docTerytoria misyjne w świetle Kongregacji Ewangelizowania Narodów
download 
Reklamacja Transkrypt
Terytoria misyjne w świetle Kongregacji Ewangelizowania Narodów
Terytoria misyjne w świetle Kongregacji Ewangelizowania Narodów w 390. rocznicę jej powstania (1622-2012) Ks. Franciszek Jabłoński Terytoria misyjne w świetle Kongregacji Ewangelizowania Narodów w 390. rocznicę jej powstania (1622-2012) Warszawa 2012 © Franciszek Jabłoński, 2012 © Kongregacja Ewangelizowania Narodów, 2012 © Missio-Polonia (Wydawnictwo Papieskich Dzieł Misyjnych w Polsce), 2012 Mapki zostały wykonane według Guida delle Missioni Cattoliche 2005. Pozwolenia na wykorzystanie mapek oraz informacji zawartych w Guida udzieliła Kongregacja Ewangelizowania Narodów (list z dnia 12 listopada 2010 r. Prot. 4367/10). Recenzenci: prof. dr hab. Władysław Kowalak SVD prof. UKSW, dr hab. Jarosław Różański OMI Konsultacja prawna: ks. dr Piotr Lewandowski Projekt okładki: Ewa Polaszewska ([email protected]) Skład: Tomasz Brończyk ([email protected]) Korekta: Joanna Pękała ([email protected]) ISNN 1896-5393 ISBN 978-83-61859-60-4 Wydawnictwo Missio-Polonia Skwer Ks. Kard. Stefana Wyszyńskiego 9 01-015 Warszawa tel. (22) 838-29-44 faks: (22) 838-00-08 e-mail: [email protected] Spis treści Wykaz skrótów ................................................................................................ 9 Słowo Metropolity w Astanie Księdza Arcybiskupa Tomasza Pety ........................11 Wprowadzenie................................................................................................13 Rozdział I. Lud Boży.........................................................................................17 1. Wierni chrześcijanie ..............................................................................................17 1.1. Wierni chrześcijanie Kościoła zachodniego i Kościołów wschodnich....................................19 2. Hierarchiczny ustrój Kościoła katolickiego...............................................................21 2.1. Biskup Rzymu i Kolegium Biskupów....................................................................................21 2.2. Synod Biskupów .................................................................................................................22 2.3. Kolegium Kardynałów ........................................................................................................23 2.4. Kuria Rzymska.....................................................................................................................24 2.4.1. Sekretariat Stanu....................................................................................................24 2.4.2. Kongregacje (dziesięć)............................................................................................25 2.4.3.Trybunały................................................................................................................29 2.4.4. Papieskie Rady (trzynaście).....................................................................................30 2.4.4.1. Papieska Rada Krzewienia Nowej Ewangelizacji.........................................30 2.4.5. Urzędy spełniające funkcje służebne względem innych organów Kurii....................31 2.4.6. Legaci papiescy ......................................................................................................31 2.5. Konferencje Episkopatów i inne formy współpracy biskupów .............................................32 2.5.1. Rada Katolickich Patriarchów Wschodu (CPCO)........................................................34 2.5.2. Rada Konferencji Episkopatów Europy (CCEE)..........................................................34 2.5.3. Komisja Episkopatów Wspólnoty Europejskiej (COMECE).........................................35 2.5.4. Rada Episkopatów Ameryki Łacińskiej (CELAM)......................................................36 2.5.5. Sekretariat Episkopatów Ameryki Centralnej i Panamy (SEDAC)..............................38 2.5.6. Federacja Konferencji Biskupów Azji (FABC)............................................................38 2.5.7. Sympozjum Konferencji Episkopatów Afryki i Madagaskaru (SECAM).....................40 2.6. Kustodia Ziemi Świętej (Zakonu Braci Mniejszych)..............................................................41 3. Jednostki administracyjne Kościoła katolickiego ....................................................41 3.1. Wyjaśnienie pojęć...............................................................................................................41 3.2. Typologia jednostek administracyjnych ..............................................................................45 4. Jednostki terytorialne jurysdykcji zwyczajnej.........................................................46 4.1. Diecezja – wzór Kościoła partykularnego............................................................................46 4.1.1. Typy diecezji............................................................................................................47 4.1.2. Prowincje, metropolie i diecezje w ujęciu historycznym..........................................48 4.2. Prałatura terytorialna..........................................................................................................49 4.3. Opactwo terytorialne..........................................................................................................50 4.4. Administratura apostolska .................................................................................................51 5. Jednostki terytoriów misyjnych..............................................................................52 6. Jednostki personalne ............................................................................................52 6.1. Diecezje personalne ...........................................................................................................53 6.2. Prałatury personalne ..........................................................................................................54 6.3. Ordynariaty polowe ............................................................................................................54 6.4. Egzarchaty apostolskie i ordynariaty dla wiernych obrządku wschodniego.........................56 6.5. Administratury apostolskie personalne ..............................................................................56 6.6. Ordynariaty personalne dla anglikanów nawiązujących pełną komunię z Kościołem katolickim...........................................................................................................................57 7. Procedura erygowania jednostek administracyjnych ..............................................58 7.1. Informacja i proponowanie.................................................................................................58 7.2.Badanie...............................................................................................................................58 7.3.Postanowienie....................................................................................................................59 7.4.Rozstrzyganie......................................................................................................................59 7.5.Wykonanie..........................................................................................................................60 8. Patriarchaty, stolice tytularne i arcybiskupstwa większe.........................................60 8.1.Patriarchaty ........................................................................................................................60 8.2. Arcybiskupstwa większe.....................................................................................................62 8.3. Stolice tytularne .................................................................................................................63 Rozdział II. Kongregacja Ewangelizowania Narodów .........................................65 1. Pierwsze próby powstania kongregacji ..................................................................65 2. Powołanie Kongregacji Rozkrzewiania Wiary (6 stycznia 1622 r.) .............................67 3. Bulla Grzegorza XV Inscrutabili divinae providentiae (22 czerwca 1622 r.) – ustanowienie Kongregacji Rozkrzewiania Wiary...................................................71 4. Konstytucja Piusa IX Romani pontifices (6 stycznia 1862 r.) – Kongregacja Rozkrzewiania Wiary dla spraw Obrządku Wschodniego....................75 5. Kongregacja w konstytucji Piusa X Sapienti consilio (29 czerwca 1908 r.)....................76 6. Motu proprio Benedykt XV Dei providentis – powstanie Kongregacji dla Kościoła Wschodniego (1 maja 1917 r.)................................................................................76 7. Kongregacja w Kodeksie Prawa Kanonicznego (27 maja 1917 r.)...............................78 7.1. Kompetencja terytorialna...................................................................................................78 7.2. Kompetencja osobowa........................................................................................................78 6 7.3. Kompetencja rzeczowa.......................................................................................................79 8. Kongregacja w świetle uchwał Soboru Watykańskiego II..........................................80 9. Normy wykonawcze do dekretu Soboru Watykańskiego II Ad gentes divinitus zawarte w motu proprio Pawła VI Ecclesiae sanctae (6 sierpnia 1966 r.).....................82 10.Kongregacja w konstytucji apostolskiej Pawła VI Regimini Ecclesiae universae (15 sierpnia 1967 r.)...............................................................................................87 11.Kongregacja w konstytucji apostolskiej Jana Pawła II Pastor bonus (28 czerwca 1988 r.)...............................................................................................89 12.Najważniejsze osiągnięcia Kongregacji Ewangelizowania Narodów .........................90 13.Współczesna działalność kongregacji......................................................................93 13.1.Struktura.............................................................................................................................93 13.2. Skład osobowy....................................................................................................................94 13.3.Kompetencje ......................................................................................................................94 13.4. Podległe kongregacji instytucje oraz dzieła.........................................................................97 13.4.1.Papieskie Dzieła Misyjne .........................................................................................97 13.4.2.Papieski Uniwersytet Urbaniana.............................................................................99 13.4.3.Zbiórka ut stips Epiphaniae....................................................................................101 Rozdział III. Jednostki administracyjne na terytoriach misyjnych .....................103 1. Diecezje misyjne.................................................................................................103 2. Wikariaty apostolskie..........................................................................................104 3. Prefektury apostolskie ........................................................................................105 4.Misje sui iuris......................................................................................................105 5. Inne jednostki administracyjne podlegające Kongregacji Ewangelizowania Narodów............................................................................................................106 6. Poszczególne terytoria misyjne według kontynentów wraz z mapkami..................106 Afryka .......................................................................................................................................107 Ameryka.....................................................................................................................................203 Ameryka Północna i Środkowa ........................................................................................205 Ameryka Południowa ......................................................................................................229 Australia i Oceania ....................................................................................................................247 Azja ..........................................................................................................................................271 7. Statystyka Kościoła katolickiego według kontynentów w 2009 r.............................343 7.1. Liczba mieszkańców na świecie oraz liczba mieszkańców na km2....................................................................343 7.2. Liczba katolików na świecie oraz liczba katolików na 100 mieszkańców w %.................................................................................................344 7.3. Liczba kościelnych jednostek administracyjnych na świecie.........................................................................................................................344 7.4. Liczba biskupów na świecie..............................................................................................345 7.5. Liczba parafii na świecie....................................................................................................345 7 7.6. Liczba kapłanów diecezjalnych i zakonnych na świecie (razem i osobno)..........................346 7.7. Liczba stałych diakonów na świecie..................................................................................347 7.8. Liczba sióstr zakonnych na świecie (z czasowymi i wieczystymi ślubami) ........................347 7.9. Liczba zmarłych kapłanów diecezjalnych na świecie ........................................................348 7.10. Liczba osób na świecie, które przyjęły sakrament chrztu św. ............................................349 7.11. Liczba osób na świecie, które przystąpiły do I Komunii św. ...............................................349 7.12. Liczba osób na świecie, które przyjęły sakrament bierzmowania ......................................350 7.13. Liczba osób na świecie, które zawarły sakramentalny związek małżeński.........................350 7.14. Liczba ośrodków charytatywno-duszpasterskich na świecie.............................................351 Zakończenie .................................................................................................353 