Diagnoza dla potrzeb opracowania Strategii Rozwoju Kultury Miasta

Transkrypt

Diagnoza dla potrzeb opracowania Strategii Rozwoju Kultury Miasta Rzeszowa - Analiza desk research, raport z badań ilościowych
1
BD CENTER Sp. z o.o.
ul. Broniewskiego 1
35-222 Rzeszów
tel. (017) 855 20 29
fax (017) 858 12 94
[email protected]
www.bdcenter.pl
Diagnoza dla potrzeb opracowania
Strategii Rozwoju Kultury Miasta Rzeszowa
Analiza danych zastanych
Raport z badań ilościowych
Rzeszów 2013
Dokument powstał w ramach projektu „Lublin i Rzeszów – współpraca i wykorzystanie szans rozwojowych”
2
Spis treści
1.
Wprowadzenie ............................................................................................................................4
1.1. Problematyka badawcza ......................................................................................................5
1.2. Opis zastosowanych technik badawczych ............................................................................7
1.3. Kultura. Ujęcie definicyjne ...................................................................................................9
1.3.1. Istota kultury. Kategorie kultury ...................................................................................... 11
1.3.2. Homogenizacja kultury .................................................................................................... 14
1.4. Kapitał społeczny, kulturowy i ludzki. Ujęcie definicyjne .................................................... 16
1.4.1. Kapitał społeczny i ludzki w województwie Podkarpackim ............................................... 17
2. Analiza danych zastanych - desk research .................................................................................. 22
2.1. Dane statystyczne .............................................................................................................. 22
2.1.1. Biblioteki ......................................................................................................................... 22
2.1.2. Kina ................................................................................................................................. 35
2.1.3. Muzea ............................................................................................................................. 38
2.1.4. Filharmonia ..................................................................................................................... 40
2.1.5. Wystawy.......................................................................................................................... 41
2.1.6. Teatry .............................................................................................................................. 41
2.1.7. Domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice .......................................................................... 43
2.2. Oferta kulturalna miasta .................................................................................................... 59
2.2.1. Kulturalna scena miasta ................................................................................................... 60
2.3. Działalność kulturowa międzymiastowa ............................................................................. 64
2.4. Rzeszów na tle innych miast .............................................................................................. 66
2.5. Analiza budżetu przeznaczonego na kulturę ...................................................................... 77
2.5.1. Wieloletnia Prognoza Finansowa Miasta Rzeszowa na 2013 r. ......................................... 85
2.5.2. Budżet 2013 .................................................................................................................... 88
2.6. Publiczne usługi kultury ..................................................................................................... 89
2.6.1. Domy kultury ................................................................................................................... 89
2.6.2. Biblioteki ....................................................................................................................... 106
2.6.3. Muzea ........................................................................................................................... 112
2.6.4. Galerie........................................................................................................................... 120
2.6.5. Teatry ............................................................................................................................ 124
2.6.6. Filharmonia ................................................................................................................... 128
2.6.7. Zabytki architektury rzeszowskiej .................................................................................. 130
2.6.8. Gminy Program Opieki nad Zabytkami Miasta Rzeszowa na lata 2013 – 2016 ................ 142
2.7. Niepubliczne usługi kultury .............................................................................................. 152
2.7.1. Kina ............................................................................................................................... 152
2.7.2. Inne formy prowadzenia działalności kulturalnej ........................................................... 152
2.8. Ważniejsze imprezy odbywające się w Rzeszowie ............................................................ 156
2.8.1. Międzynarodowy Festiwal Piosenki „Rzeszów CarpathiaFestival”................................... 156
2.8.2. Europejski Stadion Kultury ............................................................................................. 157
2.8.3. Festiwal Wieczory Muzyki Organowej i Kameralnej ........................................................ 158
2.8.4. Światowy Festiwal Polonijnych Zespołów Folklorystycznych w Rzeszowie ...................... 159
2.8.5. Multimedia Happy End Festiwal..................................................................................... 159
3
2.8.6. Multimedia Szajna Festiwal ........................................................................................... 160
2.8.7. RzeszOff Art Festival ...................................................................................................... 161
2.8.8. Wielokulturowy Festiwal Galicja .................................................................................... 161
2.8.9. Rzeszowski Przegląd Teatrów Studenckich "Cooltoory!" ................................................ 161
2.8.10. Koncert „Jednego Serca, jednego Ducha” .................................................................... 162
2.8.11. Rzeszowskie Spotkania Teatralne–Vizuart .................................................................... 162
2.8.12. Festiwal Chórów Młodzieżowych ................................................................................. 162
2.8.13. Festiwal Przestrzeni Miejskiej ...................................................................................... 163
2.8.14. NoBorderFestival ......................................................................................................... 163
2.8.15. Święto Paniagi ............................................................................................................. 164
2.8.16. Rockowa Noc ............................................................................................................... 164
2.8.17. Dzień Odkrywców ........................................................................................................ 165
2.8.18. Muzyczny Festiwal w Łańcucie ..................................................................................... 165
2.8.19. Biennale Plakatu Teatralnego ...................................................................................... 166
2.8.20. Międzynarodowe Biennale Grafiki Komputerowej ....................................................... 166
2.8.21. Międzynarodowy Festiwal Pieśni ReligijnejCantateDeo ................................................ 166
2.8.22. Breakout Festiwal ........................................................................................................ 167
2.9. Środki masowego przekazu.............................................................................................. 168
2.9.1. Telewizja ....................................................................................................................... 168
2.9.2. Radio ............................................................................................................................. 168
2.9.3. Prasa ............................................................................................................................. 169
3. Wyniki badań ilościowych CATI ............................................................................................... 171
3.1. Opis próby badawczej ...................................................................................................... 171
3.2. Wyniki badania ................................................................................................................ 173
3.2.1. Obraz kultury w Rzeszowie ............................................................................................ 173
3.2.2. Promocja i informacja o kulturze ................................................................................... 177
3.2.3. Instytucje kultury ........................................................................................................... 180
3.2.4. Uczestnictwo w kulturze ................................................................................................ 188
3.2.5. Obiekty architektoniczne ............................................................................................... 197
3.3. Podsumowanie badań ilościowych ....................................................................................... 201
Aneks.............................................................................................................................................. 204
Tabele ........................................................................................................................................ 204
Spis tabel .................................................................................................................................... 206
Spis wykresów ............................................................................................................................ 207
4
1. Wprowadzenie
Celem badania była diagnoza obecnego stanu rzeszowskiej kultury, analiza wizerunku
oraz otoczenia sektora kultury i przemysłów kreatywnych.
