energia solarna - dr Tomasz Kruszyński

Finansowanie
Odnawialnych Źródeł
Energii
Wykład 1
dr Tomasz Kruszyński
1
Liczba zajęć:
- 30 godz.
- 15 h wykładów
- 15 h ćwiczeń
- 10 zjazdów (soboty)
Forma zaliczenia:
- obecność
- kolokwium (wykłady)
- wykonanie projektu (ćwiczenia)
2
Cel:
•Znajomość podstawowych zagadnień polityki spójności i regionalnej Unii
Europejskiej z uwzględnieniem zarządzania odnawialnymi źródłami energii
(OZE).
•Znajomość podstawowych zagadnień z zakresu polityki strukturalnej UE.
Umiejętność wyszukiwania i pozyskiwania środków finansowych UE na
projekty z zakresu OZE
– przygotowywanie wniosków aplikacyjnych, podstawowych komponentów
studium wykonalności/biznesplanu.
3
TEMATYKA:
Wykłady:
Ekonomiczne i prawne aspekty wykorzystania Odnawialnych Źródeł Energii
(OZE) w Unii Europejskiej (UE),
wprowadzenie do polityki spójności oraz polityki zrównoważonego rozwoju w
Unii Europejskiej
Administracja publiczna w polityce zrównoważonego rozwoju
Instrumenty finansowania projektów z zakresu OZE
Proces inwestycyjny
Realizacja projektów („cykl życia”),
ocena oddziaływania na środowisko (OOS)
4
TEMATYKA:
Ćwiczenia:
Wniosek aplikacyjny – projekty inwestycyjne: praca z generatorem wniosków.
Wniosek aplikacyjny – projekty w programie operacyjnym „Kapitał Ludzki”:
praca z generatorem wniosków.
Elementy studium wykonalności i biznes planu: analiza finansowa, analiza
kosztów i korzyści.
5
Literatura
Literatura podstawowa:
1. Finansowanie projektów zasilanych ze środków funduszy unijnych, Praca zbiorowa pod nadzorem
meryt. Ireny Herbst, Warszawa 2007
2. W. Jabłoński, J. Wnuk, Zarządzanie odnawialnymi źródłami energii, Sosnowiec 2009
Literatura uzupełniająca:
1. B. Bartniczak, M. Ptak, Finanse ochrony środowiska. Wybrane problemy, Wrocław 2009
2. W. M. Lewandowski, Proekologiczne odnawialne źródła energii, Warszawa 2007
3. W. Kosiedowski (red.), Samorząd terytorialny w procesie rozwoju regionalnego i lokalnego, Toruń
2005
4. W. Kietliński, J, Janowska, C. Woźniak, Proces inwestycyjny w budownictwie, Warszawa 2007
5. M. Pchałek, M. Behnke, Postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko w prawie
polskim i UE, Warszawa 2009
6
Przydatne odnośniki do portali w Internecie (http):
www.mrr.gov.pl
ec.europa.eu
www.mos.gov.pl
ec.europa.eu/eurostat
fundusze.kujawskopomorskie.pl
www.stat.gov.pl
www.pois.gov.pl
www.poig.gov.pl
www.efs.gov.pl
eur-lex.europa.eu
isap.sejm.gov.pl
www.ieo.pl
energiaodnawialna.net
www.nfosigw.gov.pl
7
Przedrostki jednostek miar w układzie SI
peta (penta – pięć)
P
1 000 000 000 000 000 = 1015
biliard
tera (teras – potwór)
T
1 000 000 000 000 = 1012
bilion
giga (gigas – olbrzymi)
G
1 000 000 000 = 109
miliard
mega (megas – wielki)
M
1 000 000 = 106
milion
kilo (khilioi – tysiąc)
k
1 000 = 103
tysiąc
hekto (hekaton – sto)
h
100 = 102
sto
deka (deka – dziesięć)
da
10 = 101
dziesięć
1 = 100
jeden
decy (decimus – dziesiąty)
d
0,1 = 10-1
jedna dziesiąta
centy (centum – sto)
c
0,01 = 10-2
jedna setna
mili (mille – tysiąc)
m
0,001 = 10-3
jedna tysięczna
mikro (mikros – mały)
µ
0,000 001 = 10-6
jedna milionowa
nano (nanos – karzeł)
n
0,000 000 001 = 10-9
jedna miliardowa
piko (piccolo – mały)
p
0,000 000 000 001 = 10-12
jedna bilionowa
8
ENERGIA - skalarna wielkość fizyczna opisująca stan materii i zdolność materii
do wykonania pracy lub spowodowania przepływu ciepła
energia potencjalna – energia jaką ma układ ciał umieszczony w polu sił
zachowawczych, wynikająca z rozmieszczenia tych ciał
energia kinetyczna – to energia ciała, związana z jego ruchem.
