docAnaliza Wilk stepowy, Hermann Hesse
download 
Reklamacja Transkrypt
Analiza Wilk stepowy, Hermann Hesse
Hermann Hesse Wilk Stepowy Analiza utworu Dorota Wieczorek Łódź, 8 maja 2014 rok 1 Spis treści: 1. Kluczowe fakty............................................................................................. 3 2. Kontekst........................................................................................................ 5 3. Postacie.......................................................................................................... 6 4. Fabuła............................................................................................................ 7 5. Analiza głównych postaci............................................................................. 10 6. Tematy, motywy, symbole............................................................................ 11 7. Wyjaśnienie ważnych cytatów..................................................................... 16 8. Inspiracja Freudem - słynne przypadki.................................................... 19 9. Wybrane wiersze H. Hesse........................................................................... 20 10. Porównanie trzech książek H. Hesse – motywy wspólne........................ 23 11. Mistrz i kopia mistrza – Tomasz Mann i Hermann Hesse...................... 24 12. Bibliografia.................................................................................................. 29 Łódź, 8 maja 2014 rok 2 1. Kluczowe fakty Tytuł: Steppenwolf lub Der Steppenwolf, (The Steppenwolf) lub Wilk stepowy Autor: Hermann Hesse Rodzaj utworu: Powieść Gatunek: Bildungsroman, psychoanalityczna przygoda Bildungsroman – (z niemieckiego powieść o formowaniu) – gatunek powieściowy powstały w czasie oświecenia w Niemczech, w którym autor przedstawia psychologiczne, moralne i społeczne kształtowanie się osobowości głównego i na ogół młodego bohatera. Pojęcie bildungsroman wywodzi się z wykładów Johna Carla Simona Morgensterna. Przykłady bildungsroman: • James Joyce – Portret artysty z czasów młodości • Jane Austen – Emma • Charlotte Brontë – Dziwne losy Jane Eyre Język oryginału: Niemiecki Wydawca: S. Fischer Narrator: Powieść ma wielu narratorów • Harry Haller – główny bohater, który zostawił swoje notatki • Siostrzeniec gospodyni Harryego, który komponuje wstęp • Wszystkowiedzący autor broszury pt.:” Traktat o wilku stepowym” Punkt wiedzenia narratora: W większości powieści występuje narracja pierwszoosobowa, chociaż ograniczona jest trzecioosobową narracją występującą we wstępie i w broszurze. Wszystkie te narracje skupiają, koncentrują się na Harrym. Współpracują ze sobą, potwierdzają, rozszerzają informacje pojawiające się w innych sekcjach utworu. Łódź, 8 maja 2014 rok 3 Ton: Atmosfera powieści waha się między tragiczną powagą a ironią i zabawą. Niekiedy z pogranicza surrealizmu i ostatecznie halucynacji. Czas utworu: Przeszyły, zdarzenia dzieją się w przeszłości Czas w utworze: Pomiędzy I a II Wojną Światową Miejsce akcji: Nieokreślone, średniej wielkości miasto w kraju niemieckojęzycznym Główny bohater: Harry Haller, znany też jako Wilk stepowy Główny konflikt: Między człowiekiem a wilkiem Harry czuje się podzielony między dwie sprzeczne połowy. Pół-człowiek, który pragnie i docenia udogodnienia oferowane przez szacowne życie wraz z innymi oraz okrutny półwilk, który gardzi trywialnymi troskami i obawami. Wyobcowany, zdesperowany na granicy samobójstwa – taki jest bohater na początku powieści. Harry poszukuje rozwiązania tego konfliktu i podjęcia na nowo życia. Rozwinięcie akcji: Harry otrzymuje traktat o Wilku stepowym, spotyka Herminę, ma romans z Marią i bierze udział w balu kostiumowym. Punkt kulminacyjny: Podczas podróży w Magicznym Teatrze Pabla, Harry spotyka różne wcielenia samego siebie i zabija Herminę, symbolizującą asymilację jego charakterów do własnej tożsamości. Zakończenie akcji: Rozmowa Harryego z Mozartem. Tematy: Wielość postaci w każdym człowieku; egzystencja, istnienie świata poza czasem; złożona natura śmiechu. Motywy: muzyka, taniec. Symbole: lustra, radio, roślina araukaria. Zapowiedź: przedmowa siostrzeńca, opis przyszłej prośby Heminy wobec Harry'ego. Łódź, 8 maja 2014 rok 4 2. Kontekst Hermann Hesse urodził się w 1877 r. w rejonie Szwarcwaldu w Niemczech. Rodzina Hesse wierzyła w Pietyzm – protestancką religię kładącą nacisk bardziej na rozbudzenie uczuć religijnych poprzez modlitwę, szczere oddanie i działalność charytatywną, niż na dogmat. Różni członkowie rodziny byli misjonarzami w Indiach lub wydawcami religijnymi. Od Hesse oczekiwano, że będzie kontynuował to religijne dziedzictwo. Został wysłany do klasztoru, ale opuścił go po roku. W młodości czytał dużo i postanowił zostać pisarzem. Po latach walki o publikację własnych prac, zyskał uznanie powieścią Peter Comenzind (1904). Hesse staje się zagorzałym pacyfistą. Podczas I Wojny Światowej przeprowadza się do miasta Montagnola, mieszczącego się w włoskojęzycznym kantonie Ticino w Szwajcarii, mieszczącym się blisko granicy z Włochami. Hesse zdobył sławę powieściami Siddhartha(1922), Wilk stepowy(1927), Narcyz i Złotousty(1930). W wszystkich tych utworach opowiada o rozdzieleniu, podziale między światem doznań fizycznych i światem umysłu. Podstawowym czynnikiem mającym wpływ na te powieści był niemiecki romantyzm, późny XIX wieczny estetyzm, indyjska i chińska filozofia religijna. W swoich powieściach Hesse dąży do pogodzenia fizycznych i duchowych elementów głównych bohaterów, których pragnienia wciąż wykraczają poza sferę osoby i wprowadzają w sferę ducha powszechnego. Losy bohaterów Hessego są zazwyczaj nieprzyjemne, niewygodne, ale jego proza nadaje romantyczny charakter ich cierpieniu. Publikacja Wilka stepowego wywołała skandal. Otwarte, szczere rozrachunki ze skorumpowanymi elementami miasta rozczarowały czytelników, którzy byli przyzwyczajeni do bardzo wysoko uduchowionych prac