Bibliografia...................................................................................................357 I. Dokumenty Kościoła............................................................................................357 II.Opracowania.......................................................................................................359 III. Literatura pomocnicza ........................................................................................360 IV. Źródła internetowe.............................................................................................361 Aneks 1. Skład osobowy KEN...........................................................................363 Aneks 2.Prefekci i proprefekci KEN.................................................................369 Aneks 3.Sekretarze KEN.................................................................................373 Aneks 4.Dokumenty wspomniane w książce (wymienione według chronologii).....................................................................................377 Aneks 5.Indeks nazw terytoriów misyjnych.....................................................379 Wykaz skrótów AAS CL DB „Acta Apostolicae Sedis. Commentarium Officiale”, Roma 1909Jan Paweł II, Posynodalna adhortacja apostolska Christifideles laici Sobór Watykański II, Dekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele Christus Dominus DKW Sobór Watykański II, Dekret o katolickich Kościołach wschodnich Orientalium Ecclesiarum DM Sobór Watykański II, Dekret misyjny Ad gentes divinitus KK Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna Lumen gentium KKKW Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich KL Sobór Watykański II, Konstytucja o świętej liturgii Sacrosanctum concilium KPK Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. PB Jan Paweł II, Konstytucja apostolska Pastor bonus PG Jan Paweł II, Posynodalna adhortacja apostolska Pastores gregis RH Jan Paweł II, Encyklika Redemptor hominis RMis Jan Paweł II, Encyklika Redemptoris missio Słowo Metropolity w Astanie Księdza Arcybiskupa Tomasza Pety „Idźcie więc i czyńcie uczniów ze wszystkich narodów, udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego”. (Mt 28,19) Tymi słowami Pan nasz Jezus Chrystus posłał swych Apostołów, by głosili Dobrą Nowinę, a w osobach tych Apostołów zostaliśmy posłani my wszyscy – cały Kościół. Sobór Watykański II przypomina nam o tym w następujących słowach: „ponieważ pielgrzymujący Kościół z natury swojej jest misyjny” (DM 2), „a dzieło ewangelizacji stanowi obowiązek Ludu Bożego, święty sobór zachęca wszystkich do głębokiej odnowy wewnętrznej, aby mając świadomość własnej odpowiedzialności w zakresie szerzenia Ewangelii, prowadzili dzieło misyjne wśród narodów” (DM 35). Bardzo się cieszę, że w Polsce ukazuje się książka poświęcona Kongregacji Ewangelizowania Narodów. To właśnie ta kongregacja, w imieniu Ojca świętego, który jest głównym Ewangelizatorem świata, prowadzi dzieło misji i nieustannie rozpala ducha misyjnego w Kościele. Książka ks. kan. dr. Franciszka Jabłońskiego ma duży wymiar poznawczy i historyczny. Główne jej bogactwo upatruję jednak w tym, że będzie ona inspirować do głębszego życia duchem misyjnym Kościoła. Przecież w tym dziele jest miejsce dla wszystkich, także dla dzieci. Nie można być w pełni chrześcijaninem, nie dzieląc się swoją wiarą. Jako biskup misyjny wiem z doświadczenia, że misje są dobrem nie tylko dla tych, którzy jeszcze nie spotkali Jezusa, ale również dla tych, którzy żyją w diecezjach, parafiach i wspólnotach oraz uczestniczą w dziele misyjnym. 11 Zmniejszanie się gorliwości misyjnej wskazywałoby na osłabienie żywotności Kościoła. Z kolei brak dzielenia się z innymi swoją wiarą oznaczałby to, że sami nie doceniamy skarbu, którym jest Jezus Chrystus. Ufam, że książka ta będzie „ewangelizować katolików” i zachęcać nas do umacniania naszej więzi ze Zbawicielem oraz do dzielenia się bogactwem wiary z innymi. „Wiele jest serc, które czekają na Ewangelię”. + abp Tomasz Peta Metropolita w Astanie Konsultor Kongregacji Ewangelizowania Narodów Astana, 29 września 2011 r. w święto św. Archaniołów Michała, Gabriela i Rafała Wprowadzenie Sobór Watykański II w dekrecie misyjnym wyraźnie określił działalność misyjną: „szczególne inicjatywy, poprzez które posłani przez Kościół głosiciele Ewangelii, idąc na cały świat, wykonują zadanie przepowiadania Ewangelii i wszczepiania samego Kościoła w te narody lub grupy, które jeszcze nie wierzą w Chrystusa, nazywa się powszechnie «misjami». Urzeczywistniają się one przez działalność misyjną i są prowadzone najczęściej na określonych obszarach, uznanych przez Stolicę Apostolską” (DM 6). Encyklika Redemptoris missio przedstawia trzy kryteria, według których można określić obszary działalności misyjnej ad gentes, nazywając je: „kręgami terytorialnymi”, „nowymi światami i zjawiskami społecznymi” oraz „współczesnymi areopagami”. Encyklika wyjaśnia, że „Działalność misyjna była ustalana normalnie w odniesieniu do określonych terytoriów. Sobór Watykański II uznał ten wymiar terytorialny misji ad gentes, także dziś ważny dla określenia odpowiedzialności, kompetencji i geograficznych granic działania” (RMis 37). Ponadto dodaje, że „misji powszechnej musi odpowiadać powszechna perspektywa: istotnie Kościół nie może się zgodzić na to, by granice geograficzne i przeszkody polityczne utrudniały jego misyjną obecność. Jest jednak również prawdą, że działalność misyjna ad gentes, będąc różną od duszpasterskiej troski o wiernych i od nowej ewangelizacji niepraktykujących, prowadzona jest na terytoriach i w odniesieniu do grup ludzi ściśle określonych” (RMis 37). Dykasterią, która w imieniu papieża określa, czy dane terytorium jest misyjne czy też nie, jest Kongregacja Ewangelizowania Narodów. Dnia 6 stycznia 2012 r. przypada 390. rocznica jej powstania (1622-2012). Jubileusz ten był inspiracją do zainicjowania prac nad niniejszą publikacją. Motywacją do napisania tej książki były niewątpliwie pytania, zadawane podczas wykładów czy referatów, na temat misyjnej działalności Kościoła, m.in.: gdzie leży kraj misyjny? Gdzie jest publikowana lista z wykazem krajów czy terytoriów misyjnych? Od kogo lub od czego należy decyzja określania, czy jest to terytorium misyjne czy też nie? Ponadto w polskiej literaturze nie ma wiele informacji 13 o Kongregacji Ewangelizowania Narodów i o strukturze Kościoła. Publikacje dotyczące samej kongregacji są już przestarzałe i nie zawierają bieżących dokumentów Kościoła o kongregacji. Ostatnim, ale dość istotnym powodem napisania tej książki, jest brak w polskiej literaturze geograficznego ujęcia misyjnej działalności Kościoła terytoriów misyjnych w poszczególnych krajach, podlegających Kongregacji Ewangelizowania Narodów. Jednym ze źródeł informacji o strukturze Kościoła powszechnego i osób za nią odpowiedzialnych jest „Annuario Pontificio”. Historia wydawania tego papieskiego rocznika sięga aż XVIII w. Zawiera on wszystkie jednostki administracyjne Kościoła powszechnego oraz dane o terytorialnej i personalnej strukturze Kościoła. Co roku uwzględnia się w nim zmiany administracyjne wraz z personaliami. Rocznik ten jest podstawowym źródłem informacji w opracowaniu aktualnych terytoriów misyjnych, historii dykasterii Stolicy Apostolskiej oraz jednostek administracyjnych. W celu bardziej czytelnego przedstawienia terytoriów misyjnych, wykorzystano zestawienie map krajów (opracowane przez Kongregację Ewangelizowania Narodów), w których znajdują się poszczególne terytoria misyjne oraz ich granice. Wykaz ten opublikowano w „Przewodniku Misji Katolickich” (Guida delle Missioni Cattoliche 2005, wyd. VII). Kard. Crescenzio Sepe, ówczesny Prefekt Kongregacji Ewangelizowania Narodów, we wstępie do tego „Przewodnika” napisał: „zadanie wykonania tej cennej publikacji powierzono o. Giancarlo Girardiemu SVD, który we współpracy z kilkoma wykwalifikowanymi współbraćmi werbistami i przy wsparciu pracowników dykasterii, przygotował to wydanie. Była to praca złożona i wymagająca cierpliwości, zwłaszcza jeśli chodzi o przygotowanie map geograficznych. Główną troską w pracy nad nowym wydaniem było przedstawienie uaktualnionych liczb i map geograficznych, które pomagają korzystającym z «Przewodnika» poznać rzeczywistość różnych krajów i różnych Kościołów partykularnych” (Guida, 7-8). Trzecim ważnym źródłem informacji przedstawionych w niniejszej książce jest „Rocznik Statystyczny Kościoła Katolickiego 2009” (Annuarium Statisticum Ecclesiae) opublikowany przez Główny Urząd Statystyczny Kościoła Katolickiego, w trzech językach: łacińskim, angielskim i francuskim. Rocznik wydano w 2011 r. Dzięki niemu polski czytelnik może zapoznać się z aktualnymi wartościami liczbowymi dotyczącymi Kościoła katolickiego, m.in. z liczbą katolików, biskupów, kapłanów, osób konsekrowanych, katechetów, parafii, itp. (w skali ogólnoświatowej). 14 Czwartym źródłem informacji jest wydany w 2011 r. atlas Kościoła powszechnego (Atlas Hierarchicus), który powstał przy współpracy z Kongregacjami: Ewangelizowania Narodów, Kościołów Wschodnich i Biskupów oraz z Watykańskim Sekretariatem Stanu, a także z kurią generalną księży werbistów. Atlas Hierarchicus zawiera liczne mapy oraz najnowsze dane geograficzne, statystyczne i historyczne dotyczące obecności katolików na wszystkich kontynentach. Wydanie opatrzone jest słowem wstępnym papieża Benedykta XVI, co podnosi wartość tego dzieła. W Kościele powszechnym misję pasterską pełni papież przy pomocy dykasterii i instytucji Kurii Rzymskiej, które z jego ramienia służą dobru całego Ludu Bożego. Chcąc zatem w pełni zrozumieć istotę pracy misyjnej, należy najpierw zgłębić tematykę Kościoła i jego struktur. Organizację działalności Kościoła ukazano z perspektywy Kościoła jako Ludu Bożego, w którym każdy ma swoje miejsce i zadanie do spełnienia. Dykasterią odpowiedzialną za misje ad gentes jest Kongregacja Ewangelizowania Narodów, szczegółowo omówiona w tej książce, począwszy od jej powstania, zadań i kompetencji po najważniejsze jej osiągnięcia. Książka zawiera także pięć aneksów przedstawiających skład osobowy Kongregacji Ewangelizowania Narodów, wykaz prefektów i sekretarzy kongregacji na przestrzeni 390 lat, dokumenty Kościoła wspomniane w tej publikacji oraz indeks nazw terytoriów misyjnych. Podczas pisania niniejszej książki pojawiła się wątpliwość dotycząca użycia terminów: „teren” i „terytorium” – w odniesieniu do działalności misyjnej. Termin „terytorium” pojawia się w dokumentach soborowych w Konstytucji o liturgii świętej, mówiącej o „kościelnej władzy terytorialnej” (por. KL 40, 36, 22), w Dekrecie o katolickich Kościołach Wschodnich, opisującym władze „Patriarchy wschodniego nad ludem własnego terytorium” (DKW 7), Dekrecie o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele, przedstawiającym „zasięg terytorium diecezji” (DB 38) oraz o Konferencji Biskupów, stanowiącej „zgromadzenie pasterzy należące do jakiegoś narodu lub terytorium” (DB 38), Dekrecie o misyjnej działalności Kościoła, podejmującym temat instytutów, „które na tym samym terytorium oddają się działalności misyjnej” (DM 33). W Małym słowniku języka polskiego „terytorium” zdefiniowano jako obszar o określonych granicach podlegający czyjejś władzy (por. Mały słownik języka polskiego, Warszawa 1993, 938-939). Terminu tego używa się w Ilustrowanym Atlasie Świata, który – oprócz leksykonu państw świata – wymienia leksykon terytoriów niesamodzielnych (por. Ilustrowany Atlas Świata, Warszawa 2008, 171). Stąd też w całej pracy przyjęto określenie „terytorium”. 15 W publikacji ujednolicono także nazwę kongregacji, którą różnie zapisywano w artykułach oraz w tłumaczeniach dokumentów na język polski. W niniejszej publikacji przyjęto nazwę: Kongregacja Ewangelizowania Narodów. Nazwy terytoriów misyjnych zapisano zgodnie z pisownią przyjętą w „Annuario Pontificio”, natomiast nazwy krajów podano w języku polskim. Z uwagi na brak informacji w źródłach o nowych granicach terytoriów misyjnych, które powstały po 2005 r., na mapach w niniejszej publikacji naniesiono wyłącznie stolice tych terytoriów (bez zaznaczania ich granic). Kard. Seppe we wstępie do wspomnianego wcześniej „Przewodnika Misji Katolickich” napisał: „chciałbym, żeby ta publikacja stanowiła impuls dla wszystkich do odnowy swojego zaangażowania misyjnego i coraz ściślejszej współpracy z Kongregacją Ewangelizowania Narodów, po to, by była zawsze wierna swojemu zadaniu: «głoszenia Chrystusa wszystkim narodom». Kościół przebył długą drogę. Długa jest też droga, która pozostała jeszcze do przebycia. Kroczmy nią wspólnie, wspierani wiarą, nadzieją i miłością. Tylko w ten sposób będziemy świadkami Zmartwychwstałego i nowości Ewangelii” (Guida, 8). Życzę wszystkim Czytelnikom, aby ta książka – wydana przez Papieskie Dzieła Misyjne w Polsce – stała się impulsem do podjęcia działań w kierunku zaangażowania misyjnego i „głoszenia Chrystusa wszystkim narodom”. Na zakończenie pragnę podziękować abp. Tomaszowi Pecie, metropolicie z Astany w Kazachstanie, konsultorowi Kongregacji Ewangelizowania Narodów za słowo wstępne do niniejszej publikacji. Autor Gniezno, 1 października 2011 r. we wspomnienie św. Teresy od Dzieciątka Jezus – patronki misji Rozdział II Kongregacja Ewangelizowania Narodów 1. Pierwsze próby powstania kongregacji Głoszenie Ewangelii zostało nierozdzielnie związane z Kościołem, który otrzymał od Chrystusa nakaz jej głoszenia na całym świecie. Sobór Watykański II przypomniał, że troska o głoszenie Ewangelii należy w pierwszym rzędzie do Kolegium Biskupów. Jednak równocześnie podkreślił, że cała działalność misyjna Kościoła wymaga koordynacji. Łączy się to ściśle z posługą następcy Piotra, na którego Chrystus nałożył obowiązek umacniania braci (por. Łk 22,32), co musi objąć także dziedzinę ewangelizacji. Następca św. Piotra, z racji swej szczególnej pozycji w gronie biskupów, ma również szczególny obowiązek głoszenia Ewangelii na całym świecie. Wspomniana wyżej koordynacja i swego rodzaju nadzór nad misyjną działalnością Kościoła, w różny sposób stawały się aktualne w poszczególnych okresach historii Ludu Bożego. Niezwykle ważnym momentem było zapoczątkowanie na szeroką skalę tzw. misji zewnętrznych, co łączyło się przede wszystkim z odkryciami geograficznymi. Rozszerzanie misyjnej akcji Kościoła zrodziło potrzebę powołania przy Stolicy Apostolskiej naczelnego organu108. Wraz z papieżem o cały Kościół troszczą się kardynałowie. Spośród nich papież dobierał bądź pojedyncze osoby, bądź zespoły, aby korzystać z ich pomocy. Wspomniane zespoły, grupy – przybierając z czasem charakter stabilny – dały początek kongregacjom (czyli zebraniom kardynałów). Pierwsze kongregacje powstały w XVI w. Do załatwiania spraw związanych z ewangelizacją narodów, kilkakrotnie powoływano kongregacje kardynalskie109. Myśl o powołaniu do życia kongregacji zajmującej się całokształtem działalności misyjnej, przedstawił po raz pierwszy, pod koniec XIII w., słynny publicysta, filozof i mistyk, a przy tym gorliwy misjonarz, Ramon Lul (1232‑1315?), zwany też „doktorem misji”. Petycję w tej sprawie skierował dwukrot108 109 Por. E. Sztafrowski, Kuria Rzymska, Warszawa (ATK) 1981, 149. Por. tamże, 150. 