energia cieplna
energia elektryczna
energia chemiczna
energia jądrowa
9
WIELKOŚCI FIZYCZNE UŻYWANE W TERMODYNAMICE
Dżul (J) – jednostka pracy, energii oraz ciepła w układzie SI
1J=1N*m
N – Niuton – jednostka siły w ukł. SI
Wat (W) – jednostka mocy lub strumienia energii w układzie SI
ponadto
Moc jest skalarną wielkością fizyczną określającą pracę wykonaną w jednostce
czasu przez układ fizyczny
10
TERMODYNAMIKA – nauka o energii, dział fizyki zajmujący się badaniem
energetycznych efektów wszelkich przemian fizycznych i chemicznych, które
wpływają na zmiany energii wewnętrznej analizowanych układów
Zerowa zasada termodynamiki (prawo równocenności stanów układów
termodynamicznych) - jeśli układy A i B mogące ze sobą wymieniać ciepło są ze sobą w
równowadze termicznej, i to samo jest prawdą dla układów B i C, to układy A i C również są ze
sobą w równowadze termicznej
Pierwsza zasada termodynamiki (prawo zachowania energii) - zmiana energii wewnętrznej
układu zamkniętego jest równa energii, która przepływa przez jego granice na sposób ciepła
lub pracy
Druga zasada termodynamiki (prawo stałego wzrostu entropii) - w układzie
termodynamicznie izolowanym, w dowolnym procesie entropia nigdy nie maleje
Trzecia zasada termodynamiki (prawo dążenia entropii do 0 ze spadkiem temperatury) entropia układu o ustalonych parametrach (np. o stałym ciśnieniu lub objętości) i temperaturze
zmierzającej do zera bezwzględnego zmierza również do zera (prawo Nernsta)
Czwarta zasada termodynamiki (zasada Onsagera)
11
Kaloria (cal) – jednostka ciepła, definiowana jako ilość ciepła potrzebna do
podgrzania, pod ciśnieniem 1 atmosfery, 1 g czystej chemicznie wody o 1 °C od
temperatury 14,5 °C do 15,5 °C
Tona oleju ekwiwalentnego (toe) – jest to równoważnik jednej metrycznej tony ropy
naftowej o wartości opałowej równej 10.000 kcal/kg. Jest to jednostka stosowana w bilansach
międzynarodowych
Tona paliwa umownego (tpu) – jest to równoważnik jednej tony węgla kamiennego o
wartości opałowej równej 7.000 kcal/kg. Jest to jednostka stosowana w bilansach
międzynarodowych.
Jednostki i czynniki konwersji:
1 J (dżul)
1 kW * h (kilowatogodzina)
1 GJ (gigadżul)
1 PJ (petadżul)
1 TW * a (terawatorok)
1 toe
1 Mtoe
1 cal
= 2,778*10-7 kW*h
= 3,6 MJ = 0,1 l ropy naftowej
= 277,8 kW*h
= 34 121 tpu (tony paliwa umownego)
= 8760 kW* h = 31,54 PJ
= 42 GJ
= 11,36 TW*h
= 4,1868 J
12
PODSTAWOWA TERMINOLOGIA Z ZAKRESU ENERGETYKI
Energia pierwotna - energia zawarta w pierwotnych nośnikach energii
pozyskiwanych bezpośrednio z zasobów naturalnych odnawialnych i
nieodnawialnych
Energia pierwotna odnawialna - energia uzyskiwana z naturalnych, stale
powtarzających się procesów przyrodniczych.