Hessego. Krytycy twierdzili, że powieść jest w zbyt oczywisty sposób wyznaniem, spowiedzią, która wyniknęła z kryzysu życiowego Hessego. Autor napisał powieść po niepowodzeniu swojego pierwszego małżeństwa i rozpadzie krótkiego, drugiego małżeństwa. W rzeczy samej, Hesse, który był nieśmiały i zawsze najlepiej czuł się w domu, zaczął prowadzić hulaszczy tryb życia odwiedzając często bary i dansingi w Zurychu. Spędzał większość swoich dni na pisaniu wierszy, w których użalał się nad sobą. Były one napisane przed, ale opublikowane po wydaniu Wilka Stepowego. Wiersze te przedstawiają boleśnie szczery opis alkoholizmu Hessego, tendencje samobójcze i poczucie fizycznego oraz psychicznego wyobcowania. Stanowią ciekawy element uzupełniający powieść. Przed Łódź, 8 maja 2014 rok 5 końcem 1926 roku Hesse porzucił swój frywolny styl życia i powrócił do swojego samotnego trybu życia na wsi w Szwajcarii. Popularność prac Hessego mocno wahała się w trakcie jego kariery i nadal tak się dzieje. Jego demonstracyjnie pacyfistyczne powieści były oczerniane i zakazane w nazistowskich Niemczech, ale zostały docenione po II Wojnie Światowej. W Ameryce Podbite Pokolenie lat 1950 oraz hipisi lat 1960 entuzjastycznie przyjęli mieszankę Wschodniej filozofii i egzystencjalizmu Hessego. Współcześnie Hesse uznawany jest za jednego z najbardziej wpływowych niemieckich autorów XX w. Jest powszechnie szanowany za syntezę elementów filozofii całego świata. Wysiłki Hessego zaowocowały w 1946 roku literacką Nagrodą Nobla . Zmarł w 1946 roku w Szwajcarii. 3. Postacie Wilk stepowy – samotnik w średnim wieku, który żyje sam jako najemca mieszkania w burżuazyjnym domu. Harry Haller nazywa siebie Wilkiem stepowym, bo czuje się jak samotny wilk na stepie, pozbawiony obsesji i konwencji przynależnym większości ludziom. Harry wierzy, że jest podzielony między dwa ekstrema, skrajne postacie: w połowie człowiek, który podziela idee i interesy ludzkości, w połowie bestię, która uważa te aspiracje za daremne, absurdalne marności. Hermina – urocza, młoda hedonistka i kurtyzana. Przypomina romantyczne stereotypy takie jak postać Madonny- Sofii, szlachetnej dziwki i kochającej siostry. Od momentu, gdy wygląda jak Herman, przyjaciel z dzieciństwa głównego bohatera, skłonni jesteśmy wierzyć, że jest ona, chyba, tylko odbiciem jakiejś części Harry'ego. Maria – kochanka Harryego, o jasnych włosach i niebieskich oczach. Maria jest stworzeniem zmysłowym, utalentowana we wszystkich zawiłych sztukach miłosnych i jest tak samo „żarłoczna” jak hojna. Jej miłość wzbudza ponownie w Harrym nadzieję i witalność. Romans z Marią sprawia, że zaczyna lubić aspekty seksualności, które do tej pory wydawały trywialne i degenerujące. Pablo – Muzyk jazzowy. Gra na saksofonie, jest liderem zespołu. Szalenie popularny wśród obywateli świata przyjemności. Lakoniczny i bezwstydnie „nowoczesny”, na początku inspiruje Wilka stepowego tylko pogardą. Harry nazywa go dzieckiem bez zmartwień. Pablo Łódź, 8 maja 2014 rok 6 jest skrajną przeciwnością głównego bohatera, zastępuje radością to, co Harry ma w swoim rozumie. Mozart – sławny klasyczny kompozytor. Harry, który ma przez całe życie obsesję na punkcie Mozarta, spotyka go w Magicznym Teatrze jako ostatecznego przedstawiciela „nieśmiertelnych”. Ten ekscentryczny, osobisty Mozart jest tak nowoczesny, jak może być człowiek z przeszłości i całkowicie bezceremonialny, i żartobliwy. Edytor/redaktor – siostrzeniec gospodyni Harry'ego. Powieść zaczyna się od fikcyjnej przedmowy edytora, któremu Harry zostawił swoje notatki, wskazując, że może z nimi zrobić co mu się podoba. Redaktor – wprost burżuazyjna indywidualność, żywi szacunek i sympatię do Harry'ego. 4. Fabuła Harry Haller, intelektualista w średnim wieku, wprowadza się do wynajętego mieszkania średniej wielkości przeciętnego miasta, którego nazwy się nie wymienia. Zdesperowany i melancholijny Harry czuje się jakby był wilkiem na stepie lub Wilkiem stepowym, dryfujący i samotny w świecie, który jest dla niego niezrozumiały i nie daje mu radości. Wilk stepowy jest odpowiedzią na ból i złość Harry'ego w momencie, kiedy próbuje przezwyciężyć swoje uczucie bycia w niewłaściwym miejscu oraz rozpaczy z powodu nieużyteczności dla ludzkości. Harryego odpycha produktywny, zorganizowany i sumienny optymizm burżuazji czy klasy średniej. Mimo to jest oczarowany jej urokami. Złapany w pułapkę pomiędzy nawoływania swojego pół-człowieka i pół-wilka, Harry nie jest w stanie całkowicie wyrzec się lub zaakceptować konwencjonalnego sposobu życia. Regularnie myśli o popełnieniu samobójstwa. Pewnej nocy, gdy Harry nieszczęśliwy spaceruje starą dzielnicą miasta, zauważa znak nad drzwiami, którego wcześniej nie widział. Napis głosi: „Magiczny Teatr – Wejście tylko dla wybranych”. Pozostałe litery odbijające się na ulicy układają się w napis „Tylko dla szaleńców”. Harry nie może otworzyć drzwi, ale otrzymuje od mężczyzny reklamującego teatr ulotkę pod tytułem „Traktat o wilku stepowym”. Ulotka ta zawiera opis, który dokładnie oddaje to, jak Harry czuje się jako wilk stepowy. Opowiada o człowieku, który jest w połowie człowiekiem w połowie wilkiem, który gardzi mieszczańskim stylem życia a jednocześnie nie jest w stanie poddać się zupełnie wilczej naturze, poddaniu się zmysłom. Łódź, 8 maja 2014 rok 7 W domu profesora, Harry poważanie obraża swojego byłego kolegę za sposób, w jaki Goethe, słynny niemiecki poeta został sportretowany. Czując, że zerwał wszystkie więzy z ludzkością Harry postanawia tego wieczoru popełnić samobójstwo. Jadnak, spotyka tej nocy uroczą, młodą dziewczynę w knajpie. Daje mu ona sensowe i matczyne rady. Spotykają się ponowie w następnym tygodniu. Ponieważ z wyglądu dziewczyna przypomina Harry'emu przyjaciela z dzieciństwa o imieniu Herman, główny bohater odgaduje, że imię dziewczyny brzmi Hermina. Ma rację. Hermina zaczyna pomagać Harry'emu. Wdzięczy za przełamanie jego izolacji, zgadza się na przestrzeganie