Poznań jako miasto stołeczne i rezydencjalne

TOMASZ JASI¡SKI
Instytut Historii UAM
Poznaƒ jako miasto sto∏eczne i rezydencjalne
Zanim przejdziemy do meritum, korzystne b´dzie wyjaÊnienie poj´ç: „sto∏eczny”
i „rezydencjalny”. W S∏owniku j´zyka polskiego znajdujemy nast´pujàce wyjaÊnienie terminu „sto∏eczny” – czyli dotyczàcy stolicy, pochodzàcy ze stolicy, charakterystyczny dla
stolicy1. Nie ulega zatem wàtpliwoÊci, ˝e poj´cie „miasto sto∏eczne” znaczy tyle, co stolica. To ostatnie s∏owo oznacza, jak mo˝emy przeczytaç w tym˝e s∏owniku: „g∏ówne miasto w paƒstwie, najcz´Êciej miasto, w którym znajduje si´ siedziba rzàdu”. Etymologia
wyrazu „stolica” nie budzi ˝adnych wàtpliwoÊci. Jak wiadomo, pochodzi ono od staropolskiego s∏owa „stolec” – oznaczajàcego tron, krzes∏o monarchy, biskupa. Przyjrzyjmy si´
jeszcze znaczeniu s∏owa „rezydencjalny”. Pochodzi ono od wyrazu „rezydencja”, czyli reprezentacyjna siedziba jakiegoÊ dostojnika – w naszym przypadku chodzi o rezydencj´
w∏adcy. Jest to s∏owo pochodzenia ∏aciƒskiego, wywodzàce si´ od czasownika: resideo, -ere,
które po polsku nale˝y oddaç przez nast´pujàce synonimy: siedz´, pozostaj´, zamieszkuj´.
Po tych wst´pnych wyjaÊnieniach mo˝emy zadaç pytanie, czy Poznaƒ w swojej przesz∏oÊci by∏ kiedykolwiek stolicà paƒstwa polskiego i czy w Poznaniu kiedykolwiek rezydowa∏ w∏adca Polski. Rozstrzygni´cie tej kwestii nie jest rzeczà ∏atwà. Nie sposób tak
po prostu odpowiedzieç na to pytanie: tak lub nie. Sprawa jest o wiele bardziej skomplikowana, ni˝ si´ to na pierwszy rzut oka wydaje. W Êredniowieczu w∏adca nie rezydowa∏
w jednym miejscu. Âredniowieczny monarcha to rex ambulans, czyli w∏adca podró˝ujàcy. Król czy ksià˝´ sprawowa∏ w∏adz´, regularnie obje˝d˝ajàc kraj. Podczas objazdu w∏adca odbywa∏ sàdy, podejmowa∏ wa˝ne decyzje dotyczàce lokalnych spo∏ecznoÊci, je˝eli by∏a taka potrzeba – mianowa∏ i odwo∏ywa∏ urz´dników, a wreszcie urzàdza∏ dla lokalnych
elit wystawne uczty. System ten, jak wykaza∏y badania Antoniego Gàsiorowskiego, funkcjonowa∏ w ca∏ej pe∏ni jeszcze za panowania W∏adys∏awa Jagie∏∏y, który do ka˝dego regionu w Polsce i na Litwie w zasadzie zaglàda∏ raz do roku2. Kraków – ówczesna stolica
Polski – nie by∏ pod tym wzgl´dem wyjàtkiem. Niewàtpliwie podobnie wyglàda∏o to
za panowania pierwszych Piastów. W kronice Galla Anonima czytamy, ˝e Boles∏aw Chrobry, w oczach kronikarza w∏adca idealny „wsz´dzie (...) mia∏ swoje miejsca postoju i s∏u˝by dla siebie ÊciÊle okreÊlone i nie lubi∏ [przebywaç] jak Numida w namiotach lub na polach, lecz najcz´Êciej przemieszkiwa∏ w miastach i grodach. A ilekroç przenosi∏ miejsce
