Odpowiedzialność zawodowa lekarzy – czy ciągle jest potrzebna?

Odpowiedzialność zawodowa
lekarzy – czy ciągle jest
potrzebna?
prof. nadzw. dr hab. Jędrzej Skrzypczak
radca prawny - Okręgowy Sąd Lekarski Wielkopolskiej Izby Lekarskiej
kierownik Zakładu Systemów Prasowych i Prawa Prasowego WNPiD
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Odpowiedzialność zawodowa

Art. 17 ust. 1 Konstytucji W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe,
reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę
nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla
jego ochrony.

Art. 5. ustawy o izbach lekarskich Zadaniem samorządu lekarzy jest w szczególności:
 ustanawianie zasad etyki lekarskiej oraz dbanie o ich przestrzeganie;
 sprawowanie pieczy nad należytym i sumiennym wykonywaniem zawodu lekarza;
 przyznawanie prawa wykonywania zawodu oraz uznawanie kwalifikacji lekarzy, będących



obywatelami państw członkowskich Unii Europejskiej, zamierzających wykonywać zawód
lekarza na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
zawieszanie i pozbawianie prawa wykonywania zawodu oraz ograniczanie w wykonywaniu
zawodu;
prowadzenie postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy;
prowadzenie postępowania w przedmiocie niezdolności do wykonywania zawodu lekarza
lub w przedmiocie niedostatecznego przygotowania do wykonywania zawodu;
Przewinienie zawodowe
 Art. 53 ustawy o izbach lekarskich
 Członkowie izb lekarskich podlegają
odpowiedzialności zawodowej za naruszenie
 zasad etyki lekarskiej
 przepisów związanych z wykonywaniem zawodu lekarza.
 Art. 54. 1 uil. Postępowanie w przedmiocie
odpowiedzialności zawodowej lekarzy toczy się
niezależnie od postępowania karnego lub
postępowania dyscyplinarnego dotyczącego tego
samego czynu.
Organy prowadzące postępowanie w
przedmiocie odpowiedzialności zawodowej
 Okręgowi rzecznicy odpowiedzialności zawodowej,
 Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej,
 okręgowe sądy lekarskie,
 Naczelny Sąd Lekarski.
Etapy postępowania
 czynności sprawdzające;
 postępowanie wyjaśniające;
 postępowanie przed sądem lekarskim;
 postępowanie wykonawcze.
Czynności sprawdzające
 wstępne
zbadanie okoliczności koniecznych do
ustalenia, czy istnieją podstawy do wszczęcia
postępowania wyjaśniającego;
 nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego ani
czynności wymagających spisania protokołu;
 wyjątkiem jest możliwość przesłuchania w charakterze
świadka osoby składającej skargę na lekarza;
 prowadzi (osobiście) OROZ;
 etap nie może trwać dłużej niż 3 m-ce.
Postępowanie wyjaśniające
 Celem postępowania wyjaśniającego jest ustalenie, czy
został popełniony czyn mogący stanowić przewinienie
zawodowe, wyjaśnienie okoliczności sprawy, a w przypadku
stwierdzenia znamion przewinienia zawodowego ustalenie
obwinionego oraz zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym
zakresie utrwalenie dowodów dla sądu lekarskiego.
 okręgowy rzecznik odpowiedzialności zawodowej (OROZ)
niezwłocznie po otrzymaniu informacji wskazującej na
możliwość popełnienia przewinienia zawodowego jest
obowiązany wydać postanowienie o wszczęciu bądź o
odmowie wszczęcia postępowania wyjaśniającego;
 rzecznik może wszcząć postępowanie z urzędu;
Strony postępowania przed
OSL
Lekarz, którego dotyczy postępowanie, lub obwiniony:
 za obwinionego uważa się lekarza, wobec którego w toku
postępowania wyjaśniającego OROZ wydał postanowienie o
przedstawieniu zarzutów lub przeciwko któremu skierował do OSL
wniosek o ukaranie;
 (obwiniony może ustanowić nie więcej niż dwóch obrońców spośród
lekarzy, adwokatów lub radców prawnych)
OROZ,
Pokrzywdzony:
osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna
nieposiadająca osobowości prawnej, której dobro prawne zostało
bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przewinienie zawodowe;
pokrzywdzony może ustanowić nie więcej niż dwóch pełnomocników
spośród lekarzy, adwokatów lub radców prawnych.
Odmowa wszczęcia
postępowania
 postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania
wydaje osobiście OROZ;
zawierać uzasadnienie;
postanowienie
winno
 nie można wszcząć postępowania jeżeli od chwili
popełnienia czynu upłynęły 3 lata; karalność
przewinienia zawodowego ustaje, jeżeli od czasu jego
popełnienia upłynęło 5 lat;
 postępowania
w przedmiocie odpowiedzialności
zawodowej lekarzy nie wszczyna się, jeżeli m.in. brak
jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie
jego popełnienia.
Umorzenie postępowania
 Jeżeli postępowanie wyjaśniające nie dostarczyło podstaw
do
sporządzenia
wniosku
o
ukaranie,
rzecznik
odpowiedzialności zawodowej wydaje postanowienie o
umorzeniu postępowania bez konieczności uprzedniego
zaznajomienia obwinionego z materiałami postępowania
wyjaśniającego i bez postanowienia o zamknięciu
postępowania.
 Postanowienie
o umorzeniu postępowania powinno
zawierać wskazanie przyczyn umorzenia.
 Jeżeli umorzenie następuje po wydaniu postanowienia o
przedstawieniu zarzutów, postanowienie o umorzeniu
powinno zawierać także imię i nazwisko obwinionego oraz
określenie zarzucanego mu czynu.
Postanowienie OROZ o odmowie
wszczęcia postępowania