i wypełnianie wszystkich rozkazów Herminy. Hermina informuje Harry'ego, że sprawi aby się w niej zakochał, a następnie poprosi go, aby ją zabił. Hermina uczy Harry'ego tańczyć, znajduję mu kochankę Marię i przedstawia mu enigmatycznego, pięknego muzyka jazzowego o imieniu Pablo. Dzięki Heminie i jej przyjaciołom Harry zaczyna zanurzać się w hedonistycznym sposobie życia. Zaczyna doceniać zmysłowy aspekt życia, którego wcześniej unikał ze względu na surowe mieszczańskie wychowanie. Z Herminą i Marią wszystko, począwszy od kupowania drobnych miłosnych prezentów, aż po oddzielanie mięsa kaczki od kości, staje się wyśmienitym romansem. Harry rozkwita i staje się szczęśliwi podczas tych tygodni zmiany. Pomimo szczęścia, odczuwa, że jakaś część niego odrzuca tę transformację. Część ta dalej zmierza ku duchowości i boskości. Kiedy zwierza się Herminie ze swoich uczuć, odkrywa, że doskonale go rozumie. Tak naprawdę, rozumie go lepiej niż on sam siebie samego. Obawy Harry'ego osiągają szczyt podczas balu maskowego, w którym bierze udział. Po wielogodzinnej wyzwalającej zabawie Harry konsumuje swoją miłość z Heminą przez taniec weselny. Gdy bal się kończy Pablo zaprasza oboje do swojego Magicznego Teatru. Pablo wyjaśnia Harry'emu, że celem Teatru jest rozpad osobowości, a cel ten może zostać osiągnięty tylko za pomocą śmiechu. Po środku tej „szkoły humoru” Harry śmieje się do swoich odbić w lustrze, a następnie idzie korytarzem mijając wiele drzwi. Niektóre otwiera i wchodzi do środka. Każde drzwi otwierają nowy surrealistyczny świat. Harry ucieka z jednego świata, gdzie trwa krwawa wojna ludzi z maszynami do świata, gdzie wszystkie kobiety, których kiedykolwiek pragną stają się dla niego dostępne i może cieszyć się nimi do woli. Łódź, 8 maja 2014 rok 8 Rzeczywistość szybko zostaje zapomniana, podczas gdy powieść wciąga nas głębiej w psychikę Wilka stepowego. Harry kończy swoją podróż w pokoju, w którym znajduje splecione w miłosnym uścisku nagie ciała Herminy i Pablo. Wierząc, że nadszedł odpowiedni moment główny bohater postanawia spełnić prośbę Herminy i zabija ją, nożem, który w magiczny sposób pojawił się w jego kieszeni. Zjawia się słynny, klasyczny kompozytor Mozart i mówi Harry'emu, że swoim zbyt poważanym zachowaniem nadużył gościnności Magicznego Teatru. Mozart wyjaśnia Harry'emu, że życie składa się z kompromisów i jest dalekie od idealnych warunków. Zadanie Harry'ego polega na tym, aby zmierzyć się z życiem wykorzystując śmiech. Chociaż nie udało się tego dokonać Harryemu tym razem, zgodnie z prośbą Pablo opuszcza Magiczny Teatr, przekonany, że pewnego dnia mu się uda. 5. Analiza głównych postaci Wilk stepowy (Harry Haller) – Wiek głównego bohatera, zawód, zainteresowania intelektualne oraz niepopularne pacyfistyczne dziennikarstwo jest zgodne z samym Hesse. Tak, jak koncepcja Wilka stepowego jest przydatna Harry'emu do przeprowadzenia własnej analizy, tak Harry jest potrzebny Hesse, jako element fikcyjnej konstrukcji. Główny bohater przypomina bardziej teoretyczną ramkę, niż rzeczywistą i wiarygodną postać. Pojawia się znikąd, zajmuje nienazwaną przestrzeń oraz znika w nicość, kiedy jego obecność przestaje być potrzebna. Bardziej przyziemne aspekty jego egzystencji – podziw dla ulubionego wina, zakłopotanie starzeniem się, fizyczne cierpienia – są realistyczne i ujmujące. Te aspekty zmiękczają, pozornie bezgraniczną rozpacz oraz egocentryzm Harry'ego. Hermina - urocza i hojna Hermina bierze Harry'ego pod swoje skrzydła i uczy go życia, łącząc go z długo ignorowaną częścią zmysłową. Jako hedonistka, młoda kurtyzana, Hermina jest przeciwnością Harry'ego wielu aspektach, ale również bardzo mu bliska. Pojawia się w jego życiu przez magiczny przypadek. Harry udaje się do knajpy „Czarny Orzeł”, gdzie skierował go mężczyzna reklamujący Magiczny Teatr. W rezultacie Hermina jest czymś więcej niż tylko realną postacią. Hesse ujawnia magiczne i surrealistyczne jej aspekty kiedy Harry odkrywa, że przypomina mu ona przyjaciela z dzieciństwa. Dokonuje czegoś niemożliwego, odgaduje, że jej imię jest żeńską formą imienia jego przyjaciela. Ostatnie strony powieści ujawniają, że Hermina jest jedną z części Harry'ego. Kiedy Harry zabija ją, Łódź, 8 maja 2014 rok 9 kurczy się do rozmiarów figurki. Nie wiadomo, czy główny bohater zabija Herminę czy jest to tylko halucynacja. Kończące zdania powieści sugerują, że Hermina była zawsze tylko odbiciem Harry'ego. W momencie kiedy Harry integruje swoją osobowość i wraca do zwykłego życia, Hermina nie jest już dłużej potrzebna. Służy mu jak magiczne lustro, wzywając go i pokazując te części jego samego, na które był ślepy. Kiedy Harry uczy się wiedzieć siebie całego wyraźnie, zabija Herminę. Pablo – odgrywa prawdopodobnie najbardziej znaczącą rolę w zmianach, zachodzących w Harrym. Wskazówka jak ważny jest Pablo pojawiają się od pierwszego momentu. Hermina zapowiada ważność Pabla w swoim skrajnym podziwie dla niego oraz w momencie kiedy twierdzi, że może on grać na każdym instrumencie i mówić wszystkimi językami. Jego ważność podkreśla związanie z muzyką. Rzeczywiście, jest genialnym liderem zespołu, to on nadaje rytm a inni muszą dostosować się do niego. Pomimo prób Harry'ego mających na celu odkrycie wartości Pabla, mamy bardzo mało informacji, aż do ostatnich stron powieści kiedy Pablo wprowadza Harry'ego do Magicznego Teatru. W Magicznym Teatrze pozornie prostolinijny Pablo osiąga swoją apoteozę, ujawniając się jako najbardziej oświecona postać w powieści. W rzeczywistości wcześniejsza krytyka Pablo – że wydaje się być bezproblemowy jak dziecko – okazuje się być wyznacznikiem jego głębokiej mądrości. Mądrość Pabla nie odnosi się do czytania zatęchłych książek i teorii, na które Harry poświęcił pół swojego życia. Raczej mądrość Pabla wynika z doświadczenia i ze świata, który istnieje w jego duszy. Jak Pablo wyjaśnia Harry'emu, najważniejszą rzeczą jest grać muzykę, i robić to dobrze – nie marnować