pobytu z jednego miasta do drugiego, to rozpuÊciwszy na pograniczu jednych w∏odarzy
i rzàdców, zast´powa∏ ich innymi”3. Dalej Gall dodaje, ˝e Boles∏aw wi´kszà wag´ przywiàzywa∏ do obronnoÊci kraju ni˝ do corocznych Êwiàt w grodach i miastach. Dlatego, podczas gdy sam pilnowa∏ granicy paƒstwa, do poszczególnych prowincji posy∏a∏ swoich
namiestników, aby „miastom i zamkom urzàdzali biesiady, a jego wiernym poddanym
27
Poznaƒ jako miasto sto∏eczne i rezydencjalne
28
rozdzielali szaty i inne dary królewskie”4. Z Kroniki Galla Anonima dowiadujemy si´ te˝,
˝e na prze∏omie XI i XII wieku w paƒstwie polskim by∏o kilka sto∏ecznych grodów, które
kronikarz okreÊla jako sedes principales regni (stolice g∏ówne paƒstwa). Niestety kronikarz
nie wymienia wszystkich centralnych oÊrodków paƒstwa, raz jedynie wspominajàc, ˝e nale˝à do nich m.in. Wroc∏aw, Kraków i Sandomierz. Z pewnoÊcià si´ nie pomylimy, je˝eli przyjmiemy, i˝ równie˝ za Mieszka I i jego syna Boles∏awa Chrobrego by∏o kilka „g∏ównych stolic paƒstwa” polskiego. Nale˝a∏ do nich w tym czasie niewàtpliwie Poznaƒ, co
wynika ponad wszelkà wàtpliwoÊç z relacji Galla o si∏ach zbrojnych Boles∏awa Chrobrego.
W opisie tym czytamy m.in.: „Z Poznania bowiem [mia∏ Boles∏aw] 1300 pancernych
i 4000 tarczowników, z Gniezna 1500 pancernych i 5000 tarczowników, z grodu W∏adys∏awa 800 pancernych i 2000 tarczowników, z Giecza 300 pancernych i 2000 tarczowników”5. Historycy cz´sto zastanawiali si´, skàd Gall wzià∏ te liczby i na ile sà one wiarygodne. Zapytywano te˝, czy by∏y to wszystkie wojska Chrobrego, czy te˝ mia∏ on jeszcze
wi´cej wojów. DziÊ ju˝ mo˝emy odpowiedzieç, ˝e informacj´ t´ Gall zaczerpnà∏ z zaginionego ˚ywota Êw. Wojciecha, a wymienione liczby to tylko cz´Êç wojska, które Êciàgni´to do Gniezna na pokazy musztry paradnej z okazji zjazdu gnieênieƒskiego. Dowodzi
tego fakt, ˝e gdy zsumujemy przytoczone wy˝ej liczby, to oka˝e si´, ˝e wszystkie te dane
sprowadzajà si´ do wspólnego mno˝nika 13, z czego nawet Gall nie zdawa∏ sobie sprawy: 13 hufców po 300 wojów i 13 legii po 1000 wojów, co czyni razem 16 900 wojów, mogàcych utworzyç kwadrat o boku 130 wojów (tj. 13 x 10). Tak wi´c liczby te nie dowodzà, ilu wojów trzyma∏ Chrobry w poszczególnych sto∏ecznych grodach, a tylko wskazujà,
ilu z nich zosta∏o Êciàgni´tych do Gniezna z okazji zjazdu gnieênieƒskiego6. Niemniej
jednak mo˝emy z tej informacji Galla wyciàgnàç pewny wniosek, ˝e Poznaƒ nale˝a∏
w czasach Boles∏awa Chrobrego do najznaczniejszych „stolic paƒstwa polskiego”.
