Poszukiwania archiwum Bundu

Warszawa, 8 stycznia 2014 r.
Poszukiwania archiwum Bundu
Dobiegł końca pierwszy etap poszukiwań archiwum partii Bund. Według informacji
przekazanych przez Marka Edelmana dokumenty ukryto przed wybuchem powstania
w warszawskim getcie na posesji Świętojerska 40. Kamienica o tym numerze znajdowała się
u zbiegu ulic Świętojerska i Wałowa. Po zniszczeniach wojennych przebieg ulic w tym rejonie
uległ daleko posuniętym przekształceniom. Dawna posesja Świętojerska 40 znalazła się
w całości w obecnych granicach Ogrodu Krasińskich.
Na mocy decyzji nr 188A/13 Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy i Stołecznego Konserwatora
Zabytków z dnia 08.11.2013 r. poszukiwania archiwum podjęło Muzeum Historyczne m.st. Warszawy,
kierownikiem poszukiwań został Zbigniew Polak z Działu Archeologii MHW.
Pierwszy etap poszukiwań archiwum Bundu prowadzony był na terenie rewitalizowanego parku
w grudniu zeszłego roku. Prace wykopaliskowe objęły prawie 5 arów, około 2/3 powierzchni kamienicy
i kawałek podwórza. W trakcie poszukiwań odsłonięto wschodnią część kamienicy, leżącą w pierzei
ulicy Świętojańskiej, sąsiadującą z kamienicą nr 38. Ogród Krasińskich aktualnie nie jest dostępny dla
mieszkańców Warszawy ze względu na prowadzone prace rewitalizacyjne z wykorzystaniem ciężkich
maszyn.
Gruzowe warstwy zasypiskowe leżące w obrębie kamienicy usuwane były za pomocą koparki,
a następnie relikty murów i posadzki doczyszczane ręcznie. Po wykonaniu dokumentacji fotograficznej
i pomiarowej posadzki i podłogi zostały usunięte a grunt pod nimi dokładnie sprawdzony.
Prace terenowe rozpoczęły się 27 listopada 2013 r. W pierwszym etapie odsłonięto wschodnią
część kamienicy, leżącą w pierzei ulicy Świętojańskiej, sąsiadującą z kamienicą nr 38. Znajdowały się
tu cztery pomieszczenia noszące ślady silnego pożaru. Jedno z nich, z drewnianą podłogą, było
pomieszczeniem mieszkalnym. Mieszkańcy opuścili je nagle, pozostawiając naczynia z jedzeniem,
walizkę z ubraniami i rzeczy osobiste. W późniejszym czasie mury w różnym stopniu rozebrano, w tym
ścianę boczną (sąsiadującą z kamienicą nr 38) aż do fundamentu.
W warstwach zasypiskowych ponad reliktami murów znaleziono liczne fragmenty maszyn związanych
z funkcjonującymi w kamienicy warsztatami, jak ręczne prasy, tokarka, maszyna do szycia i części
urządzeń niezidentyfikowanych oraz przedmioty codziennego użytku: naczynia, sztućce, nożyczki,
części damskich torebek itp. Po wykonaniu dokumentacji przebadany teren zasypano pochodzącą
z wykopu ziemią.
W drugim etapie rozpoczęto odsłanianie południowo-zachodniej części kamienicy, leżącej u zbiegu
ulicy Świętojerskiej i Wałowej. Znaleziono tu szkielet kobiety w układzie anatomicznym (pochowanej
intencjonalnie, widoczne były ślady wkopu) i dużą ilość kości ludzkich (w tym czaszki) w silnie
przemieszanych warstwach zasypiskowych, do których niewątpliwie trafiły wtórnie. W tej części piwnic
odsłonięto szereg murowanych, prostokątnych zbiorników o przemysłowym zapewne przeznaczeniu.
O produkcji w tym miejscu blaszanych talerzy świadczą obok gotowych wytworów liczne odpady
produkcyjne. Także tu mury noszą ślady pożaru, a znaczna ich część (w tym ściana frontowa) została
rozebrana.
Harmonogram zakończenia pierwszego etapu poszukiwań archiwum Bundu zakładał zabezpieczenie
drobnych przedmiotów, a następnie zasypanie wykopu i uporządkowanie terenu. Prace porządkowe
rozpoczęto 21 grudnia 2013 r. Teren zostanie w pełni uporządkowany w pierwszych dniach 2014 r.
Przedmioty odkryte w trakcie prac zostały przekazane do Żydowskiego Instytutu Historycznego
do czasu podjęcia decyzji o stałym miejscu ich przechowywania przez Stołecznego Konserwatora
Zabytków.
Znaleziska na podłożu papierowym były na bieżąco przekazywane do Żydowskiego Instytutu
Historycznego niezwłocznie po ich wydobyciu.
Poszukiwania zostaną wznowione wiosną 2014 r.