Ocena poziomu wiedzy żywieniowej podchorążych Wyższej Szkoły

368
Probl Hig Epidemiol 2013, 94(2): 368-370
Ocena poziomu wiedzy żywieniowej podchorążych Wyższej
Szkoły Oficerskiej Sił Powietrznych w Dęblinie – badania
wstępne
Evaluation of the level of nutrition knowledge of the cadets from the Air Force Military
Academy in Dęblin – preliminary study
Agata Gaździńska 1/, Paulina Baran 1/, Mariusz Wyleżoł 1/, Paweł Jagielski 2/, Franciszek W. Skibniewski 1/
1/
2/
Wojskowy Instytut Medycyny Lotniczej, Warszawa
Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków
Cel. Ocena poziomu wiedzy żywieniowej słuchaczy Wyższej Szkoły Oficerskiej
Sił Powietrznych w Dęblinie.
Aim. Evaluation of the level of nutrition knowledge of the students from
the Air Force Military Academy in Dęblin.
Materiał i metody. Badaniami objęto grupę 100 podchorążych Wydziału
Lotnictwa WSOSP w Dęblinie, z czego 87 badanych stanowili mężczyźni,
a 13 kobiety. Zastosowanym narzędziem badawczym była autorska ankieta
składająca się z 22 pytań, pozwalająca na określenie poziomu wiedzy
z zakresu prawidłowego żywienia.
Materials & methods. The research group consisted of 100 cadets from
the Department of Aviation in the Air Force Military Academy in Dęblin,
87 male and 13 female respondents. Own questionnaire consisting of
22 questions was used to evaluate the level of knowledge of proper
nutrition.
Wyniki i wnioski. Wykazany w ankiecie poziom wiedzy żywieniowej
w badanej grupie podchorążych był zróżnicowany. Ogólna znajomość
zasad prawidłowego żywienia była zadowalająca. Niestety, niektóre
pytania okazały się bardzo trudne dla podchorążych, szczególnie te, które
dotyczyły źródeł nasyconych i nienasyconych kwasów tłuszczowych w diecie.
Niepokojący jest fakt, że źródłem wiedzy na temat prawidłowego żywienia
dla zdecydowanej większości podchorążych jest Internet.
Results and conclusions. The level of nutrition knowledge in the examined
group was varied. General knowledge of the principles of proper nutrition
was satisfactory. Unfortunately, some of the questions were very difficult
for the cadets, especially those relating to the sources of saturated and
unsaturated fatty acids in everyday diet. It is worrying that for the vast
majority of the cadets the Internet is the main source of knowledge about
proper nutrition.
Słowa kluczowe: wiedza żywieniowa, składniki odżywcze, dieta,
podchorążowie
Key words: nutrition knowledge, nutrients, diet, cadets
© Probl Hig Epidemiol 2013, 94(2): 368-370
Adres do korespondencji / Address for correspondence
www.phie.pl
Nadesłano: 20.05.2013
Zakwalifikowano do druku: 10.06.2013
Wprowadzenie
Przestrzeganie zasad prawidłowego żywienia stanowi warunek właściwego rozwoju oraz funkcjonowania organizmu człowieka. Sposób odżywiania wpływa
na stan zdrowia przez całe życie, jednak największe
znaczenie ma w okresie młodości, kiedy organizm
podlega wielu przemianom związanym ze wzrostem
i dojrzewaniem [1, 2]. Młodzież studiująca w Wyższej
Szkole Oficerskiej Sił Powietrznych (WSOSP) w Dęblinie znajduje się w końcowej fazie rozwoju organizmu,
dlatego całkowite pokrycie potrzeb żywieniowych jest
na tym etapie niezbędnym warunkiem prawidłowego
przebiegu procesów rozwojowych oraz utrzymywania
Dr inż. Agata Gaździńska
Pracownia Dietetyki i Leczenia Otyłości, Wojskowy Instytut Medycyny
Lotniczej, ul. Krasińskiego 54/56, 01-755 Warszawa
tel. 22 6852 894, e-mail: [email protected]
dobrego stanu zdrowia i wysokiej kondycji psychofizycznej w dalszej służbie wojskowej.