Analiza obejmowała następujące obszary badawcze:










Obraz kultury w Rzeszowie (w perspektywie mieszkańców Rzeszowa i powiatu
rzeszowskiego oraz rzeszowskich kreatorów kultury)
Rzeszów na kulturalnej mapie kraju
Statystyczny obraz instytucjonalnej działalności kulturalnej
Dostęp do kultury (podział na tzw. kulturę wysoką, popularną, szeroką)
Uczestnictwo w kulturze
Finansowanie kultury
Samorządowe instytucje kultury
Współpraca z organizacjami pozarządowymi
Współpraca z sektorem biznesowym
Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami
Badania zostało przeprowadzone z wykorzystaniem triangulacji metod i technik
badawczych (wykorzystane zostały metody ilościowe oraz jakościowe). Przeprowadzono
badanie w czterech etapach z zastosowaniem następujących technik badawczych:




Analiza danych zastanych desk research,
Badanie sondażowe mieszkańców Rzeszowa i powiatu rzeszowskiego techniką CATI
(wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo),
Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) z kreatorami kultury1,
Zogniskowane wywiady grupowe (fokusy) z kreatorami kultury.
1
Przez pojęcie „kreatorzy kultury” definiujemy osoby zaangażowane w rozwój kultury zarówno formalnej jak
i nieformalnej, a więc: zarządzające instytucjami kultury, promujące kulturę w mieście (przedstawiciele
instytucji związanych z kulturą, animatorzy działań oddolnych – przedstawiciele organizacji pozarządowych,
artyści, liderzy, itp.)
5
1.1. Problematyka badawcza
1. Obraz kultury w Rzeszowie (w perspektywie mieszkańców Rzeszowa i powiatu
rzeszowskiego oraz rzeszowskich kreatorów kultury- wprowadzenie):
 Jaki jest potencjał kulturalny Rzeszowa?
 Jaki jest potencjał instytucjonalny i organizacyjny oraz infrastruktura kultury
Rzeszowa? (przestrzeń miejska)
 Jak przedstawia się kapitał ludzki i społeczny Rzeszowa? (kreatorzy )
 W jaki sposób przebiega zarządzanie kulturą w Rzeszowie?
 Jak przedstawia się oferta kulturalna Rzeszowa? (dostęp do kultury, w tym
podział na tzw. kulturę wysoką, popularną, szeroką)
 Jak realizowana jest promocja kultury Rzeszowa? (środki przekazu,
częstotliwość, skuteczność)
 Jakie są najpoważniejsze problemy dla kultury w Rzeszowie, którymi
koniecznie trzeba się zająć i które mają istotne znaczenie dla jej rozwoju?
 Jaka jest atmosfera dla kultury w Rzeszowie, tej oficjalnej i tej „niezależnej”
(„niepokornej”, garażowej)?
 Jaka ma być przyszłość kultury w Rzeszowie? (o jakim mieście marzą
mieszkańcy)
2. Rzeszów na kulturalnej mapie kraju
 Co jest niepodważalnym atutem (potencjałem) kulturalnym Rzeszowa w skali
ogólnopolskiej, regionalnej
 Co jest jeszcze nieodkrytym, nieznanym potencjałem kultury Rzeszowa?
(obszary)
 Jakie festiwale/ wydarzenia kulturalne organizowane w Rzeszowie mają statut
krajowych/ międzynarodowych.
 W jakim stopniu realizowana jest turystyka kulturowa w Rzeszowie?
3. Infrastruktura kultury Rzeszowa
 Jaki jest statystyczny obraz instytucjonalnej działalności kulturalnej?
 Jak przedstawiają się obszary potencjałów i deficytów bazy kulturowej
Rzeszowa?
 Jak oceniane są samorządowe, pozarządowe, biznesowe instytucje kultury
w Rzeszowie?
 Na jakie instytucje/ przestrzeń kultury jest zapotrzebowanie w Rzeszowie?
4. Uczestnictwo w kulturze
 Co oznacza uczestnictwo w kulturze?
 Jak przedstawia się aktywność kulturalna mieszkańców Rzeszów?
 W jakim stopniu mieszkańcy czują się poinformowani o ofercie kulturalnej
Rzeszowa?
 Skąd mieszkańcy czerpią informację o wydarzeniach/ działalności instytucji
kultury Rzeszowa?
 Jak przedstawia się ocena oferty kulturalnej Rzeszowa?

6
Jakie są bariery i szanse uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych
Rzeszowa?
5. Finansowanie kultury
 Jak kształtuje się budżet kultury Rzeszowa? (finansowanie sektora kultury)
 Jaki jest udział kultury w budżecie Rzeszowa? (zyski z działalności kulturalnej)
6. Partnerstwo na rzecz kultury Rzeszowa
 Czy zawiązano partnerstwa na rzecz kultury w Rzeszowie? Jeśli tak, to jakie:
formalne, czy nieformalne?