Pokrzywdzonemu przysługuje prawo do złożenia
zażalenia na postanowienie – zażalenie rozstrzyga
Okręgowy Sąd Lekarski (OSL).

OSL:


zażalenia nie uwzględnia utrzymując postanowienie
OROZ w mocy;
uchyla postanowienie OROZ, wskazuje powody
uchylenia, okoliczności, które należy wyjaśnić i
przekazuje do dalszego prowadzenia.
Postanowienie OSL jest prawomocne i niezaskarżalne.
Wniosek o ukaranie
 jeżeli zebrany w postępowaniu wyjaśniającym materiał
dowodowy wskazuje na fakt popełnienia przewinienia
zawodowego, rzecznik odpowiedzialności zawodowej
wydaje postanowienie o przedstawieniu lekarzowi
zarzutów;
 zarzuty przedstawia się lekarzowi osobiście lub
doręcza się na piśmie, informując go o przysługujących
mu prawach, w tym o prawie do złożenia wyjaśnień.
Postępowanie przez sądem
lekarskim
 postępowanie przed sądem lekarskim odbywa się na rozprawie
jawnej;
 sąd lekarski wyłącza jawność rozprawy, jeżeli jawność mogłaby:
1) naruszyć tajemnicę lekarską, o której mowa w art. 40 ust.1 ustawy
z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty;
2) wywołać zakłócenie spokoju publicznego;
3) obrażać dobre obyczaje;
4) ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa
powinny być zachowane w tajemnicy;
5) naruszyć ważny interes prywatny.
Przebieg rozprawy głównej

Przewód sądowy rozpoczyna się od odczytania przez
rzecznika odpowiedzialności zawodowej, wniosku o
ukaranie obwinionego lekarza.

Po odczytaniu wniosku o ukaranie przewodniczący
składu orzekającego poucza obwinionego lekarza o
prawie składania wyjaśnień, odmowy wyjaśnień lub
odpowiedzi na pytania, po czym pyta go, czy
przyznaje się do zarzucanego mu czynu oraz czy
chce złożyć wyjaśnienia i jakie.

Przeprowadza się inne dowody na rozprawie.
Orzeczenie sądu lekarskiego

Podstawę orzeczenia może stanowić tylko całokształt
okoliczności ujawnionych w toku rozprawy.

W przypadku uznania obwinionego lekarza winnym
zarzucanego mu przewinienia lub przewinień, za
każde z tych przewinień skład orzekający orzeka
odrębną karę.