Historycy badajàcy poczàtki paƒstwa polskiego od dawna zadawali pytanie, które
z miast, a mianowicie Poznaƒ czy Gniezno, by∏o wówczas centralnym grodem i rezydencjà w∏adców Polski7. Chocia˝ pada∏y ró˝ne odpowiedzi, przewa˝a∏ poglàd, ˝e to w∏aÊnie
Gniezno by∏o g∏ównà stolicà paƒstwa Mieszka I8. Zanim w badaniach archeologicznych
pos∏u˝ono si´ analizami dendrochronologicznymi rzeczywiÊcie niemal wszystko przemawia∏o za uznaniem Gniezna za naczelny oÊrodek ówczesnej Polski. Jak wiadomo, do momentu pozyskania danych dendrochronologicznych przyjmowano za Kazimierzem ˚urowskim, i˝ poczàtki grodu gnieênieƒskiego si´gajà drugiej po∏owy VIII stulecia9. Gdy
do tego dodamy przekazanà nam przez Galla legend´ o Popielu i PiaÊcie, której akcja rozgrywa si´ w Gnieênie, to nie nale˝y si´ dziwiç uczonym, i˝ stolic´ Polski umieszczano
w∏aÊnie tam. Jeszcze w 1989 roku jeden z wybitnych polskich uczonych przyjmowa∏, ˝e
gród gnieênieƒski powsta∏ u schy∏ku VIII wieku, a poznaƒski na Ostrowie Tumskim dopiero w po∏owie X stulecia. DziÊ, dzi´ki metodom dendrochronologicznym, wiemy, ˝e by∏o zupe∏nie odwrotnie.
Zanim przedstawi´ datacj´ poczàtków Gniezna i Poznania opartà na najnowszych badaniach, w tym dendrochronologicznych, nale˝y przytoczyç ogólnà konkluzj´ dotyczàcà
poczàtków paƒstwa polskiego. Jak wynika z najnowszych studiów archeologicznych,
na terytorium centralnej Wielkopolski oko∏o 900 roku dosz∏o do przemian kulturowych,
majàcych charakter gwa∏townego prze∏omu cywilizacyjnego. Przemiany te nale˝y wiàzaç
z poczàtkami formowania si´ paƒstwa polskiego10. Nast´pnym etapem by∏a konsolidacja
tego protopaƒstwa oko∏o 940 roku11. W Êwietle powy˝szych ustaleƒ szczególnà wymow´
ma nowa datacja poczàtków obu oÊrodków. Otó˝ Poznaƒ obok Giecza, Moraczewa
i Kalisza nale˝y do tych nielicznych oÊrodków, których poczàtki si´gajà przynajmniej
prze∏omu IX i X wieku12. Jednym s∏owem Poznaƒ powsta∏ w pierwszym etapie formowania
Ostrów Tumski
– widok z lotu ptaka,
fot. D. Krakowiak.
si´ protopaƒstwa polskiego, a byç mo˝e nawet jest od niego starszy. Natomiast dwucz∏onowy gród w Gnieênie pochodzi dopiero z oko∏o 940 roku, a wi´c z czasu konsolidacji
paƒstwa polskiego. Chocia˝ nie nale˝y lekcewa˝yç roli Gniezna, gdy˝ – jak to wynika
z badaƒ archeologicznych – przed powstaniem grodu znajdowa∏o si´ tam miejsce kultu
pogaƒskiego, to jednak datacja ta ka˝e inaczej spojrzeç na wzajemnà relacj´ pomi´dzy
obydwoma oÊrodkami. Wprawdzie Gniezno w schy∏kowym okresie panowania Mieszka I z ca∏à pewnoÊcià wysun´∏o si´ na g∏ównà stolic´ paƒstwa, jak Êwiadczy o tym dokument Dagome iudex13, to niekoniecznie musia∏o nim byç w momencie, kiedy paƒstwo
polskie w latach szeÊçdziesiàtych X wieku pojawi∏o si´ na scenie historycznej. Wiele
przemawia za tym, i˝ to w∏aÊnie Poznaƒ móg∏ byç wówczas centralnym oÊrodkiem w∏adzy pierwszych Piastów. Mimo i˝ Êwiadczàce o tym przes∏anki nie sà ca∏kowicie jednoznaczne, to jednak nie sposób ich zlekcewa˝yç. Najwa˝niejszym argumentem przemawiajàcym za tym, i˝ Poznaƒ u zarania polskiej paƒstwowoÊci by∏ g∏ównà stolicà Polski, sà
najstarsze dzieje pierwszego biskupstwa polskiego, powsta∏ego w 968 roku. Zasadniczà
siedzibà tego biskupstwa do 1000 roku, jak to przyjmuje coraz wi´cej mediewistów, by∏
w∏aÊnie Poznaƒ14. Tu te˝ znajdowa∏ si´ pierwszy koÊció∏ katedralny, w którym w 992 roku
zapewne pochowano Mieszka I, a póêniej Boles∏awa Chrobrego.
