wybitni rzeźbiarze okresu powojennego (omówienie ankiety)

Aleksander J a c k o w s k i
WYBITNI RZEŹBIARZE OKRESU POWOJENNEGO
(OMÓWIENIE ANKIETY)
Każdy z interesujących
najciekawszych
twórców,
się r z e ź b ą
ale jest
to
ludową
ma
jego lista, z
swoją
listę
konioczności
subiektywna i n i e p e ł n a . P o m y ś l e l i ś m y w i ę c , p r z y g o t o w u j ą c
ten
p o r ó w n a n i e t y c h o d p o w i e d z i . W k a ż d y m razie m n i e , j a k o a u t o r a
zamieszczonego w t y m numerze
a r t y k u ł u , lektura ankiet
niła w potrzebie w y o d r ę b n i e n i a poszczególnych
numer, ż o b y ł o b y i n t e r e s u j ą c e p o r ó w n a n i e t a k i c h l i s t s p o r z ą d z o ­
szorokiego
pamiętać,
sowań
surowe k r y t e r i a , i t a k n p . A l e k s a n d e r B l a e h o w s k i p o d a ł w ankieoio
być
dziewiętnastu
uważani
osób,
Spodziewaliśmy
za
ekspertów.
od siedemnastu
się,
że
Zwróciliśmy
otrzymaliśmy
pewna
grupa
się
do
odpowiedzi.
rzeźbiarzy
ogólnie
zwanej
żo poszczególni
73 n a z w i s k a ,
którzy
rzeźby
ludową.
eksperci
również
oczywiście
przyjęli bardziej
podczas g d y np. R o m a n
uwzględniali
Należy
upew­
ramach
n y c h przez l u d z i , k t ó r z y z r a c j i s w e g o z a w o d u , w i e d z y i z a i n t e r e ­
mogą
nurtu
grup w
Reinfuss
ciekawych
lub
tylko
10. N i o -
amatorów,
inni
znanych i c e n i o n y c h w y s t ą p i n a w i ę k s z o ś c i l i s t , i t a k s i ę s t a ł o .
Podobnie z rzeźbą ceramiczną — tylko w paru ankiotach
Dlatego s ą d z ę ,
trzydziestka
nazwiska wybitnych
w
w a n i u ankiety więcoj osób u w z g l ę d n i ł o b y twórczość
rzeźbiarzy
że pierwsza
wytypowana
dwudziestka
jest
nader
a
nawet
obiektywnie,
razie z g o d z i ł a b y s i ę n a n i ą w i ę k s z o ś ć e k s p e r t ó w .
wystąpił natomiast
w grupie rzeźbiarzy
Spory
każdym
rozrzut
„wyróżniających
się".
uwagi, z w ł a s z c z a
na
choć przez j e d n e g o
Formułując
w trzy
rubryki
pracujących
twórców,
zostali
ankietę,
ludowym.
Stanisława
Seweryńskiego.
Dlatego
sformuło­
w
tym
rzeźbę
Stanisława
Zagajewskiego.
N a z w i s k o jego w y m i e n i a n o
nawet
odpowiedziach
programowo
wysoko
przy­
p a d k u w y n i k a n k i e t y nie jest m i a r o d a j n y . P o m i j a m y więc w t y m
omówieniu
ocenieni
nie.
podano
Władysławy
nas
w
ceramiczną,
uwzględniając
jedynie
twórczość
bowiem
pomijających
drobną
rzeźbę c e r a m i c z n ą . ( T u , dla p o r z ą d k u , p o d a j m y tylko, że z rzeź-
eksperta.
twórców:
w stylu
którzy
czy
ceramików. N a pewno przy innym
baczniejszej
Wymieniono w niej p o n a d sto p i ę ć d z i e s i ą t n a z w i s k ! N i k t z
na p e w n o n i e z n a i c h w s z y s t k i c h , s y g n a ł t o w i ę c d o
Prucnal
mniej
prosiliśmy
ludowych,
o
wpisywanie
„innych"
oraz
nazwisk
świadomie
B y ł to zabieg t r o c h ę p r o w o k a c y j n y ,
biarzy-ceramików
za
wybitnych
uznawano:
Stanisława
Sewe­
r y ń s k i e g o , W ł a d y s ł a w ę P r u c n a l i J a d w i g ę Gralę). Jest dla mnie
oczywiste,
że
ankietę,
mając
I I . 1. A n d r z e j
nie.