 Jaki jest zakres, częstotliwość współpracy partnerskiej, z czyjej inicjatywy
powstały?
 Jaki jest stosunek lokalnych decydentów do zawierania partnerstw na rzecz
kultury Rzeszowa?
 Jakie wydarzenia/ inicjatywy powstały w efekcie zawiązanego partnerstwa?
7. Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami
 Jakie zabytki są charakterystyczne dla Rzeszowa?
 Jaka jest kondycja zabytków Rzeszowa?
7
1.2. Opis zastosowanych technik badawczych
W ramach badania zastosowano analizę danych wtórnych – desk research. Analiza
„zza biurka” to metoda badań społecznych, która zakłada szczegółową analizę istniejących
już i dostępnych różnorodnych materiałów źródłowych. Realizacja badania typu desk
research nie jest zatem związana z pozyskiwaniem nowych informacji, a jedynie
uporządkowaniem, przetworzeniem i analizą zgromadzonych wcześniej danych badawczych
tak zewnętrznych jak i wewnętrznych.
Dla zrealizowania celów badawczych zostało przeprowadzone badanie sondażowe
mieszkańców Rzeszowa i powiatu rzeszowskiego za pomocą techniki CATI (z ang.
Computer Assisted Telephone Interview). Do ważnych zalet badania tą techniką należy
zaliczyć: możliwość przeprowadzenia dużej liczby wywiadów w krótkim czasie, łatwość
w dotarciu i umówieniu się z respondentem, zminimalizowanie niebezpieczeństwa
wystąpienia błędów ankieterskich (odpowiedzi respondentów zaznaczane są bezpośrednio
w programie komputerowym, który automatycznie przetwarza je do bazy danych), stały
monitoring i kontrola pracy teleankieterów, możliwość bieżącego wglądu badaczy do
powstającej bazy danych, standaryzacja warunków przeprowadzenia wywiadu, oraz niższe
koszty realizacji badania w porównaniu z tradycyjnymi technikami badań terenowych. Taki
dobór techniki badawczej wpływa na możliwość szybszego i bardziej skutecznego dotarcia
do respondentów, co w sposób znaczący ułatwia i przyśpiesza realizację badania.
Badanie zostało przeprowadzone na reprezentatywnej próbie 1064 mieszkańców
Rzeszowa i powiatu rzeszowskiego (n=1064, poziom ufności: 0,95, błąd maksymalny: 0,03).
Przeprowadzono również badania jakościowe z wykorzystaniem techniki
indywidualnych wywiadów pogłębionych - IDI (z ang. Individual In-Depth Interviews).
Wywiady zostały przeprowadzone z przedstawicielami świata kultury – kreatorami życia
kulturalnego w Rzeszowie oraz decydentami odpowiedzialnymi za promowanie i rozwój
kultury.
Indywidualny wywiad pogłębiony to jedna z bardziej popularnych metod badań
jakościowych, polegająca na szczegółowej, wnikliwej rozmowie z respondentem, często
ekspertem z danej dziedziny, której celem jest dotarcie do jakichś precyzyjnych informacji,
poszerzenie wiedzy związanej z tematem badania. Zaletą indywidualnych wywiadów
pogłębionych jest możliwość poznania podczas rozmowy z badanym jego przekonań, opinii,
postaw. Pozwalają one na ograniczenie wpływu uwarunkowań bieżących grupowych
i wyczulenie na indywidualność respondenta. Dają także możliwość badania kategorii
poznawczych związanych z wiedzą respondenta. Zastosowanie tej właśnie metody
badawczej, daje duże możliwości przeprowadzania wywiadów z wybraną grupą osób trudno
dostępnych, jaką są kreatorzy życia kulturalnego. Badanie było przeprowadzone w oparciu
o scenariusz wywiadu. Przebieg wywiadów był rejestrowany na cyfrowym nośniku audio, zaś
podstawą interpretacji wyników była pogłębiona analiza informacji uzyskanych w całej serii
niezależnych wywiadów. Przeprowadzono 10 indywidualnych wywiadów pogłębionych
z rzeszowskimi kreatorami kultury oraz przedstawicielami władz lokalnych, odpowiedzialnymi
za promowanie kultury.
8
W badaniu zastosowano również metodę zogniskowanego wywiadu grupowego –
FGI z przedstawicielami różnych środowisk kultury oraz przedstawicieli władz
samorządowych. W trakcie wywiadu grupowego podejmowane były pytania badawcze
mające na celu wyjaśnienie lub zrozumienie zjawisk, motywacji, postaw, zachowań. Fokus
prowadzony był przez doświadczonego badacza (moderatora), który nadzorował przebieg
dyskusji, ukierunkowywał rozmowę zgodnie z zaplanowanym scenariuszem, pomagał
w dochodzeniu do konkluzji. W wywiadzie grupowym korzysta się z właściwości dynamiki
grupowej, która pomaga w krótkim czasie wygenerować dużą ilość danych empirycznych.
Uczestnicy dyskusji stymulują się wzajemnie, inspirują, prowokują do wyrażania opinii
i konstruowania pomysłów. W wywiadzie grupowym pojawiają się następujące elementy
dynamiki grupowej: synergia, efekt śnieżnej kuli, wzajemna stymulacja, poczucie
bezpieczeństwa, a także spontaniczność. Przebieg dyskusji grupowej był rejestrowany na
nośniku audio/video, a podstawą interpretacji wyników była pogłębiona analiza przebiegu
wywiadów dokonana przez prowadzącego je badacza.
Badania jakościowe prowadzone były wśród „kreatorów” rzeszowskiej kultury:

Przedstawicieli kultury oficjalnej (przedstawiciele instytucji kultury – teatry,
muzea, Estrada Rzeszowska, przedstawiciele WydziałuKultury UM);

Przedstawicieli kultury alternatywnej (organizatorzy inicjatyw oddolnych,
animatorzy kultury, przedstawiciele organizacji pozarządowych zaangażowanych
w działalność kulturalną, twórców).