Trzeba zauwa˝yç, i˝ cz´Êç uczonych nie zgadza si´ z tymi ustaleniami. Historycy ci
przyjmujà, ˝e to nie Poznaƒ, lecz Gniezno by∏o naczelnà siedzibà biskupstwa polskiego
powsta∏ego w 968 roku. Gdyby jednak tak by∏o, oznacza∏oby to, ˝e w roku 1000 papie˝
usunà∏ biskupa polskiego Ungera z w∏asnej siedziby i na jego miejsce wprowadzi∏ arcybiskupa Gaudentego. By∏aby to rzecz nies∏ychana, niemajàca dotychczas precedensu
w dziejach KoÊcio∏a. Jest o wiele bardziej prawdopodobne, a nawet niemal pewne, ˝e biskup Unger pozosta∏ w swojej siedzibie w Poznaniu, a dla utworzonego arcybiskupstwa
przewidziano nowà – w Gnieênie.
To, ˝e Poznaƒ w momencie wkraczania Polski na scen´ historycznà pe∏ni∏ rol´ g∏ównej stolicy Polski nie powinno dziwiç. Jak wiemy, ekspansja Piastów kierowa∏a si´ wówczas ku pó∏nocno-zachodnim terytoriom. Kierunek tej ekspansji, a tak˝e utrzymywanie
kontaktów z Niemcami i Czechami predestynowa∏o Poznaƒ, ze wzgl´du na jego po∏o˝enie, do odgrywania w tym okresie centralnej roli w paƒstwie. Uwa˝am, ˝e za moimi przypuszczeniami przemawia tak˝e odkryte i zbadane w ostatnich czasach przez prof.
Hann´ Kóčka-Krenz palatium Mieszka I na Ostrowie Tumskim. Jego rozmiary, wystrój
i wybitnie reprezentacyjny charakter pozwalajà sàdziç, i˝ mamy do czynienia z g∏ównà
29
Poznaƒ jako miasto sto∏eczne i rezydencjalne
KoÊció∏ Êw. Wojciecha
w Poznaniu,
fot. D. Krakowiak.
30
rezydencjà Mieszka I. Dla naszej argumentacji wa˝ny jest te˝ fakt, ˝e budow´ tego palatium nale˝y datowaç na krótko przed przyj´ciem chrzeÊcijaƒstwa. Analizy dendrochronologiczne wskazujà, ˝e palatium powsta∏o oko∏o 960 roku i ˝e jest najstarszà murowanà rezydencjà Mieszka I.
Powstaje pytanie, jakie by∏y przyczyny, ˝e niebawem – najpóêniej na poczàtku lat dziewi´çdziesiàtych X wieku – Gniezno zdystansowa∏o Poznaƒ i awansowa∏o na g∏ównà stolic´ Polski? To, ˝e tak si´ istotnie sta∏o, dowodzi ponad wszelkà wàtpliwoÊç dokument
Dagome iudex, okreÊlajàcy Polsk´ jako „paƒstwo gnieênieƒskie”. Status Gniezna zosta∏
ostatecznie przypiecz´towany pochówkiem Êw. Wojciecha w tamtejszej Êwiàtyni, która
w 1000 roku zosta∏a podniesiona do rangi katedry archidiecezjalnej. MyÊl´, ˝e przyczyn
awansu Gniezna nale˝y szukaç w wydarzeniach z lat 974–977/8, kiedy to w Niemczech
Henryk II zawiàza∏ spisek przeciwko Ottonowi II. Jak wiadomo, do buntowników przy∏àczyli si´ m.in. ksià˝´ czeski Boles∏aw II i jego szwagier Mieszko I. Bunt ten Êciàgnà∏, tak
na Czechy, jak i na Polsk´, wyprawy odwetowe Ottona. Chocia˝ w przypadku Polski
Niemcom nie sprzyja∏o szcz´Êcie, to jednak ju˝ samo zagro˝enie niemieckie musia∏o odbiç si´ negatywnie na pozycji Poznania. Jako gród wysuni´ty na zachód by∏ on nara˝ony
na ataki Niemców o wiele bardziej ni˝ Gniezno. Z tego ostatniego grodu ∏atwiej by∏o
utrzymywaç ciàg∏y kontakt z zapleczem, natomiast przebywanie w∏adcy w Poznaniu grozi∏o nieobliczalnymi konsekwencjami w razie nag∏ego ataku lub zaskoczenia. Wydaje si´,
˝e te wydarzenia mog∏y przesàdziç o awansie Gniezna do roli g∏ównej stolicy paƒstwa
polskiego. Uzyskane serie dat dendrochronologicznych dowodzà, ˝e w∏aÊnie w latach siedemdziesiàtych i osiemdziesiàtych X stulecia nastàpi∏a rozbudowa grodu gnieênieƒskiego. Bardzo prawdopodobne, ˝e dopiero wówczas Gniezno sta∏o si´ centralnà rezydencjà
piastowskich w∏adców.
