Nietrzymanie moczu
Transkrypt
Nietrzymanie moczu
Farmakoterapia Nietrzymanie moczu Nietrzymanie moczu (NTM) to objaw polegający na niekontrolowanym wycieku moczu. W Polsce na tę dolegliwość cierpi ok. 3 mln osób. W większości przypadków są to kobiety. Nietrzymanie moczu jest objawem wielu schorzeń i w związku z tym istnieje kilka jego rodzajów. NTM można i trzeba leczyć, a leczenie zależy od rodzaju, typu i stopnia NTM. Do najczęściej występujących rodzajów nietrzymania moczu według Komitetu Standaryzacji Międzynarodowego Towarzystwa Kontynencji (International Continence Society – ICS, www.icsoffice.org) można zaliczyć: •wysiłkowe nietrzymanie moczu polegające na mimowolnym wycieku moczu podczas wysiłku, kichania lub kaszlu; •naglące nietrzymanie moczu polegające na mimowolnym wycieku moczu, któremu towarzyszy lub poprzedza go uczucie nagłego parcia na mocz; •mieszane nietrzymanie moczu polegające na mimowolnym wycieku moczu z towarzyszącym uczuciem nagłego parcia, jak również podczas wysiłku, kichania lub kaszlu; •moczenie, czyli każdy mimowolny wyciek moczu; jeśli tego określenia używa się w celu opisania nietrzymania moczu występującego podczas snu, należy do niego dodać przymiotnik „nocne”; •moczenie nocne, czyli dolegliwość polegająca na wycieku moczu podczas snu; •ciągłe nietrzymanie moczu polegające na stałym wycieku moczu. Inne typy nietrzymania moczu mogą mieć charakter sytuacyjny, na przykład nietrzymanie występujące podczas stosunku seksualnego lub śmiechu. Nietrzymanie moczu może być objawem współwystępującym ze schorze30 niami układu moczowo-płciowego (np. pęcherz nadreaktywny, choroby gruczołu krokowego – prostaty, zaburzenia statyki narządu rodnego – np. wypadanie macicy, wady wrodzone, przetoki), nerwowego (np. stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, Alzheimera, udar, uraz rdzenia kręgowego), chorobami metabolicznymi (cukrzyca), chorobami zakaźnymi (AIDS). Przejściowe nietrz ymanie moczu (NTM) to jednostka chorobowa, której wystąpienie jest uwarunkowane wieloma czynnikami, takimi jak: wiek chorego, schorzenia towarzyszące, stosowane leczenie farmakologiczne, a nawet sytuacja życiowa pacjenta. Zaobserwowano, że u ludzi starszych przejściowe NTM stanowi około 1/3 przypadków nietrzymania moczu. Występuje ono u ponad 50% osób powyżej 65. roku życia, które są hospitalizowane z różnych przyczyn, nie tylko urologicznych. Z wiekiem w układzie moczowym dochodzi do licznych zmian, np.: •osłabienia mięśnia wypieracza pęcherza moczowego, •skrócenia cewki moczowej i zaniku jej podśluzówkowych splotów żylnych u kobiet, •zmniejszenia liczby komórek mięśni gładkich dolnych dróg moczowych, które mają wpływ na trzymanie moczu przez chorego. Postępowanie w przejściowym NTM powinno być wielokierunkowe i obejmować: eliminację choroby układu moczowego, odpowiednią motywację pacjenta, rehabilitację ruchową oraz ewentualną modyfikację dotychczaso- wej farmakoterapii. Przejściowe nietrzymanie moczu może być spowodowane i/lub nasilane przez: •infekcję dolnej części układu moczowego – zdarza się to stosunkowo rzadko; bezobjawowa bakteriuria nie jest przyczyną przejściowego NTM; •zanikowe zapalenie błony śluzowej cewki moczowej (i/lub pochwy) u starszych kobiet – często powiązane jest z infekcją układu moczowego; stan ten związany jest z takimi objawami, jak parcia naglące i dysuria; u około 80% kobiet z nietrzymaniem moczu występują zmiany w błonie śluzowej, tj. wybroczyny krwawe i miejscowa erozja, charakterystyczna dla atrofii; •l eki – są najczęstszą przyczyną wystąpienia przejściowego NTM u starszych osób. Furosemid i jego pochodne, poprzez nasiloną diurezę mogą prowokować wystąpienie nietrzymania moczu. Leki antydepresyjne, uspokajające, stosowane w chorobie Parkinsona, I generacja leków przeciwhistaminowych, preparaty antyarytmiczne i opiaty, poprzez uboczny efekt antymuskarynowy zmniejszają kurczliwość mięśnia wypieracza i mogą powodować nietrzymanie moczu z przepełnienia. Leki alfa-adrenolityczne poprzez blokowanie receptorów alfa w szyi pęcherza moczowego, mogą powodować wystąpienie nietrzymania moczu u kobiet w sytuacjach wzrostu ciśnienia śródbrzusznego, takich jak kichnięcie czy kaszel. Wśród starszych kobiet, u których obserwuje się skrócenie cewki moczowej oraz osłabienie mięśni dna miednicy, inhibitory konwertazy angiotensyny mogą także powodować przejściowe NTM poprzez wywołanie kaszlu – najczęstszego ich działania ubocznego. W takich sytuacjach zawsze należy rozważyć możliwość zmiany zastosowanego leczenia farmakologicznego. Farmakoterapia Nasilona diureza występująca przy zwiększonej podaży płynów w