Karę wymierza się według uznania składu
orzekającego, biorąc pod uwagę stopień winy,
naruszenie zasad etyki lekarskiej, naruszenie
przepisów o wykonywaniu zawodu lekarza, skutki
czynu oraz zachowanie się obwinionego lekarza
przed popełnieniem przewinienia zawodowego i po
jego popełnieniu.
Kary
1) upomnienie;
2) nagana;
3) kara pieniężna ( 1-4 krotność przeciętnego wynagrodzenia na cel społeczny
związany z ochroną zdrowia) – samoistnie albo obok kar z pkt 4-6.
4) zakaz pełnienia funkcji kierowniczych w jednostkach organizacyjnych ochrony
zdrowia na okres od roku do pięciu lat;
5) ograniczenie zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza na okres od
sześciu miesięcy do dwóch lat;
6) zawieszenie prawa wykonywania zawodu na okres od roku do pięciu lat;
7) pozbawienie prawa wykonywania zawodu.
Sąd lekarski, orzekając karę przewidzianą w ust. 1 pkt 5 lub 6, może dodatkowo orzec karę
wymienioną w ust. 1 pkt 4, a przypadku kar z pkt 4-7 można zarządzić opublikowanie w
biuletynie OIL.
Orzekając karę ograniczenia zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza, sąd lekarski
określa szczegółowo czynności, których lekarz nie może wykonywać.
Postępowanie mediacyjne
 Rzecznik odpowiedzialności zawodowej w czasie
postępowania wyjaśniającego albo sąd lekarski w
czasie postępowania przed sądem lekarskim może z
inicjatywy lub za zgodą stron skierować sprawę do
postępowania mediacyjnego między pokrzywdzonym i
obwinionym.
Skutki postępowania w przedmiocie
odpowiedzialności zawodowej
 Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta
i Rzeczniku Praw Pacjenta – art. 67b
Postępowanie przed wojewódzką komisją do spraw
orzekania o zdarzeniach medycznych:
1) zawiesza się w przypadku toczącego się w związku z
tym samym zdarzeniem postępowania w przedmiocie
odpowiedzialności zawodowej osoby wykonującej zawód
medyczny lub postępowania karnego w sprawie o
przestępstwo;
List min. Arłukowicza
„Do przyjaciół lekarzy”24.3.2013
 Społecznego zaufania do lekarzy nie niszczą pojedyncze
przypadki tych, którzy popełnili tragiczne w skutkach błędy
(choć niewątpliwie szkodzą one reputacji tych, którzy
codziennie, z oddaniem, czasem wbrew przeciwnościom
losu i lukom w systemie, walczą o zdrowie i życie
pacjentów). Niszczy je zmowa milczenia, źle pojęta
zawodowa solidarność.
 W polskiej medycynie zbyt długo pokutuje przekonanie, że
publiczne dyskusje o medycznych błędach i
nieprawidłowościach podważają autorytet lekarzy i są w
związku z tym wysoce niepożądane. Zbyt wielu z nas nadal
sądzi, że kwestie te powinny być poruszane jedynie w
dyskursie środowiskowym lub, ostatecznie,
instytucjonalnym.
List min. Arłukowicza
„Do przyjaciół lekarzy”24.3.2013
 Solidarność zawodowa, choć ważna, nigdy nie powinna
wygrywać z naczelną wartością medycyny, którą jest dobro
pacjenta.
 środowisko medyczne musi doskonalić się nie tylko w
zakresie wiedzy i umiejętności profesjonalnych, lecz także
etycznie. Musi również podjąć trud rewizji Kodeksu Etyki
Lekarskiej, udoskonalenia go w taki sposób, by mógł być dla
nas źródłem mądrości zawodowej i etycznej, a dla
pacjentów - rękojmią. Etycy mówią, że słaby kodeks działa
jak tarcza – można się nim zasłaniać, żeby „być w
porządku”. Natomiast dobry kodeks jest jak ostroga –
pobudza do etycznej refleksji i etycznego działania.
Zastrzeżenia niektórych
środowisk do KEL
 Kodeksy etyki lekarskiej z reguły okazywały się mieszaniną etycznych
frazesów, korporacyjnych przechwałek, zasad etykiety zawodowej
oraz przykazań służących zabezpieczeniu dość egoistycznie i
krótkowzrocznie pojmowanych interesów korporacji zawodowej
lekarzy. Większość tych historycznych materiałów czyta się dziś z
głębokim zażenowaniem.