Na skutek najazdu ksi´cia czeskiego Brzetys∏awa oraz tzw. reakcji pogaƒskiej, zarówno
Poznaƒ, jak i Gniezno zosta∏y niemal ca∏kowicie zniszczone. W Kronice Galla Anonima
czytamy, ˝e „w koÊciele Êw. Wojciecha m´czennika i Êw. Piotra Aposto∏a dzikie zwierz´ta
za∏o˝y∏y swe legowiska”15. Po odbudowie paƒstwa przez Kazimierza Odnowiciela stolicà
Polski sta∏ si´ Kraków. Poznaƒ i Gniezno zachowa∏y wprawdzie status sedes regni principales, ale nigdy nie uda∏o im si´ odzyskaç dawnego znaczenia. Od tego momentu oÊrodki te rywalizowa∏y ze sobà o rang´ pierwszeƒstwa w Wielkopolsce. Gniezno próbowa∏o
broniç swojej pozycji dzi´ki temu, i˝ by∏o koÊcielnà stolicà paƒstwa polskiego. Z tej racji
w Gnieênie koronowa∏ si´ na króla Polski Boles∏aw Âmia∏y, a po ponad dwustuletniej
przerwie – Przemys∏ II i Wac∏aw II. Mimo to Poznaƒ powoli dystansowa∏ Gniezno
pod wzgl´dem gospodarczym. Ju˝ w czasach Boles∏awa Krzywoustego i nieco póêniej
– jak to stara∏em si´ wykazaç w osobnej pracy – Poznaƒ rozwija∏ si´ dzi´ki o˝ywieniu làdowego szlaku handlowego z Niemiec na RuÊ (tzw. szlak Êw. Gotarda). W latach trzydziestych i czterdziestych XIII wieku Poznaƒ wzmocni∏ pozycj´ dzi´ki rozwojowi szlaku
handlowego pomi´dzy Górnà Saksonià (Halle) a Prusami, co ostatecznie przyczyni∏o si´
do lokacji miasta16.
Podsumowujàc, chcia∏bym jeszcze raz zwróciç uwag´ na fakt, i˝ jest bardzo prawdopodobne, ˝e Poznaƒ by∏ pierwszà stolicà wkraczajàcego na aren´ dziejów paƒstwa polskiego. Tu zapewne znajdowa∏a si´ g∏ówna rezydencja Mieszka I, tu te˝ najpewniej
wzniesiono pierwszà polskà katedr´ biskupià, w której – jak na to wiele wskazuje – pochowano pierwszych budowniczych paƒstwa polskiego.
PRZYPISY
1
S∏ownik j´zyka polskiego, t. 3, Warszawa 1981, s. 337.