65 nie do papieży: Celestyna V w 1294 r. i do Bonifacego VIII w 1295 r. Z podobną propozycją w XVI w. wystąpił św. Franciszek Borgiasz, za pontyfikatu Piusa V110. 23 lipca 1568 r. Pius V powołał aż dwie kongregacje: pierwszej powierzył zadanie poszukiwania bardziej odpowiednich środków (sposobów) do nawracania mieszkańców północnej Europy na terytoriach protestanckich (Congregatio Germanica), drugą zaś dla prowadzenia misji w Indiach Zachodnich i Wschodnich. Pierwsza z tych kongregacji nigdy nie funkcjonowała, druga natomiast, po obiecującym początku, nie rozwinęła szerszej działalności – głównie na skutek niechęci i sprzeciwu króla Hiszpanii, Filipa II (1527-1598), obawiającego się ograniczenia dotychczasowych wpływów hiszpańskich. Kongregacja ta istniała bardzo krótko111. Grzegorz XIII (1572-1585) podjął próbę reaktywowania kongregacji powołanej przez Piusa V, ale nie dało to trwałych efektów. Sykstus V konstytucją Immensa aeterni Dei z 22 stycznia 1588 r. powołał do życia 15 kongregacji. Żadnej z nich nie powierzono starania o rozkrzewianie wiary. Inicjatywy utworzenia kongregacji podejmuje Klemens VIII (1592-1605). W 1594 r. powołał specjalną kongregację dla spraw misji prowadzonych w Abisynii, w następnym zaś roku ustanowił inną kongregację dla Italo-Greków, a 11 sierpnia 1599 r. erygował kongregację, która otrzymała stabilną nazwę: Congregatio de Propaganda Fide. Jednakże i ta kongregacja działała tylko przez jeden rok (ostatnie posiedzenie odbyło się 14 sierpnia 1600 r.). Nie udały się również próby reaktywowania, podjęte przez Pawła V (1605-1621). Mówiąc o wysiłkach zmierzających do powołania centralnego organu dla spraw misji, trzeba w tym miejscu wspomnieć dzieło karmelity Tomasza od Jezusa pt. De procuranda salute omnium gentium (...), opublikowane w 1613 r. W tym właśnie opracowaniu autor przedstawił strukturę i zadania przyszłej Kongregacji Rozkrzewiania Wiary112. Hiszpańscy karmelici reformowani, którzy w tym czasie podjęli pracę misyjną na Bliskim Wschodzie, oraz włoscy klerycy regularni ciągle zachęcali do założenia rzymskiej kongregacji dla rozkrzewiania wiary. Generał zakonu karmelitów, Dominik od Jezusa i Maryi, który w czasie bitwy pod Białą Górą w Czechach (1620) niósł przed oddziałami Ligi Katolickiej krzyż zagrzewający do zwycięstwa, starał się przekonać zaprzyjaźnionego kardynała o konieczności utworzenia takiej instytucji. Gdy kardynał ten został papieżem (Grzegorz XV, 1621-1623), sprawa utworzenia kongregacji została przyspieszona113. Por. R. Skowronek, Kongregacja Ewangelizowania Narodów w rozwoju historyczno-prawnym, „Prawo Kanoniczne” 16(1973)3-4, 191-192. 111 Por. tamże, 192. 112 Por. E. Sztafrowski, dz. cyt., 150-151, por. „Annuario…”, dz. cyt., 1840. 113Por. Historia Kościoła Katolickiego, Warszawa 1986, t. III, 207. 110 66 Czasy, w których ewoluowała idea przyszłej kongregacji misyjnej, charakteryzowały się wielkim dynamizmem misyjnym. Dla misji katolickich otwierały się wówczas podwoje Chin i Dalekiego Wschodu. W Ameryce Łacińskiej Hiszpanie i Portugalczycy posiadali przywilej patronatu, na mocy którego ewangelizowali tamtejszą ludność. Nowe terytoria misyjne znajdowały się także wzdłuż zachodnich wybrzeży Afryki. Otwierające się zatem nowe możliwości pracy misyjnej nie pozostawały bez wpływu na pobudzenie ducha misyjnego. Wraz z nimi zaczęła powstawać coraz pilniejsza potrzeba instytucji kościelnej, której zadaniem byłoby koordynowanie całej działalności misyjnej, gromadzenie środków materialnych oraz pomoc w zaspokojeniu najpilniejszych potrzeb na terytoriach misyjnych. Dodatkowym czynnikiem przemawiającym za powstaniem takiej instytucji były nasilające się z czasem trudności związane z patronatem, wykorzystywanie działalności misyjnej do celów ekspansji kolonialnej oraz dotkliwy brak formacji miejscowego duchowieństwa na terytoriach misyjnych114. 2. Powołanie Kongregacji Rozkrzewiania Wiary (6 stycznia 1622 r.) Wspomniane już wcześniej starania papieży: Piusa V, Grzegorza XIII i Klemensa VIII zostały skonsolidowane przez Grzegorza XV. W uroczystość Objawienia Pańskiego (6 stycznia 1622 r.) papież, „w przekonaniu, że najważniejszym zadaniem urzędu pasterskiego jest rozkrzewianie wiary, aby przez nią ludzie zostali doprowadzeni do poznania i czci prawdziwego Boga”, powołał do życia kongregację złożoną z 13 kardynałów, 2 prałatów, 1 sekretarza, której przekazał zadanie rozkrzewiania wiary. Jednak samą bullę założycielską Inscrutabili divinae providentiae Grzegorz XV wydał dopiero 22 czerwca 1622 r. Mając w pamięci wcześniej podjęte działania, należało przede wszystkich wypróbować możliwości i granice pracy wspólnoty, zrodzonej z religijnej żarliwości, jeszcze przed urzędowym jej zrównaniem z ustanowionymi przez Sykstusa V kongregacjami. Pierwsze poczynania członków tej nowej kongregacji charakteryzował pełen nadziei optymizm, idący w parze z dobrze rozważonym planem. Kongregacja miała nadzwyczaj zdolnego i zręcznego sekretarza – ks. Francesco Ingoliego. Wiele też zawdzięczała zapałowi karmelity – Dominikowi od Jezusa i Maryi, który wkrótce został dokooptowany do kongregacji i mógł regularnie przekazywać na jej rzecz duże ofiary. Jeden Por. T. Wojda, Kongregacja ds. Ewangelizacji Narodów, „L’Osservatore Romano”, wyd. polskie 8-9(1992)52-53. 114 67 z prałatów, Hiszpan Vives, rezydent infantki Izabeli, przekazał do dyspozycji kongregacji swój pałac przy Placu Hiszpańskim (Piazza di Spagna)115. Dnia 14 stycznia 1622 r. odbyło się pierwsze posiedzenie kongregacji. Wówczas postanowiono: a) wysłać listy apostolskie do nuncjuszy, polecające przesłać sprawozdanie na temat stanu religijnego na powierzonych im terytoriach oraz zebrać odpowiednie informacje i wskazać kongregacji środki i propozycje w celu rozkrzewienia wiary w ich nuncjaturach; b) przygotować bullę erekcyjną dla powołanej kongregacji, z określeniem jej uprawnień i przywilejów116. Na następnym posiedzeniu, w marcu 1622 r., wyznaczono już odcinki pracy i przedłożono propozycje dotyczące finansowego zabezpieczenia działalności kongregacji, przy czym w tym zakresie zwłaszcza kardynałowie wykazywali ofiarność. Papież powierzył kongregacji zadanie „omówienia i wyjaśnienia całokształtu problemów i każdej pojedynczej sprawy”, najważniejszych w owym czasie i związanych z rozkrzewianiem wiary katolickiej na całym świecie. Do jej kompetencji miały należeć zarówno dawne, jak i nowe sprawy oraz szczególne przypadki, wymagające odrębnej decyzji. Organizacyjnie rozwiązano to w ten sposób, że kulę ziemską stosownie do liczby kardynałów kongregacji podzielono na 13 regionów. Każdy z tych regionów był terytorium działania dla jednego kardynała. Natomiast 13 nuncjuszy lub wikariuszy patriarchalnych reprezentowało je na zewnątrz. Nuncjusze, oprócz dotychczasowych zadań, mieli także obowiązek troszczenia się o czysto religijne sprawy i ponosili odpowiedzialność za realizację zadań Kongregacji Rozkrzewiania Wiary w swojej „prowincji”. To division provinciarum totius orbis terrarum stanowi wspaniały początek nowego dzieła, które nie bez racji można porównać z pierwszymi Zielonymi Świątkami. Jest godne odnotowania, że z 13 „prowincji” 8 było wyłącznie europejskich; obszar języka niemieckiego wraz z Węgrami i Siedmiogrodem, a także z Gryzonią i Burgundią został rozdzielony między 3 nuncjuszy w Kolonii, Wiedniu i Lucernie; Południowe Niderlandy, Republika Zjednoczonych Prowincji Niderlandów, Anglia, Irlandia, Dania i Norwegia podlegały nuncjuszowi w Brukseli, a Polska, kraje nadbałtyckie, Szwecja i Rosja – nuncjuszowi w Polsce. Dwie dalsze „prowincje” obejmowały Hiszpanię i Portugalię z ich zamorskimi koloniami i posiadłościami. Tylko trzy „prowincje” były „ziemiami pogańskimi” niezależnymi od Europejczyków, oczywiście z chrześcijańskimi enklawami: Azja Mniejsza, Bliski Wschód i Afryka Północna117. 68 Historia Kościoła Katolickiego, dz. cyt., 208. Por. E. Sztafrowski, dz. cyt., 151. 117 Historia Kościoła Katolickiego, dz. cyt., 208. 115 116 W piśmie do nuncjuszy, w którym zawiadomiono ich o utworzeniu kongregacji, określano także jej zadania mające na celu nawracanie heretyków i niewierzących, chronienie niedotkniętych jeszcze przez reformację ludów i stworzenie barier zapobiegających dalszym postępom religijnego nowatorstwa; działalność misyjna wśród pogan stała więc na drugim miejscu i nie była uwydatniona. W ten sposób pierwszym praktycznym terytorium działalności kongregacji miała być – obok Bliskiego Wschodu – przede wszystkim Środkowa i Północna Europa, a jako główne zadania wymieniano: troskę o zagrożony katolicyzm w krajach znajdujących się pod rządami protestantów, rozważne przywracanie obrządku katolickiego na terytoriach, które w wyniku wojny trzydziestoletniej otrzymały znów katolickiego władcę, wykorzystywanie każdej nadarzającej się sposobności do głoszenia Ewangelii czy pełnienia służby Bożej na terytoriach, które dotychczas były niedostępne, i posyłanie misjonarzy oraz angażowanie do tej działalności księży pochodzących przeważnie z zakonów. Ponadto kongregacja od początku zabraniała podejmowania jakiejkolwiek działalności politycznej i starała się nawet rezygnować z wszelkich kościelno-politycznych korzyści na rzecz realizacji celów religijnych i duszpasterskich118. Już w ciągu pierwszych lat jej istnienia napływały ofiary pieniężne z Neapolu i Genui, od wicekróla Hiszpanii i od arcybiskupa Salzburga. Do tego dochodziły pewne sumy wpłacane przez kardynałów i bogate dotacje od papieża. Pieniądze przeznaczano na realizację wielkich zadań, a następnie, w sposób rygorystyczny, na takie cele, jak: kształcenie misjonarzy, pokrywanie ich kosztów podróży i utrzymanie. Z zasady odrzucano prośby o udzielenie pomocy pieniężnej konwertytom czy też o finansowe wsparcie literatury katolickiej119. Zebrania kongregacji miały się odbywać przynajmniej trzy razy w miesiącu, w tym jeden raz w obecności papieża. Miały być na nich rozważane wszystkie sprawy dotyczące rozkrzewiania wiary na całym świecie. Ważniejsze sprawy należało przedstawić papieżowi, w mniej ważnych sami kardynałowie mogli podejmować decyzje. Do nich należała również sprawa posyłania i odwoływania misjonarzy. W związku z powyższym otrzymali odpowiednie uprawnienia. Grzegorz XV przyznał nowej dykasterii liczne przywileje i udzielił specjalnej jurysdykcji oraz przewidział dla niej specjalne uposażenie, aby mogła swobodnie rozwijać swoją działalność. Nowa kongregacja otrzymała również władzę sądowniczą w odniesieniu do spraw związanych z misjonarzami oraz osobami podlegającymi tej dykasterii. Dotyczyła ona spraw cywilnych i karnych, także w pierwszej instancji. Wspomnianych wyżej uprawnień udzielił Grzegorz XV konstytucją Cum inter multiplices, z dnia 14 grudnia 1622 r. Tak Tamże. Tamże, 210. 118 119 69 obszerna kompetencja sprawiła, że Kongregacja Rozkrzewiania Wiary stała się organem niezależnym od innych kongregacji, a nawet od trybunałów Kurii Rzymskiej. Nie trwało to jednak zbyt długo. Innocenty XII konstytucją Romanus pontifex curae (17 września 1692 r.) ograniczył władzę sądowniczą tylko do spraw spornych związanych z administracją samej kongregacji. Ponadto, mając na uwadze dokładniejsze załatwianie sprawy, sama kongregacja zaczęła przekazywać różne sprawy – zgodnie z kompetencją – m.in. do św. Oficjum, Penitencjarii Apostolskich czy Kongregacji Soboru. Innym źródłem ograniczenia kompetencji stawały się przywileje papieskie przyznawane zakonom misyjnym, jak również – tzw. prawo patronatu królewskiego Hiszpanii i Portugalii – co w wielu wypadkach wykluczało w praktyce możliwość ingerencji kongregacji na podległych jej teoretycznie terytoriach120. Nowej kongregacji papież wyznaczył podwójny cel: szerzenie wiary, głoszenie Ewangelii i nauki katolickiej na terytoriach misyjnych oraz troskę o doprowadzenie do jedności z Kościołem prawosławnym i protestanckim. Kongregacja, będąc podobnie jak wszystkie inne dykasterie narzędziem w ręku papieża, miała ułatwić zarządzanie Kościołem, zwłaszcza na terytoriach misyjnych. Nowo powstała kongregacja rozpoczęła swoją pracę od nawiązania ścisłych i regularnych kontaktów z nuncjuszami, biskupami, przełożonymi generalnymi oraz wieloma innymi osobami kompetentnymi w sprawach misyjnych. W efekcie zgromadzono obfity i bardzo cenny materiał, ukazujący mniej lub bardziej rzeczywisty obraz misji. Na podstawie lektury zebranych informacji oraz różnych sugestii, doświadczeń i przemyśleń ludzi, a zwłaszcza jej pierwszego sekretarza – ks. Francesco Ingoliego, opracowano liczne dekrety i instrukcje, których zasadniczy charakter ilustrują następujące decyzje: – całkowite oderwanie misji od kolonializmu, – odsunięcie misjonarzy od polityki i handlu, – wprowadzenie odpowiedniej formacji duchowej i intelektualnej dla misjonarzy, – rozwijanie formacji miejscowego duchowieństwa, – dostosowywanie pracy misyjnej do kultury i zwyczajów miejscowych. Rozporządzenia te miały wielką wagę, w wielu przypadkach bowiem oczyszczały misje z krzywdzących podejrzeń, uwypuklając ich wymiar duchowo-religijny, oraz nakreślały jasny program działania misyjnego zarówno kongregacji, jak i samych misjonarzy. Na dowód swojej troski o rozwój misji, kongregacja już od pierwszych lat istnienia zajęła się także organizowaniem kolegium misyjnego, którego zadaniem miała być formacja kapłanów przy120 70 Por. E. Sztafrowski, dz. cyt., 151-152, por. R. Skowronek, art. cyt., 194-195. gotowujących się do pracy misyjnej. W 1626 r. papież Urban VIII dokonał inauguracji kolegium misyjnego, zwanego powszechnie Collegio Urbano121. Dzięki kongregacji Kościół uświadomił sobie na nowo jego funkcję jako powszechnego urzędu duszpasterskiego. Tych zadań nie można już było pozostawić jedynie dobrej woli monarchów czy nawet gorliwości misyjnej poszczególnych zakonów. Należały one do obowiązków Wikariusza Dobrego Pasterza. Stanowiły część jego posłannictwa jako następcy apostoła, któremu Pan powierzył sprawowanie urzędu pasterskiego nad całym Kościołem. Teraz Kościół oficjalny wprzęgał do swojej służby źródła mocy tkwiące w sercach wiernych, utrzymywał je w czystości, kierował nimi i czynił je dopiero w ten sposób rzeczywiście owocnymi122. 