9
1.3. Kultura. Ujęcie definicyjne
Według niemieckiego filozofa Johanna Herdera, „nie ma nic bardziej nieokreślonego
niż słowo kultura.”2 Ralph Linton uważa, iż „istotą wszelkiej definicji kultury jest to, że wybiera
pewne aspekty całego pojęcia oznaczanego owym terminem i kładzie nacisk na nie kosztem
innych aspektów. Nacisk ten, a w konsekwencji także wartość definicji, będą zależały
od tego, jaki szczególny cel definiujący miał na uwadze. Istnieje wiele możliwości
definiowania kultury, a każda jest użyteczna w powiązaniu z dociekaniami określonego
rodzaju.”3
Nazwa kultura pochodzi z łacińskiego colere – uprawa, cultusagri („uprawa roli”).
Pierwotnie termin cultura wiązał się z uprawą roli, bądź hodowlą zwierząt i oznaczał
przekształcanie naturalnego stanu zjawisk przyrody w stan bardziej użyteczny i przydatny
człowiekowi. Obecnie w języku agronomii używa się wyrażeń takich jak: kultura rolna, kultura
bakterii, bądź monokultura, co wiąże się bezpośrednio z pierwotnym znaczeniem tego słowa.
Kultura jest więc rozumiana w tym pierwotnym ujęciu jako rezultat działań odniesionych do
zjawisk naturalnych, ale w pewien sposób przeciwstawiających się naturze, jako ład
narzucony przez człowieka podporządkowany ustalonym przez niego wzorom i wzorcom,
a przy tym jako narzędzie zaspokojenia ludzkich potrzeb i sposób realizacji ludzkich
w dziedzinie materialnego bytu.
Uważa się, że słowa kultura w znaczeniu najbardziej zbliżonym do współczesnego
ujęcia użył Marcus Tulius Cicero. Nazwał on filozofię kulturą ducha (kultura animi)4. Kultura
wg. Lelewela (Wykład dziejów powszechnych 1822-1824), obejmuje: religię, moralność,
obyczaje, organizację, społeczną, pracę fizyczną i umysłową, nauki i sztuki. Samuel
Pufendorf definiuje kulturę jako „ogół wynalazków, sztuk, urządzeń wprowadzonych przez
człowieka, obejmujących instytucje polityczne i zasady sprawiedliwości regulujące ludzkie
działania w myśl wskazań rozumu”5. Natomiast Herder widział w kulturze swoisty dla
człowieka sposób przystosowania się do warunków bytu i zaspokajania ludzkich potrzeb
oraz regulowania stosunków społecznych6.
Istnieje zatemwiele definicji kultury, często rozbieżnych, a nawet sprzecznych. Różne
sposoby definiowania kultury zaprezentowali Alfred Kroeber i Clyde Kluckhohn, którzy
w rozprawie „Culture. A Critical Review of Concepts and Definitions” zebrali jej określenia
(168 różnych definicji) i podzielili je na sześć różnych typów7:
2
J. G. Herder, Myśli o filozofii dziejów. przeł. J. Gałecki, Warszawa 1962
R. Linton, The Tree of Culture.1955
4
M. T. Cicero, Rozmowy tuskulańskie. Warszawa 2010
5
S. Pufendorf, De iurenaturaeetgentinum.Lipsiae. 1672
6
J. G. Herder, op.cit
7
A. Kroeber, C. Kluckhohn, Culture. A Critical Review of Concepts and Definitions, Papers of Peabody Museum, Cambridge
Mass. 1952
3
10
1. Opisowo-wyliczający (nominalistyczny). Zalicza się tu definicje prezentujące
klasyczną postać wczesnych definicji etnologicznych. Najbardziej znaną z nich, jest definicja
Edwarda Tylora: „Kultura, czyli cywilizacja, jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę,
wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez
ludzi jako członków społeczeństwa.” Tylor traktował zamiennie pojęcia „kultura”
i „cywilizacja”. Natomiast Ruth Benedict określiła kulturę jako: „złożona całość zawierająca
nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa.” Wśród definicji z tego typu
warto również przytoczyć definicję antropologa Bronisława Malinowskiego: „Kultura jest
integralną całością składającą się z narzędzi i dóbr konsumpcyjnych, twórczych zasad
różnych grup społecznych, ludzkich idei i umiejętności, wierzeń i obyczajów.”
2. Historyczny. Definicje tu umieszczone kładą nacisk na czynnik tradycji jako
mechanizm przekazywania dziedzictwa kulturowego. Stefan Czarnowski stworzył definicję,
znakomicie ilustrującą ten właśnie typ: „Kultura jest dobrem zbiorowym i zbiorowym
dorobkiem, owocem twórczego i przetwórczego wysiłku niezliczonych pokoleń (...) Jest nią
całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup
i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie.”
3. Normatywny. Definicje normatywne akcentują podporządkowanie się zachowań
ludzi normom, wzorom, wartościom i modelom. Temu typowi definicji odpowiada ujęcie
kultury zaproponowane przez Alfreda Kroebera i Talcotta Parsonsa: „Kultura to przekazane
i wytworzone treści i wzory wartości, idei i innych symbolicznie znaczących systemów,
będące czynnikami kształtującymi ludzkie zachowania oraz wytwory stanowiące produkt
zachowania.” Również w tym duchu kulturę definiuje już wspomniany Ralph Linton:
„konfiguracja wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy składowe są
podzielane i przekazywane przez członków danego społeczeństwa.”