Energia pochodna - energia zawarta w pochodnych nośnikach energii, tj.
nośnikach uzyskiwanych w procesach przemian energetycznych
Pozyskanie - ilość energii uzyskana z naturalnych zasobów (dotyczy tylko
nośników energii pierwotnej)
Produkcja (uzysk) - ilość nośników energii wytworzonych w procesach przemian
energetycznych (dotyczy tylko nośników energii pochodnej)
Zużycie (finalne) końcowe - zużycie nośników energii przez konsumentów
(przemysł, sektor usług, gospodarstwa domowe) na ich potrzeby technologiczne,
produkcyjne i bytowe. Zużycie końcowe nie obejmuje przetwarzania na inne
nośniki
13
Zużycie własne sektora energii - zużycie danego nośnika energii na potrzeby
energetyczne przemian energetycznych
Końcowe zużycie energii brutto - towary energetyczne dostarczane do celów
energetycznych przemysłowi, sektorowi transportowemu, gospodarstwom domowym,
sektorowi usługowemu, w tym świadczącemu usługi publiczne, rolnictwu, leśnictwu i
rybołówstwu, łącznie ze zużyciem energii elektrycznej i ciepła przez przemysł
energetyczny na wytwarzanie energii elektrycznej i ciepła oraz łącznie ze stratami energii
elektrycznej i ciepła podczas dystrybucji i przesyłania
Przemiana energetyczna - proces technologiczny, w którym jedna postać
energii (przeważnie nośniki energii pierwotnej) zamieniana jest na inną,
pochodną postać energii.
Energia zużywana w przemianie wykorzystywana jest na:
– wsad przemiany (zużycie nośników energii stanowiących surowiec
technologiczny przemiany, podlegających przetwarzaniu na inne nośniki
energii),
– potrzeby energetyczne przemiany (zużycie energii przez urządzenia
pomocnicze obsługujące proces przemiany, takie jak: podajniki paliwa, napędy
pomp i wentylatorów itp.).
Moc osiągalna instalacji (moc zainstalowana) - maksymalna trwała moc z jaką
urządzenia mogą pracować przy ich dobrym stanie technicznym i w normalnych
warunkach eksploatacji
14
ROCZNE ZUŻYCIE ENERGII ELEKTRYCZNEJ W PRZECIĘTNYM
GOSPODARSTWIE DOMOWYM – 5  15 kWh / dzień
1 osobowe gospodarstwo domowe
Niskie
mniej niż 800 kWh
Średnie
800 – 1,400 kWh
Wysokie
więcej niż 1,400 kWh
2 osobowe gospodarstwo domowe
Niskie
mniej niż 1,100 kWh
Średnie
1,100 – 1,700 kWh
Wysokie
więcej niż 1,700 kWh
3 osobowe gospodarstwo domowe
Niskie
mniej niż 1,400 kWh
Średnie
1,400 - 2100 kWh
Wysokie
więcej niż 2100 kWh
więcej niż 4 os. gospodarstwo domowe
Niskie
mniej niż 1,700 kWh
Średnie
1,700 – 2,500 kWh
Wysokie
więcej niż 2,500 kWh
15
16
OCHRONA ŚRODOWISKA W TEORII EKONOMII
Ekonomia (nauka o:) - w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje, co i dla kogo wytwarzać
- jest nauką o gospodarowaniu oraz dokonywaniu wyborów
Zasoby gospodarcze - zasoby ludzkie (kapitał ludzki, społeczny),
- zasoby naturalne,
- zasoby będące wynikiem wcześniejszej działalności człowieka (przetworzone)
Środowisko przyrodnicze - ogół zasobów naturalnych oraz innych walorów biosfery, lub jej fragmentu:
• klimat,
•
•
•
•
łowiska
obszary leśne,
krajobrazy,
surowce naturalne
17
krótka historia gospodarowania
 prehistoria
 starożytność i średniowiecze
 nowoczesność i ponowoczesność
teorie wartości
 laborystyczna
 użyteczności krańcowej
fizjokratyzm, merkantylizm
rola środowiska geograficznego w rozwoju społeczno-gospodarczym
 determinizm geograficzny
 nihilizm geograficzny
zasada ludnościowa T. Maltusa
18
teoria renty gruntowej
Teoria Pigou
efekty zewnętrzne
optimum Pareta
podatek Pigou
teoremat Coase’a
środowiskowa krzywa Kuznieca
Keynesizm i ekonomia neoklasyczna
19
KRYZYS ENERGETYCZNY
energetyka konwencjonalna
 500 mld tpu – szacowane zużycie energii na rozwój cywilizacji ludzkiej
- z czego 2/3 – XX w.