3. Bulla Grzegorza XV Inscrutabili divinae providentiae (22 czerwca 1622 r.) – ustanowienie Kongregacji Rozkrzewiania Wiary „Niezbadanym tajemnym zrządzeniem Opatrzności Bożej, bez żadnych z Naszej strony zasług powołani przez Ducha Świętego do kierowania nawą Kościoła Chrystusowego, uważamy za szczególną dziedzinę swoich obowiązków pasterskich usilne czuwanie nad tym, aby, na ile Niebo Nam na to pozwoli, ze wzmożoną Pasterza trzody. Przez to mianowicie mają one za natchnieniem łaski Bożej przestać błąkać się po nieszczęsnych pastwiskach niewiary i herezji i poić się śmiercionośnymi wodami zarazy, a znaleźć się w obrębie pastwiska prawdziwej wiary i zbawiennej nauki, doprowadzone do wód żywych. A któż nie zdaje sobie sprawy z tego, że zadanie doprowadzenia dusz do Kościoła Chrystusa żąda od Nas nakładu wszelkich starań i wymaga podjęcia wszelkich prób? Zwłaszcza, że Bóg tak wysoko postawił zbawienie świata, iż dał samego Syna Jednorodzonego; Tego Jednorodzonego, który będąc Odblaskiem Jego chwały i Odbiciem Jego Istoty, podtrzymując wszystko słowem swej potęgi, wyniszczył samego Siebie przyjąwszy postać sługi, stawszy się posłusznym aż do śmierci, i to śmierci krzyżowej, aby w swej niezmiernej miłości On, Pan za cenę Swej Krwi odkupił sługi, i to złe sługi. Zaiste, wszyscy, którzy wiernie chlubią się imieniem chrześcijan i stali się członkami Chrystusa, powinni być naśladowcami tej nieocenionej miłości, aby byli wykonawcami Jego słów, a nie tylko słuchaczami. On też bowiem napomina przez swego świętego Apostoła: «Bądźcie naśladowcami jako synowie umiłowani i postępujcie drogą miłości, bo i Chrystus nas umiło121 Por. T. Wojda, art. cyt., 52-53. Por. Historia Kościoła Katolickiego, dz. cyt., 207. 122 71 wał i samego Siebie wydał za nas». A jeśli to już napisane jest dla każdego chrześcijanina, to o ileż więcej dla tych, którzy powołani do stanu i rycerskiej służby Chrystusa, ustanowieni są biskupami, aby rządzili Jego Kościołem, a którym często grozi przez swych Proroków poważnymi słowy, jeśliby pasąc samych siebie, nie paśli swej trzody, «zabijając tłuste, nie wzmacniali słabych, o zdrowie chorych nie dbali, skaleczonych nie opatrywali, zabłąkanych nie sprowadzali z powrotem, zagubionych nie odszukiwali» (por. Ez 34,3 n.). Zaiste, głosy te powinny mocno niepokoić wszystkich Rządców kościołów, choć powołanych tylko do części odpowiedzialności; tym bardziej zaś przynaglają Nas, którzyśmy wybrani do troski o całość i jesteśmy przełożonymi nie tylko nad całą trzodą, lecz również nad Pasterzami. Wskutek tego to, co stanowiło nakaz Pana dany wszystkim Apostołom głoszenia Ewangelii wszelkiemu stworzeniu, w sposób szczególny było obowiązkiem Piotra, który przewodził gorliwością starać się o to, aby owce nieszczęśnie błądzące zostały sprowadzone do Owczarni Chrystusa i uznały Pana i wszystkim z uwagi na prerogatywy władzy zwierzchniej. Jemu samemu nałożył Pan funkcję, aby pasł owce Jego. Dlatego też samemu tylko Piotrowi pokazane zostaje owo naczynie podobne do płótna czterema końcami opadające z nieba ku ziemi, w którym były wszelkie zwierzęta czworonożne, płazy naziemne i ptaki powietrzne, po czym rozległ się głos: «Wstań, Piotrze, zabijaj i jedz», co miało wyobrażać zadanie Piotra i jego Następców zgromadzania z czterech stron świata ludzi oddanych szaleństwu nacechowanych różną niezbożnością, aby niejako «zabijając» ich, tzn. wyzwalając z dawnego sposobu życia, a wyzwolonych «spożywając», tzn. nawracając ich na członków Tego, który był widzialną głową Kościoła, uczynił ich również członkami Chrystusa, niewidzialnej Głowy Kośoioła, i aby tak dostąpili udziału w rodzinie Chrystusa, a osiągnąwszy go, dążyli do tego, co jest Chrystusowe, pełnili to, co jest Chrystusowe, a wreszcie dzięki łasce Jego Ducha Świętego zostali przeniesieni na wiekuiste pastwiska, pojeni niewyczerpanym strumieniem rozkoszy Boga. Nie można jednakże bez łez wspominać, jak bardzo w tych pełnych nieszczęść czasach wzrosła liczba błądzących i rozproszonych owiec, które albo nigdy nie znały Jego św. Kościoła katolickiego, Owczarni Chrystusowej, albo poznawszy, opuściły ją wskutek podstępów szatana. Jeśli bowiem bystre oko duszy naszej skierujemy ku niezliczonej rzeszy narodów, od tylu już wieków ujarzmionej przez najsromotniejsze szaleństwo Agarenów, zaślepionej ciemnościami szaleńczego błędu i fałszu, litością wzrusza się nasze serce, jak narody ongiś sławne tylu rozlicznymi darami niebios, wskutek szaleństwa ignorancji i tchnących zarazą poglądów, ludzki swój charakter zamieniły na niemal zwierzęcą naturę, egzystują i rozmnażają się dla wiecznych ogni zgo72 towanych diabłu i aniołom jego. A chociaż są wśród nich niektóre ludy żyjące sprawiedliwie, wzywające Imienia Chrystusowego, to jednak są tak zarażone trucizną dawnych herezji, że tylko nieliczne poznają szczerą prawdą, a niemal wszystkie w wielu, a więcej jeszcze w jednej dziedzinie grzesząc, stały się winne wszystkiego. Tam zaś, gdzie wskutek naszych grzechów, nieprzyjaciel wśród dobrego ziarna na terenach północnych zasiał kąkol herezji, srożyły się tak zgubne zarazy, że niezliczone dusze przywiódł już na zatracenie, i całe kraje i państwa wyrwane z największą krzywdą Chrystusowi, ujarzmił swoją tyranią. Z tej to przyczyny, jakkolwiek świetlanej pamięci Nasi Poprzednicy – Papieże, kierując się troską pasterską, z nakładem środków, z gorliwością i zapobiegliwością pracowali nad tym, aby nie zbrakło pracowników na tak wielkim żniwie i aby nie zaniedbywano tych szlachetnych starań, niemniej My, aby móc z większą jeszcze czujnością, troskliwością i zapałem prowadzić dalej to dzieło, i aby w przyszłości kontynuować je mogli Nasi następcy, uznaliśmy za słuszne powierzyć tę sprawę szczególnej trosce kilku Czcigodnych Braci naszych, Kardynałów św. Kościoła Rzymskiego, co też istotnie pismem niniejszym powierzamy im i zlecamy. Wyrażamy wolę, aby razem zebrani – dobierając również kilku Prałatów, zakonników i Sekretarza, tak jak Myśmy za tym pierwszym razem chcieli, by ich dokooptowano i dokonaliśmy ich nominacji – wspólnie odbywali narady i razem z Nami czuwali nad sprawą tak doniosłą i możliwie jak najlepiej oddali się dziełu tak świętemu i tak bardzo miłemu Boskiemu Majestatowi. Aby można podołać temu tym skuteczniej, każdego miesiąca niech odbywają się zebrania raz w Naszej obecności, a przynajmniej dwukrotnie w domu starszego spośród nich i niech rozpoznawają i omawiają wszystkie i poszczególne sprawy związane z rozkrzewieniem wiary w całym świecie. Poważniejsze sprawy, które omawiać będą na zabraniu we wspomnianym domu, niech przedkładają Nam, o innych natomiast niech decydują we własnym zakresie i załatwiają je według swej roztropności. Niech kierują wszystkimi misjami w zakresie głoszenia i nauczania Ewangelii i nauki katolickiej, niech ustanawiają i wymieniają potrzebnych pomocników (ministros). My bowiem mocą autorytetu apostolskiego tymże niniejszym pismem przyznajemy im i udzielamy pełnej, swobodnej i rozległej władzy, autorytetu i uprawnień tak odnośnie do spraw wyżej wspomnianych, jak i do wszystkich innych poza tym koniecznych i przydatnych, również i takich, które wymagałyby specjalnej, specyficznej i wyraźnej wzmianki, w zakresie działania, gestii, omawiania, postępowania i wykonywania. 73 Aby zaś sprawa tak wielkiej wagi, na którą konieczne jest wydawanie wielkich sum, dzięki pomyślnej wymianie dóbr doczesnych i duchowych łatwiej i pewniej posuwała się naprzód bez opóźnień i przeszkód, ponad to, co już poleciliśmy dostarczyć z prywatnej naszej kasy i to, co zebrano dzięki hojności pobożnych wiernych – a ufamy w Panu, że i w przyszłości tej pomocy nie zbraknie – jako że naszym i Stolicy św. jest to właściwym zadaniem, będziemy przyznawać na stałe pewne fundusze z Naszej Kamery Apostolskiej, a zarządzanie nimi powierzymy tymże Kardynałom zgodnie z tym, co zawierać będą w sposób pełniejszy inne Nasze przygotowywane pisma. A oto imiona Kardynałów, których wyznaczamy na kierowników tego świętego dzieła: Kardynałowie-Biskupi: Antoni Saulius (Ostia), Odoard Farnesius (Sabina), Oktawiusz (Praeneste); Kardynałowie-Prezbiterzy tytularni (tzw. «Sacratus»): Franciszek Bandinus (św. Praksedy de Surdis), Mateusz Barberinus (św. Onufrego), Jan Garzias Millinus (Czterech św. Męczenników), Gaspar Borgia (św. Krzyża w Jerozolimie), Robert Ubaldinus (św. Aleksego), Scipion (św. Zuzanny), Piotr Valerius (św. Zbawiciela in Lauro), Iteliusz Fryderyk de Zolleren (św. Wawrzyńca in Pane et Perna), Ludwik Ludovisius (N. Maryi P. Za Mostem) i Franciszek (św. Mateusza); Prałaci – umiłowani synowie: Jan Chrzciciel Vives, Referent w zakresie obydwu Naszych Pieczęci, Jan Chrzciciel Angucchius, Nasz Sekretarz i Notariusz Stolicy Ap., Dominik od Jezusa i Maryi, Profesor Zakonu Karmelitów Bosych i Wikariusz Generalny, natomiast Sekretarz również delegowany przez Nas, umiłowany syn ks. Franciszek Ingoli, Dr obojga Praw. Rozporządzamy, aby niniejszy List i wszystko cokolwiek jest w nim zawarte, na zawsze i na wieki było ważne, prawomocne i skuteczne, i aby wszyscy i każdy z osobna, których to dotyczy i w przyszłości w jakikolwiek sposób dotyczyć będzie, byli zobowiązani na zawsze przestrzegać tego wiernie i niezachwianie. I tak, a nie inaczej ma to być wszędzie traktowane i definiowane przez wszystkich sędziów, zwyczajnych i delegowanych, także przez audytorów Spraw Pałacu Apostolskiego i Kardynałów św. Kościoła Rzymskiego, a nieważne i bez mocy będzie wszystko, gdyby ktokolwiek-jakimkolwiek autorytetem, świadomie czy nieświadomie usiłował interpretować coś z tego inaczej. Nie sprzeciwiają się temu jakiekolwiek Konstytucje ani zarządzenia apostolskie, także przywileje, indulty i Listy Apostolskie do jakichkolwiek Zakonów, Kongregacji, Zgromadzeń i Instytutów w jakimkolwiek brzmieniu i formie i jakiekolwiek, nawet te, które uchylają klauzule oddalające oraz 74 inne skuteczniejsze i nadzwyczajne klauzule unieważniające, ani też inne dekrety ogólne lub szczegółowe i inne, które by przyznawały, potwierdzały czy wznawiały cokolwiek, co byłoby sprzeczne z powyższym. Wyrażając to wszystko w pełni i dostatecznie Listem niniejszym i uważając za podane dosłownie w celu zachowania jego mocy, raz jeszcze w sposób specjalny i wyraźny uchylamy wszystko inne, co sprzeciwiałoby się powyższemu. Nikomu przeto w ogóle z ludzi nie wolno postępować wbrew tej karcie naszego nakazu, wyrazu woli, dekretów, przywileju, zezwolenia i uchylenia lub działać jej na przekór z lekkomyślną zuchwałością. Jeśliby zaś kto ważył się na to, niech wie, że spadłby na niego gniew Boga Wszechmogącego i Świętych Jego Apostołów, Piotra i Pawła. Dan w Rzymie, przy Bazylice Najśw. Maryi Panny Większej, w Roku 1622 od Wcielenia Pana, 22 czerwca 1622, w drugim roku Naszego Pontyfikatu” (tłum. ks. B. Wodecki SVD)123. 4. Konstytucja Piusa IX Romani pontifices (6 stycznia 1862 r.) – Kongregacja Rozkrzewiania Wiary dla spraw Obrządku Wschodniego W XVI w. Stolica Apostolska żywiej interesowała się obrządkami wschodnimi, w związku z licznymi nawróceniami do jedności kościelnej chrześcijan wschodnich, którymi zajmowała się – powołana do życia przez Grzegorza XIII w. 1573 r. – Kongregacja do spraw Greckich (Congregatio pro rebus Graecorum), przemianowana później przez Klemensa VIII (1592-1605) na Kongregację do spraw Wiary i Religii Katolickiej (Congregatio super negotiis Fidei et Religionis Catholicae). Grzegorz XV wcielił w Kongregację do spraw Wiary i Religii Katolickiej do erygowanej przez siebie Kongregacji Rozkrzewiania Wiary, jednak dla załatwiania ważniejszych spraw wschodnich, powoływano w ramach tejże kongregacji specjalne komisje. Dalszych zmian organizacyjnych dokonał Pius IX w oparciu o konstytucję apostolską Romani pontifices z 6 stycznia 1862 r., powołując do życia nową dykasterię rzymską pod nazwą Kongregacji Rozkrzewiania Wiary dla spraw Obrządku Wschodniego (Congregatio de Propaganda Fide pro negotiis ritus orientalis), zlecając jej całkowitą troskę o chrześcijan tego obrządku. Stanowiła ona część składową Generalnej Kongregacji Rozkrzewiania Wiary, z którą łączył ją wspólny kardynał prefekt, lecz z własnym sekretarzem, własnymi konsultorami i urzędnikami. Wprawdzie Grzegorza XV, Bulla Inscrutabili divinae providentiae (22 czerwca 1622 r.) [w:] „Breviarium Missionum”, Warszawa 1979, cz. 1, 32-37. 123 75 podczas I Soboru Watykańskiego (1869-1870) wysunięto propozycję pełnego uniezależnienia obu tych dykasterii, lecz zawieszenie soboru udaremniło wszelkie wysiłki na rzecz misji, mimo że schemat o misjach apostolskich wysłany był na czas do ojców soborowych. Toteż ten stan rzeczy przetrwał aż do 1917 r.124 5. Kongregacja w konstytucji Piusa X Sapienti consilio (29 czerwca 1908 r.) W 1908 r. papież Pius X dokonał ogólnej reformy Kurii Rzymskiej, która objęła także Kongregację Rozkrzewiania Wiary. Papież chciał przede wszystkim dokładniej określić terytorialny zakres jurysdykcji tej kongregacji. Według konstytucji Sapienti consilio „Jurysdykcja Kongregacji Rozkrzewiania Wiary obejmuje terytoria, na których nie ustanowiono jeszcze hierarchii, czyli trwa tzw. status misyjny”. Jako kryterium przyjęto zatem w zasadzie fakt ustanowienia hierarchii. Chodzi o podział na diecezje, dla których ustanawia się pełnoprawnych pasterzy. W sprawie terytoriów posiadających już hierarchię, uczyniono rozróżnienie na te, na których ten stan jest ustabilizowany oraz na te, na których dopiero niedawno ustanowiono hierarchię. Papież zarządził, że również te ostatnie terytoria będą podlegały jurysdykcji Kongregacji Rozkrzewiania Wiary (por. Sapienti consilio I,6,1). W odniesieniu do zakonników pracujących na misjach postanowiono zasadę, że będą podlegali kongregacji w zakresie spraw misyjnych, natomiast w sprawach zakonnych Kongregacji Zakonników (por. Sapienti consilio I,6,5). Konstytucja niczego nie zmieniła. Jeśli chodzi o Kongregację dla spraw Obrządków Wschodnich, zachowała ona nadal unię z Kongregacją Rozkrzewiania Wiary (por. Sapienti consilio I,6,6)125. Przedstawione postanowienia konstytucji ukazują pośrednio, jak szerokie uprawnienia – i to na bardzo rozległych terytoriach – wykonywała dotychczas Kongregacja Rozkrzewiania Wiary126. 6. Motu proprio Benedykt XV Dei providentis – powstanie Kongregacji dla Kościoła Wschodniego (1 maja 1917 r.) Do ostatecznego oddzielenia i pełnego usamodzielnienia się Kongregacji Rozkrzewiania Wiary i Kongregacji Rozkrzewiania Wiary dla spraw Por. R. Skowronek, art. cyt., 195-196. Por. E. Sztafrowski, dz. cyt., 153-154. 126 Tamże. 