czasu na rozmowy albo teoretyzowanie o muzyce. Pabla zdolność płynnej zmiany saksofonów podczas gry symbolizuje idealną integrację ducha i fizyczności, do której główny bohater dąży. 6. Tematy, motywy, symbole Tematy: Wiele tożsamości – W Wilku stepowym opisana jest tragiczna kondycja głównego bohatera. Jest on rozdarty między dwoma jaźniami: pół-człowiekiem, który pożąda, pragnie szacunku i wygód mieszczańskiego życia oraz pół-wilkiem, który drwi z tych próżnych i absurdalnych pragnień. Pomimo, że Hesse powraca do tej dychotomii podczas całej powieści, Łódź, 8 maja 2014 rok 10 często też odrzuca ten pogląd jak zbyt prosty. Według „Traktatu o wilku stepowym” idea, że Harry zbudowany jest tylko z dwóch części wydaje się użyteczna tylko w teorii, ale jak wszystkie konstrukty teoretyczne nie jest wstanie uchwycić bogactwa i złożoności rzeczywistości. Według traktatu „Harry składa się z stu lub tysiąca jaźni, a nie z dwóch”. Co więcej, jest to prawda dotycząca nie tylko osoby Harry'ego, ale wszystkich ludzi. Idea wielopostaciowości najpełniej wyrażona jest na końcu powieści, w Magicznym Teatrze. Pablo opowiada o Teatrze jako miejscu, w którym dokonuje się rozpad osobowości na wiele jaźni. Za jednymi z dziwnych drzwi, człowiek bardzo podobny do Pabla uczy Harry'ego, że jednostka składa się z niezliczonej ilości jaźni, które mogą być konfigurowane na różne sposoby, tak jak w szachach. Opierając się na wschodniej idei reinkarnacji oraz wędrówce dusz do nieskocznych ciał i na psychoanalitycznej teorii Junga, Hesse wyraża bardzo osobistą hipotezę wielopłaszczyznowej budowy duszy. Istnienie w świecie poza czasem – Podczas najbardziej intensywnej i odkrywczej rozmowy Harryego z Herminą, dzień przed balem maskowym, Hermina podkreśla coś, co nazywa wiecznością. Wieczność istnieje poza granicami czasu. Jest to królestwo wszystkich rzeczy, które się liczą – prace takich geniuszy jak Mozart, siły i wytrzymałości wewnątrz prawdziwych uczuć i czynów oraz nieskazitelnych świętych i cierpiących męczenników. Mowa Herminy zapewnia czyste sformułowanie idei Hessego świata poza czasem. Pozostałe postacie Wilka stepowego odnoszą się do tej idei w bardziej lub mniej bezpośredni sposób. Goethe, na przykład, opowiada o pomyłce, jaką ludzie popełniając przeceniając czas. Rzeczywiście, sam fakt spotkania Harry'ego geniuszy z przeszłości wskazuje, że kontynuują swoją egzystencję w jakimś królestwie wolnym od mechanizmów czasu. Bardziej subtelnie, idea istnienia poza czasem pojawia się jako uczucie, które odczuwa Harry za każdym razem gdy postępuje właściwie. Na przykład, pochłonięty zbiorowym tańcem na balu, Harry mówi, że „zgubił poczucie czasu”. Od momentu kiedy Wilk stepowy zaczyna być tekstem edukacyjnym, Hesse rozwija ideę świata poza, w parze z inną, główną ideą powieści. Śmiech z „nieśmiertelnych” to jedyna droga do świata wieczności. Podobnie nieumiejętność rozpoznania wielu jaźni w jednostce może być związana z niedostateczną świadomością ponadczasowości. Rzeczywiście, kiedy Harry spogląda w gigantyczne lustro w Magicznym Teatrze, widzi dziesiątki Harrych wszystkich rozmiarów, skłonności, temperamentów. Łódź, 8 maja 2014 rok 11 Złożona natura śmiechu – Wilk stepowy opowiada o dramacie skonfliktowanych i zdesperowanych indywidualności, szukających rozwiązania swoich wewnętrznych trudności, tak, aby mogły na zawsze cieszyć się życiem. Powieść oferuje proste rozwiązanie tego problemu: śmiech. Każde źródło mądrości w opowieści – Traktat o wilku stepowym; Goethe; Hermina; Pablo oraz Mozart – doradzają Harry'emu, że śmiech jest najlepszym podejściem do życia. Śmiech brzmi chłodno i pięknie we wszystkich najważniejszych i najbardziej przełomowych momentach powieści. Historia kończy się decyzją Harry'ego, aby nauczyć się śmiać. Pojęcie śmiechu u Hesse jest złożone. Nie jest to ani ucieczka od życia w przyjemności i rozrywki, ani postrzeganie ciemnej strony życia przez sztuczne różowe światło. Śmiech przebija się przez traumy egzystencji jednocześnie przekraczając je i zastępując. Chociaż Harry słusznie uważa, że ludzka egzystencja wypełniona jest grozą, właściwą odpowiedzią na tą wiedzę nie jest destrukcja własnego życia wyrażająca się w obsesji dopatrywania się wszędzie niepowodzenia. Zamiast tego jednostka musi walczyć i jednocześnie śmiać się z bałaganu panującego na świecie. Motywy: Muzyka – Od początku utworu wiemy, że Harry bardzo lubi muzykę, pierwsze wzmianki pojawiają się w przedmowie. Największym i najwcześniejszym dolem Harry'ego jest Mozart. Jedną z największych frustracji głównego bohatera, jeśli chodzi o współczesne czasy, są gramofon i radio. Nie lubi tych urządzeń, ponieważ sądzi, że kalają one muzykę sakralną. Dla Harry'ego muzyka płynie w perfekcyjnej, transcendentalnej sferze duchowej powyżej świata przyziemnych realiów. Ta wysoka ocena muzyki przypomina niemiecką, romantyczną, estetyczną teorię, w której muzyka była ceniona przede wszystkim za to, że pośród sztuk nie próbowała przedstawić czegoś innego, tak jak sztuki wizualne czy dramatyczne. Absolutnie czysta, oderwana od konieczności wyobrażania sobie czy opisywania fizycznej rzeczy, muzyka zdaje się należeć do boskiego świata ponad tym widzialnym. Taniec – Motyw tańca funkcjonuje obok motywu muzyki. Jeżeli muzyka daje poczucie nieśmiertelnego, wzniosłego świata, taniec sugeruje, dostosowanie ziemskich Łódź, 8 maja 2014 rok 12 czynów, działań do boskich rytmów. Hermina uczy Harry'ego tańczyć i jednocześnie w tym samym czasie, uczy go jak połączyć życie duchowe i fizyczne. Fakt, że Pablo jest genialnym liderem zespołu, kieruje piosenkami i wybiera je spośród wielu tańców, odzwierciedla jego dar łączenia ze sobą dwóch swoich części – zmysłowej i duchowej – w harmonii. Reprezentacja – Wilk stepowy jest pełen różnego rodzaju reprezentacji. Powieść zawiera wiele różnych narracyjnych reprezentacji Harry'ego, od przedmowy bratanka gospodyni głównego bohatera, przez zapiski samego