zaburzeniach metabolicznych (hiperglikemia, hiperkalcemia) podczas stosowania leków diuretycznych, może spowodować wystąpienie przejściowego NTM. Jest to możliwe, zwłaszcza przy współistniejącej np. nadreaktywności mięśnia wypieracza pęcherza moczowego. Incydenty nocnego nietrzymania moczu mogą pojawić się u chorego po zawale mięśnia sercowego, z niewydolnością naczyń obwodowych czy hipoalbuminemią. Jeżeli uświadomimy sobie fakt, że chory w wieku podeszłym często jest unieruchomiony w przebiegu powyższych schorzeń i znajduje się w środowisku dla siebie obcym, jakim jest szpital, to wystąpienie nietrzymania moczu nie powinno dziwić. Zaparcia są przyczyną NTM u 10% chorych przebywających w zakładach opieki społecznej lub hospitalizowanych w przebiegu ostrych stanów chorobowych. Prawdopodobnie związane jest to ze stymulacją receptorów opioidowych. Incydenty nietrzymania moczu i kału występują też podczas wodnistych stolców, kiedy luźny kał z proksymalnej części jelit wydostaje się małymi porcjami, obok kamieni kałowych. Podsumowując, zanim zdiagnozujemy nietrzymanie moczu u osoby w podeszłym wieku i wdrożymy odpowiednie leczenie, to warto sprawdzić osiem przyczyn przejściowego nietrzymania moczu. Być może ich eliminacja rozwiąże lub znacznie poprawi problem NTM. Nietrzymanie moczu u młodych i aktywnych kobiet Nietrzymanie moczu często dotyka młodych kobiet i jest związane głównie z osłabieniem mięśni dna miednicy spowodowanym ciążami i porodami. Większość z nich traktuje problem nietrzymania moczu jako przeszkodę w karierze i życiu społecznym. Niepotrzebnie – dolegliwość ta jest tak samo powszechna jak katar sienny. Należy przełamać barierę wstydu i powiedzieć lekarzowi o swoim problemie. Zdarza się, że pacjentki, które swoją dolegliwość ukrywają przez długi czas, popadają w depresję, wycofują się z życia towarzyskiego i pracy zawodowej. Wśród niedogodności, które negatywnie wpływają na codzienny styl życia, kobiety cierpiące na NTM najczęściej wymieniają konieczność częstszego niż zazwyczaj dbania o higienę intymną (55%), co jest szczególnie trudne podczas częstego przemieszczania się. Kobiety narzekają, że muszą pamiętać o unikaniu podnoszenia cięższych rzeczy, ograniczaniu spożywania płynów i przebywaniu zawsze blisko toalety. Wszystko to sprawia, że czują się ubezwłasnowolnione przez swoją dolegliwość i nie mogą czuć się swobodnie w każdej sytuacji. Co można zrobić, aby ten problem dla kobiety aktywnej nie był tak uciążliwy? Przede wszystkim o dolegliwości należy zacząć myśleć zanim się pojawi. Główną przyczyną nietrzymania moczu jest osłabienie mięśni dna miednicy, dlatego trzeba nauczyć się je lokalizować i zacząć regularnie ćwiczyć. Można to robić nawet w pracy podczas pisania e-maili lub rozmów przez telefon. Ćwiczenia te polegają na zaciskaniu mięśni krocza tak, jakby chciało się przerwać strumień moczu i wytrzymaniu tak od kilku do kilkunastu sekund. Stosuje się serie 8–12 silnych, prawie maksymalnych skurczów trwających od 6 do 8 sekund z 6-sekundową przerwą pomiędzy skurczami. Wykonywać je należy codziennie, najlepiej 3 razy po kilka serii. Zestaw ten można uzupełnić, 2 razy w tygodniu wykonując te same ćwiczenia przez 30–45 minut, leżąc, stojąc, klęcząc i siedząc w rozkroku. Takie ćwiczenia nie tylko wzmacniają mięśnie dna miednicy, ale również te, które biorą udział w regulowaniu ciśnienia w jamie brzusznej. Należy pamiętać, aby zestawy ćwiczeń uwzględniały wiek pacjentki i rodzaj NTM. W związku z niezwykle intymnym charakterem dolegliwości specjalnego znaczenia nabiera właściwy dobór preparatów pomocniczych, ułatwiających utrzymanie higieny osobistej. Gwarantuje to poczucie bezpieczeństwa i komfortu oraz pozwala na zabezpieczenie skóry przed wilgocią i podrażnieniami wywołanymi przez składniki moczu, zmniejszając ryzyko infekcji i uszkodzeń skóry. Ma to kolosalne znaczenie w przypadku osób o ograniczonej sprawności ruchowej, długotrwale unieruchomionych, o ciężkim stopniu nietrzymania moczu. W zależności od charakteru i stopnia nasilenia NTM pacjenci mają do wyboru wkładki anatomiczne (dla kobiet i mężczyzn), pieluchomajtki, jednorazowe majtki chłonne czy pieluchy anatomiczne o różnych poziomach chłonności, których zadaniem jest nie tylko absorpcja wilgoci, ale również neutralizacja nieprzyjemnych zapachów. Ich stosowanie, szczególnie w przypadku pacjentów z nietrzymaniem moczu o lekkim bądź średnim nasileniu, pozwala na znaczne zminimalizowanie dyskomfortu i poprawę higieny osobistej, co podnosi jakość życia i pozwala niejednokrotnie na powrót do dawnej aktywności zawodowej czy społecznej. dr med. Sylwia Krzemińska 31