 wykładniczy charakter przyrostu zużycia energii przez ludzkość
 prognozy:
- wer. 1  28 mld tpu w 2020 i 47,7 mld tpu w 2060
- wer. 2  21,6 mld tpu w 2020 i 29,5 mld tpu w 2060
 drewno  torf  kopalne paliwa mineralne
 paliwa stałe: węgiel kamienny, brunatny, torf
 paliwa płynne: ropa naftowa, lekki i ciężki olej opałowy, olej napędowy, benzyna i inne)
20
Ogólnoświatowe zasoby paliw naturalnych
Paliwo
Zapasy
znane
Węgiel
Ropa
Gaz
Uran
600
82,4
6,5
1,02
przypuszczalne
16 400
192,6
33,9
1,08
Rok wyczerpania
jednostka
Pg
Pg
Tm3
Pg
znanych
po 2060
2020
2012
2060
wszystkich
po 2200
2050
po 2060
2200
całkowite zasoby paliw naturalnych (znanych jak i szacowanych) wystarczą na:
węgiel – 200 lat
ropa – 100 lat
gaz – 150 lat
zasoby węgla w Polsce – 54 700 mln ton
- co przy obecnym zużycia na poziomie 117 mln ton/rok wystarczy na 470 lat
21
Źródła produkcji elektryczności na
świecie [%]
63%
węgiel / ropa
en. nuklearna
odnawialne
źródła energii
17%
20%
22
KRAJOWE ZAPOTRZEBOWANIE NA ENERGIĘ
roczne zużycie ciepła w Polsce – (2008) – 440 tys TJ
roczne zużycie energii elektrycznej w Polsce -141 tys GWh
23
spalanie paliw naturalnych w procesie produkcji energii - zanieczyszczenia:
 spalinami
 tlenkami węgla – CO i CO2
 tlenkami siarki - SO2
 tlenkami azotu – NO i NO2
 związkami organicznymi (węglowodory alifatyczne – parafiny oraz
wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne – np. benzopiren)
 sadzą
 pyłami
efekt cieplarniany
 gazy cieplarniane
Nazwa gazu
Udział w efekcie
cieplarnianym
Efektywność pochłaniania promieniowania
podczerwonego w porównaniu do CO2
dwutlenek węgla(CO2)
50%
1
metan (CH4)
18%
30
freony
14%
10-20000
ozon (O3)
12%
2000
tlenki azotu (NOx)
6%
150
24
25
Zmiany emisji dwutlenku węgla ze spalania paliw kopalnych w historii (w milionach ton węgla,
aby przeliczyć na miliony ton dwutlenku węgla, wartości należy przemnożyć przez 3.66)
26
27
czołowi emitenci CO2 w Unii Europejskiej w 2008 r
Lp Państwo
Emisja CO2 (mln ton)
1
Niemcy
427,7
2
Wielka Brytania
265,8
3
Włochy
220,8
4
Polska
207,2
technologia wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (CCS)
„szok naftowy” (1973)
28
29
odnawialne źródło energii (def.) - „źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania
energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, prądów i pływów morskich,
spadku rzek oraz energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a także
biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu
składowanych szczątek roślinnych i zwierzęcych”
- art. 3, pkt 20 Ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo Energetyczne (nowelizacja z dnia 24 lipca 2004
definicja sektorowa (z dorobku nauk energetycznych) - źródło to (odnawialne) musi
wykorzystywać w procesie wytwarzania energii takie paliwo, taki zasób, który jest odnawialny.
Zatem powinno ono posiadać jedną z następujących własności:
 jego zasoby są uzupełniane nieustannie w procesach naturalnych,
 można nim zarządzać w sposób, który zapewnia, iż zapasy zasobów nigdy się nie uszczuplą,
 posiada zasoby tak ogromne, iż wyczerpanie ich przez ludzkość na obecnym poziomie rozwoju jest
niemożliwe
Nieodzownym elementem definicji jest również jak najmniejszy wpływ źródła energii na
otaczające środowisko.