A. Gàsiorowski, Itinerarium W∏adys∏awa Jagie∏∏y, Warszawa 1972.
3
Anonim tzw. Gall, Kronika polska [ni˝ej cyt. Anonim tzw. Gall], prze∏. R. Grodecki, oprac. M. Plezia, wyd. 6,
Ossolineum, Wroc∏aw-Warszawa-Kraków-Gdaƒsk-¸ódê 1989, s. 32; Galli Anonymi cronicae et gesta ducum sive principum Polonorum [ni˝ej cyt. – Galli Anonymi cronicae], red. K. Maleczyƒski, MPH s. n., t. 2, Cracoviae 1952, s. 31-32: Ubique enim suas staciones suumque servitium determinatum habebat, nec libenter in tentoriis sicut Numida, vel in campis, sed in civitatibus et castris frequentius habitabat. Et quotiens de civitate
stationem in aliam transferebat, aliis in confinio dimissis, alios vastandiones et villicos commutabat.
4
Anonim tzw. Gall, s. 35-36; Galli Anonymi cronicae, s. 35: castellis et civitatibus convivia celebrarent ac indumenta aliaque dona regalia.
5
Anonim tzw. Gall, op. cit. s. 26; Galli Anonymi cronicae, s. 25: De Poznan namque mille CCCo loricati milites cum IIIIor milibus clipeatorum militum; de Gneznen mille quingenti loricati et quinque milia clipeatorum; de
Wladislau castro octingenti loricati et duo milia clipeatorum; de Gdech CCCo loricati et duo milia clipeatorum.
OdnoÊnie interpretacji tego przekazu por. m.in. A. Nadolski, Polskie si∏y zbrojne w czasach Boles∏awa Chrobrego, ¸ódê 1956, s. 21-23; A. F. Grabski, Polska sztuka wojenna w okresie wczesnofeudalnym, Warszawa 1959, s. 38 i 50.
6
T. Jasiƒski, Czy Boles∏aw Chrobry lubi∏ zagadki matematyczne?, „Âwiat Nauki”, Nr 8 (108), sierpieƒ 2000, s. 86.
7
zob. O. Balzer, Stolice Polski, 963–1138, Studya nad historyà prawa polskiego, t. 6, z. 4, Lwów 1916, s. 4 i n.,
gdzie te˝ omówienie wczeÊniejszej literatury; F. Bujak, Stolice Polski, Gniezno-Kraków-Warszawa, w: ten˝e, Studia geograficzno-historyczne, Warszawa 1925, s. 235 i n.; H. ¸owmiaƒski, Poczàtki Polski, t. 5, Warszawa 1973,
s. 456 i n.; G. Labuda, Jak i kiedy Kraków zosta∏ stolicà Polski piastowskiej?, w: ten˝e, Studia nad poczàtkami
paƒstwa polskiego, t. 2, Poznaƒ 1988, s. 294 i n.
8
O. Balzer, op. cit., s. 8: „Pierwotnà stolicà Polski, za Mieszka I, za Chrobrego i za Mieszka II jest Gniezno.
Zrazu pewne wspó∏zawodnictwo ujawniç si´ tu mog∏o ze strony Poznania, przez to, ˝e schrystyanizownana Polska w Poznaniu w∏aÊnie otrzyma∏a pierwsze, jedyne przez kilkadziesiàt lat biskupstwo; sta∏o si´ to mo˝e dlatego, ˝e w g∏ównej ju˝ podówczas, gnieênieƒskiej siedzibie ksi´cia, gdzie dotàd przypuszczalnie znajdowa∏ si´ oÊrodek pogaƒskiego kultu, nie by∏o rzeczà wskazanà, czy bezpiecznà tworzyç pierwszego biskupstwa”; por. G. Labuda,
Pierwsze paƒstwo polskie, Kraków 1989, s. 68.
9
K. ˚urowski, Konstrukcje obronne wczesnoÊredniowiecznego Gniezna, „Archeologia Polski” 1 (1957), s. 197
i n.; K. ˚urowski, G. Miko∏ajczyk, Badania archeologiczne na Górze Lecha w 1953 r., „Sprawozdania Archeologiczne” 1 (1955), s. 77-90.
10
por. m.in. M. Kara, Anfänge der Bildung des Piastenstaates im Lichte neuer archäologischer Ermittlungen,
„Quaestiones Medii Aevi Novae” 5 (2000), s. 57-85; Z. Kurnatowska, Poczàtki Polski, Ma∏a Biblioteka PTPN,
t. 9, Poznaƒ 2002, passim.