4. Psychologiczny. Definicje psychologiczne skupiają uwagę na psychicznych
mechanizmach kształtowania się kultury. Analizują one mechanizmy uczenia się,
formowania nawyków kulturowych, internalizacji norm obowiązujących w danej zbiorowości
i wartości uznawanych przez tę zbiorowość, jak również wpływ kultury na kształtowanie
osobowości jednostek. Główny nacisk kładziony jest na uczenie się i naśladownictwo jako
procesy przyswajania kultury. Definicje dla tego typu sformułował Stanisław Ossowski:
„Kultura jest pewnym zespołem dyspozycji psychicznych przekazywanych w łonie danej
zbiorowości przez kontakt społeczny i uzależniony od całego systemu stosunków
międzyludzkich.”
5. Strukturalny. Definicje zebrane dla tego typu interesują się głównie strukturą
konkretnej kultury, a więc jej zasadniczymi elementami oraz ich wewnętrznymi
powiązaniami. Wyróżnia się cztery kategorie elementów kultury, tj. materialno-techniczne,
społeczne, ideologiczne, psychiczne (dotyczące uczuć i postaw).
6. Genetyczny. Definicje te skupiają swoją uwagę na problemie genezy kultury,
wyjaśniają jej pochodzenie. Definicje te można podzielić na dwie grupy: (1) dotyczące
wewnętrznego rozwoju kultury, wyłaniania się jednych (wyższych) form z form innych
wcześniejszych (uważanych za niższe) oraz (2) dotyczące problemu wyłaniania się kultury
z natury oraz związkami, różnicami i przeciwieństwami między tymi definicjami. Według
11
Antoniny Kłoskowskiej, polskiej socjolożki zajmującej się problematyką kultury, kultura
w szerszym ujęciu to: „względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi,
przebiegająca według wspólnych dla zbiorowości wzorów, wykształconych w procesie
interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań”, natomiast w węższym ujęciu jest to
świat wartości, pozbawionych użyteczności, rozwijanych ze względu na związane z tymi
wartościami przeżycia.
1.3.1. Istota kultury. Kategorie kultury
Kultura polega na swoistym porządku ludzkiego życia, ukształtowanym w drodze
historycznych doświadczeń ludzkich grup. Jest to więc ład ludzkich działań zbiorowych,
różny jednak w różnych społecznościach o odmiennym historycznym doświadczeniu. Florian
Znaniecki określił ten porządek kultury jako „ład stosunków pomiędzy wszystkimi rodzajami
czynności ludzkich.” W tej teorii kultury, podobnie jak w definicji Lintona, podstawowym
pojęciem określającym substancję kultury są ludzkie działania, na które nałożony jest swoisty
porządek wyrażający się we wzorach i modelach normatywnych. W definicji Czarnowskiego
jest mowa o „zobiektywizowanym dorobku”, co oznacza zarówno ustalone pod względem
formy akty ludzkiego zachowania, jak i ich wytwory.
Działania i pochodne od nich przedmioty są więc elementami kultury. Stanowią
zewnętrzną zobiektywizowaną postać kultury. Są intersubiektywnie dostępne, to znaczy
mogą być postrzegane i doświadczane przez wielu ludzi. Intersubiektywność jest warunkiem
podstawowej cech kultury, którą stanowi wspólność w obrębie grup i zbiorowości
społecznych.
Zewnętrznej, zobiektywizowanej postaci kultury, przejawiającej się w działaniach
i przedmiotach, towarzyszy aspekt wewnętrzny, zinternalizowana postać kultury, tkwiąca
w świadomości ludzi. Wzory normy, oceny i przekonania im towarzyszące są tkwiącym
w świadomości ludzi, sterującym ich działaniem wyznacznikiem postaw, składających się na
zinternalizowaną warstwę kultury. Kultura stanowi zatem wieloaspektową całość. Z faktu,
iż kultura jest zjawiskiem wieloaspektowym, wypływają różne kategorie kultury:
Kultura materialna – konkretne przedmioty pozaludzkiego świata stworzone przez
ludzi, ale także zjawiska naturalne stanowiące obiekt ludzkich działań. Kategoria określona
w nawiązaniu do marksistowskiej terminologii kulturą bytu lub cywilizacją. W tym ostatnim
ujęciu przeciwstawia się ją czasami „właściwej” kulturze. Przy takim ujęciu można mówić
o wysoko rozwiniętej cywilizacji, przy jednoczesnym względnie niskim stanie kultury jakiegoś
kraju. Termin „cywilizacja” ma wiele różnych znaczeń. Tylor używał go zamiennie z terminem
kultura. Pierwsze naukowe określenie cywilizacji dał L.H. Morgan określał cywilizację jako
najwyższe stadium rozwoju ogólnie, które następowało po etapie dzikości i barbarzyństwa.
Cywilizacjami nazwa się też całe kompleksy kultur odznaczające się pewnymi wspólnymi
cechami i podobieństwem warunków bytu. Alfred Weber wskazuje na dwa rodzaje
cywilizacji, tj. cywilizacje zewnętrzną, odpowiadającą kulturze bytu oraz cywilizacje
wewnętrzną, będącą ładem stosunków społecznych i ich instytucjonalną regulacją. Jest to
zatem równoznaczne z nazwą „społeczeństwo”.