Niestety, daleki od doskonałości jest również aktualny polski KEL.
Jest on właśnie taką mieszaniną mowy-trawy oraz ekspresji różnych
korporacyjnych fobii, urazów i zaklęć, nieudolną próbą połączenia
dwóch zasad: dobra pacjenta i dobra korporacji. Amatorszczyzna i
oportunizm.
 KEL zredagowany jest na kolanie, nieporadnie i chaotycznie,
przypominając kartkę z protokołu jakiejś burzy mózgów, podczas
której każdy musiał wtrącić swoje trzy grosze. Taki typowy
biurokratyczny „tekst bez autora”, za który nikt nie jest w stanie wziąć
odpowiedzialności.
c.d.
 Lekarze, a nawet członkowie sądów lekarskich wyobrażają sobie,
że w zasadzie lekarzom nie wolno krytykować innych lekarzy.
Wyobrażenie wielu lekarzy, w tym funkcyjnych, iż w imię „godności
zawodu” wolno kneblować ludziom usta i ograniczać ich prawo do
krytyki jest dowodem etycznego i mentalnego zacofania znacznej
części środowiska. Jest też dowodem głupoty, bo nawet niezbyt
rozgarnięty człowiek pojmie, że strategia „prania brudów we
własnym domu” nie sprzyja zaufaniu do lekarzy, w przeciwieństwie
do jawności, otwartości na krytykę i umiejętności przyznawania się
do błędów. Owa idea prania brudów we własnym domu jest w nim
najsilniej wyeksponowana, a godność zawodu kojarzona jest z
milkliwą powściągliwością. Gdzie by tam jakaś transparencja,
jakaś społeczna kontrola nad środowiskiem lekarskim – liberalne
złe moce a kysz!
Liczba spraw, które wpłynęły do sądów
lekarskich -2010 r.
NSL
115
Białystok
13
Bielsko-Biała
21
Bydgoszcz
4
Częstochowa
14
Gdańsk
25
Gorzów WLkp.
6
Katowice
82
Kielce
39
Koszalin
0
Kraków
25
Lublin
10
Liczba spraw, które wpłynęły do
sądów lekarskich -2010 r.
ŁÓdz
59
OLSZTYN
13
Opole
23
Płock
8
Poznań
98
Rzeszów
9
Szczecin
43
Tarnów
6
Toruń
4
Warszawa
43
Wrocław
13
Zielona Góra
11
SL Wojskowej Izby Lekarskiej
39
Statystyka odpowiedzialności zawodowej – 2010
r.
Liczba spraw w OSL
608
Liczba lekarzy objętych wnioskami o ukaranie
326
Liczba lekarzy, którzy zostali wcześniej ukarani przez sąd
lekarski
17
Wokandy sądu
555
Rozprawy główne
281
Posiedzenia niejawne
429
Sprawy przekazane do postępowania mediacyjnego
3
Protesty wyborcze
0
Decyzje sądów lekarskich
Liczba lekarzy w stosunku do których umorzono postępowanie
102
Uniewinnieni
53
Ukarani upomnieniem
130
Ukarani naganą
57
Ukarani karą pieniężną
3
Ukarani zakazem pełnienia funkcji kierowniczych w jednostkach
organizacyjnych ochrony zdrowia na okres od roku do pięciu lat
3
Ukarani ograniczeniem zakresu czynności w wykonywaniu zawodu
lekarza na okres od sześciu miesięcy do dwóch lat
3
Ukarani zawieszeniem prawa wykonywania zawodu na okres od roku
do pięciu lat
6
Pozbawieni prawa wykonywania zawodu
0
Wyrok TK z 29.06.2010 r.
(sygn. akt P28/09)

Dla osób wykonujących zawód zaufania publicznego, faktem dyskredytującym w
oczach opinii publicznej jest samo skazanie za przewinienie dyscyplinarne.

Niezależnie od rodzaju wymierzonej kary. Uznanie lekarza za winnego przewinienia
dyscyplinarnego niewątpliwie może być powodem utraty zaufania pacjentów. Każda kara
dyscyplinarna, w tym również kara nagany, może mieć negatywne konsekwencje w
relacjach między lekarzem i jego pacjentami. Dodatkowo ukarany lekarz traci zaufanie
innych członków samorządu lekarskiego.

Karą dla lekarza jest też samo postępowanie przed organami odpowiedzialności
zawodowej. Bez względu na rozstrzygnięcie sprawy, uniewinnienie lub ukaranie,
bez względu na wysokość kary, lekarz zawsze poddaje analizie zdarzenie, którego
dotyczy postępowanie. Efektem tego jest bardzo często zmiana zachowań lekarza,
standardów postępowania medycznego, również regulaminów działania jednostek
organizacyjnych ochrony zdrowia. Kary orzekane przez sądy lekarskie spełniają więc
funkcję dyscyplinującą i edukacyjną. Nie służą wyeliminowaniu lekarza z zawodu, ale
wyeliminowaniu zachowań niezgodnych z zasadami etyki lekarskiej, w taki sposób aby
zapewić pacjentowi jak największe bezpieczeństwo.
Statystyka odpowiedzialności zawodowej –
2010 r.
Czas w miesiącach od wpłynięcia wniosku o ukaranie do
wydania orzeczenia przez OSL minimum
3,23
maksimum
13,5
mediana
7,62
Czas trwania postępowań w
sądach powszechnych
 Czas trwania przeciętnie procesu karnego w pierwszej
instancji – 6 miesięcy.
 Czas trwania przeciętnie procesu karnego w pierwszej
instancji w Warszawie– 2 lata.
 Czas trwania przeciętnie procesu cywilnego w
pierwszej instancji – 7 miesięcy.
Konkluzje
 Rola i znaczenie samorządów zawodowych:
 sprawowanie pieczy nad należytym i sumiennym
wykonywaniem zawodu lekarza.
 Działalność organów odpowiedzialności zawodowej służy
przede wszystkim realizacji powyższych wytycznych
 Ponad 20 lat działalności samorządu zawodowego lekarzy
 Po zmianach z 2009 r. większa transparentność
postępowania.
 Przyszłość?