11
T. Jasiƒski, Die Konsolidierung des ältesten polnischen Staates um 940, „Quaestiones Medii Aevi Novae” 5
(2000), s. 87-98; por. Z. Kurnatowska, Poczàtki Polski, s. 64 i n.
12
Poczàtkowo gród poznaƒski by∏ datowany na prze∏om VIII i IX wieku – W. Hensel, Poznaƒ w zaraniu dziejów,
Wroc∏aw 1958, s. 124 i n.; póêniej jednak na po∏ow´ X wieku – W. Hensel, Z. Hilczer-Kurnatowska, Studia i materia∏y do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej, t. 5, Wroc∏aw 1980, s. 149. Niedawno M. Kara, Poczàtki
2
31
i rozwój wczesnoÊredniowiecznego oÊrodka grodowego na Ostrowie Tumskim w Poznaniu, w: Civitates principales.
Wybrane oÊrodki w∏adzy w Polsce wczesnoÊredniowiecznej, Gniezno 1998, s. 26-29 – datowa∏ powstanie grodu poznaƒskiego na drugà çwierç X wieku. Ostatnie badania H. Kóčka-Krenz, Najstarszy Poznaƒ, w: Civitas Posnaniensis. Studia z dziejów Êredniowiecznego Poznania, red. Z. Kurnatowska i T. Jurek, Poznaƒskie Towarzystwo Przyjació∏
Nauk, Prace Komisji Historycznej, t. 62, Poznaƒ 2005, s. 29 – dowodzà, ˝e gród poznaƒski powsta∏ na prze∏omie IX i X wieku. Wskazujà na to zw∏aszcza daty dendro uzyskane z próbek wa∏u grodu poznaƒskiego, które w dolnej partii pochodzà a˝ z 853 roku, a z górnej a˝ po 922 – informacja ustna prof. H. Kóčka-Krenz; por. A. D´bski,
A. Sikorski, Ostrów Tumski 10 – charakterystyka warstw i materia∏ów êród∏owych w wykopie XXIV, w: Poznaƒ we
wczesnym Êredniowieczu, t. 5, red. H. Kóčka-Krenz, Poznaƒ 2005, s. 23-58; zw∏aszcza s. 31 i ryc. 2.
13
B. Kürbisówna, Dagome iudex. Studium krytyczne, w: Poczàtki paƒstwa polskiego, t. 1, Poznaƒ 1962, s. 419
i n.; K. Buczek, Zagadnienie wiarygodnoÊci regestu Dagome iudex, „Studia èród∏oznawcze” 10 (1965), s. 117-147;
G. Labuda, Prawne i polityczne aspekty dokumentu „Dagome iudex”, w: ten˝e, „Studia nad poczàtkami...”, t. 2,
s. 240-263 (tam˝e przeglàd wczeÊniejszych badaƒ).
14
W tej sprawie stanowiska badaczy nie sà jednoznaczne – por. G. Labuda, Organizacja KoÊcio∏a w Polsce
w drugiej po∏owie X wieku i koÊcielne znaczenie zjazdu gnieênieƒskiego w roku 1000, ten˝e w: „Studia nad poczàtkami...”, s. 426-526; zob. jednak T. Jasiƒski, Spór o biskupstwo poznaƒskie, w: Ostrów Tumski – kolebka Poznania. Materia∏y z sesji naukowej. Poznaƒ, 4 listopada 2003 roku, red. L. Wilczyƒski, Poznaƒ 2004, s. 39-56.
15
Anonim tzw. Gall, s. 44.
16
T. Jasiƒski, Uwarunkowania lokacji Poznania, w: Civitas Posnaniensis. Studia z dziejów Êredniowiecznego Poznania, red. Z. Kurnatowska i T. Jurek (Poznaƒskie Towarzystwo Przyjació∏ Nauk, Wydzia∏ Historii i Nauk Spo∏ecznych, Prace Komisji Historycznej, t. 62), Poznaƒ 2005, s. 163-172.