W nauce podkreśla się, iż wszystkie postaci energii odnawialnej pochodzą z trzech źródeł:
aktywności Słońca, geotermalnego ciepła Ziemi, sił grawitacji i ruchów planet oraz księżyca
30
rodzaje (źródła) OZE:
nośniki energii
udział proc. w światowej
produkcji
biomasa
 biopaliwa stałe
 biopaliwa ciekłe
92,5
energetyka wodna
5,5
energetyka wiatrowa
1,5
energia geotermalna
0,5
energia solarna
 fotowoltaika
 fototermika
0,05
31
Polska - moc zainstalowana w [MW] w OZE w latach 2005-2009 (bez technologii
współspalania) stan na 31.12.2009 r.
Rok 2005
Rok 2006
Rok 2007
Rok 2008
Rok 2009
Moc [MW]
Moc [MW]
Moc [MW]
Moc [MW]
Moc [MW]
Rodzaj OZE
Elektrownie na
biogaz
32,00
36,80
45,70
54,61
71,62
Elektrownie na
biomasę
189,80
238,80
255,40
232,00
252,49
83,30
152,00
287,90
451,00
724,68
922,00
931,00
934,80
940,57
945,20
1 227,10
1 358,60
1 523,80
1 678,18
1 993,99
Elektrownie
wiatrowe
Elektrownie wodne
Łącznie
32
BIOMASA wykorzystywana jest na wszystkich końcowych rynkach zielonej
energii.
Do tej pory stanowi jedyny surowiec do produkcji biopaliw i alternatywnych paliw
transportowych,
- ponad 90% produkcji zielonego ciepła opiera się w na tym surowcu
- w ok. 54% stanowi surowiec do produkcji zielonej energii elektrycznej
- w Polsce produkujemy rocznie ok. 25 mln ton słomy z czego gnije bądź jest
spalane na polach 8-12 mln ton
- wytwarzanie energii cieplnej przy pomocy biomasy jest tańsze o 200% 300% niż konwencjonalnej
- zwrot kosztów inwestycji w odpowiedni piec waha się od 2 - 4 lat
biopaliwa stałe
 drewno
 słoma
 wierzba, topola, brzoza
 koszt inwestycji (kocioł na drewno) – 500-1000zł/kW
 fermentacja - gaz wysypiskowy i z oczyszczalni ścieków
biopaliwa ciekłe
 zgodnie z polskimi normami - etanol tylko dodatek do paliwa tradycyjnego
 oleje roślinne (gł rzepakowy) - biodisel
33
BIOMASA
ZALETY
• duży potencjał techniczny
(dostępność ziemi uprawnej) w
niektórych regionach
• utylizacja niektórych odpadów i
ścieków
• zagospodarowanie i wykorzystanie
terenów pod uprawy
WADY
• konieczność prowadzenia
uprawy
• zajmowanie pod uprawę
terenów cennych przyrodniczo
• spalanie – wydzielanie
szkodliwych substancji
• jałowienie gleb
34
Kocioł na drewno
Niewielki komercyjny system ogrzewania na biomasę, Kanada
35
Schemat instalacji biogazowej przy wysypisku odpadów komunalnych w Toruniu
36
Studnie biogazowe na składowisku
37
energetyka wodna
największe tradycje w Polsce
największe elektrownie: Żarnowiec, Żar-Porąbka, tama – Włocławek
rodzaje elektrowni wodnych:
− małe < 500 kW < duże
− przepływowe
− zbiornikowe
− szczytowo-pompowe
− pływakowe
− OTEC (Ocean Thermal Energy Converter)
ELEKTROWNIA
RZEKA /
JEZIORO
MOC
[MW]
1. Żarnowiec
J.Żarnowieckie
716
2. Porąbka-Żar
Soła
500
3. Włocławek
Wisła
160,2
4.Żydawo
Radew
150
5.Solina
San
132
6.Niedzica
Dunajec
92,6
7.Dychów
Bóbr
79,5
8.Rożnów
Dunajec
50
9.Koronowo
Brda
25
10.Tresna
Soła
21
38
Schemat elektrowni wodnej zbiornikowej
i szczytowo-pomopowej
39
Elektrownia Włocławek
40
energetyka wiatrowa