Poziom wiedzy żywieniowej w społeczeństwie
polskim kształtuje się na niskim poziomie, stąd wynika potrzeba prowadzenia wnikliwych badań z tego
zakresu w różnych grupach populacyjnych, w tym
w grupach wiekowych oraz zawodowych [3-7].
Cel pracy
Ocena poziomu wiedzy żywieniowej słuchaczy
Wyższej Szkoły Oficerskiej Sił Powietrznych w Dęblinie.
Gaździńska A i wsp. Ocena poziomu wiedzy żywieniowej podchorążych Wyższej Szkoły Oficerskiej Sił Powietrznych ...
Materiał i metody
Anonimowe badania ankietowe zostały przeprowadzone w grupie 100 podchorążych Wydziału
Lotnictwa WSOSP w Dęblinie, z czego 87 badanych
stanowili mężczyźni, a 13 kobiety. Średnie dla wieku, wzrostu, masy ciała oraz wskaźnika BMI w badanej grupie podchorążych wynosiły odpowiednio:
21,60±2,24 lat; 177,51±7,49 cm; 74,47±12,52 kg
oraz 23,53±3,02 kg/m2.
Badania przeprowadzono za pomocą specjalnie
do tego celu opracowanego kwestionariusza ankiety. Ankieta składała się z 22 pytań zamkniętych
z możliwością wyboru jednej lub wielu odpowiedzi.
W niniejszym opracowaniu zawarto odpowiedzi na 13
pytań. Ocena stopnia znajomości zasad prawidłowego
żywienia wśród podchorążych obejmowała pytania
z zakresu źródeł istotnych składników odżywczych
zawartych w codziennej diecie oraz zaleceń dotyczących prawidłowego żywienia, przedstawianych między
innymi w formie piramidy żywieniowej [8]. 98 osób
zwróciło w pełni wypełnione ankiety i tylko te zostały
poddane dalszej analizie.
Wyniki i omówienie
Wykazany w ankiecie poziom wiedzy żywieniowej
w badanej grupie podchorążych był zróżnicowany.
Źródłem wiedzy na temat prawidłowego żywienia dla
zdecydowanej większości podchorążych (70,2%) był
Internet. Wynik ten jest niepokojący ze względu na to,
że wiele informacji na temat żywienia człowieka pochodzących z Internetu jest niezgodnych ze standardami
opracowywanymi przez specjalistów i publikowanymi
w literaturze fachowej. Posiłkowanie się nimi może
wobec tego przyczynić się do powstania błędnych przekonań i nawyków dotyczących odżywiania się i stylu
życia. Wyrobienie z kolei w młodym wieku nieprawidłowych zachowań związanych z jedzeniem może być
przyczyną licznych problemów zdrowotnych, w tym
związanych z utrzymaniem odpowiedniej masy ciała
w wieku późniejszym [9, 10]. Ponad połowa badanych
(52,1%) potrzebne informacje z zakresu wiedzy żywieniowej uzyskiwała od znajomych. Z zaleceń lekarza
czy dietetyka korzystało natomiast jedynie 11,7%.
W zastosowanej ankiecie dotyczącej wiedzy żywieniowej pytano między innymi o główne źródło,
z którego powinno pochodzić większość energii spożywanej w ciągu dnia. Zdecydowana większość badanych podchorążych (85,7%) udzieliła prawidłowej
odpowiedzi wskazując na węglowodany. Ponad połowa
ankietowanych (52,6%) potrafiła określić, jakie produkty powinny znajdować się u podstawy piramidy
żywieniowej, a 47,9% wskazało te, które znajdują się
na jej szczycie. Ponad 16% podchorążych odpowiedziało jednak błędnie, że podstawę piramidy żywienia
369
stanowią tłuszcze i słodycze, 32,6% badanych z kolei
uznało, że na szczycie piramidy znajdują się produkty
mięsne, ryby, jaja oraz rośliny strączkowe. Przytoczone
liczby świadczą o braku podstawowej wiedzy wśród
niektórych ankietowanych odnośnie tego, jakich produktów nie powinno zabraknąć w codziennej diecie,
a które należy spożywać z umiarem.