124 125 76 Obrządku Wschodniego w autonomiczne dykasterie doszło za pontyfikatu Benedykta XV. Na mocy motu proprio Dei providentis z 1 maja 1917 r. zniósł on Kongregację Rozkrzewiania Wiary dla spraw Obrządku Wschodniego i ustanowił, niezależnie od Kongregacji Rozkrzewiania Wiary, Kongregację dla Kościoła Wschodniego (Congregatio pro Ecclesia orientali), której prefekturę zastrzegł dla siebie i swych następców. Były to ostatnie chwile przed promulgacją Kodeksu Prawa Kanonicznego z 17 maja 1917 r. Powód tych zmian nie wynikał z troski o same misje, co raczej z chęci położenia kresu niezadowoleniu i narzekaniu chrześcijan wschodnich, że są traktowani na równi z heretykami i poganami, a ponadto, że Rzym mniej ich ceni niż łacinników, którym muszą podlegać. Papież postanowił, że: 1. Kongregacja Rozkrzewienia Wiary dla spraw Rytu Wschodniego przestaje istnieć z dniem 30 listopada 1917 r. 2. Oddzielnie od Kongregacji Rozkrzewienia Wiary, od dnia pierwszego następnego miesiąca, ma istnieć „Święta Kongregacja dla Kościoła Wschodniego”; przewodniczyć jej będzie sam papież. W skład kongregacji wejdzie kilku kardynałów świętego Kościoła rzymskiego, z których jeden obejmie funkcję sekretarza. Pomagać mu będą adiunkci, wybrani spośród najznakomitszych kapłanów: jeden asesor i kilku radców zarówno z obrządku łacińskiego, jak i wschodniego, a ponadto odpowiednia liczba oficjałów spośród duchownych, biegłych w sprawach Kościołów wschodnich. 3. Kongregacja ta zajmie się wszelkiego rodzaju sprawami dotyczącymi zarówno osób, jak i karności oraz rytów Kościołów wschodnich, a także sprawami mieszanymi, tzn. takimi, które pod pewnym względem odnoszą się również do łacinników czy to w zakresie rzeczy, czy osób. 4. Dla Kościołów rytu wschodniego kongregacja ta będzie posiadała wszelkie władze, które dla kościołów rytu łacińskiego otrzymały inne kongregacje, z zachowaniem jednak prawa Kongregacji Świętego Oficjum. 5. Kongregacja ta powinna rozwiązywać spory na drodze dyscyplinarnej, natomiast te, które skieruje na drogę sądowniczą, odeśle do – wzynaczonego przez nią – Trybunału127. Nie ulega wątpliwości, że w ten sposób jurysdykcja Kongregacji Rozkrzewiania Wiary uległa ograniczeniu. Miało to jednak również dobre strony, gdyż odtąd mogła się ona zająć z większą troską misjami, o charakterze bardziej jednolitym128. 127 Por. Benedykt XV, Motu proprio Dei providentis (1 maja 1917 r.) [w:] „Breviarium Missionum”, Warszawa 1979, cz. 1, 198-199. 128 Por. R. Skowronek, art. cyt., 196. 77 7. Kongregacja w Kodeksie Prawa Kanonicznego (27 maja 1917 r.) Przepisy kodeksowe dotyczące kongregacji zawiera kan. 252 KPK z 1917 r. podzielony na pięć paragrafów. „Kongregacja Rozkrzewiania Wiary kieruje misjami do głoszenia Ewangelii i nauki katolickiej, ustanawia i zmienia niezbędnych misjonarzy, ma władzę rozpatrywania, działania i wykonywania wszystkiego, co w tej sprawie jest konieczne i pożyteczne” (kan. 252 § 1 KPK z 1917 r.). Ta ogólnie powierzona jej troska i władza nad misjami zawiera bardzo szeroki wachlarz uprawnień i zadań, zwłaszcza że sam termin „misje” może być rozpatrywany w trzech aspektach: terytorialnym, personalnym i rzeczowym. 7.1. Kompetencja terytorialna Kompetencja ta odnosi się do krajów, w których hierarchia kościelna jeszcze nie jest ustanowiona z powodu trwania stadium misyjnego oraz do terytoriów z wprowadzoną już hierarchią, ale jeszcze z trwającym stanem misyjnym, np. z powodu zależności personalnej lub finansowej itp. W związku z tym należy podkreślić, że do terytoriów misyjnych zaliczamy te, które mają typową hierarchię misyjną w postaci wikariuszy i prefektów apostolskich, a także określone diecezje, a nawet metropolie – do momentu osiągnięcia przez nie pełnej autonomii lub też z innych ważnych powodów podległe opiece Kongregacji Rozkrzewiania Wiary129. 7.2. Kompetencja osobowa Według KPK z 1917 r. kongregacji podlegają również stowarzyszenia osób duchownych i seminaria, założone wyłącznie w celu formowania misjonarzy dla misji zagranicznych, zwłaszcza jeśli chodzi o ich reguły, administrację i zwolnienia potrzebne do wyższych święceń alumnów (por. kan. 252 § 2 KPK z 1917 r.). Jeżeli chodzi o zakonników, kongregacja zajmuje się wszystkim, co dotyczy ich jako misjonarzy. Wszystko natomiast, co odnosi się do zakonników, odsyła lub zostawia Kongregacji do spraw Zakonnych (por. kan. 252 § 5 KPK z 1917 r.). Kongregacji podlegają: Collegium Urbanum wraz z Instytutem Misyjnym, Collegium S. Petri oraz Papieskie Dzieła Misyjne. Zazwyczaj wymienia się także następujące stowarzyszenia misyjne i seminaria: • Societas Parisiensis Missionum ad Exteras Gentes (MEP), • Societas Missionum ad Afros (SMA) – Stowarzyszenie Misji Afrykańskich, 129 78 Por. tamże, 197-198. • • • • • • • • • • • Congregatio Missionariorum de Mariannhill (CMM) – Zgromadzenie Misjonarzy z Mariannhill, Missionarii Africae (PA) – Zgromadzenie Misjonarzy Afryki – Ojcowie Biali, Societas Miss. ext. de Bethlehem in Helvetia (SMB), Pia Soc. S. Francisci Xaverii pro ext. Miss. (SX), Societas de Maryknoll pro missionibus exteris (MM), Societas S. Columbani pro missionibus apud Sinensis (SSC), Societas Scarborensis pro Missionibus ad Exteras Gentes (SFM), Societas pro miss ext. Provinciac Quebecensis (MKQ), Inst. Yarumalense pro miss. ad ext. gentes (MXY), Missionarii a Spiritu Sancto (Mexico) (MSPS), Pontificium Institutum pro Missionibus Exteris (PIMK)130. 7.3. Kompetencja rzeczowa Do 1908 r. można było powiedzieć, że Kongregacja Rozkrzewiania Wiary habet omnes alias congregationes in ventre. Stąd nie bez podstaw stojącego na jej czele kardynała prefekta nazywano „czerwonym papieżem”. Nic dziwnego, wszak uprawnienia musiały być w jakimś stopniu proporcjonalne w stosunku do ogromu ciążących na niej zadań, szczególnie w okresie niedostatecznej uwagi na dobro kościołów lokalnych. Niemniej także i Kodeks Prawa Kanonicznego udziela jej szerokiej jurysdykcji, a mianowicie: a) uprawnień, które przysługują Kongregacji Konsystorialnej na jej terytoriach, a więc prawo ustanawiania i podziału terytoriów misyjnych, zmiany ich granic, mianowania przełożonych misyjnych, czuwania nad ich działalnością i badania raportów powizytacyjnych; b) uprawnień, przysługujących Kongregacji Sakramentów, z wyjątkiem sakramentu małżeństwa. Na swoim terytorium może ona regulować dyscyplinę wszystkich sakramentów, z wyjątkiem sakramentu małżeństwa, nie wyłączając spraw ważności i warunków święceń kapłańskich, udzielania dyspens do święceń; c) uprawnień posiadanych przez Kongregację Soboru. Do niej więc należy troska o misjonarzy jako duszpasterzy o życie religijne wiernych. Ona udziela wiernym potrzebnych dyspens, jest kompetentna w sprawach legatów, dzieł pobożności, intencji mszalnych, ustalania podatków diecezjalnych, jak i w kwestiach dochodów i majątków kościelnych. Do niej należy również piecza nad wszystkim, co dotyczy odbywania synodów 130 Por. tamże, 198-199. 79 na terytoriach misyjnych oraz prawo zatwierdzenia ich uchwał (por. kan. 252 § 2 KPK z 1917 r.). Kongregacja natomiast nie jest kompetentna w sprawach odnoszących się do wiary, małżeństwa, wydawania, względnie interpretowania, ogólnych zasad liturgicznych, zakonników jako takich, które to sprawy zobowiązana jest odsyłać do kompetentnych kongregacji (por. kan. 252 § 4 KPK z 1917 r.). Jej uprawnienia są również ograniczone na rzecz Kongregacji Seminariów i Uniwersytetów, Konsystorialnej oraz na rzecz Trybunałów i Urzędów Kurii Rzymskiej131. 8. Kongregacja w świetle uchwał Soboru Watykańskiego II Potrzebę reorganizacji Kurii Rzymskiej – odczuwaną już w okresie przedsoborowym – oficjalnie wyraził Paweł VI w przemówieniu do przełożonych i urzędników Kurii Rzymskiej dnia 21 września 1963 r. oraz w jego motu proprio Integrae servandae z 7 grudnia 1965 r. i dekrecie soborowym Christus Dominus – o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele, wydanym 28 października 1965 r. Aktem normatywnym informującym o kierunkach reformy – tym razem dotyczących już bezpośrednio samej kongregacji – jest soborowy dekret misyjny Ad gentes divinitus132. Zgodnie z nauką Soboru Watykańskiego II, działalność misyjna wypływa z samej najgłębszej natury Kościoła, którego zbawczą wiarę propaguje, urzeczywistnia katolicką jedność, opiera się na apostolskości, realizuje wspólny zapał hierarchii, poświadcza, rozszerza i wspiera jego świętość. Działalność misyjną prowadzi się na pewnych terytoriach [obszarach] uznanych przez Stolicę Apostolską, ogólnie nazywanych „misjami” (por. DM 6)133. W dekrecie misyjnym Kongregacji Rozkrzewiania Wiary poświęcony jest prawie cały numer 29 w rozdziale V, zatytułowanym: Organizacja działalności misyjnej – „De ordinatione activitatis missionalis”. Postulaty soboru można ująć w następujących punktach: 1. „Dla wszystkich misji i dla całej misyjnej działalności ma być jedna tylko kompetentna dykasteria, mianowicie «Kongregacja Rozkrzewiania Wiary», która w całym świecie prowadziłaby i koordynowała zarówno dzieło misyjne, jak i współpracę misyjną, nie naruszając jednak praw Kościołów Wschodnich” (DM 29, 2). Por. tamże, 199-200. Por. tamże, 200. 133 Por. „Annuario…”, dz. cyt., 1840. 131 132 80 Jeżeli z różnych powodów niektóre misje podlegają jeszcze innym władzom, wówczas władze te powinny utrzymywać łączność z Kongregacją Rozkrzewiania Wiary, aby we wszystkich misjach mógł panować stały i jednolity sposób oraz normy zarządzania i kierowania. 2. „Kongregacja ma ze swej strony popierać powołania i duchowość misyjną, zapał i modlitwy za misje oraz podawać dokładne i pewne wiadomości o nich. Ma się ona zatroszczyć o misjonarzy i przydzielać ich według pilniejszych potrzeb terenu. Ma układać odpowiedni plan pracy, podawać miarodajne wskazówki i zasady użyteczne w dziele ewangelizacji oraz pobudzać inicjatywę. Ma organizować i koordynować skuteczne gromadzenie środków, które należy rozdzielać na zasadzie potrzeb lub użyteczności, jak również wielkości terenu, liczby wiernych i niewierzących, dzieł i instytutów, pomocników i misjonarzy” (DM 29, 3). 3. Wspólnie z Sekretariatem Jedności Chrześcijan kongregacja winna szukać dróg i środków do wytworzenia i zorganizowania braterskiej współpracy oraz zgodnego działania z misyjnymi poczynaniami innych wspólnot chrześcijańskich, by w miarę możności usunąć zgorszenie rozłamu (por. DM 29, 4). 4. Kongregacja ma być „narzędziem administracji, jak i organem dynamicznego kierownictwa, który posługuje się naukowymi metodami i współczesnymi narzędziami pracy, uwzględniając mianowicie dzisiejsze badania w dziedzinie teologii, metodologii i duszpasterstwa misyjnego. W kierownictwie tej kongregacji mają brać czynny udział, z głosem wiążącym, wybrani przedstawiciele spośród tych wszystkich, którzy pracują w dziele misyjnym: biskupi z całego świata na wniosek Konferencji Biskupów, kierownicy Instytutów i Dzieł Papieskich, w sposób i w zakresie, jaki ma wyznaczyć Biskup Rzymski. Ci wszyscy powinni być w określonych terminach zwoływani i pod władzą papieża mają sprawować najwyższe kierownictwo całym dziełem misyjnym” (DM 29, 5). 5. W kongregacji mają być reprezentowane żeńskie zgromadzenia zakonne, krajowe dzieła misyjne oraz organizacje świeckich, zwłaszcza międzynarodowe (por. DM 29, 6). 6. Formacja i utrzymanie katechistów powinny być odpowiednio wspomagane ze specjalnych funduszów Kongregacji Rozkrzewiania Wiary (por. DM 17, 3). Jak widzimy Kongregacji Rozkrzewiania Wiary nałożono szereg obowiązków, które uwzględniono w dokumentach wykonawczych do dekretów soborowych. Normy wykonawcze do dekretu o misyjnej działalności Kościoła ukazały się 6 sierpnia 1966 r., zawarte w motu proprio Ecclesiae sanctae. Należy także zaznaczyć, że Kongregacja Rozkrzewiania Wiary jest właściwie 81 jedyną dykasterią Kurii Rzymskiej, na temat której w swoich uchwałach Sobór imiennie zabrał głos134. 9. Normy wykonawcze do dekretu Soboru Watykańskiego II Ad gentes divinitus zawarte w motu proprio Pawła VI Ecclesiae sanctae (6 sierpnia 1966 r.) Papież Paweł VI w motu proprio Ecclesiae sanctae wydał normy wykonawcze do czterech dekretów Soboru Watykańskiego II. Dokument składa się z trzech części: a) norm wykonawczych do dekretu Christus Dominus (o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele) i Presbyterorum ordinis (o posłudze i życiu kapłanów); b) norm wykonawczych do dekretu Perfectae caritatis (o przystosowanej odnowie życia zakonnego); c) norm wykonawczych do dekretu Ad gentes divinitus (o misyjnej działalności Kościoła). W normach wykonawczych do dekretu Ad gentes divinitus znajdują także wskazania dotyczące Kongregacji Ewangelizowania Narodów. III. Normy wykonawcze do dekretu Soboru Watykańskiego II Ad gentes divinitus Dekret Soboru Watykańskiego II Ad gentes (o działalności misyjnej Kościoła) powinien obowiązywać w całym Kościele i wszyscy powinni go wiernie przestrzegać tak, by cały Kościół stał się rzeczywiście misyjny i cały Lud Boży był świadomy swego misyjnego obowiązku. Dlatego też niech ordynariusze miejscowi zatroszczą się o to, by dekret ten dotarł do wiadomości wszystkich wiernych: należy więc mówić o nim do duchowieństwa i głosić kazania do ludu, aby wszystkim wyjaśnić i wpoić wspólny obowiązek sumienia wobec działalności misyjnej. Aby stosowanie norm zawartych w dekrecie było łatwiejsze i wierniejsze, postanawia się, co następuje: 1. Teologię misji należy tak włączyć do przekazywanej i rozwijającej się nauki teologicznej, by w pełnym świetle przedstawić misyjną naturę Kościoła. Ponadto należy rozważać drogi Pańskie do przygotowania Ewangelii oraz możliwość zbawienia nieobjętych ewangelizacją. Należy też wpajać konieczność głoszenia Ewangelii i włączenia [ludów] w ciało Kościoła (Rozdz. 134 82 Por. E. Sztafrowski, art. cyt., 156-157. I dekretu Ad gentes). Na to wszystko należy zważać przy układaniu nowego programu studiów w seminariach i uniwersytetach (nr 39). 2. Zachęca się Konferencje Episkopatu, by jak najszybciej przedłożyły Stolicy Świętej ogólne zagadnienia dotyczące misji, którymi mógłby się zająć najbliższy Synod Biskupów (nr 29). 3. Dla wzmożenia ducha misyjnego w ludzie chrześcijańskim należy popierać codzienne modlitwy i ofiary, tak by doroczny Dzień Misyjny był jak gdyby spontanicznym przejawem tego ducha (nr 36). Niech biskupi albo Konferencje Biskupów ułożą różne wezwania w intencji misji celem włączenia ich w modlitwę wiernych we Mszy św. 4. W poszczególnych diecezjach należy wyznaczyć kapłana do skutecznego kierowania sprawami misyjnymi. Ma on też należeć do Rady duszpasterskiej diecezji (nr 38). 5. Należy zachęcać alumnów seminariów i młodzież stowarzyszeń katolickich do nawiązywania i utrzymywania korespondencji z alumnami seminariów i podobnymi stowarzyszeniami w misjach, aby wzajemne poznanie potęgowało w ludzie chrześcijańskim świadomość misyjną i kościelną (nr 38). 6. Niech biskupi, świadomi naglącej potrzeby ewangelizacji świata, popierają powołania misyjne wśród własnego duchowieństwa i młodzieży, a instytutom pracującym w dziele misyjnym użyczają środków i sposobności do zaznajomienia diecezji z potrzebami misji i do budzenia powołań (nr 38). Budząc powołania misyjne, należy starannie przedstawiać zarówno dzieło misyjne Kościoła wobec wszystkich ludów, jak i sposoby, którymi różni ludzie (instytuty, kapłani, zakonnicy i świeccy obojga płci) starają się je wypełniać. Szczególnie należy uwypuklać i popierać przykładami specjalne powołanie misyjne „na całe życie” (nr 23, 24). 