 mała (autonomiczna) – do kilkudziesięciu kW
 duża (podłączona do sieci ogólnokrajowej) – kilkaset kW  kilkadziedzisiąt
MW
 aby uzyskać 1 MW mocy wirnik turbiny wiatraka powinien mieć średnice około 50 m
 rodzaje turbin – wolno-(<1,5), średnio-(1,5-3,5) i szybkobieżne (>3,5) –
wyróżnik szybkobieżności
 bębnowe, rotorowe,
 wybrani producenci Vestas (Dania), Enercon (Niemcy), Zond (USA) – duże
turbiny
 największe zainteresowanie, dynamika wzrostu i potencjał rozwojowy
41
ENERGIA WIATRU
WADY
ZALETY
• czyste źródło energii
• hałas
• możliwość wykorzystania w
gospodarstwach oddalonych od
innych źródeł energii
• ingerencja w krajobraz
• zależność od pogody
• dość wysoki koszt budowy
• zakłócanie fal radiowych i telewizyjnych
• zagrożenie dla ptaków i innych gatunków
migrujących
korzyść ekologiczna wyprodukowania 1 kWh = uniknięcie emisji:
−5,5 SO2,
−4,2 Nox,
−700 g CO2,
−49 g pyłów i żużlu
42
Produkcja z energii wiatru:
- 2004: 142,3 [GWh],
- 2005: 135,3 [GWh],
- 2006: 388,4 [GWh]
- 2007: 494,2 [GWh]
- 2008: 790,2 [GWh]
- 2009: 864,5 [GWh]
- wzrost o ok. 600 %
Źródła OZE postrzegane jako najbardziej atrakcyjne do
inwestowania w Polsce
89,50%
64,30%
21,10%
Wind
Biomass
Biogas
43
Schemat budowy turbiny wiatrowej
Wirnik obraca się najczęściej z prędkością od 15 do 30 obrotów na minutę. Prędkość ta
zostaje następnie zwiększona przez przekładnię do 1500 obrotów na minutę
44
1 MW Turbine Power Curve
1,200
Power (kW)
1,000
800
600
400
200
0
0
2
4
6
8 10 12 14 16 18 20 22 24
Wind speed (m/s)
Feasibility Study
Development
Engineering
Turbines
Balance of plant
0%
20%
40%
60%
80%
Portion of Installed Costs
45
energia geotermalna







pochodzi z praktycznie niewyczerpalnego źródła – gorące wnętrze kuli ziemskiej
system odwiertów
temperatura – 60-80 ºC
głębokość zalegania - min 800 m
para wodna może jednocześnie napędzać turbiny i produkować elektryczność
trudność – znaczne zasolenie tych wód
energia elektryczna – uzasadnienie - tylko b. gorące źródła
ZALETY
•
czyste źródło energii
WADY
•
nie wszędzie dostępna
•
droga instalacja
•
trudne technicznie utrzymanie
•
uwalnianie radonu i siarkowodoru
46
energia solarna
 podstawowe źródło energii dla Ziemi
 27 mld MW dociera na Ziemię – tylko ok. 1 % wystarcza na pokrycie
zapotrzebowania na całość energii dla ludzkości
 gęstość strumienia promieni słonecznych w roku w Polsce – 950  1250
kWh/m2
 średnie roczne nasłonecznienie w Polsce – 1600 h
 80% nasłonecznienia przypada w Polsce na okres
wiosenno-letni – 16-8h
 szacowany roczny potencjał – 4Gj/m2
 panele fotowoltaiczne i kolektory słoneczne
47
Energia Słoneczna
ZALETY
WADY
•
brak emisji zanieczyszczeń
•
atmosferycznych i gazów cieplarnianych
ogniwa fotowoltaiczne budowane są z
użyciem szkodliwych substancji
•
łatwe utrzymanie/ konserwacja urządzeń •
•
możliwość wykorzystania w
gospodarstwach oddalonych od innych
źródeł energii
ustawione ogniwa zajmują dużą
powierzchnię
48
Schemat systemu zasilania lokalnego przy użyciu paneli fotowoltaicznych
49
Mapa OZE w Polsce
50