Harry'ego, „Traktat o Wilku stepowym”, aż po wiersze stworzonych przez głównego bohatera w trakcie trwania powieści. Każda z tych narracji posiada swoją własną ograniczoną część prawdy. Żadna nie zawiera całej prawdy o Harrym, ale każda wyjaśnia jakiś aspekt jego charakteru. Główny bohater zauważa to czytając traktat i tworząc własne wiersze. Pokazując w ten sposób reprezentacje, Hesse podkreśla twierdzenie, że jednostka nie jest prostym urządzeniem ale skomplikowanym, bogatym w tysiące dusz. Niektóre z reprezentacji są prawdziwe ale niekompletne, wiele jest niewystarczających. Najbardziej charakterystyczną z nich jest portret Goethe'go, który wyzwala obłudny zapał Harry'ego. Jak wskazuje Hermina, w swoim wybuchu, główny bohater popełnia ten sam błąd, o który oskarżył żonę profesora. Jeżeli nikt nie wie jak naprawdę wyglądał Goethe, cenione wyobrażenie siebie jest, tak samo subiektywne i samolubne, jak wyobrażenie poety. Krytyka Herminy pokazuje, że reprezentacje są interpretacjami, każda z innej perspektywy. Każda reprezentacja, czasem odnosi sukces na swój własny sposób, ale też jest nieuchronnie ograniczona. Symbole: Lustra – W powieści główne zainteresowanie skierowane jest na odkrywanie samego siebie oraz swoich wielu postaci a lustra zajmują centralne, symboliczne miejsce. Podróż w Magicznym Teatrze jest jednym długim spojrzeniem w halucynacje lutra w domu śmiechu. Nawet „Traktat o wilku stepowym” może być postrzegany jako lustro zbudowane ze słów, jedyne, które specjalnie udziela odpowiedzi Harry'emu. Spośród innych subtelnych luster w powieści, Hermina jest tym najważniejszym. Rozpoznaje swoją funkcję polegającą na odzwierciedlaniu, oświadcza, że stanowi bardzo potrzebne Harry'emu odbicie jego samego. Łódź, 8 maja 2014 rok 13 Później Harry sam zauważa, że przyglądanie się Harmanie, jest jak przeglądanie się w lustrze. Tak jak Hermina odzwierciedla Harry'ego, tak i ona czerpie od niego pewne jego aspekty, na które był wcześniej ślepy. Wyrażając uczucia, ukryte we wnętrzu Harry'ego, Hermina ujawnia obydwa elementy, ekspresję emocji i realizację ich w życiu Harry'ego. Radio – Stosunek Harry'ego do radia – wcielenia nikczemności współczesnego życia – jest pełen nieufności, wstrętu i przeczucia, że jest to coś złego. Harry nie ufa wypaczonej muzyce z radia i czuje się zniesmaczony faktem, że większość populacji toleruje i nie zauważa takiego pohańbienia. Negatywne uczucia nie pozwalają głównemu bohaterowi dostrzec jakichkolwiek pozytywnych stron radia, jak to widzimy w jego rozmowie z gospodynią podczas herbaty. Po zwróceniu uwagi na niektóre interesujące, filozoficzne implikacje dotyczące radia, Harry szybko angażuje się w pełną gniewu polemikę. Roślina, araukaria – Harry widzi roślinę w holu domu, w którym wynajmuje mieszkanie. Jest ona dla niego symbolem mieszczańskiego porządku i umiarkowania. Wszystko dookoła rośliny jest nieskazitelnie czyste i oczywiście otoczone opieką, świadczy o rutynie i rytmie mieszczańskiego życia. Główny bohater tęskni za takim życiem, ale czuje się z niego wykluczony. Roślina jest zarówno latarnią morską zagubionego świata i symbolem ograniczonego, krótkowzrocznego mieszczaństwa, którym Harry gardzi. 7. Wyjaśnienie ważnych cytatów I „Chodził na dwóch nogach, nosił ubranie i był człowiekiem, ale naprawdę był to wilk stepowy. Nabył sporo wiedzy, jakiej mogą nabyć ludzie z dobrą głową i był wcale mądrym człowiekiem. Nie nauczył się jednak zadowolenia z samego siebie i ze swojego życia. Tego nie potrafił, był człowiekiem niezadowolonym, a pochodziło to prawdopodobnie stąd, że w głębi serca zawsze wiedział (lub zdawało mu się, że wie), iż właściwie nie jest człowiekiem, lecz wilkiem ze stepu.” Są to zdania otwierające „Traktat o wilku stepowym”, broszurę opisującą dokładnie psychologiczną kondycję człowieka, Harry'ego Hallera, który kryje w sobie dwie dusze. Jedna dusza to zwykły człowiek zainteresowany zwykłymi aspektami ludzkiego życia. Druga – prawdziwsza, głębsze ja – jest dzikim, okrutnym wilkiem stepowym. Do tego miejsca w Łódź, 8 maja 2014 rok 14 Wilku stepowym, udręczony pół-człowiek, pół-wilk został scharakteryzowany z dwóch różnych punktów widzenia: własnych notatek Harry'ego i przedmowy bratanka gospodyni. Te nieprawdopodobnie dokładne wersy potwierdzają centralny konflikt głównego bohatera, jednocześnie są pierwszą wskazówką, że powieść nie jest realna. Ponadto, wprowadzając kolejną perspektywę, z której możemy zobaczyć Harry'ego, „Traktat o wilku stepowym” ukazuje na poziomie formalnym wielość ja, które istnieją w pojedynczym człowieku, opisywanym w „Traktacie”. Dla utworu Wilk stepowy, zawierającego złożoną teoretycznie treść, technika „Traktatu” jest bardzo skutecznym rozwiązaniem. Umożliwia ono Hesse wyłożenie swoich poglądów na temat duszy w prosty, dydaktyczny sposób. II „ - Boże drogi, jakiś ty sztywny! Idźże po prostu przed siebie, jak gdybyś spacerował! Wysiłek wcale nie jest potrzebny. Mam wrażenie, że nawet zrobiło Ci się gorąco. No, wypocznijmy sobie z pięć minut! Widzisz, taniec, jeśli się go umie, jest tak prosty, jak myślenie. A nauczyć można się go znacznie łatwiej. Teraz będziesz daleko mniej niecierpliwił tym, że ludzie nie chcą przyzwyczaić do myślenia, lecz wolą pana Hallera nazywać zdrajcą ojczyzny i spokojnie czekać na drugą wojnę.” Hermina wypowiada te słowa do Harry'ego podczas ich pierwszej lekcji tańca. Główny bohater nigdy nie podjął wysiłku, aby nauczyć się tańczyć i jest całkowitym nowicjuszem, podczas gdy Hermina jest bywalcem restauracji i nocnych klubów, jest dobrze zorientowana we wszystkich najnowszych krokach. Po przez taniec Harry dostosowuje swoje fizyczne działania do natchnienia duchowego, które symbolizuje muzyka. Przez całe życie główny bohater koncentrował się na życiu umysłowym, rażąco zaniedbując swoje ciało. Nawiązując do przed chwilą zakończonej rozmowy, w której Harry skarżył się na ludzi, którzy nie zadają sobie trudu aby myśleć, Hemina oskarża