Sądzę,
że
dla
czytelnika
ciekawe
Konopacki, Zakopane.
Ukrzyżowanie
w y s . 69 c m . R z e ź b a z P r z e g l ą d u
będzie
Barbara
o
sobą
k t ó r y c h p o m i n ę l i . S ł u s z n i e pisze w k o m e n t a r z u do swej a n k i e t y
poza
p r z y p o m n i e l i b y sobie
przed
dającego mieści się jeszcze w p o j ę c i u t w ó r c y „ l u d o w e g o " , a
wykracza
naNpewno
na
listę
kto
nazwisk,
odpowiadający
chcieliśmy w ton s p o s ó b d o w i e d z i e ć się, k t o w o d c z u c i u o d p o w i a ­
rzeźbiarzach,
Zagórna-Tężyoka, że „odpowiadać na t a k ą ankietę
( k a p l i c z k a ) , w y m . 103 X 5 5 c m . 1 9 7 2 r . I I . 2 . A . D ę b n i c k i , K r o s n o .
A m a t o r s k i e j T w ó r c z o ś c i P l a s t y c z n e j w R z e s z o w i e , 1973 r .
bez
Frasobliwy,
F I
1
243
oglądania,
»na
żywo«
eksponatów
jest
szalenie
trudno".
więc pusto k r a t k i nie zawsze z n a o z ą ś w i a d o m e p o m i n i ę c i e
goś t w ó r c y . A n k i e t a
ma
więc wartość tylko orientacyjną.
Tak
jakie­
Stoso­
Rezultaty ankiety zamieszczamy w formie
wienia. P o n i e w a ż k a ż d y z o d p o w i a d a j ą c y c h
(1—10) t w ó r c ó w
jego zdaniem
wanie j e d n o l i t y c h k r y t e r i ó w na p e w n o d o p r o w a d z i ł o b y do r ó ż n y c h
w
„kratce"
przetasowań.
jeden
twórców,
Nie
wszyscy
działających
w
uwzględniali
obecnie
okresie p o w o j e n n y m
już
zmarłych
(niektórzy
kreślają, że p o d a j ą g ł ó w n i e t y c h t w ó r c ó w , z k t ó r y m i się
Nim
o
na
przejdę
ekspertaoh,
do
którzy
omówienia
wyników
zechcieli
poświęcić
ankiety,
czas
i
pod­
stykali).
kilka
nasze p y t a n i a .
punkt,
w y b i t n y c h ,
cyfrę
stawialiśmy
w grupie t w ó r c ó w
2,
czyli
wówczas,
zesta­
dwa
punkty.
T
gdy
nazw isko
w y r ó ż n i a j ą c y c h
kilku
wpisywaliśmy
się.
1, czyli
figurowało
Przedstawiamy
n a s. 2 4 5 r z e ź b i a r z y , k t ó r z y u z y s k a l i w s u m i e p o w y ż e j 4 p u n k t ó w
słów
odpowiedzieć
odpowiedniej
tablicy —
w s k a z y w a ł na
Cztery osoby w y m i e n i ł y :
jewskiego,
Karola
Stanisława
dyslawa
wa
Ziomkę,
Marcisza,
Wójcika,
Mariana Adamskiego, Jana
Stanisława
Jana
Madeja,
Krystynę
Czerwińskiego,
Szulca,
Władysława
Adamczyk;
Andrzeja
Wiktora
Sieka
trzy
(f),
Bąka,
osoby —
Stanisława
Wła
Wacla
Karulaka
B r o n i s ł a w a C h o j ę t ę ( O l ę d z k a u z n a ł a go za „ w y b i t n e g o " ) ,
I N D E K S NAZWISK
Kra
Rysia,
Józefa
G r u c e l ę ( N a w r o c k i w y m i e n i ł go j a k o „ w y b i t n e g o " ) ; d w i e osoby —
Emil
Biela,
kolekcjoner.