12
Kultura socjetalna – inni ludzie, partnerzy wzajemnych oddziaływań. Według Floriana
Znanieckiego, ład społeczny stanowi porządek stosunków pomiędzy czynnikami ludzkimi,
które mają za przedmiot innych ludzi, czyli stosunków pomiędzy „pierwotnymi wartościami
kultury”. Ten dział kultury można też nazwać kulturą społeczną. Kultura społeczna, jak
podaje słownik etnologiczny pod. red. Z. Staszczak, oznacza wyodrębnioną w klasyfikacjach
kultury klasę zjawisk kulturowych jako kategorię swoiście społeczną, np. rodzina,
społeczność lokalna, obrzędy, obyczaje towarzyskie. Zdaniem Antoniny Kłoskowskiej kultura
społeczna charakteryzuje się tym, że „podmiotem i przedmiotem kulturalnie określonych
działań są sami ludzie, że regulujący wpływ kultury odnosi się do stosunków, ról i układów
ludzi w ich wzajemnych powiązaniach”.8 Chociaż kategoria kultury społecznej pojawia się we
wszystkich niemal klasyfikacjach, to oddzielenie na płaszczyźnie pojęciowej i badawczej
zjawisk kulturowych i zjawisk społecznych budzi kontrowersje. Nierozróżnialność tych dwóch
aspektów jest uznawana przez większość badaczy i jak stwierdza A. L. Kroeber tendencja ta
będzie utrzymywała się do pewnego stopnia nadal, „gdyż kultura na mocy swej definicji
obejmuje społeczeństwo, a w każdym razie zakłada istnienie społeczeństwa jako warunku
swego istnienia. Będąc czymś wspólnym i ponadindywidualnym, kultura może istnieć tylko
tam gdzie istnieje społeczeństwo; i odwrotnie – każdemu ludzkiemu społeczeństwu
towarzyszy kultura”. Kultura zakłada więc jako warunek konieczny istnienie społeczeństwa.
Kultury niespołecznej nie ma i być nie może. Jak z tego wynika, ścisłe wyodrębnienie kultury
społecznej wymagałoby zabiegów jeszcze bardziej karkołomnych niż przedmiotowe
rozróżnienie społeczeństwa i kultury, a sam termin „kultura społeczna” jest tautologią taką
samą, jaką byłby termin „społeczeństwo kulturowe”. Narzuca się stąd wniosek o braku
jakościowych różnic między socjologicznym i etnologicznym ujęciem społeczeństwa i kultury.
Jeżeli jednak pozostać przy staraniach rozgraniczenia tych dyscyplin, to można przyjąć,
że kultura społeczna obejmuje ten aspekt zjawisk społecznych, który wiąże się
z tożsamością i odrębnością form kulturowych (języka, zwyczajów, wytworów materialnych).
Kultura społeczna obejmuje te zjawiska kultury, które wymagają kontaktu lub współdziałania
kilku osób tak, że nie mogą się koncentrować w świadomości i przeżyciach jednostki (tzw.
kultura duchowa), ani nie są wytworami materialnymi (tzw. kultura materialna). Taki podział
ma jednak sens tylko wówczas, gdy nie będziemy zagłębiać się w refleksję nad tym,
że każde zjawisko indywidualne jest uwarunkowane społecznie, a każdy wytwór materialny
pozostaje w dialektycznym związku z zamysłem.
Kultura symboliczna – są to wartości symboliczne powstające w świadomości ludzi,
ale mające zewnętrzny wyraz w postaci zjawisk i przedmiotów stanowiących ich
zobiektywizowaną postać, będących nośnikami symbolicznych znaczeń. Bywa najczęściej
rozumiana jako kultura. Jest ona odpowiednikiem sfery zjawisk określanych nazwą „kultura
duchowa”. Jest to sfera bytu każdego narodowego społeczeństwa, częściowo swoista
i wyodrębniona, częściowo przenikającą się ze sferą kultur innych społeczności narodowych,
odgrywająca jednak w życiu każdego narodu szczególną rolę polegającą na kumulacji
i ekspresji jego swoistych doświadczeń, na utrwalaniu historycznych przeżyć i wzorów,
9
dostarczaniu ich zewnętrznego wyrazu i sterowaniu dalszymi działaniami. Jeśli stwierdza się,
8
9
A. Kłoskowska, Socjologia kultury. Warszawa 1981
por.: Encyklopedia Kultury Polskiej XX wieku.pod. red. Antoniny Kłoskowskiej
13
że niecała kultura ma charakter semiotyczny, to przyjąć jednak trzeba, że znaki, a zwłaszcza
symbole, stanowią jej kategorię szczególnie znamienną dla gatunku ludzkiego, wyróżniającą
go spośród innych. Istnieją różne ujęcia i definicje symbolu. Autorzy tych definicji zgodni są
co do tego, że symbol jest postacią znaku, który nie ma desygnatu o realnej, konkretnej
postaci. Gilbert Durand pisze, że to co jest oznaczane przez symbol, nie jest postrzegane,
nie da się w pełni wypowiedzieć, jest nieadekwatne do swego oznacznika. Oznacznik szuka
więc tu wyrazu dla tego, co nieuchwytne, sięgając do mitów, do rytuału o niejasnych
znaczeniach.
Cechą symbolu różniącą go od innych postaci znaku jest także to, że sam nośnik
znaczenia, przedmiot oznaczający, staje się wyczuwalny i ważny. Znak o instrumentalnych
funkcjach tym lepiej spełnia swoje zadanie, im bardziej jest przezroczysty, nie narzucający
się uwadze nadawcy i odbiorcy. Symbol natomiast w swym postrzegalnym aspekcie sam
staje się wartością. Musi być traktowany z szacunkiem, jaki należy się temu co oznaczane.
Przykładem może być tu krzyż, flaga narodowa, emblemat rodowy, herb państwa, portret
bliskiej lub dostojnej osoby. Symbole uczestniczą więc w świecie wartości. Wartości
są doniosłe, ważne i pożądane same dla siebie, czyli są autoteliczne, stanowią cel
samoistny, przedmiot bezinteresownego pragnienia i afirmacji10. Często kultura symboliczna
bywa określana jako kultura autoteliczna czyli bezinteresowna, stanowiąca cel samoistny,
tzw. sztuka dla sztuki.