W badaniu pytano również o źródła wybranych
składników odżywczych w codziennej diecie. 63,9%
osób badanych udzieliło prawidłowej odpowiedzi
i za źródło pełnowartościowego białka uznało mięso
i wędliny, 46,4% zaznaczyło mleko i jego przetwory,
a 27,8% wymieniło jaja.
Podchorążowie pytani o źródła nasyconych
i nienasyconych kwasów tłuszczowych w ponad 20%
udzielili odpowiedzi „nie wiem”. Warto natomiast
podkreślić, że 38,1% badanych wiedziało, że źródłem
nasyconych kwasów tłuszczowych są produkty typu
Fast food, natomiast ponad połowa (50,5%) wskazała oleje roślinne jako źródło nienasyconych kwasów
tłuszczowych.
Na pytanie o to, co nie stanowi źródła cholesterolu w diecie, 76,8% badanych podchorążych słusznie
uznało, że są to owoce i warzywa, 44,2% z kolei, że oliwa z oliwek i orzechy. Ponad 20% zaznaczyło jednak,
że mięso wieprzowe i drobiowe nie stanowią źródła
tego składnika.
Aby sprawdzić, czy młodzi i aktywni fizycznie
mężczyźni wiedzą, jakie produkty powinni spożywać,
aby dostarczać sobie energii stopniowo uwalnianej
w ciągu dnia, zadano im pytanie dotyczące źródeł
węglowodanów złożonych w diecie. Najwięcej podchorążych (49,5%) wskazywało kasze i makarony oraz
pieczywo pełnoziarniste (35,8%). Niestety, aż 30,5%
spośród nich zaznaczyło słodycze, co budzi zaniepokojenie, ponieważ tłuszcze (głównie nasycone i typu
trans) oraz cukry proste zawarte w słodyczach i produktach wysoko przetworzonych mogą przyczyniać się
do stopniowego rozwoju cukrzycy i nadwagi [11].
W pytaniu dotyczącym źródeł błonnika najwięcej
osób badanych (62,1%) wymieniło pieczywo pełnoziarniste oraz rośliny strączkowe (58,9%), 33%
zaznaczyło owoce i warzywa.
Niezwykle istotną kwestią w planowaniu żywienia jest prawidłowe ustalenie i rozłożenie posiłków
w ciągu dnia. Całodzienną rację pokarmową należy tak
skomponować, aby każdy posiłek był zrównoważony
pod względem wartości energetycznej oraz składników
odżywczych. Zgodnie z zaleceniami racjonalnego
żywienia, przerwy między posiłkami nie powinny
być dłuższe niż 4-5 godzin. Jedzenie w zbyt długich
odstępach czasu wpływa bowiem niekorzystnie na
metabolizm, dochodzi do znacznego spadku poziomu
glukozy we krwi, co może spowodować zmniejszenie
370
ogólnej wydolności fizycznej i umysłowej, obniżenie
zdolności koncentracji, rozdrażnienie, itp. [12,13].
W przypadku młodzieży zalecane jest spożywanie
5 posiłków dziennie. Udowodniono doświadczalnie,
że rozłożenie przewidzianej dziennej racji pokarmowej tylko na 1-2 posiłki wywiera szkodliwy wpływ na
organizm, łącznie z tendencją do powstawania otyłości
[11]. Poziom wiedzy podchorążych z zakresu zalecanej ilości posiłków spożywanych w ciągu dnia jest zadowalający (3 główne posiłki i 2 przekąski zaznaczyło
74,5% badanych). Niemalże wszyscy ankietowani
(93,9%) wskazali również prawidłowo, że I śniadanie
jest najważniejszym posiłkiem w ciągu dnia.
