Dziecko w domu i szkole

Dziecko w domu i szkole - bezpieczne i zdrowe
Działania szkoły na rzecz zdrowia i bezpieczeństwa uczniów to jeden z kierunków polityki
oświatowej, określony przez Ministra Edukacji Narodowej. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania
przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, działalność edukacyjną
szkoły określają różne programy. To m.in. szkolny zestaw programów nauczania, który uwzględniając
wychowawczy wymiar szkoły, obejmuje całą jej działalność z punktu widzenia dydaktycznego;
program wychowawczy szkoły, obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym;
program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska,
obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze profilaktycznym, skierowane do uczniów,
nauczycieli i rodziców
Każdy człowiek, a w szczególności dziecko, preferuje bezpieczny, przewidywalny i sprawiedliwy
otaczający świat - pisze L. Kacprzak. Niebagatelne jest przeświadczenie o poczuciu kontroli nad
elementami go tworzącymi oraz świadomość bezwarunkowej ochrony ze strony rodziców. Sytuacje
nowe, budzące silne emocje, jak kłótnie, bijatyki, separacja, rozwód, śmierć oraz wszelkie patologie
życia rodzinnego są przyczyną przerażenia, strachu i poczucia zagrożenia, co skutkuje obniżeniem
poczucia bezpieczeństwa i negatywnie wpływa na rozwój młodego człowieka.
Poczucie bezpieczeństwa w szkole bywa obserwowalne na poziomie trzech wzajemnie połączonych
sfer: publicznej, socjalnej i zdrowotnej. Zasadniczą rolę w życiu młodego człowieka odgrywa rodzina
oraz grupa rówieśnicza skupiona w lokalnej społeczności. Niezakłócone funkcjonowanie w nich
gwarantuje rozwój osobowości, prawidłową socjalizację czy internalizację pozytywnych norm
obowiązujących w grupach. Bezpieczeństwo socjalne natomiast odnosi się do funkcjonowania i
standardu życia rodziny ucznia, a także zaspokajania określonych jego potrzeb. Wszelkie patologie
wynikłe na tym tle znajdują swoje odzwierciedlenie w wyznawanych postawach i konkretnym
zachowaniu ucznia na terenie szkoły. Trzecia sfera bezpieczeństwa, czyli zdrowotna, dotyczy przede
wszystkim opieki zdrowotnej oraz dbałości o własne zdrowie. Jako psycholog szkolny niejednokrotnie
spotykam się z różnymi sytuacjami, dotyczącymi uczniów, którzy odczuwają brak kontaktów z
własnymi rodzicami, cierpią na otyłość lub nadwagę, brak ruchu, uzależnienia od komputera, telewizji,
mody itd.
Rodzina, czy tylko osoby, które są?
Kiedy mówimy o bezpieczeństwie, mamy na myśli zapewnienie potrzeby miłości, zrozumienia,
akceptacji, czyli tych funkcji, które powinna spełniać tradycyjna rodzina. M. Jordan twierdzi, że mimo
swoich niekwestionowanych zalet, rodzina spotyka się z wieloma destabilizatorami swojej
funkcjonalnej równowagi i harmonii zarówno w makro-, jak i mikro - przestrzeni. Wiele rodzin zostało
dotkniętych kryzysem, destabilizacją, towarzyszy im bieda, bezrobocie i narastające wykluczenie,
będące pokłosiem negatywnej legislacji oraz złej polityki prorodzinnej . Konsekwencją dysfunkcji może
być ubożenie w rodzinie więzi uczuciowych, a nawet obojętność emocjonalna rodziców wobec
dziecka. Według H. Cudak stan ten charakteryzuje brak troski rodziców o dziecko i niedostatek
zaspokojenia jego potrzeb psychicznych. W niektórych domach występuje dominacja psychiczna
rodziców, którzy przejawiają wrogość bądź obojętny stosunek do dziecka.
W pracy psychologa szkolnego od kilku lat spotykam się z coraz gorszą komunikacją dziecka, które
ma opisać swoją rodzinę, opowiedzieć o wspólnie spędzonych chwilach, wyjazdach, wycieczkach czy
dłuższych wakacjach. Taką sytuację najpełniej obrazują wypowiedzi wychowanków, przed którymi
pojawia się zadanie narysowania swojej rodziny. Zanim zaczną pracę, zadają mnóstwo pytań: Co
mam narysować? Czy mogę na rysunku umieścić tylko dom? To może namaluję babcię i dziadka! A
mogę narysować tylko swojego ukochanego zwierzaka? A czy ja mam być na tym rysunku? Jeszcze
parę lat temu taka sytuacja zdarzała się niezwykle rzadko. Z reguły zabierały się do pracy, która
sprawiała im wiele radości. Widać było uśmiech na twarzy, kiedy rysowały tatusia czy mamusię, ale
przede wszystkim siebie wśród nich, a rysunek na ogół był pełen kolorów. Podczas opowiadania o
swoim rysunku dzieci coraz częściej nie potrafią powiedzieć, jak ma na imię ich mama czy tata, czym
zajmują się na co dzień (jaki jest ich zawód), co lubi mama a co tata - twierdzą, że zapomnieli. Inna
sytuacja dotyczy czasu spędzanego z rodziną. To również bardzo trudne zadanie do wykonania: Czas
z rodziną? Jak już gdzieś jedziemy, to do hipermarketu. Robimy zakupy. Nie pamiętam, kiedy ostatnio
byliśmy gdzieś razem. Nie gramy, nie gadamy! Zwykle oglądamy! Chciałbym coś robić z rodzicami,
ale oni nie mają czasu. Jak już gdzieś jedziemy, to do znajomych rodziców, ale tam to oni rozmawiają,
a my się bawimy.