Według Antoniny Kłoskowskiej, religia, wiedza i nauka w jej czysto poznawczych
aspektach, nie zaś stosowanych, oraz sztuka i zabawa stanowią podsystemy kultury
symbolicznej. Gdy mówi się o kulturze jakiegoś społeczeństwa, poza specjalistyczną
literaturą antropologiczno-etnograficzną ma się właśnie na myśli te wszystkie odmiany lub
szczególnie niektóre z nich.11 Kultura symboliczna złożonego społeczeństwa nie jest nigdy
całkowicie jednolita. Ponieważ nie może być w pełni autonomiczna, odzwierciedla warunki
bytu, klasowe podziały społeczeństwa, tradycje regionalne, zróżnicowanie narodowościowe,
wpływy zewnętrzne docierające w procesie dyfuzji. W takich społeczeństwach współistnieją
zwłaszcza trzy charakterystyczne typy kultur (układy kultury symbolicznej): kultura ludowa,
popularna i elitarna. Wyróżnienie poszczególnych typów kultur wiąże się ze źródłem
i sposobem transmisji kulturowej.12
Pierwotny układ stosunków (kultura ludowa) polega na bezpośredniej i nieformalnej
interakcji, wzajemnym oddziaływaniu twórców i odbiorców. Cechy kultury ludowej to
niezawodowa twórczość i bezpośrednie przekazywanie w drodze ustnej tradycji. Takie
społeczne warunki funkcjonowania występują w tradycyjnych społecznościach lokalnych,
zwłaszcza wiejskich. Z tym wiążą się cechy właściwe treściom tej kultury. Uznaje się je
zwykle za względnie proste i łatwo zrozumiałe. Kultura ta funkcjonuje w codziennej praktyce
życia tradycyjnych ludowych społeczności. Jest dostępna prawie bez kosztów i bez
ograniczeń wszystkim członkom społeczności.
10
Ibidem
Ibidem
12
Ibidem
11
14
Instytucjonalny układ kultury obejmuje treści tworzone i przekazywane
w bezpośrednich kontaktach twórców i odbiorców, ale w ramach określonych ścisłymi
regułami, formalnie zorganizowanych instytucji, np. szkół, kościołów, teatrów, filharmonii,
domów kultury. Ten układ podlega zwykle kontroli szerszych organizacji wchodzących
w zakres socjetalnej kultury. Na kulturę elitarną składa się oryginalna twórczość uznana
przez wysoko wykwalifikowanych sędziów – krytyków artystycznych oraz specjalistów
w dziedzinie nauki – i uzyskująca aprobatę w środowisku samych twórców. Odbiór treści tej
kultury wymaga szczególnych kwalifikacji. Można więc ją określić jako trudną i z tego właśnie
względu elitarną. Jest ona także trudno dostępna ze względu na nieliczne egzemplarze dzieł,
np. sztuki plastycznej oraz ze względu na koszty. Uznane dzieła i wytwory kultury elitarnej
stwarzają wzory i stanowią podstawę oceny innych produktów twórczości z tej samej
dziedziny. Część dzieł kultury elitarnej, w przeciwieństwie do popularnej, zachowuje trwałą
pozycję poprzez stulecia i składa się na dorobek kulturowy. Cechą kultury elitarnej jest zatem
niezmienność oraz ograniczenie kręgu uczestników kultury. Za elitarność zakresu
odpowiedzialny jest charakter treści odczuwanych przez większą część publiczności jako
trudne i niezwykłe. Stwarzając wzory nowych wartości, kultura elitarna wytycza drogi
dalszego rozwoju szerzej dostępnej sztuki, a nawet religii. Jak twierdzi Antonina Kłoskowska
kultura elitarna inspiruje w pewnej mierze kulturę popularną i częściowo przenika poprzez
masowe kanały kulturowego przekazu do szerokiej publiczności, zyskując grupy
wyznawców.13
W trzecim układzie kultury wykorzystuje się trwałe środki przekazu (pismo, druk, taśma
filmowa, zapis cyfrowy). W tym układzie kontakt twórcy i odbiorcy jest tylko pośredni.
Ten układ kultury jest bardzo niejednolity pod względem poziomu i charakteru treści, zaś
audytorium jego uczestników – odbiorców może być społecznie bardzo zróżnicowane.
W jego obrębie przekazuje się wiele zestandaryzowanych, uproszczonych treści, które
są masowo odbierane i przyczyniają się do kształtowania typu człowieka
„jednowymiarowego”. Kulturę popularną znamionuje przede wszystkim szeroki zasięg,
odbiorcami są liczne kategorie osób z różnych klas społecznych (publiczność rozproszona).
Wykorzystuje techniczne środki masowego przekazu, umożliwiające zwielokrotnienie
transmitowanych treści. Ze względu na te środki używa się także terminu „kultura masowa”.
Przekaz tego układu kultury jest łatwo dostępny pod względem finansowym i przystępny oraz
atrakcyjny pod względem treści.