Więcej trudności w badanej grupie sprawiło
pytanie dotyczące zalecanych przerw między posiłkami. 40,6% udzieliło prawidłowej odpowiedzi, że
najdłuższa przerwa między posiłkami nie powinna
być dłuższa niż 2-4 godziny, jednakże aż 46,9% od-
Probl Hig Epidemiol 2013, 94(2): 368-370
powiedziało błędnie i oszacowało, że odstęp ten nie
powinien przekraczać 5 godzin.
Wnioski
1. Wykazany w badaniach poziom wiedzy żywieniowej wśród podchorążych WSOSP w Dęblinie był
zróżnicowany.
2. Ogólna znajomość zasad prawidłowego żywienia
wśród badanych była zadowalająca.
3. Niestety, niektóre pytania okazały się bardzo
trudne dla podchorążych, szczególnie te, które
dotyczyły źródeł nasyconych i nienasyconych
kwasów tłuszczowych w diecie.
4. Niepokojący jest fakt, że źródłem wiedzy na temat
prawidłowego żywienia dla zdecydowanej większości podchorążych jest Internet.
Piśmiennictwo / References
1. Kunachowicz H, Misztal-Czarnowska E, Turlejska H. Zasady
żywienia człowieka. WSiP, Warszawa 2007.
2. Ciborowska H, Rudnicka A. Dietetyka. Żywienie zdrowego
i chorego człowieka. PZWL, Warszawa 2007.
3. Chalcarz W, Hodyr Z, Drabikowska-Śrama A. Wiedza
żywieniowa pracowników przedszkoli. Nowa Med 1999,
(7): 62-67.
4. Chalcarz W, Radzimirska-Graczyk M, Janczewski MJ.
General nutritional knowledge in children and adolescents
practicing fencing. New Med 2004, 7(1): 8-11.
5. Kłossowski M, Dębska A. Charakterystyka zwyczajów
żywieniowych pilotów wojskowych. Now Lek 2008, 77 (4):
311-316.
6. Waśkiewicz A, et al. Quality of nutrition and health
knowledge in subjects with diagnosed cardiovascular diseases
in the Polish population – national Multicentre Health
Survey (WOBASZ). Kardiol Pol 2008, 66: 507-513.
7. Wyka J i wsp. Wiedza żywieniowa rodziców oraz występowanie
nadwagi i otyłości wśród dzieci w wieku szkolnym. Bromat
Chem Toksykol 2012, 45(3): 680-684.
8. Piramida Zdrowego Żywienia. IŻŻ, Warszawa 2009.
9. Jarosz M, Wolnicka K, Kłosowska J. Czynniki środowiskowe
związane z występowaniem nadwagi i otyłości wśród dzieci
i młodzieży. Post Nauk Med 2011, 9: 770-777.
10. Weker H, Barańska M, Riahi A. Problem otyłości a wiedza
żywieniowa u młodzieży w wieku 13-15 lat. Rocz PZH 2007,
58 (1): 321-327.
11. Boniecka I i wsp. Zachowania żywieniowe w wybranej grupie
dzieci w wieku szkolnym w aspekcie zagrożenia otyłością. Prz
Lek 2009, 66 (1-2): 49-51.
12. Rosińska L. Częstotliwość żywienia a wybrane elementy
metabolizmu makro składników odżywczych. Żyw Człow
Metab 1997, 24: 473-481.
13. Szewczyński J, Ostrowska A, Krechniak A, et al. Assessment
of diets of Medical Academy students. Results of qualitative
assessment of diets. Żyw Człow i Metab 1990, 17: 38-43.