wykazuje, że dla rozwoju obszarów wiejskich szczególnie istotne są działania związane:
1) z restrukturyzacją rolnictwa, modernizacją gospodarstw rolnych, poprawą
struktury agrarnej, poprawą warunków gospodarowania, dostosowaniem gospodarstw do norm i standardów unijnych, zwiększeniem możliwości zbytu produktów rolnych, poprawą poziomu dochodów gospodarstw rolnych, wsparciem
procesu integracji poziomiej i pionowej w rolnictwie itp.;
J. Zientek-Varga, Grupy producentów – sposób na rolnicze problemy? „Boss Rolnictwo”
2004 r., nr 34; Ustawa z 18 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy o grupach producentów rolnych i ich
związkach oraz o zmianie innych ustaw (Dz.U. nr 162, poz. 1694).
96
Danuta Golik
2) z ochroną środowiska naturalnego oraz dążeniem do zrównoważonego rozwoju poprzez wspieranie przedsięwzięć rolno-środowiskowych, zalesienia gruntów rolnych, dostosowanie do norm i standardów unijnych w obszarze środowiska
naturalnego, przeciwdziałanie degradacji terenów rolniczych, wdrażanie kodeksu
dobrej praktyki rolniczej, zwiększanie świadomości ekologicznej mieszkańców
wsi i inne;
3) z wielofunkcyjnym rozwojem wsi i obszarów wiejskich, któremu służyć
będą m.in. działania związane ze wsparciem programów rolno-środowiskowych
i rozwojem rolnictwa ekologicznego, zalesianiem gruntów rolnych i wsparciem
rozwoju agroturystyki i turystyki wiejskiej, rozwojem przedsiębiorczości i inicjatyw lokalnych, rozwojem zatrudnienia pozarolniczego w sferze leśnictwa, drobnej produkcji, usług, rzemiosła i inne;
4) z zachowaniem naturalnych walorów dziedzictwa przyrodniczego oraz kulturowego wsi, naturalnych walorów krajobrazowych, ochroną lokalnych gatunków
roślin i zwierząt, ochroną gleb, ochroną łąk i pastwisk i inne.
Restructuring Trends in Rural Areas in Poland in View of the Rural
Development Plan
In this article, the author addresses the issue of the restructuring of rural areas in
Poland and presents the trajectories and instruments for implementing of the Rural
Development Plan. The author discusses the EU’s preferred measures for restructuring
rural areas in Poland. Using the baseline document – the Rural Development Plan – the
author describes the measures contained in the plan and the instruments designed to
implement it.