J ó z e f a W r o n ę (Biela u w a ż a go za „ w y b i t n e g o " ) , J ó z e f a
Józefa
A l e k s a n d e r B ł a c h o w s k i , historyk sztuki, etnograf, dyr. Muzeum
Etnograficznego w Toruniu, autor licznych publikacji o sztuce ludowej, książ­
ki Skarby w skrzyni malowanej,
komisarz ogólnopolskich konkursów „Mikołaj
Kopernik w rzeźbie ludowej", „Wielcy Polacy — ich życie i dzieła w rzeźbie
ludowej" i in.
Kaczmarka,
Bolesława
Stanisława
Grabskiego,
Mieczysława
Szkodzińskiego, Ludwika
Stanisława
Romana
Rekowskiego,
Słoninę,
Annę
Żeglińskiego,
Szczepaniaka, L u d w i k a
Ficoń,
Tadeusza
Kubaszczyka,
Denkiewicza, Stanisława Walczaka, W a c ł a w a
Śledzia
(Jackowski
uznał
go
za
Suskę,
„wybitnego"),
Fran­
ciszka S a d o w n i k a , W ł a d y s ł a w a L i c ę , A n d r z e j a W y d r ę , Tadeusza
Bożena Gołcz,
etnograf, kierownik Działu
Etnograficznego w „Cepelii".
Aleksander
Jackowski,
redaktor
autor licznych prac o sztuce ludowej.
Nadzoru
Artystycznego i
Sobolewskiego,
(Nawrocki
„Polskiej
Sztuki
ludowej",
Józefa
uważa
Sochę
obu
za
(j')
i
Stanisława
„wybitnych"),
Majewskiego
Mieczysława
P o n a d t o w y m i e n i o n o p o r a z i e 76 o s ó b , w t y m j a k o
Al.
H.
Błachowski
podał Jarosława
Olędzka —
Furgałę
i Zdzisława
Jana Sęka, F. Solowski —
Piwkę.
„wybitnych"
Purchalę,
M i c h a ł a Grygiela (f),
J a d w i g a J a r n u s z k i e w i c z , krytyk artystyczny, autorka publikacji
o rzeźbie, współautor książki Sztuka Ludu Polskiego, z-ca redaktora naczelnego
„Polskiej Sztuki Ludowej".
B . G o ł c z — M a r i a n a U l c a , B . N a w r o c k i —W i n c e n t e g o J a s k r a (f),
Marek
Arpad
Kowalski,
książki o rzeźbie
Śladami
„ i n n y c h " , a więc „ n i e - l u d o w y c h " zaliczano w n i e k t ó r y c h
Franciszka Lenarta i Andrzeja
Niejednolicie
Stefania
0
sztuce
Krzysztofowicz,
ludowej
w Polsce,
etnograf, publicysta kulturalny, autor
kwalifikowano
kierownik B W A
w
Krakowie.
A.
Zegadłę.
o
pierwszej
Nie
budził
jewski,
Mucha
Piłat,
Lurka,
Janas,
Skrętowiez,
M a r i a n P o k r o p e k , etnograf, pracownik dydaktyczny Katedry Etno­
grafii U W , autor monumentalnego słownika twórców ludowych (w druku).
Zagajewski,
Mucha,
to
wszystko
kolekcjoner.
a
o
rzeźby"
Wyraźnie
(np.
Są
1.