7. We wszystkich diecezjach trzeba popierać Papieskie Dzieła Misyjne oraz wiernie przestrzegać ich statutów, zwłaszcza tych, które dotyczą przesyłania ofiar (nr 38). 8. Dobrowolne ofiary wiernych na misje nie wystarczają, stąd zaleca się, by przy zachowaniu dotychczasowych ofiar wiernych, zarówno diecezje, jak i parafie oraz inne wspólnoty diecezjalne, jak najprędzej wydzieliły ze swych rocznych dochodów odpowiednią kwotę i przekazały ją Stolicy Świętej, która zajmie się jej rozdzieleniem (nr 38). 9. Przy Konferencjach Episkopatu ma powstać Komisja Episkopatu do spraw misyjnych. Jej zadaniem będzie popieranie działalności i świadomości misyjnej oraz zgodnej współpracy między diecezjami, utrzymywanie łączności z innymi Konferencjami Biskupimi i poszukiwanie sposobów osiągnięcia odpowiedniego poziomu pomocy dla misji (nr 38). 83 10. Instytuty misyjne są nadal bardzo potrzebne, dlatego wszyscy powinni wiedzieć, że realizują one zadanie ewangelizacji, powierzone przez władzę kościelną, by wypełniać obowiązek misyjny całego Ludu Bożego (nr 27). 11. Niech biskupi posługują się także instytutami misyjnymi dla budzenia wśród wiernych zapału dla sprawy misyjnej, niech użyczają im sposobności, by z zachowaniem właściwego porządku, budziły młodzieńcze powołania misyjne, pielęgnowały je oraz zbierały ofiary (nr 23, 37, 38). W celu osiągnięcia większej jedności i skuteczności, biskupi powinni posłużyć się Krajową Radą Misyjną lub Radą Regionalną, do której wejdą dyrektorzy Papieskich Dzieł i Instytutów Misyjnych istniejących w danym kraju lub rejonie. 12. Każdy instytut misyjny powinien jak najprędzej zatroszczyć się o własną odnowę, głównie w dziedzinie metod ewangelizacji i wprowadzania ich w życie chrześcijańskie, a także w zakresie sposobu życia samych wspólnot (nr 3 dekret Perfectae caritatis). 13. § 1. Wszystkie misje mają podlegać jednemu tylko urzędowi, a mianowicie Kongregacji Rozkrzewiania Wiary. W związku z tym, że niektóre misje z różnych powodów podlegają jeszcze dotychczas innym urzędom, należy na razie ustanowić w tych urzędach dział misyjny, pozostający w ścisłej łączności z Kongregacją Rozkrzewiania Wiary, aby we wszystkich misjach mogły być zachowane stałe i jednolite zasady w ich organizacji i kierownictwie (nr 29). § 2. Kongregacji Rozkrzewiania Wiary podlegają Papieskie Dzieła Misyjne, a mianowicie Papieskie Dzieło Rozkrzewiania Wiary, Dzieło św. Piotra dla duchowieństwa rodzimego, Unia Misyjna Duchowieństwa i Dzieło św. Dziecięctwa. 14. Przewodniczący Sekretariatu dla Jedności Chrześcijan jest na mocy samego urzędu członkiem Kongregacji Rozkrzewiania Wiary. Sekretarz tegoż Sekretariatu należy do grona doradców Kongregacji Rozkrzewiania Wiary (nr 29). W podobny sposób Kongregacja Rozkrzewiania Wiary ma być reprezentowana w Sekretariacie dla Jedności Chrześcijan. 15. W zarządzie Kongregacji Rozkrzewiania Wiary uczestniczy 24 przedstawicieli z głosem decydującym, chyba że w poszczególnych wypadkach papież zarządzi inaczej, a mianowicie 12 wyższych duchownych z misji, 4 z innych terytoriów, 4 spośród przełożonych instytutów i 4 z Papieskich Dzieł Misyjnych. Tych wszystkich należy zwoływać dwa razy w roku. Członkowie tego zespołu są mianowani na pięć lat, przy czym mniej więcej piąta część z nich zmienia się co roku. Po zakończeniu kadencji mogą być mianowani na drugie pięciolecie. Niech Konferencje Biskupie, instytuty i Dzieła Papieskie, zgodnie z przepisami, które w najbliższym czasie poda Stolica Apostolska, przedstawią papieżowi nazwiska tych, spośród których wybierze on wyżej 84 wspomnianych przedstawicieli oraz nazwiska, nawet przebywających na misjach, spośród których można wybrać doradców. 16. Przedstawiciele instytutów zakonnych z terytoriów misyjnych, misyjnych dzieł regionalnych oraz rad ludzi świeckich, szczególnie międzynarodowych, uczestniczą w posiedzeniach tego urzędu i mają głos doradczy (nr 29). 17. Niech Kongregacja Rozkrzewiania Wiary po zasięgnięciu opinii Konferencji Biskupów i instytutów misyjnych nakreśli w najbliższym czasie ogólne zasady, według których będzie można zawierać umowy między ordynariuszami miejscowymi a instytutami misyjnymi dla ułożenia ich wzajemnych stosunków (nr 32). Przy zawieraniu tych umów należy mieć na względzie zarówno ciągłość dzieła misyjnego, jak i potrzeby instytutów (nr 32). 18. W związku z tym, że Konferencje Biskupie na terytoriach misyjnych powinny łączyć się w organiczne związki według tak zwanych rejonów socjokulturowych (por. nr 9) Konferencja Rozkrzewiania Wiary winna popierać taką współpracę Konferencji Biskupów (nr 29). Przy zachowaniu łączności z Kongregacją Rozkrzewiania Wiary, do Konferencji tych należy: a) szukanie sposobów ułatwiających wiernym i instytutom misyjnym włączanie się w życie narodów lub grup ludzi, wśród których żyją lub do których są posyłani (nr 10, 11) w celu nawiązania dialogu zbawczego; b) organizowanie zespołów naukowych w celu zbadania poglądu ludów na świat, na człowieka i jego nastawienie wobec Boga. Cokolwiek jest dobre i prawdziwe, należy włączyć do rozważań teologicznych. Takie studium teologiczne ma dać niezbędną podstawę dla przystosowań, które należy poczynić. Zadanie to powinny podjąć wyżej wspomniane zespoły naukowe. Przystosowania te mają objąć między innymi metody ewangelizacji, formy liturgiczne, życie zakonne i prawodawstwo kościelne (nr 19). W zakresie doskonalenia metod ewangelizacji i katechizacji (nr 11, 13, 14), Kongregacja Rozkrzewiania Wiary powinna popierać ścisłą współpracę między wyższymi instytutami duszpasterskimi. Gdy chodzi o formy liturgiczne, zaleca się, aby zespoły naukowe przesłały Radzie Wykonawczej Konstytucji o Świętej Liturgii dokumenty i życzenia. Odnośnie zaś do stanu zakonnego (nr 18) należy strzec się, by do form zewnętrznych (np. gestów, ubiorów, zachowania się, itd.) nie przywiązywać większej troski niż do właściwości religijnych ludów, które należy przejąć lub dostosować do doskonałości ewangelicznej; c) zwoływanie w oznaczonym terminie zebrań wykładowców seminariów dla usprawnienia systemu studiów i dla wymiany poglądów, aby po zasięgnięciu rady u wyżej wspomnianych zespołów naukowych, bardziej stosownie zaradzać dzisiejszym potrzebom wychowania kapłańskiego (nr 16); 85 d) rozważenie odpowiedniego rozmieszczenia sił (tzn. kapłanów, katechetów, instytutów, itd.) na terytorium, przede wszystkim w celu ich wzmocnienia w miejscach o gęstym zaludnieniu. 19. Przy podziale zasiłków należy co roku przeznaczać odpowiednią część na kształcenie i utrzymanie miejscowego kleru, misjonarzy, katechetów i zespołów naukowych, o których była mowa w nr 18. Dokumenty dotyczące tej sprawy biskupi powinni przesyłać do Kongregacji Rozkrzewiania Wiary (nr 17, 29). 20. Należy prawidłowo powołać do życia Radę Duszpasterską. Jej zadaniem – zgodnie z nr 27 dekretu Christus Dominus – jest „badanie i rozważanie wszystkiego, co ma związek z pracą duszpasterską i wysnuwanie z tego praktycznych wniosków”. Ponadto ma pomagać w przygotowaniu synodu diecezjalnego i troszczyć się o wykonanie jego postanowień (nr 30). 21. Na misjach trzeba organizować konferencje zakonników i zebrania zakonnic, z udziałem wyższych przełożonych wszystkich instytutów danego kraju lub rejonu, na których należy uzgadniać ich przedsięwzięcia (nr 33). 22. W miarę możliwości i potrzeb trzeba zwiększać liczbę instytutów naukowych na misjach. Winny one zgodnie współdziałać nad właściwym rozkładem prac badawczych i specjalizacyjnych. Ważne, aby na tym samym terytorium nie było dzieł tego samego rodzaju (nr 34). 23. Dla zapewnienia imigrantom z terytoriów misyjnych należytego przyjęcia i odpowiedniej opieki duszpasterskiej ze strony biskupów narodów od dawna chrześcijańskich konieczna jest współpraca z biskupami misyjnymi (nr 38). 24. Gdy chodzi o świeckich na misjach: § 1. Trzeba zabiegać o intencję służenia misjom, o dojrzałość, odpowiednie przygotowanie, o tzw. specjalizację zawodową i na odpowiednio długi pobyt na misjach. § 2. Należy skutecznie uzgodnić pracę stowarzyszeń ludzi świeckich dla misji. § 3. Miejscowy biskup misyjny winien troszczyć się o tych świeckich. § 4. Świeckim tym należy zapewnić ubezpieczenie społeczne (nr 41)135. 135 Normy wykonawcze do dekretu Soboru Watykańskiego II Ad gentes divinitus zawarte w motu proprio Pawła VI Eclesiae sanctae (6 sierpnia 1966 r.) [w:] „Breviarum Missionum”, Warszawa 1979, cz. 1, 421-428 (tłum. F. Wodecki SVD). 86 10. Kongregacja w konstytucji apostolskiej Pawła VI Regimini Ecclesiae universae (15 sierpnia 1967 r.) Konstytucja ta dotyczy reorganizacji Kurii Rzymskiej. Zawiera wskazania na temat kompetencji wszystkich kongregacji, dostosowanych do aktualnych potrzeb Kościoła. Uzupełnieniem konstytucji jest Regulamin Kurii Rzymskiej136. Rozdział IX poświęcono Świętej Kongregacji Ewangelizowania Narodów, czyli Rozkrzewiania Wiary (numery 81-91). 81.Dotychczasowa Święta Kongregacja Rozkrzewiania Wiary będzie nazywała się w przyszłości Świętą Kongregacją Ewangelizowania Narodów, czyli Rozkrzewiania Wiary. 82. Kongregacja Ewangelizowania Narodów, czyli Rozkrzewiania Wiary, której przewodniczy kardynał prefekt, mając do pomocy sekretarza i podsekretarza, jest kompetentna w sprawach wszystkich misji, tworzonych dla rozszerzania królestwa Chrystusowego, a więc: w zakresie powoływania i zmiany potrzebnych tam osób; w zakresie terytorialnych granic kościelnych; przedstawiania osób, które kierowałyby nimi; w sprawie skuteczniejszego zwiększania liczby miejscowego duchowieństwa, któremu z czasem można by powierzyć ważniejsze funkcje i kierownictwo; kierowania i układania wszelkiej działalności misyjnej na całym świecie, zarówno w odniesieniu do zwiastunów Ewangelii, jak i do współpracy misyjnej wiernych. 83. § 1. Członkami tej kongregacji są, oprócz kardynałów przydzielonych przez papieża, także Przewodniczący Sekretariatów: Jedności Chrześcijan, dla spraw Niechrześcijan i dla spraw Niewierzących. § 2. Dla rozpatrywania ważniejszych spraw, o charakterze ogólnym, uczestniczą w posiedzeniach plenarnych, jako ich członkowie, nawet z głosem decydującym, gdyby tak zarządził papież – zarówno biskupi z terytoriów misyjnych, mianowani przez papieża, jak i Przedstawiciele Kierowników Instytutów i Dzieł Papieskich, z zastrzeżeniem, by nie brakowało rzeczników Kościołów, tzw. młodych lub autochtonicznych. § 3. Jeśli chodzi o liczbę tych, o których mowa w § 2, oraz o inne okoliczności, należy mieć na uwadze list motu proprio Ecclesiae sanctae wydany dnia 6 sierpnia 1966 r., jak również specjalną instrukcję, wydaną przez kongregację. 84.Powyższa kongregacja daje, na podległych sobie terytoriach, inicjatywę misjonarską, popiera powołania i duchowość misyjną – zapał i modlitwy w intencji misji, jak również podaje pewne i dokładne wiadomości o misjach. Ponadto pilnie podejmuje obowiązek wychowania młodzieży i przygotowa136 Por. T. Pawluk, Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, t. II, Olsztyn 1986, 136. 87 nia alumnów w seminariach. Czuwa nad synodami i zebraniami, czyli Konferencjami Biskupów, a ich statuty lub dekrety zatwierdza zgodnie z prawem. Wyznacza w określonych terminach wizytacje, dzięki którym można poznać potrzeby i problemy tych terytoriów. 85. Kongregacja ta troszczy się o misjonarzy i przydziela ich według potrzeb terytorium; organizuje i koordynuje pomoc, zwłaszcza poprzez Papieskie Dzieła Misyjne oraz rozdziela je zależnie od miejscowych potrzeb. 86. Omawianej kongregacji podlegają, z racji określonego i zasadniczego celu, instytuty zakonne, erygowane na misjach; stowarzyszenia mężczyzn i niewiast bez ślubów oraz seminaria, które na podstawie statutów wyłącznie przygotowują misjonarzy do misji zewnętrznych – w zakresie ich przepisów, administracji oraz odpowiednich zezwoleń, wymaganych do wyższych święceń przez Kongregację Nauczania Katolickiego. Zachowane są przy tym normy wydane przez Kongregację Zakonów, podobnie jest w kwestii studiów, czyli formacji teoretycznej. 87. Kongregacja zobowiązana jest przesłać do kompetentnych kongregacji spraw, które dotyczą wiary, świętych obrzędów, studiów kościelnych, katolickich uniwersytetów, dyspens od małżeństwa zawartego, ale niedopełnionego. Ponadto sprawy małżeńskie oraz inne wymagające dochodzenia sądowego przekazuje Rocie Rzymskiej. 88. Jeśli chodzi o pozostałych zakonników obrządku łacińskiego czy obrządków wschodnich, kongregacja może decydować o sprawach, które dotyczą ich jako misjonarzy, z zachowaniem prawa Kongregacji Kościołów Wschodnich. Przekazuje też Kongregacji Zakonów i Instytutów Świeckich sprawy dotyczące zakonników, przy czym zachowuje moc specjalny, ewentualny przepis papieski w tej materii. 89. Dla popierania współpracy misjonarskiej posiada Najwyższą Radę kierowania Papieskimi Dziełami Misyjnymi, od której zależą Rady Generalne: Unii Misyjnej Kleru, Dzieła Rozkrzewiania Wiary, Dzieła św. Piotra Apostoła, Dzieła Dziecięctwa. 90. Zespół konsultorów (do których należą – oprócz innych biegłych osób – także sekretarze trzech sekretariatów, kierownicy instytutów i Dzieł Papieskich oraz przedstawiciele zarówno regionalnych Dzieł Misyjnych, jak i międzynarodowych stowarzyszeń osób świeckich) zbiera odpowiednie dane o warunkach lokalnych regionów, o sposobie myślenia różnych grup ludzi, a także o metodach, które powinny być stosowane w ewangelizowaniu, przedstawiając naukowo uzasadnione wnioski, dotyczące działalności i współpracy misjonarskiej. 91. Urząd administracyjny zarządza finansami, czyli dobrami materialnymi kongregacji, pod kierownictwem kardynała prefekta, z zachowaniem 88 obowiązku przedkładania należnego sprawozdania Zarządowi Spraw Gospodarczych Stolicy Apostolskiej137. 11. Kongregacja w konstytucji apostolskiej Jana Pawła II Pastor bonus (28 czerwca 1988 r.) Konstytucja ta reformuje Kurię Rzymską i poszczególne dykasterie, określa kompetencje Sekretariatu Stanu, Kongregacji, Trybunałów, Rad Papieskich oraz innych służb administracyjnych i komisji w Kurii Rzymskiej. Pastor bonus ustanawia także normy wizyt biskupów w Rzymie ad limina apostolorum i relacji między Stolicą Apostolską a Kościołami partykularnymi i Konferencjami Episkopatów138. Kongregacji Ewangelizowania Narodów poświęcone są artykuły 85-92. Art. 85 – Do Kongregacji Ewangelizowania Narodów należy kierowanie i koordynowanie na całej kuli ziemskiej dzieła ewangelizowania narodów i współpracy misyjnej, z zachowaniem kompetencji Kongregacji Kościołów Wschodnich. Art. 86 – Kongregacja popiera badania w zakresie teologii, duchowości i duszpasterstwa misyjnego, a także określa zasady, normy i sposoby działania przystosowane do potrzeb miejsca i czasu, aby dokonywało się dzieło ewangelizacji. Art. 87 – Zabiega o to, aby Lud Boży, przepojony duchem misjonarskim i świadomy swego obowiązku, skutecznie współpracował w podejmowaniu dzieła misyjnego przez modlitwę, świadectwo życia, działalność i różnego rodzaju pomoce. Art. 88 – § 1. Troszczy się o wzbudzanie powołań misyjnych, duchownych, zakonnych lub świeckich, a także o właściwy przydział misjonarzy. § 2. Na podległych sobie terytoriach troszczy się o formację duchowieństwa diecezjalnego oraz katechistów, z zachowaniem jednak kompetencji Kongregacji Seminariów i Instytutów Studiów, gdy chodzi o ogólny program studiów oraz uniwersytetów i pozostałych instytutów studiów wyższych. Art. 89 – Kongregacji Ewangelizowania Narodów podlegają terytoria misyjne, których ewangelizację powierza się instytutom, stowarzyszeniom i Kościołom partykularnym. Podlegają jej wszystkie sprawy dotyczące powstawania administracyjnych jednostek kościelnych, dokonywania w nich zmian oraz powierzania Kościołów, a także inne zadania, które spełnia Kongregacja Biskupów. 