Rozmawiajmy i uczmy rozmawiać, słuchajmy i uczmy słuchać, wartościujmy co dobre, a co złe i
przekonujmy o wartości każdej osoby ludzkiej. Dziecko wysłuchane będzie czuło się bezpieczne, a w
jego psychice nie będą kumulować się niepotrzebne negatywne emocje. Instytucja szkoły nie może
przejmować zadań, które powinna spełniać rodzina - nauczyciel nigdy nie zastąpi mamy czy taty.
Jednak szkoła ma być instytucją wspierającą, postarajmy się więc coś zmienić dla dobra dziecka.
Era informacji i zagrożenia z niej płynące
W erze informacji i cyfryzacji pojęcie bezpieczeństwa odnosimy do zupełnie nowych obszarów, na
które w szkole koniecznie trzeba zwracać baczną uwagę. W codziennej pracy psychologa szkolnego
niejednokrotnie słucham wypowiedzi uczniów, którzy przechwalają się między sobą, kto i jak długo
potrafi grać na komputerze, do której godziny dostępni są portalach społecznościowych. Chwalą się
poznawanymi ludźmi zza monitora wierząc, że konwersują z równolatkami. Większość dzieci ma w
swoim pokoju nie tylko komputer, ale również telewizor. Uczniowie oglądają różne programy, filmy o
tematyce dla dorosłych do późnych godzin nocnych. Pytani, czy rodzice o tym wiedzą, często
odpowiadają, iż rodzice już śpią. Co w takim razie powinna zrobić szkoła i nauczyciele, by dbać o
bezpieczeństwo uczniów? Pokazywać, jak rozsądnie korzystać z udogodnień cywilizacyjnych, by były
pomocne, a nie stały się naszym uzależnieniem i pochłaniaczem czasu. Wskazywać, iż nikt i nic nie
zastąpi spotkania z drugim człowiekiem, rówieśnikiem. Przedstawiać wyniki badań naukowych, co
dzieje się z naszym ciałem, kiedy nie chodzimy spać o określonej porze. Pokazywać, co można
ciekawego zrobić przy pomocy komputera, tablicy interaktywnej. Niech dzieci eksperymentują pod
naszym nadzorem. Nie mówmy, że coś jest złe, tylko i wyłącznie zabraniając. Tłumaczmy i wskazujmy
alternatywy.
Nieodpowiednie odżywianie, brak ruchu i co dalej?
Nadwaga, otyłość, niski poziom aktywności fizycznej, bierne spędzanie czasu wolnego (najczęściej
przed komputerem) to tylko niektóre zagrożenia zdrowotne mogące zaszkodzić naszym dzieciom.
Mimo akcji profilaktycznych propagujących konieczność zjadania pierwszego i drugiego śniadania,
ciągle słyszymy od dzieci, a nawet rodziców, że nie będą zmuszać swoich pociech do jedzenia. Dzieci
nie znają owoców, warzyw, zdrowych przekąsek. Niektóre dzieci jadają głównie pakowane rogaliki,
chrupki, chipsy czy cukierki. Takie odżywianie coraz częściej prowadzi do otyłości, zagrożeń
zdrowotnych, ale również społecznych i emocjonalnych.
Dzieciom nie chce się ruszać. Do szkoły przyjeżdżają i odjeżdżają samochodami bądź autobusami. W
domach zwykle siedzą lub leżą przed tabletem, grają w gry w telefonie komórkowym. Jak przekonać
rodziców, by nie pisali zwolnień z WF-u z powodu lekkiego kataru czy "przemęczenia"? Może
zasugerować uczniom "przerwy w ruchu" - niech tańczą, ćwiczą aerobik, skaczą na skakance, grają w
gry ruchowe. Można także wspólnie przyrządzać sałatki owocowe, warzywne, lekkie przekąski,
ciekawe kanapki. Najlepiej uczymy się przez działanie.
Poczucie bezpieczeństwa psychicznego jest dla dziecka bardzo ważne, bo dzięki niemu chodzi do
szkoły z przyjemnością.
Magdalena Siedliska – psycholog szkolny