Panowanie ostatnich Jagiellonów

Panowanie ostatnich Jagiellonów
1. Wojny na wschodzie



Wielkie Księstwo Moskiewskie za panowania
Iwana III Srogiego w 1492 r. atakuje litewską
Wiaźmę i tereny nad Oką
1500 r. Księstwo wchodzi w granice RP
1503 rozejm:
Moskwa otrzymuje ziemię czernihowską,
siewierską i cz. smoleńskiej




Od 1507 r. ponownie wojna
Do gry weszli też Tatarzy, którzy nad Morzem Czarnym
mięli swój chanat krymski
1514 r. Moskwa zajęła Smoleńsk i mimo zwycięstwa
Zygmunta Starego nad wojskami moskiewskimi pod
Orszą rozejm z 1522 r. nic nie zmienia
Ponowna próba odzyskania ziem w 1534 r., ale
rozejm w 1537 i znów status quo
2. Stosunki z Habsburgami i polityka
węgierska
Jagiellonowie i Habsburgowie rywalizują o tron czeski i
węgierski
 Cesarz Maksymilian I zawiera z Moskwą w 1514 r.
antypolski sojusz
 By poprawić te relacje w Wiedniu w 1515 doszło do
spotkania cesarza Maksymiliana I z Władysławem
Jagiellończykiem i Zygmuntem Starym
 Postanowienia zjazdu wiedeńskiego
1. Cesarz odstępuje od sojusz z Moskwą i zakonem
krzyżackim
2. Cesarz popiera krucjatę przeciw Turkom
3. Kwestia sukcesji; jeśli wygaśnie linia Jagiellonów to
tron czeski i węgierski przypadnie w ręce
Habsburgów


Niestety, 1526 r. w bitwie pod Mohaczem ginie
Ludwik Jagiellończyk i koniec panowania
Jagiellonów na Węgrzech i w Czechach

Żona Zygmunta Starego Bona Sforza popierała
politykę antyhabsburską (ślub córki Izabeli z Janem
Zapolyą)
Zygmunt August był już prohabsburski; zawarł
przymierze z Habsburgami, przy okazji w 1553r. żeniąc się
z Katarzyna Habsburżanką

3. Wojna o Mołdawię




Mołdawia od XIV w. jest lennie zależna od Polski
Ważny szlak handlowy Morze Bałtyckie via Morze
Czarne
Polska, Węgry i Imperium Osmańskie chcą
włączenia Mołdawii do siebie
Hospodar mołdawski Stefan Wielki w XV w. umiał
powstrzymywać zakusy tych państw




W 1497 r. król Jan Olbracht wyruszył na Mołdawię
– klęska
1499 r. sojusz z Mołdawią i Węgrami przeciw
Turcji; ale w 1502 r. Stefan Wielki zajął polskie Pokucie
W 1530 r. znów opanowanie Pokucia przez hospodara,
ale w 1531 r. pod Obertynem dostał baty od
hetmana Jana Tarnowskiego
Ostatecznie w 1538 r. Pokucie wraca do Polski
4. Relacje z państwem tureckim




Od XVI w. Turcy i Tatarzy (poddani tureccy) regularni
atakowali ziemie polskie
Granicę południowo-wschodnią broniło stale ok. 3000
żołnierzy (obrona potoczna)
Z powodu zagrożenia tureckiego powstało na granicy
wiele zamków (Kamieniec Podolski, Zbaraż, Bar,
Bracław)
Udało się zawrzeć w 1533 r. pokój wieczysty z
Turcją
5. Hołd pruski 1525



Prusy Zakonne dążą do zrzucenia zależności
lennej od Polski
Albrecht Hohenzollern – nowy mistrz, łączy się w
sojusz antypolski z Moskwą, Brandenburgią,
Cesarstwem
1519-1521 wojna z Zakonem zakończone
rozejmem
Reformacja zmienia nastawienie do życia Hohenzollerna
 1525 r. na rynku w Krakowie hołd pruski
1. Albrecht Hohenzollern uznał się wasalem króla
polskiego
2. W razie wygaśnięcia dynastii Hohenzollernów Prusy
wracają do Polski
3.
A.Hohenzollern rządzi w dawnym zakonie krzyżackich, od
teraz Księstwie Pruskim, występującym jako Prusy
Książęce
4.
Książę pruski siedzi w polskim senacie
5.
W razie potrzeby służy zbrojnie królowi Polski
6.
Król Polski może rozstrzygać spory między
księsiuniem a poddanymi
7. Prusy i Brandenburgia nie mogą się ze sobą łączyć

6. Przyłączenie Mazowsza do Korony




Do XIV w. Mazowsze niezależne od Polski
Kazimierz Jagiellończyk i Jan Olbracht po kawałku
przyłączali, ale nadal część z Warszawą jest poza Polską
Na szczęście umarli bezpotomnie, więc 1524, 1526
Zygmunt Stary włączył ziemie braci
mazowieckich (Stanisława i Janusza III) do Korony
Mazowsze zachowało elementy niezależności, a od XVI
Warszawa stała się stolicą RP
7. Walka o wpływy nad Bałtykiem i Inflanty



Dania i Szwecja są nad Bałtykiem – wniosek – przydałaby
się im dobra flota wojenna
Dania kontroluje handel a Szwecja zazdrosnym
okiem zerka na wschodnie wybrzeże Bałtyku (tutaj
interesy mają Polacy i Moskale)
Polska i Moskwa chcą kontrolować te tereny a zwłaszcza
porty w Narwie, Rydze i Parnawie



Na Inflantach jest sobie inflancka gałąź zakonu
krzyżackiego (zupełnie bezsensu, bo od 1525 r. zakonu
krzyżackiego już nie ma)
Moskwa ma ochotę wziąć „pod opiekę” ten zakon, by
handlować z zachodnią Europą
Mimo zobowiązania do niezawierania z królem
Polski sojuszu (1554r.), w 1557 r. Polacy
przymuszają wielkiego mistrza do podpisania
sojuszu przeciw Moskwie
I wojna północna

1558 r. Iwan IV Groźny atakuje zakonników i
zajmuje tereny z Dorpatem i Narwą
1561 r. wielki master Gotthard Kettler w Wilnie
składa hołd lenny Zygmuntowi Augustowi
1. Kettler rządzi w Kurlandii i Semigalii
2. Może wprowadzić w kraju luteranizm

Dominium Maris Baltici




Od tej pory każdy coś chce zająć
By zwalczać handel narewski (prowadzony z porty w
Narwi przez rosjan) Zygmunt August buduje flotę
kaperską (złożoną z żeglarzy walczących w zamian za
łupy)
1568 r. król powołał Komisję Morską, która kierowała
działaniami i rozbudowaniem floty
Gdańsk niezadowolony, bo traci na handlu, ale musi
zgodzić się na tzw. Statury Karnkowskiego regulujące
kwestie handlu morskiego
Na początku Polska w sojusz z Danią przeciw Szwecji i
Moskwy, ale od 1568 r. Polska i Szwecja vs Dania i
Moskwa
 1570 r. pokój w Szczecinie
1. Część Inflant dostaje Polska
2. Moskwa ma m.in. Narwę i Dorpat



Zygmunt August prosi o pomoc lennika z Prus
Książęcych
Ale nic za darmo; 1563r. zgoda królewska na
przeniesienie praw do lenna na brandenburską
linię Hohenzollernów