głównego bohatera, że jest tak samo leniwy i uparty jak ludzie, którymi gardzi. W ciągu całej powieści, Hermina sukcesywnie motywuje głównego bohatera, aby odnalazł i cieszył się doświadczaniem swojej zmysłowej części. W rzeczywistości Hermina może być postrzegana Łódź, 8 maja 2014 rok 15 jako odbicie zapomnianej, zaprzeczonej części Hallera. Kiedy Harry w pełni integruje swoje dwie części zmysłową i duchową, nie jest mu ona dłużej potrzebna i... zabija ją. III „Podczas tej balowej nocy moim udziałem stało się przeżycie, jakiego nie znałem w ciągu pięćdziesięciu lat, choć zna je każdy podlotek i każdy student: przygoda zabawy, upojenie wspólną uciechą, tajemnica zatracenia się jednostki w tłumie, unio mystica radości.” Ten fragment dotyczy klimatu na balu maskowym, gdzie Hermina i Harry tańczą z wieloma partnerami i w pełni rozkoszują się dziką ucztą. Doświadczenie głównego bohatera mieszania się ze społecznością i rozpuszczania jego osobowości w zbiorowości uczestników balu stanowi kulminację wszystkiego, czego chcieli go nauczyć Hermina i pozostali bohaterowie. Harry przyswaja sobie treść kluczowych lekcji o wielopłaszczyznowej naturze duszy przez doświadczenia cielesne i nowoczesne rozrywki, którymi główny bohater gardził do tej pory. Co więcej, ta prawda i ta droga rozwoju nie jest przypisana wyłącznie do Harry'ego. Te właściwości i potencjał mają ludzie w ogóle. Rzeczywiście, kiedy Harry orientuje się, że jego triumf jest zwykły, „zna je każdy podlotek i student”, przełamuje swoje egoistyczne przekonanie, że jest wyjątkowo uzdolniony i naznaczony. IV „Raz jeszcze spojrzałem w lustro. Byłem obłąkany. W wysokim lustrze nie było żadnego wilka mielącego jęzorem. W lustrze stałem ja, Harry , o szarej twarzy, pozbawiony wszelkich uciech, znużony wszystkimi występkami, wstrętnie blady, ale - jakiekolwiek by było – człowiek, zawsze ktoś, z kim można było pogadać. - Harry – powiedziałem - co tu robisz? - Nic – odpowiedział ten w lustrze – czekam tylko. Czekam na śmierć. - A gdzie jest śmierć? - zapytałem. - Już idzie – odpowiedział tamten.” Ta część nastrojowego epizodu na zakończenie powieści, w Magicznym Teatrze Pabla, porusza wiele tematów i motywów z wcześniejszych fragmentów powieści. Odnosi się on do Łódź, 8 maja 2014 rok 16 koncepcji luster z pół-niezależnymi odbiciami, skłonności Harry'ego do śmierci, Mozarta i nieziemskiej muzyki i przebywania poza czasem nieśmiertelnych geniuszów. Wreszcie fragment nawiązuje do podziału między wilkiem i człowiekiem wewnątrz Harry'ego. Odnosi się do idei występku i szaleństwa. Na poziomie formalnym, fragment ten jest przykładem najbardziej pamiętnych technik Hesse użytych w Wilku stepowym: niesamowity, surrealistyczny, fantastyczny świat, który służy jako widzialna manifestacja, halucynacje współzależne z wewnętrznymi przeżyciami głównego bohatera. V „Zrozumiałem wszystko, zrozumiałem Pabla, Mozarta, gdzieś za plecami słyszałem jego straszliwy śmiech, wiedziałem, że w mojej kieszeni są setki tysięcy układów gry życiowej, wstrząśnięty przeczuwałem jej sens, byłem zdecydowany rozpocząć ją raz jeszcze, raz jeszcze zakosztować jej męki, raz jeszcze wzdrygnąć się przed jej bezsensem, raz jeszcze i wiele razy przejść piekło mojej duszy. Kiedyś będę lepiej grał w tę grę z figurkami. Kiedyś nauczę się śmiać. Czekał na mnie Pablo. Czekał na mnie Mozart.” Są to końcowe zdania powieści. Pablo właśnie spakował swój Magiczny Teatr wraz z Herminą, która skurczyła się do rozmiaru figurki. Powiedział również Harry'emu, że chociaż nie udało mu się tym razem, niewątpliwie poradzić sobie lepiej przy kolejnej wizycie. Główny bohater natychmiast pojmuje znaczenie Magicznego Teatru Pablo, śmiechu, wielu aspektów jego osobowości. Czy my, czytelnicy „rozumiemy wszystko”, to inna sprawa. Nagłe zakończenie powieści pozostawia nas z poczuciem frustracji i niepewności. Główny bohater deklaruje, że rozumie, ale jego zrozumienie nie pomoże czytelnikowi. Pablo został wyniesiony do rangi mędrca. Nowo odkryta część Harry'ego szanuje Pablo i przyjmuje jego twierdzenie, że śmiech jest kluczem do życia i wiedzy. Możemy zastanowić się, co Harry zyskał od początku powieści. Wydaje się, że zyskał zrozumienie, odnowionego ducha i narzędzia takie jak śmiech, które pozwalają podjąć wyzwanie życia. Łódź, 8 maja 2014 rok 17 8. Inspiracja Freudem – słynne przypadki Przypadek Anny O. – Berta Pappenhein. Przypadek histerii leczony przez dr. Breuera, a przez Freuda wykorzystany do stworzenia psychoanalizy. Dr. Breuer zajmował się Anną O. od grudnia 1880 roku przez 1,5 roku. W listopadzie 1882 r. po raz pierwszy opowiedział Freudowi o Bercie. Gdy zachorowała, miała 21 lat. Inteligentna, młoda, czarująca, niezwykle wykształcona Żydówka. Od momentu ukończenia szkoły wiodła nudne życie w domu rodzinnym. Ucieczki szukała w snach na jawie, nazywała je swoim prywatnym teatrem. Wystąpienie histerii przyspieszyła śmiertelna choroba ojca, z którym Anna O. była mocno związana. Jednym z objawów histerii było „gubienie czasu”. Dodatkowo pojawiły się u Anny O. dwie odrębne osobowości, bardzo odległe od siebie. Człowiek od wilków – Siergiej Pankiejew, bogaty, młody i przystojny rosyjski arystokrata. Gdy zgłosił się do Freuda miał 23 lata. Stan jego pogorszył się w wieku 17 lat gdy zaraził się rzeżączką. Przybył do Freuda z powodu nerwicy i natręctw. W dzieciństwie cierpiał na lęk przed zwierzętami. Elementem kluczowym analizy u Freuda był sen o wilkach. Śniło mu się, że była noc, on leżał w łóżku, które stało naprzeciwko okna. Nagle okno otworzyło się a przerażony chłopczyk zobaczył sześć lub siedem wilków siedzących na gałęziach wielkiego drzewa orzechowego. Były białe i przypominały lisy albo owczarki, miały bowiem duże lisie ogony i uszy sterczące jak u psów. Interpretacja snu dokonana przez Freuda: jako 1,5 roczne dziecko pacjent musiał widzieć swoich rodziców podczas stosunku. Odbyli oni ten stosunek przynajmniej trzy raz pod rząd a jedna ze scen widzianych przez chłopca miała dotyczyć momentu kiedy zobaczył narządy płciowe obydwojga rodziców. Według Freuda to doświadczenie miało tak urazowy wpływ na Człowieka od wilków. 