Adam
Kudła,
Zogadlo,
Kożuchowski,
zaliczani
byli:
prymitywnie
Suska,
Heródek,
Szczypawka-Ptaszyńska,
cechach
Zaga­
większości
Hołda.
samorodnych
od przyjętego
wyobrażenia
Kołacz).
w y d z i e l a się w
ankietach grupa
świadomie rzeźbiąca w
amatorów
stylu
(nie­
ludowym.
to:
Henryk
Zegadło
—11
6. H e n r y k W i o r z c h o w s k i —
5
—
7
7. J a r o s ł a w
5
Biernacik
—
7
8. M a r i a n
Toborowicz
—
6
9. A n d r z e j
.--
6
2. F r a n c i s z e k
4. A n t o n i
5. A d a m
Palka
Słowiński
również
10.
Furgała
Ule
— 4
Konopacki
Stefan Fus
kilkakrotnie
—
—
4
— 4
nazwisko
Antoniego
R z ą s y , j a k o t e g o r z e ź b i a r z a , c z ł o n k a Z P A P , k t ó r y w s w e j sztuce
bliski jest ludowej
Jan
Świderski,
pracownik Instytutu Sztuki P A N , fotograf,
kilkudziesięciu tysięcy zdjęć z zakresu sztuki ludowej, kolekcjoner.
autor
Barbara
Zagórna-Tężycka,
etnograf, st.
sztuki ludowej w Ministerstwie Kultury i Sztuki,
większości konkursów na rzeźbę ludową.
specjalista do spraw
członek jury m. in.
tradycji.
Spośród amatorów
jako „wybitny"
kolekcjoner.
Oleksy,
tu
Zganiacz,
odczuciu
Lamęcki,
„innych"
Kołacz,
twórcy
Wymieniano
Zimmerer,
do
kiedy podkształconyeh)
3. A n d r z e j
Roman
Reinfuss,
etnograf, autor wielu podstawowych publikacji
o sztuce ludowej, od 1947 r. kierownik Pracowni Dokumentacji Sztuki Ludo­
wej I S P A N (Kraków), przewodniczący jury licznych konkursów na sztukę
ludową.
Ludwig
Do
ankie-
(mówię
(jako ludowi),
„inni". W
Krajewski,
Centkowski,
natomiast
„ludowoj
Halina
Olędzka,
etnograf, kustosz działu sztuki w P a ń s t w o w y m
Muzeum Etnograficznym w Warszawie, komisarz wielu wystaw sztuki ludowej
(m. in. rzeźby), autorka licznych prac o sztuce ludowej, członek Komisji Etno­
graficznej „Cepelii".
tylko
K o ż u e h o wski,
Dużyński
jako
lub stylem swych rzeźb odbiegający
kolekcjoner.
K i j a k-S o 1 o w s k i,
wątpliwości
Janas,
i Stanisław
i Sutor —
Ruszkowski,
Są
Ferdynand
twórców-.
e k s p e r t ó w , spośród pierwszej dwudziestki „ l u d o w i " b y l i :
Chajec,
Anna
K u n c z y ń s k a-l r a c k a, historyk sztuki, członek jury wielu
konkursów, Komisji Etnograficznej „Cepelii", Komisji Weryfikacyjnej Rady
Naukowej Stowarzyszenia Twórców Ludowych, autorka wielu studiów z za­
kresu rzeźby, malarstwa i grafiki ludowej.
żadnych
trzydziestce!):
B'eliks B ł a s z c z y k
Nawrocki,
poszczególnych
taoh np. Centkowskiego, K u d ł ę , Chajca, P i ł a t a , W . Krajewskiego,
historyk sztuki, autorka m. in. książki
A n t o n i K r o h, etnograf, komisarz dwóch konkursów na rzeźbę karpacką,
zorganizowanych przez Muzeum w Nowym Sączu, autor książki o rzeźbie kar­
packiej (w druku).
Bolesław
Radzika.
F.
Solowskiego.
43
„innych"
W
swe
sumie
Teodozjusz Butyniec został
przez A l . B ł a c h o w s k i o g o ,
wymieniono
i amatorów,
prace „ n a
ludowo".