137 Paweł VI, Konstytucja apostolska Regimini Ecclesiae universae (15 sierpnia 1967 r.) [w:] Ustrój hierarchiczny Kościoła, Wybór źródeł, red. W. Kacprzyk, M. Sitarz, Lublin 2006, 187-189. 138 Pastor bonus, http://pl.wikipedia.org/wiki/Pastor_Bonus, 5.07.2011. 89 Art. 90 – § 1. W odniesieniu do członków instytutów życia konsekrowanego, erygowanych na terytoriach misyjnych lub tam pracujących, kongregacja może decydować o sprawach, które dotyczą ich jako misjonarzy z zachowaniem przepisu art. 21 § 1. § 2. Kongregacji tej podlegają stowarzyszenia życia apostolskiego erygowane dla misji. Art. 91 – Popierając współpracę misyjną, skutecznie zbierając i właściwie rozdzielając środki, Kongregacja Ewangelizowania Narodów posługuje się przede wszystkim Papieskimi Dziełami Misyjnymi, mianowicie Dziełem Rozkrzewiania Wiary, Dziełem św. Piotra Apostoła, Dziełem Dziecięctwa Misyjnego i Papieską Unią Misyjną Duchowieństwa. Art. 92 – Kongregacja zarządza własnymi funduszami, jak również innymi dobrami przeznaczonymi na cele misyjne, z zachowaniem obowiązku przedkładania należnego sprawozdania Prefekturze Spraw Ekonomicznych Stolicy Apostolskiej139. 12. Najważniejsze osiągnięcia Kongregacji Ewangelizowania Narodów140 1. Instrukcja Kongregacji Rozkrzewiania Wiary dla wikariuszy apostolskich, udających się do prowincji chińskich: Tonkinu i Kochinchiny z 1659 r., nazywana też Magna Charta kongregacji, adresowana jest do wikariuszy apostolskich w Chinach i Indochinach, ale zawiera wskazówki dla wszystkich misjonarzy. Dwie z nich zasługują na szczególną uwagę: zaproszenie do wspierania miejscowego duchowieństwa oraz zobowiązanie do inkulturacji, z zakazem zwalczania zwyczajów i tradycji danego kraju (z wyjątkiem tych sprzecznych z wiarą i moralnością)141. 2. Collegium Urbanum, założone przez papieża Urbana VIII (1623-1644) bullą Immortalis Dei Filius dnia 1 sierpnia 1627 r., dla seminarzystów z krajów misyjnych. Przy uczelni tej Kongregacja Seminariów i Instytucji Naukowych, dekretem z 1 września 1933 r., erygowała Papieski Instytut Misyjny, z prawem przyznawania stopni akademickich w dziedzinach misjologicznych i prawnych. Jan Jan Paweł II, Konstytucja apostolska Jana Pawła II Pastores bonus [w:] Jan Paweł II, Dzieła zebrane, t. IV, Kraków 2007, 71-72; Ustrój hierarchiczny Kościoła…, dz. cyt., 241-242. 140 Congregation for the Evangelization of Peoples (English), Kongregation für die Evangelisation der Völker (Deutsch), Congregación para la Evangelización de los Pueblos (Español), Congrégation pour l’évangélisation des peuples (Français), Congregazione per l’Evangelizzazione dei Popoli (Italiano), Congregatio pro Gentium Evandelizatione (Latin). Por. http:// www.gcatholic.com/dioceses/romancuria/d08.htm, 1.10.2011. 141 Instrukcja Kongregacji Rozkrzewiania Wiary dla wikariuszy apostolskich, udających się do prowincji chińskich: Tonkinu i Kochinchiny, [w:] „Breviarium Missionum”, Warszawa 1979, cz. 1, 41-56. 139 90 XXIII, w motu proprio Fidei propaganda z 1 października 1962 r., przyznał uczelni tytuł „Papieskiego Uniwersytetu Urbaniana”. Do 1926 r. Collegium miało siedzibę w budynku Kongregacji Ewangelizowania Narodów przy Placu Hiszpańskim, a następnie zostało przeniesione na wzgórze Janikulum (Gianicolo), do budynku wybudowanego specjalnie dla kongregacji. Collegium Urbanum przygotowało wiele pokoleń kapłanów-autochtonów, a także większość biskupów z młodych Kościołów, które obecnie w większości same zapewniają formację miejscowego duchowieństwa w licznych miejscowych seminariach niższych i wyższych. 3. Już w 1626 r. powstała drukarnia, nazywana „Polyglotta Vaticana”, drukująca książki w językach narodów misyjnych. Zadanie to wypełniała doskonale. Za pontyfikatu św. Piusa X drukarnia „Polyglotta”, podlegająca kongregacji, została połączona z drukarnią watykańską. Zaangażowanie kulturalne i misyjne kongregacji ma swoją kontynuację w zbieraniu wszystkich dokumentów misyjnych przechowywanych w archiwum, które powstało w momencie utworzenia kongregacji. 4. Erygowanie przeszło 1500 terytoriów misyjnych, z których ponad 500 przeszło pod prawo ogólne lub wschodnie. 5. Zatwierdzenie około 100 instytutów o charakterze misyjnym lub powstałych na terytoriach misyjnych. 6. Szeroka działalność Papieskich Dzieł Misyjnych. 7. Założenie w Rzymie kolegiów narodowych (niemiecko-węgierskiego, angielskiego, greckiego, maronickiego, szkockiego, itd.). 8. Dzieło przyłączenia do Kościoła powszechnego prawosławnych (unia brzeska, 1598 r.) i protestantów, co doprowadziło do erygowania nowych rzymskich dykasterii. 9. Międzynarodowe Centrum Animacji Misyjnej (CIAM) w 1986 r. otrzymało swoją siedzibę w nowoczesnym budynku, wzniesionym na wzgórzu Janikulum, obok Collegium Urbanum. Odbywają się tam kursy duchowości, rekolekcje, szkolenia otwarte dla kapłanów, zakonników, zakonnic i świeckich, w celu pogłębienia powołania lub świadomości misyjnej142. 10. Apele i orędzia na Światowy Dzień Misyjny. Autorem apeli i radiowych orędzi w latach 1930-1964 była Kongregacja Ewangelizowania Narodów – zazwyczaj jej sekretarz. Z dwoma tylko wyjątkami, a mianowicie w 1935 i 1938 r. uczynił to prefekt kongregacji: kard. Fumasoni Biondi. Apele i orędzia publikowano w „L’Osservatore Romano” oraz w różnych ówczesnych czasopismach katolickich i misyjnych. Aby podkreślić wagę tego dnia, sam sekretarz kongregacji wyrażał gotowość do wygłoszenia orędzia w różnych językach na Por. Congregatio Pro Gentium Evangelizatione, Guida Delle Missioni Cattoliche 2005, Roma, Urbaniana University Press 2005, 10-11. 142 91 antenie radiowej. Przypuszczalnie w latach 1927, 1928 i 1929 nie było apeli ani orędzi z okazji Światowego Dnia Misyjnego. Pierwszy apel został oficjalnie wygłoszony dnia 26 września 1930 r. – wystosował go sekretarz kongregacji, kard. Carlo Salotti (1870-1947). W latach 1930-1935 kard. Salotti napisał 7 apeli oraz wygłosił 7 radiowych orędzi. W 1935 r. misyjny apel wystosował prefekt kongregacji kard. Pietro Fumasoni Biondi (1872-1960), z kolei w 1938 r. wygłosił misyjne orędzie radiowe do katolików w USA. 20 grudnia 1935 r. nowym sekretarzem kongregacji został kard. Celso Costantini (1876-1958), który kontynuował pisanie apeli na Światowy Dzień Misyjny. Wystosował on 22 odezwy na Dzień Misyjny. W tym napisał 12 apeli i wygłosił 10 radiowych orędzi. 15 stycznia 1953 r. sekretarzem kongregacji zastał abp Filippo Bernardini (1884-1954). Napisał 2 misyjne apele. Następcą abp. Bernardiniego został abp Pietro Sigismondi (1908-1967), który skierował 9 misyjnych apeli. W sumie Kongregacja Ewangelizowania Narodów wystosowała 44 orędzia misyjne, w tym 30 apeli i 14 orędzi radiowych. Zawierają one wypowiedzi papieży dotyczące misji oraz listy, które przychodziły do kongregacji143. Pisanie orędzi na Światowy Dzień Misyjny przejęli od kongregacji kolejni papieże: Jan XXIII, Paweł VI, Jan Paweł II i Benedykt XVI. Pierwsze papieskie orędzie wystosował Jan XXIII w dniu 22 października 1960 r. Było to jedyne orędzie za jego pontyfikatu. W dość krótkim przesłaniu papież napisał: „Umiłowani Synowie! W zbliżającym się «Dniu Misyjnym» pragniemy przypomnieć Wam o żywszej współpracy, aby został spełniony nakaz Pana, zawsze pilny w waszej duszy, co do ewangelizacji wszystkich ludzi. Możecie pomóc modlitwą, prosząc Boga o wzbudzanie wielu powołań męskich i żeńskich, oraz wstawiając się u Niego, aby obdarzył obfitymi łaskami prace misjonarzy i miejscowego duchowieństwa, które rozrasta się liczebnie radując Święty Kościół. Możecie pomóc osobistymi wkładami (ofiarami) także niewielkimi, które będą bardziej hojne, jeśli ofiarowane z duchem ofiary. Umiłowani Synowie! Nie zabraknie Opatrzności waszym potrzebom rodzinnym. Bądźcie pewni. Z otwartymi oczyma na szerokie i obiecujące horyzonty misji katolickich, rękojmia i życzenia odpłaty niebieskiej, zsyłamy na Was i na tych wszystkich bliskich waszemu sercu Nasze Ojcowskie Błogosławieństwo Apostolskie”144. Por. F. Jabłoński (red.), Apele i orędzia na Światowy Dzień Misyjny (1930-2010), Studia i Materiały Misjologiczne 17, Gniezno 2010, 15-17. 144 Jan XIII, Messaggio del Santo Padre Giovanni XXIII per la Giornata Missionaria (22 ottobre 1960), http://www.vatican.va/holy_father/john_xxiii/messages/documents/hf_j-xxiii_mes_19601022_ giornata-missionaria_it.html, 14.09.2011. 143 92 Z kolei Paweł VI swoje pierwsze orędzie skierował 19 października 1963 r. Było to orędzie radiowe. Od 1965 r. papież pisze już regularnie orędzia. W sumie napisał 15 orędzi145. Z kolei Jan Paweł II napisał 27 misyjnych orędzi146, a Benedykt XVI do 2011 r. napisał ich 7. 13. Współczesna działalność kongregacji 13.1. Struktura Kongregacja Ewangelizowania Narodów ma następującą strukturę: a) kardynał prefekt wraz z sekretarzem i podsekretarzem, wspomagani przez grupę urzędników: kierownicy biura, sekretarze, archiwiści, protokolanci, pisarze, wszyscy oni zajmują się prowadzeniem spraw związanych z codzienną administracją; b) zgromadzenie zwyczajne kongregacji, składające się z grupy kardynałów mianowanych przez papieża: przewodniczy mu kardynał prefekt, wspomagany przez sekretarza, omawia najważniejsze sprawy należące do kompetencji dykasterii; c) zgromadzenie plenarne kongregacji, składające się – oprócz członków zgromadzenia zwyczajnego kongregacji – z biskupów, przełożonych generalnych zakonów i zgromadzeń, dyrektorów Krajowych Papieskich Dzieł Misyjnych. Zgromadzenie to zbiera się okresowo, aby omówić ważne dla misji tematy; d) konsultorzy, mianowani przez papieża spośród osób wytypowanych przez kongregację; e) specjalne komisje badawcze, złożone z konsultorów i biegłych. Obecnie są cztery komisje: teologiczna i duchowa, prawna, duszpasterska, katechetyczna147. W skład kongregacji wchodzą następujące urzędy: a) Komisja do spraw Rewizji (synodów, statutów Konferencji Episkopatów, konstytucji Instytutów Życia Apostolstwa Misyjnego, statutów seminariów); b) Rada do spraw Relacji między Kongregacją a Międzynarodowymi Uniami Wyższych Przełożonych Zakonów Męskich i Żeńskich; c) Papieska Zbiórka na rzecz Afryki (pro Afris); Por. F. Jabłoński, dz. cyt., 163-230. Tamże, 233-342. 147 Por. Congregatio Pro Gentium Evangelizatione, dz. cyt., 12. 145 146 93 d) e) f ) g) Najwyższy Komitet Papieskich Dzieł Misyjnych; Papieskie Dzieła Misyjne (PUM, PDMD, PDRW, PDPAp.); Międzynarodowe Centrum Animacji Misyjnej (CIAM); Międzynarodowa Agencja Informacyjna (FIDES)148. 13.2. Skład osobowy Ujmując historycznie działalność prefektów i sekretarzy kongregacji przez 390 lat, to w latach 1622-2011 było 35 prefektów. Pierwszym prefektem został kard. Antonio Maria Sauli, pochodzący z Genui. Urząd pełnił zaledwie kilka miesięcy (od czerwca do listopada 1622 r.). 24 prefektem był Polak – kard. Mieczysław Halka Ledóchowski. Urząd ten pełnił w latach 1892-1902, a obecnie funkcję tę sprawuje kard. Fernando Filoni pochodzący z Mandurii we Włoszech149. Z kolei w latach 1622-2011 funkcję sekretarza kongregacji pełniły 54 osoby. Pierwszym z nich był ks. Francesco Ingoli z Ravenny. W 2010 r. funkcję tę otrzymał abp Savio Hon Tai-Fai – salezjanin z Hongkongu, który 5 lutego 2011 r. otrzymał z rąk Benedykta XVI sakrę biskupią i objął urząd150. Obecnie członkami kongregacji są kardynałowie, arcybiskupi i biskupi. a) 34 kardynałów: Afryka – 11: Kenia (2), Sudan, Ghana, Senegal, Gwinea, Tanzania, Nigeria, Zambia, Południowa Afryka, Nigeria. Europa – 11: Włochy (6), Słowenia, Bośnia, Wielka Brytania, Polska, Niemcy. Ameryka – 8: USA (4), Kanada, Argentyna, Meksyk, Brazylia. Azja – 4: Chiny, Indie, Vietnam, Sri Lanka; b) 4 arcybiskupów: Europa – 3 (Niemcy, Hiszpania, Chorwacja); Azja – 1 (Korea); c) 2 biskupów: Europa – 2 (Włochy, Polska)151. 13.3. Kompetencje Kongregacja kieruje i koordynuje dziełem ewangelizacji narodów i współpracy misyjnej na całym świecie, z wyjątkiem spraw podlegających Kongregacji Kościołów Wschodnich. Por. „Annuario…”, dz. cyt., 1189-1198. 149 Por. Congregatione per l’Evangelizzazione dei popoli, Serie dei Cardinali Prefetti e dei Segretari Della Congregatione per l’Evangelizzazione dei popoli (1622-2001), mps. Listę wszystkich prefektów zawiera Aneks 1. 150 Por. Por. Congregatio Pro Gentium Evangelizatione, dz. cyt., 10-11. Listę wszystkich sekretarzy zawiera Aneks 2. 151 Skład osobowy kongregacji przedstawia Aneks 3. Na podstawie „Annuario…”, dz. cyt., 1189-1192. 148 94 Poza tym dykasteria sprawuje bezpośrednią i wyłączną władzę nad podlegającymi jej terytoriami, z wyjątkiem różnych spraw należących do innych dykasterii. Na podlegających jej terytoriach kongregacja eryguje i dzieli terytoria misyjne w zależności od potrzeb. Uogólniając, przy tworzeniu lub pozostawieniu jednostek administracyjnych jako misyjnych, kongregacja bierze pod uwagę trzy kryteria: a) małą ilość katolików i związaną z tym pierwszą ewangelizację; b) brak wystarczającej liczby miejscowych powołań i kapłanów, którzy zapewniliby odpowiednie funkcjonowanie danej diecezji; c) brak finansów nawet do zaspokojenia podstawowych potrzeb152. Z kolei charakter misyjny przestaje mieć terytorium, na którym występuje: a) odpowiednia liczba wierzących – co najmniej 50% ogółu danego terytorium, b) odpowiednia liczba rodzimych (własnych) księży, konieczna dla owej liczby wierzących, c) własne szkolnictwo od stopnia podstawowego po akademickie, d) samowystarczalność finansowa153. Dla zobrazowania prac kongregacji zawiązanych z tworzeniem nowych terytoriów misyjnych lub stwierdzeniem ustania statutu misyjnego, mogą posłużyć dekrety Stolicy Apostolskiej. W 1976 r. ówczesny Sekretarz Stanu Stolicy Apostolskiej – kard. Jan Villot wystosował list apostolski o zmianie statusu jednostek administracyjnych Australii od Ius Misssionale do prawa zwykłego. W niniejszym liście kardynał napisał: „Ku Australii, ziemi dalekiej spośród mórz, ale nieustannie obecnej w naszym duchu, zwracamy nasze spojrzenie, w chwili, w której było nam dane poznać i doświadczyć siły życia chrześcijańskiego. Również Kościoły tam istniejące dojrzały szczęśliwie, dzięki pomocy Boskiej łaski i wysiłkom świętych pasterzy, duchownych i świeckich. Wiara w tych wspólnotach rozwinęła się, liczba prezbiterów i wierzących wzrosła i dzieła miłosierdzia zostały ustabilizowane. Z powodu powyższej sytuacji Konferencja Biskupów Australii poprosiła nas, aby terytoria kościelne tego kraju przeszły z prawa misyjnego do jurysdykcji zwyczajnej. Wsłuchując się w opinię Kongregacji Ewangelizowania Narodów i Kongregacji Biskupów, na podstawie niniejszego listu zwalniamy z jurysdykcji Kongregacji Ewangelizowania Narodów i ustalamy, że przechodzą do jurysdykcji zwyczajnej wszystkie jednostki kościelne Australii: 152 Na podstawie rozmowy z ks. dr. Tadeuszem Wojdą SAC w dniu 26.09.2011 153Na podstawie rozmowy z ks. prof. dr. hab. Władysławem Kowalakiem SVD w dniu 26.09.2011. 