9. Wybrane wiersze Hermana Hesse Wyznanie O, gdzie doszukać mi się dzisiaj druha? — Łańcuchy błędne żurawi na chmurach, rozbitki w czółnach, stada bez pastucha, noc, nieprzespany sen, czarna wichura. Za mną, przy drodze, w zmierzchach toną Łódź, 8 maja 2014 rok 18 ruiny świątyń, wirydarze zdziczałe, poza mgieł osłoną, niedokochanych kobiet twarze i fale, gdzie stąpałem, blady. Zatarte liżą martwe ślady, i nie wie nikt, co tam spoczywa: diademy władców, z lauru wieńce, bluszcze, lub lira, lub pokrzywa? Tak drzemią w melodyjnej męce i leją blaski w zgasłe noce, gdy nagle dłoń ma drga w pomroce i ryją w gruzach żywe ręce. O, celu!wyszczerbiłem dłuto, wróg minął moją studnię strutą, i wzdycha dusza, szczęścia chciwa. Wiersz o starości Że coraz częściej z cichym żalem Przez pól zielonych idę runo I gdzieś w powietrzne patrzę dale, Jak jasne chmurki bystro płyną — Że się w ogrodzie zatrzymuję, Gdzie pośpiech dzieci w zieleń żenie, I długo w ciszy oczekuję Na uśmiech i na pozdrowienie — I że nikomu nie zazdroszczę Sławy, orderów ni nastroju, I taki spokój w sobie goszczę — Czy to już jesień? czy śmierć to już? Łódź, 8 maja 2014 rok 19 We mgle We mgle się wszystko nurza, samotność domów i bram. Drzewo nie widzi wzgórza, każdy jest sam. Pełen przyjaciół był świat, światło sprzyjało życiu. Teraz, gdy spada mgła, wszystko zanika w ukryciu. Zaprawdę nie wie nic, kto nie przebywał w mrokach, kto ócz nie widzi i lic — powszędy ciemność głęboka. Dziwnie we mgle wędrować, życie kołacze u bram. Człowiek prze ludźmi się chowa, każdy jest sam. Na śmierć małego dziecka Już nie ma ciebie, moje dziecię, smak życia został ci nieznany. A my więzieni w naszym świecie w starości długiej usychamy. Króciutki oddech, wzrok się mruży, tak krótko byłeś pośród ludzi. Dużo zaznałeś i niedużo i już się nigdy nie obudzisz. Może w tym tchnieniu i spojrzeniu zbiegły się wszystkie świata strony i życie całe w objawieniu, któreś opuścił przerażony. Może, gdy życie nasze w męce Łódź, 8 maja 2014 rok 20 dogasać zacznie dnia pewnego, pojmiemy jedno: że nie więcej nasz świat się różnił od twojego. Mojej matce Tak wiele chciałbym rzec ci dziś — Za długo byłem w obcym świecie — Lecz zawsze mnie jedyna tyś Najlepiej rozumiała przecie. I oto, gdy mój pierwszy dar, Od dawna tobie przeznaczony, Trzymam w swych rękach pełnych skarg — Kurhan okrywa cię zielony. A jednak, jak w czytania czas Ból mój ucicha — ja to czuję, Gdyż niewymierna dobroć twa Ze wszystkich stron mnie obejmuje. Łódź, 8 maja 2014 rok 21 10. Porównanie trzech książek Hermana Hesse – motywy wspólne Motyw Wilk stepowy Gra szklanych Siddhartha paciorków 1 Życie głównego bohatera, jest głównym X X X X X - X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 14 Samotność, człowiek jest sam ze sobą X X X 15 Samobójstwo X X X 16 Śmiech i jego funkcja X X X 17 Surrealizm X X X tematem powieści, biografia 2 Opowiadanie o głównym bohaterze z pozostawionych notatek, listów, świadków wydarzeń 3 Główny bohater pisze wiersze, są one przytoczone w tekście, są ważnym elementem 4 Budowanie tożsamości bohatera 5 Biegunowość, polaryzacja, konflikt między dwoma sprzecznymi częściami 6 Wielopostaciowość; wiele wcieleń, tożsamości głównego bohatera 7 Nacjonalizm 8 Pragnienie aby żyć tzw. „ zwykłym życiem” 9 Główny bohater jest ponadprzeciętny, wybitny, uczony 10 Kultura, filozofia i religia Wschodu: Indii, Chin 11 Mantrowanie przekazu, celowe powtarzanie tych samych treści przynajmniej dwa razy 12 Układ: przynajmniej dwie wyraźnie wyodrębnione części 13 Przebudzenie bohatera, odkrywanie samego siebie Łódź, 8 maja 2014 rok 22 11. Mistrz i kopia mistrza – Tomasz Mann i Hermann Hesse St. Moritz 1932r. - Tomasz Mann, Katia Mann, Ninon Hesse, Hermann Hesse „Szwajcarskiemu krytykowi literackiemu Ottonowi Baslerowi (1902 – 1984) zawdzięczamy charakterystyczną anegdotę. Otóż był z oboma pisarzami na tyle zaprzyjaźniony, że odwiedzali do nawet w jego domu w Argowii. Gdy 6 lipca 1950 r. Tomasz Mann stanął u jego drzwi, Basler powitał go cytatem z Schillera: Oto gość dostojny i drogi, lepszy odeń progu tego jeszcze nie przestąpił. Tomasz Mann zdumiał się, cofną nogę ze stopnia i zareplikował przewrotnie: Ależ, drogi mój przyjacielu, czy niedawno nie był u pana Hermann Hesse?. Owszem – odparł Basler – ale wszedł do domu z drugiej strony. Ach tak – rzekł Tomasz Mann i raźnym krokiem przestąpił próg.” str.5 Łódź, 8 maja 2014 rok 23 „ Recepcja Tomasza Manna i młodszego odeń o dwa lata Hermanna Hessego ma tedy – jeśli chodzi o światową ocenę – elementy wspólne, jakkolwiek między czytelnikami jednego i drugiego zachodzą znamienne różnice. Hessego czytają przede wszystkim osoby w przedziale wiekowym pd lat czternastu do lat trzydziestu pięciu, z wyższym wykształceniem lub bez, potem znów ludzie starci, mający życie zawodowe i związane z nim przymusy adaptacyjne za sobą. Po książki Tomasza Manna sięga przede wszystkim młodzież akademicka oraz osoby czynne zawodowo i dbałe o karierę z różnych grup wiekowych. „ str. 6, 7 „Hesse natomiast pozostawił dzieło krytyczne w postaci około trzech tysięcy recenzji, w których od przełomu wieku aż po lata pięćdziesiąte komentował niemieckie publikacje, towarzyszył jej i inspirował ją tak, że nawet nieprzekupny Kurt Tucholsky na łamach Die Weltbühne zmuszony był stwierdzić: Krytyki Hessego nie mają w Niemczech sobie równych. Z każdej można się czegoś nauczyć, wręcz bardzo wiele.” Sam Hesse nigdy nie złożył tej kolosalnej panoramy pedagogicznej w formie książki – gdy zostanie w całości opublikowana, zajmie pięć tomów o łącznej objętości czterech tysięcy stron.” str. 8 „ To on wykonał pierwszy ruch w pełnej napięcia grze koleżeńskiej: w 1903 roku, rekomendując zbiór nowel Tomasza Manna pt. Tristan.” str.12 „ W każdym razie w cztery