Fot.: St. Stępniewski — il. 2 ; J . Świderski — il. 1
132
17
rzeźbiarzy
twórców
a Jan
wymieniony
S z o s t a k przez
ludowych
świadomie
żyjących,
stylizujących
4
(t) J a n L a m ę c k i
Piłat
Wincenty
6
Józef
7
Adam
Krajewski
Janas
Józef
Zegadlo
m
W
2
2
1
1
2
2
o
1
1
2
2
2
2
2
o
2
2
2
2
2
2
1
2
1
Wójciak
11
Jan
Centkowski
Teofil
1
2
2
2
1
2
2
„Heródek"
2
1
2
2
1
2
Wojciech
Oleksy
15
Szczepan
Mucha
Edward
2
1
2
2
2
18
Bolesław
1
1!)
Edward
Suska
Józef
22
1
1
Hołda
Stanisław
21
2
1
1
20
2
1
Kołacz
2
Korpa
1
Sobota
(t) Mieczysław
2
2
1
1
1
2
2
,
M i k a (st)
Robakowska
34
Edward
36
Feliks
37
Józef
38
Wacław
39
Piotr
Skirzyński
Izajasz
Rzepa
41
Stanisław
Cierniak
1
1
1
22
1
1
2
1
2
2
1
2
1
22
1
2
2
2
1
2
1
1
2
2
1
1
2
2
2
2
2
1
2
1
o
19
1
2
o
2
19
2
18
1
15
1
2
2
2
1
1
1
2
2
1
o
14
2
i
13
1
i
12
1
1
1
1
1
1
12
2
1
11
1
1
1
1
1
1
2
1
1
2
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2
1
9
1
2
1
9
1
1
1
1
2
1
1
1
1
1
2
1
1
1
1
8
1
2
1
7
7
2
1
7
G
1
0
6
6
1
1
8
2
1
1
8
1
8
1
1
1
1
1
1
i
1
1
2
1
9
8
2
1
10
1
2
1
1
2
2
1
10
1
1
1
1
12
1
1
i
2
2
1
1
1
2
1
1
1
1
2
1
1
1
1
1
i
14
2
2
1
14
2
1
1
15
1
1
1
1
2
2
1
2
15
2
2
2
1
1
2
1
1
1
2
2
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
!
2
2
1
1
21
1
1
1
2
2
1
1
1
2
2
1
2
i
Zelek
40
23
2
1
Pastwa
Citak
1
2
1
Czajkowski
Apolinary
2
2
Sutor
36
2
2
1
1
Brudek
Stanisław
2
2
1
Dużyński
Filomena
2
2
1
1
Cąkała
33
1
2
1
Błaszczyk
Marian
32
Słomiński
Kamiński
SI
2
1
1
(t) Stanisław
27
2
1
30
2
1
Ruszkowski
Blaszczyk
2
1
1
(f) I z y d o r
2
2
Serwik
29
2
1
Józef
(f) Tadeusz
1
2
24
28
2
1
1
(t) Feliks
28
1
1
27
2
2
i
1
(f) I g n a c y
29
2
i
1
P4
2
2
2
i-Í
2
1
2
«
2
1
i
P5
i
2
i
i
N
2
2
Zganiacz
26
2
¿tí
-o
te
2
2
o
O
2
1
i
w
Ch
2
i
1
1
Józef
(f) Aleksander
2
1
23
2í
1
1
2
Helena Szczypawka - P t a s z y ń s k a
17
1
2
Zagajewski
14
2
1
Kożuchowski
Stanisław
2
2
2
>.
N
>i
b>
H
mkty
«j
o
cc
Ü
Zimmerer
t/i
Kroh
2
tí
c3
A. Kowalski
2
Skrętowicz
(t) Karol
16
>-i
2
10
13
<
Lurka
(t) Z y g m u n t
12
m
3
Roinfuss
Olędzka
(t) Józef
!)
<rj
m
£
Kijak-Solowski
Nawrocki
Chajoo
3
8
H
Kudła
Władysław
5
Jackowski
2
73
c
A
3
s
Golczowa
(f) Leon
1
Biela
'3.
Po kropek
Kunczyńska-Iracka
<
N
O
'S
.2
1
1
ñ
1
1
5
1
1
6
245