95 Adelaide, Brisbane, Melbourne, Perth i Sydney, a także diecezje bezpośrednio podległe Stolicy Apostolskiej: Camberra, Hobart oraz misje sui iuris w Kalumburu, przyłączone do opactwa nullius dioecesis w Nova Norcia”154. Z kolei przykładem utworzenia terytorium misyjnego typu: misje sui iuris może być dekret Kongregacji Ewangelizowania Narodów z 1997 r. o utworzeniu misji sui iuris w Tadżykistanie. W dekrecie kard. Józefa Tomko czytamy: „W celu bardziej odpowiedniego i skutecznego dzieła ewangelizacji Republiki Tadżykistanu, stosownym jest odłączyć to terytorium od Administratury Apostolskiej Kazachstanu i erygować je jako misje sui iuris. W tym celu Dykasteria Misyjna, po głębszej refleksji i wysłuchaniu zainteresowanych w tej sprawie, po uzyskaniu pozytywnej opinii abp. M. Olesia, niniejszym dekretem eryguję misję sui iuris w Tadżykistanie, powierzając opiekę tej misji Wspólnocie «Verbo Incarnato» (Słowa wcielonego), diecezji San Rafaele w Argentynie”155. Trzecim przykładem może posłużyć utworzenie Prefektury Apostolskiej Jimma-Bongauna w Etiopii. W konstytucji apostolskiej papież Paweł VI napisał: „Dla szybszego i skuteczniejszego zaradzenia dziełu ewangelizacji i trosce duchowej wiernych chrześcijan zamieszkujących regiony w Etiopii, zwane w języku lokalnym «Keffa», «Illubabor» i «Gambela», Kongregacja Ewangelizowania Narodów, po głębszej refleksji i wysłuchaniu opinii zainteresowanych oraz pozytywnej opinii Czcigodnego Brata Patricka C oveney,a, Arcybiskupa tytularnego Satriano, i Pronuncjusza Apostolskiego w tym samym Narodzie, ostatnio zauważyła, że w tym samym miejscu powinna być Prefektura Apostolska. Więc My, którzy wykonujemy poważne zadanie Najwyższego Pasterza w całej owczarni Pana, zatwierdzając tę decyzję, Naszą najwyższą mocą ustalamy co następuje: z Wikariatu Apostolskiego Nekemte odłączamy terytoria, które tworzą regiony państwowe wcześniej wspominane i tworzymy nową Prefekturę Apostolską, która będzie się nazwać Jimma-Bongauna, powierzając opiece duszpasterskiej Zgromadzeniu Misjonarzy (Congregatio Della Missione), pełni ufności, że Ci, nie szczędząc poświęcenia, ufając Niebieskiej łasce, będą mogli zebrać obfite owoce na chwałę Bożą i wzrost Kościoła, który jest «powszechnym sakrament zbawienia» (KK 48). Inne sprawy, później, zostaną uporządkowane według ustaw kanonicznych. Na ile ustaliliśmy, zostanie to przeprowadzone do realizowania przez wspomnianego Brata Por. Lettera Apostolica ssaggio delle circoscrizioni dell’Australia dallo Ius Missionale al diritto comune del 22 marzo 1976 [w:] J. I. Arrieta, Il sistema dell’organizzazione ecclesiastica. Norme e documenti, Roma 2009 (Apollinare Studi), 43. 155 Por. Congregazione per l’Evangelizzazione dei Popoli Decreto di erezione di „missione sui iuris” 29 settembre 1997 [w:] J. I. Arrieta, Il sistema dell’organizzazione ecclesiastica, dz. cyt., 42. 154 96 Patricka Coveney, lub kapłana delegowanego przez niego, z odpowiednio udzielonymi upoważnieniami. Gdy wszystko będzie już gotowe, zostaną wydane dokumenty z autentycznymi kopiami i możliwie jak najszybciej przesłane do Kongregacji Ewangelizowania Narodów. Na koniec chcemy, aby ten list zapieczętowany był ważny teraz i w przyszłości, pomimo przeciwności”156. Kongregacja koordynuje działaniami misji i analizuje wszystkie kwestie i raporty przysłane przez ordynariuszy i Konferencje Episkopatów. W sprawach dotyczących członków instytutów życia konsekrowanego, erygowanych na terytoriach misyjnych lub tam działających, została utworzona Stała Komisja Międzydykasterialna, której przewodniczącym jest prefekt Kongregacji Ewangelizowania Narodów. Kongregacji podlegają stowarzyszenia życia apostolskiego, zgromadzenia zakonne działające na rzecz misji, seminaria i wychowanie katolickie, biskupi, duchowieństwo i diecezje na terytoriach misyjnych. Kongregacja zarządza majątkiem oraz innymi dobrami przeznaczonymi na rzecz wspierania misji157. Dysponuje też specjalistyczną agencją FIDES, dostarczającą aktualnych wiadomości na temat działalności misyjnej i spraw związanych z ewangelizacją (www.fides.org)158. 13.4. Podległe kongregacji instytucje oraz dzieła 13.4.1. Papieskie Dzieła Misyjne Kongregacji podlegają Papieskie Dzieła Misyjne, które powstały we Francji i Włoszech, aby wesprzeć dzieło misjonarzy posługujących wśród ludów niechrześcijańskich. Papieskie Dzieła Misyjne stały się instytucją Kościoła powszechnego i każdego z Kościołów partykularnych. Tworzą jedną instytucję, składającą się z czterech gałęzi. Ich wspólnym celem jest promowanie ducha misyjnego i powszechnego wśród Ludu Bożego. Realizują ten cel przez informowanie i budzenie świadomości misyjnej, promocję powołań misjonarskich, zbieranie i zorganizowanie pomocy misyjnej prowadzonym dziełom i młodym Kościołom, które zachęca się do komunii z innymi Kościołami w celu wymiany dóbr, pomocy i osób. Należy mieć na uwadze cechy, które odróżniają Papieskie Dzieła Misyjne od innych podobnych inicjatyw i dzieł współpracy misyjnej: Por. Paweł VI, Costituzione Apostolica di erezione di Prefettura apostolica [w:] J. I. Arrieta, Il sistema dell’organizzazione ecclesiastica, dz. cyt., 44-45. 157 Por. http://info.wiara.pl/doc/856117.Nowy-prefekt-Kongregacji-ds-EwangelizacjiNarodow, 5.07.2011. 158 Tamże. 156 97 a) Papieskie Dzieła Misyjne mają charakter uniwersalny – są dziełami papieża, pierwszego odpowiedzialnego za ewangelizację misyjną i podlegają Kongregacji Ewangelizowania Narodów. Jednocześnie są dziełami biskupów, w czym wyraża się ich powszechność w animacji i formacji misyjnej, ukierunkowanej na wszystkie Kościoły i na wszystkich członków Ludu Bożego, w pomocy oferowanej w równy sposób wszystkim Kościołom z terytoriów misyjnych; b) harmonijnie łączą cechę powszechności z zakładaniem i rozwijaniem nowych Kościołów oraz wspieraniem ich dzięki ich episkopalnemu charakterowi, realizującemu się w komunii między Kościołami partykularnymi a ich pasterzami, we współpracy i w poszanowaniu programów duszpasterskich; c) głównym ich celem jest ewangelizacja, podstawowy obowiązek Kościoła, przy jednoczesnym dbaniu o udział w promowaniu pełni człowieczeństwa159. Struktura Papieskich Dzieł Misyjnych jest wielopoziomowa: ponadnarodowa, krajowa i diecezjalna: a) na poziomie ponadnarodowym, kierownictwo i wzajemną współpracę Papieskich Dzieł zapewnia Najwyższy Komitet – z przewodniczącym – kardynałem prefektem oraz Rada Najwyższa, której przewodzi sekretarz pomocniczy kongregacji. Każde z dzieł ma też swojego sekretarza generalnego. Najwyższy Komitet czuwa nad działalnością i rozwojem poszczególnych dzieł. Najwyższa Rada, która zbiera się raz w roku, zajmuje się przede wszystkim animacją poszczególnych Kościołów i podziałem środków zwyczajnych i nadzwyczajnych; b) na poziomie krajowym Papieskimi Dziełami Misyjnymi kieruje dyrektor krajowy, mianowany przez Kongregację Ewangelizowania Narodów i przez Radę Krajową. Dyrektor utrzymuje relacje i współpracuje z instytucjami misyjnymi swojej Konferencji Episkopatu; c) na poziomie diecezji biskup powinien mianować dyrektora diecezjalnego Papieskich Dzieł, który ma animować różne formy działalności duszpasterskiej (diecezjalnej, parafialnej, itp.) ukierunkowanej na misje (por. kan. 791 § 2 KPK). Ważne jest to, aby kierowanie Papieskimi Dziełami Misyjnymi i ich działalność była wsparta zaangażowaniem świeckich, ponieważ misje są dla każdego członka Ludu Bożego160. 159Por. Congregatio Pro Gentium Evangelizatione, dz. cyt., 14-15, por. www.vatican.va, 15.08.2011. 160 Tamże. 98 Papieskie Dzieła Misyjne składają się z czterech dzieł: Papieskiego Dzieła Rozkrzewiania Wiary, Papieskiego Dzieła św. Piotra Apostoła, Papieskiego Dzieła Misyjnego Dzieci i Papieskiej Unii Misyjnej. a) Papieskie Dzieło Rozkrzewiania Wiary – założone w Lyonie (Francja) w 1822 r. przez Paulinę Jaricot. Ma za zadanie promowanie współpracy misyjnej we wszystkich wspólnotach chrześcijańskich. W tym celu, oprócz zbierania funduszy, troszczy się o powołania misjonarskie, kształtuje ducha misyjnego, szczególnie dzięki inicjatywom organizowanym w miesiącu misyjnym, czyli październiku; najważniejszą z nich jest Światowa Niedziela Misyjna, która obchodzona jest od 1926 r. w przedostatnią niedzielę października. Patronem tego dzieła jest św. Franciszek Ksawery. Ogłosił to papież Pius X w liście apostolskim In Apostolicum (25 marca 1904 r.); b) Papieskie Dzieło św. Piotra Apostoła – założone przez panie Bigard w Caen (Francja) w 1889 r. Zajmuje się formacją kleryków w Kościołach misyjnych, zwłaszcza poprzez wsparcie finansowe, obejmujące także kandydatów do życia zakonnego, mężczyzn i kobiety; c) Papieskie Dzieło Misyjne Dzieci – założone w 1843 r. przez biskupa Nancy (Francja) – de Forbin Jansona. Ma na celu kształtowanie w dzieciach ducha misyjnego, uwrażliwiając je na potrzeby ich rówieśników z krajów misyjnych, oraz przez składanie ofiar modlitewnych i materialnych; d) Papieska Unia Misyjna – założona we Włoszech przez bł. Pawła Mannę w 1916 r. Zajmuje się formacją misyjną pasterzy i animatorów Ludu Bożego: kapłanów, zakonników i zakonnic, członków instytutów świeckich oraz osób świeckich zaangażowanych w działalność misyjną. Rolę tę odgrywa wobec innych Papieskich Dzieł, które stara się promować w Kościołach lokalnych. Każde z czterech Papieskich Dzieł ma swoją tożsamość i specyfikę, jeśli chodzi o cele, środki oraz podejmowane inicjatywy, dostosowując je i odnawiając w zależności od sytuacji kościelnej i społeczno-kulturowej, w jakiej działa. Ważne jest, aby, zachowując swoją tożsamość, wszystkie podkreślały jedność ducha i dążeń. Są to bowiem dzieła papieża i biskupów, zaangażowane w owocne kształtowanie w Ludzie Bożym ducha misyjnego161. 13.4.2. Papieski Uniwersytet Urbaniana Kongregacji podlega wspomniany już Papieski Uniwersytet Urbaniana. Prefekt Kongregacji Ewangelizowania Narodów jest zawsze Wielkim Kancle161 Tamże, 15-16. 99 rzem Uniwersytetu. Służba Kościołowi misyjnemu stanowi podstawowy cel działalności tego jedynego na świecie uniwersytetu misyjnego. Przejawia się to w bezpośredniej formacji przyszłych misjonarzy bądź w przygotowaniu specjalistów z dziedziny misjologii lub innych dyscyplin pokrewnych (duchowości misyjnej, katechetyki itp.), ważnych dla aktywności ewangelizacyjnej Kościoła. Obok wydziałów teologii i filozofii, istniejących od 1627 r., uniwersytet ma obecnie wydziały prawa kanonicznego i misjologii. Każdy z wydziałów daje odpowiednią formację głosicielom Dobrej Nowiny. Wewnątrz wydziału misjologii w 1970 r. powstały: Sekcja Duchowości i Instytut Katechetyki Misyjnej, które połączone w 1999 r. dały początek Wyższemu Instytutowi Katechetyki i Duchowości Misyjnej Redemptoris Missio, przeznaczonego dla osób świeckich i sióstr zakonnych. Jego zadaniem jest przygotowanie wykwalifikowanych moderatorów duszpasterstwa misyjnego w młodych Kościołach, animatorów formacji misyjnej, odpowiedzialnych za formację duchową i animację zgromadzeń zakonnych, katechetów i koordynatorów współpracy misyjnej. Misyjny charakter uniwersytetu przejawia się w różny sposób. Wydział Teologii, oprócz podstawowego zadania: studiów nad Objawieniem i nad Tradycją w świetle Magisterium Kościoła, kieruje swoje wysiłki w stronę poszukiwania śladów Objawienia w innych kulturach i religiach. Wydział Filozofii kładzie nacisk na studia nad inkulturacją, rozwojem i dialogiem międzyreligijnym. Zadaniem Wydziału Prawa Kanonicznego jest rozwój nauk prawnych ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb Kościoła misyjnego oraz przygotowanie ekspertów współpracujących z hierarchią młodych Kościołów. Wydział Misjologii stara się przygotować specjalistów i badaczy podstawowych i żywotnych tematów misjologicznych: zbawczego misterium Jezusa Chrystusa i problemu zbawienia w innych religiach, misyjnej natury Kościoła i nowych zadań ewangelizacyjnych, dialogu międzyreligijnego i inkulturacji Ewangelii, przekazu doktryny chrześcijańskiej i działalności ewangelizacyjnej, ewangelizacji i promocji człowieka, animacji i współpracy misyjnej162. Na Wydziale i w Instytucie Redemptoris Missio wykłady prowadzi 60 profesorów pochodzących z 20 krajów świata. Od 1966 r. Papieski Uniwersytet Urbaniana podjął się zadania afiliacji wyższych seminariów duchownych i instytutów filozoficznych, teologicznych, misjologicznych i prawa kanonicznego z krajów Afryki, Azji, Ameryki Łacińskiej, Oceanii i Europy. W 89 instytutach afiliowanych studiuje prawie 12 000 studentów. Dzięki skoordynowaniu programu studiów z pomocą naukową profesorów z Uniwersytetu Urbaniana, studenci tychże instytutów mogą otrzymać dyplom ukończenia 162 100 Por. M. Rostkowski OMI, Papieski Uniwersytet Urbaniana, „Misyjne Drogi” 5(2000)21. studiów, uznawany przez inne uczelnie na świecie i kontynuować studia na uniwersytetach i wydziałach papieskich. W ten sposób umacnia się współpraca młodych Kościołów misyjnych i manifestuje uniwersalizm Kościoła katolickiego. Na uniwersytecie znajduje się również Biblioteka Misyjna163, która odegrała istotną rolę podczas Wystawy Misyjnej zorganizowanej na życzenie Piusa XI z okazji roku jubileuszowego w 1925 r. Biblioteka ta liczy przeszło 100 000 pozycji, od 1933 r., co roku, publikuje Bibliografię Misyjną, czyli katalog wszystkich publikacji misyjnych164. 13.4.3. Zbiórka ut stips Epiphaniae Kongregacji podlega zbiórka ut stips Epiphaniae, zorganizowana dla wyzwolenia niewolników w Afryce. Rozpowszechniona encykliką Leona XIII Catholicae Ecclesiae z 20 listopada 1890 r., stała się papieską i zaczęła podlegać Kongregacji Ewangelizowania Narodów. Paweł VI, dnia 15 listopada 1976 r., potwierdził zbiórkę na rzecz Kościoła w Afryce, ale przeznaczył ją również dla katechistów na wszystkich terytoriach misyjnych165. 163 Obecnie (2011 r.) dyrektorem biblioteki na tym uniwersytecie jest Polak – o. dr Marek Rostkowski OMI. 164 Por. M. Rostkowski OMI, art. cyt., 21. 165 Por. „Annuario…”, dz. cyt., 1841.