miesiące później na początku kwietnia 1904 r., poznali się osobiście, w monachijskim hotelu, dokąd zaprosił ich wspólny wydawca, Samuel Fischer, zaprosił dwóch nowych i budzących nadzieje autorów.” str. 13 „ Autoterapią dla Hessego był Demian, napisany w 1917 r., opublikowany w dwa lata później pod pseudonimem, co znamienne – pod tym samym pseudonimem, którym w czasie wojny opatrywał apele polityczne: Emil Sinclar. Łódź, 8 maja 2014 rok 24 Tomasz Mann należał do pierwszych czytelników tej książki i pod datą 29 maja 1919 r. zanotował w dzienniku: Czytałem dalej opowiadanie Sinclaira, z najwyższym uznaniem, a tez niepokojem, bo bo element psychoanalityczny wydaje się tu użyty w wymiarze bardziej duchowym i znaczącym niż w Czarodziejskiej Górze, ale miejscami w zadziwiająco podobny sposób.” str. 19, 20 „ Ciesze się, że mogę poprzedzić to pierwsze amerykańskie wydanie Demiana, płomiennego poematu prozą, płodu jego męskich lat, wyrazami sympatii i gorącej rekomendacji. Niewielka to książeczka; ale książki drobnej objętości odznaczają się nierzadko największą dynamiką – dość pomyśleć o Werterze, którego Demian przypomina pod względem oddziaływania w Niemczech.” str. 197 Facsimile listu, z typowym dla Hessego własnoręcznie malowanym obrazkiem akwarelowym w nagłówku „ Już w 1930 r., wkrótce po tym, jak sam dostał Nagrodę Nobla i zyskał prawo do zgłaszania własnych kandydatów do tego wyróżnienia, zaproponował Hessego, jak pisał, najbliższego i najdroższego mu spośród współczesnych pisarzy, ze względu na powieść Narcyz i Złotousty. Łódź, 8 maja 2014 rok 25 Powtórzył tę rekomendację w 1933 r. w liście do Fredrika Bööka: Już przed laty oddałem swój głos na Hermanna Hessego, autora Wilka stepowego i w 1934 r.: Ten wybór uhonorowałby Szwajcarię wespół z dawniejszymi, prawdziwymi, czystymi, duchowymi, wiecznymi Niemcami! Świat umiałby to zrozumieć, ale te Niemcy, które dziś milczą i cierpią, podziękowałyby Panu z całego serca. Musiał jednak te propozycję jeszcze wielokrotnie ponawiać, aż w 1946 r. Sztokholm ją zaakceptował.” str. 26 „Dostałem wczoraj dobrą wiadomość z Ameryki! A mianowicie, że Złotousty będzie prawdopodobnie wydany przez Book of the Month-Club, któremu usilnie tę powieść polecałem. Jeśli się potwierdzi, będzie Pan mógł sprawić ładny prezent Pani Ninon. Serdecznie Tomasz Mann” str. 48 „ Samuel Fisher zmarł w październiku 1934 r., a niedługo przed śmiercią na swych następców wyznaczył Gottfrieda Bermanna Fischera, swego zięcia, i Petera Suhrkampa. Berman Fischer, choć jako Żyd był w Niemczech niepożądany, próbował tak długo jak się dało, utrzymać placówkę w Berlinie, aż wreszcie musiał ustąpić wobec presji stosunków politycznych i razem z rodziną opuścił nazistowskie Niemcy. Graniczy z cudem, że jeszcze w 1936 r. zdołał emigrować i oprócz finansowego odszkodowania (w wysokości 200 tys. marek Rzeszy) mógł zabrać do Wiednia, gdzie najpierw założył emigracyjne wydawnictwo, kompletne zasoby książek ( 780 tys. woluminów) politycznie źle widzianych autorów (do których wówczas zaliczał się również Tomasz Mann). Zawdzięczał to zręcznym pertraktacjom Petera Suhrkampa z Izbą Piśmiennictwa Rzeszy, która jednak wyraziła zgodę na wywóz niepożądanej części wydawnictwa tylko pod tym fatalnym warunkiem, że twórczość aryjskiego pisarza Hermanna Hessego, chętnego do współpracy z wydawnictwem emigracyjnym, pozostanie przy macierzystej firmie berlińskiej. W liście z 7 marca 1936 r. Mann pisał do Hessego: O Panna randze świadczy przecież to, że za nic nie chcą wypuścić Pańskich dotychczasowych dzieł. Muszą zostać w kraju nadal być kupowane! Moje mogą sobie iść precz, i pytanie tylko, czy będzie się je stąd sprowadzać.” Łódź, 8 maja 2014 rok str. 27, 28 26 „ Tomasz Mann znał wprawdzie obszerne fragmenty książki, ale uczuł szczególny niepokój, gdy w marcu 1944 r. dotarły do jego rąk oba tomy Gry. Od roku zajęty był wówczas pracą nad Doktorem Faustusem. W dzienniku odnotował swoją pierwszą reakcję: Cokolwiek przerażony. Ta sama idea sfingowanej biografii. Przypomnienie, że człowiek nie jest sam na świecie, zawsze niemiłe.” str. 29 „ Wreszcie, w październiku 1947r. , cztery lata po publikacji Gry szklanych paciorków, ukazał się Doktor Faustus, a na egzemplarzu posłanym koledze autor wpisał dedykację: Hermannowi Hessemu – tę grę czarnymi paciorkami ofiarowuje z przyjaźnią Tomasz Mann.” str. 30 „ Pokrewieństwa biją w oczy: między Wilkiem Stepowym a Adrianem Leverkühnem, między Józefem biblijnym a Józefem kastalskim. Zaskakujące odpowiedniości zachodzą zwłaszcza między koncepcją Gry szklanych paciorków a koncepcją Doktora Faustusa; oba działa symetrycznie transponują te same doświadczenia współczesności. Pouczające w tej mierze jest pierwsze wrażenie Manna po otrzymaniu Gry szklanych paciorków. 8 kwietnia 1945 r. pisze do Hessego: Wśród uczuć jakie, towarzyszyły mi przy lekturze tego dzieła, było też zaskoczenie, a to bliskością i pokrewieństwem, które nie po raz pierwszy mnie uderza, ale tym razem jest szczególnie wyraziste i określone. Czy to nie osobliwe, że od dawna, odkąd zakończył się mój <<okres orientalny>>, pracują nad powieścią […], która również ma postać biografii i również dotyczy muzyki? […] Nie można sobie wyobrazić utworów bardziej różnych, a mimo to podobieństwo jest uderzające – jak to bywa między braćmi.” str.249 Łódź, 8 maja 2014 rok 27 12. Bibliografia 1. SparkNotes Editors. “SparkNote on Steppenwolf.” SparkNotes LLC. 2003. http://www.sparknotes.com/lit/steppenwolf/ (accessed April 9, 2014). 2. H. Hesse, Wilk stepowy, Kraków, Kolekcja Gazety Wyborczej, 2005 3. H. Hesse, Gra szklanych paciorków, EU, TMM Polska/ Planeta Marketing, 2007 4. H. Hesse, Siddhartha – poemat indyjski, Warszawa, PIW, 2000 5. H. Hesse, Wiersze, Kraków, Wydawnictwo Miniatura, 1994 6. P. Gay, Freud – życie na miarę epoki, Poznań, Wydawnictwo Zysk i S-ka, 2003 7. M. Łukasiewicz, Hermann Hesse – Tomasz Mann korespondencja,Warszawa, PIW, 2006 Łódź, 8 maja 2014 rok 28