1.3.2. Homogenizacja kultury
Coraz bardziej popularnym zjawiskiem staje się homogenizacja kultury
(gr. homogenes – jednorodny). Jest to proces ujednolicania kultury na obszarze danego
społeczeństwa, w wyniku mieszania się dwóch różnych kultur, charakteryzujący się tym,
iż elementy kulturowe zaczynają się do siebie całkowicie upodabniać, np. zwyczaje, moda,
sposób pisania artykułów w prasie, ich treści itp. Zazwyczaj duży wpływ na homogenizację
kultury ma kultura dominująca, która w małej mierze przyswaja sobie elementy kulturowe
z otoczenia, w którym dominuje, natomiast w znacznym stopniu wpływa na kształtowanie się
kultur będących w jej zasięgu. Homogenizacja jest procesem prowadzącym do wyłaniania
13
Ibidem
15
się z różnych składników ostatecznie jednorodnej substancji. Najczęściej termin ten
kojarzony bywa z przemysłem spożywczym, jednak w dobie współczesnej globalizacji
dotyczyć może wielu płaszczyzn życia społecznego, w tym również kultury. Dostępność
i niska cena komunikacji prowadzi do tego, że wszelkie idee, utwory, style, dobra materialne
i niematerialne rozprzestrzeniają się dziś o wiele szybciej niż kiedykolwiek przedtem,
prowadząc jednocześnie do powstania nowej jakości kultury – homogenicznej kultury
globalnej.14 Antonina Kłoskowska wyróżnia trzy typy homogenizacji kultury:
Homogenizacja upraszczająca – elementy wyższego poziomu kultury wprowadzone
do kultury masowej po pewnych przeróbkach uprzystępniających (np. Anna Karenina
w formie komiksu). Ma ona na celu uprzystępnienie kultury wyższego rzędu dla szerszych
rzesz odbiorców. Zabieg ten polega na uproszczeniu treści elementu kultury wyższego
rzędu, tak był mógł być on zrozumiały i dostarczyć satysfakcji w odbiorze, nie tylko wąskiej
grupie wykształconej elity. Wśród przykładów podawanych przez autorkę znajduje się tu
amerykański miesięcznik The Reader's Digest, który należąc do magazynów o największym
światowym nakładzie „zawiera wybór, skróty i streszczenia aktualnych publikacji, które
sprowadza się do rozmiarów form najłatwiej przystępnych dla szerokiego kręgu odbiorców”15.
Dla określenia podobnej działalności ukuto sformułowanie wydawnictwo digestowe.
Homogenizacja immanentna (wewnętrzna) – włączenie do dzieła kultury elitarnej
elementów przyciągających szeroką i popularną publiczność, dokonane przez samego
autora. Drugi typ homogenizacji polega zatem na zabiegu przeciwnym do pierwszego.
Chodzi więc o włączenie do ambitnego dzieła wyższego rzędu elementów zdolnych
przyciągnąć masowego odbiorcę. Przykładem jest tutaj twórczość Shakespeare'a, który
swoje dramaty pisał „z intencją dostarczenia wzruszeń i zabawy nie tylko publiczności lóż,
ale i pospólstwu zapełniającemu widownię.”16
Homogenizacja mechaniczna – ostatnia, najbardziej typowa forma homogenizacji.
Opiera się na przeniesieniu dzieła kultury wysokiego rzędu wprost do środków masowego
komunikowania, bez jakichkolwiek zmian w treści. Za przykład służą tu tzw. paperbacks,
czyli wielkie dzieła literackie w formie broszurowej dołączane do gazet.
14
A. Giddens, Socjologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006
A. Kłoskowska, Homogenizacja, w Antropologia Kultury: zagadnienia i wybór tekstów pod red. A. Mencwla,
Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1998
16
Ibidem
15
16
1.4. Kapitał społeczny, kulturowy i ludzki. Ujęcie definicyjne
Mimo licznych opracowań na ten temat brak jest, jak w przypadku wielu innych
terminów z zakresu nauk społecznych, ścisłej definicji kapitału społecznego. Pojęcie kapitału
społecznego jest definiowane w bardzo różny sposób, przez co nie jest ono jednoznaczne.
Lista elementów składających się na kapitał społeczny jest dość długa, a do najważniejszych
zalicza się zazwyczaj: różnorodne połączenia międzyludzkie, zaufanie, chęć porozumienia,
zespół wspólnych wartości i zachowań oraz sieci społeczne warunkujące wspólne działania.
Kapitałem społecznym jest wszystko to, co warunkuje zbiorowe działanie dla dobra
wspólnego w każdej dziedzinie: gospodarce, kulturze, polityce. 17 W ujęciu Pierre’a Bourdieu
kapitał społeczny stanowi „sumę zasobów, aktualnych i potencjalnych, które należą się
jednostce lub grupie z tytułu posiadania trwałej, mniej lub bardziej zinstytucjonalizowanej
sieci relacji, znajomości i wzajemnego uznania. To znaczy jest sumą kapitałów i władzy,
które sieć taka może zmobilizować”18. Druga z ważnych koncepcji kapitału społecznego,
autorstwa Jamesa Colemana, uchodzi za klasyczną dla całościowego, systematycznego
ujęcia kapitału społecznego, określanego jako perspektywa ekonomiczna(teoria
racjonalnego działania)19. Coleman definiował kapitał społeczny jako „umiejętności
współpracy międzyludzkiej w obrębie grup i organizacji wspólnych interesów”20. Autorem
trzeciej koncepcji jest Robert Putnam, uważany powszechnie za głównego inspiratora
wielkiej kariery pojęcia kapitału społecznego21. Według R. Putnama na kapitał społeczny
„składają się takie jakości życia stowarzyszeniowego w danym społeczeństwie, jak sieci,
normy oraz zaufanie –jakości te umożliwiają członkom danego społeczeństwa zwiększenie
efektywności zbiorowego działania i sprawniejsze osiągnięcie podzielanych przez nich
celów”22.
Pojęcie kapitału kulturowego zostało wprowadzone przez Pierre Bourdieu na
określenie idei, wiedzy, umiejętności i przedmiotów o wartościach kulturowych, jakie ludzie
nabywają w czasie uczestnictwa w życiu społecznym. Kapitał kulturowy wyraża się przede
wszystkim w językowych i kulturowych kompetencjach jednostki. Według Bourdieu kapitał
kulturowy występuje w trzech podstawowych formach: ucieleśnionej, zinstytucjonalizowanej
oraz uprzedmiotowionej.23 Oprócz tego kapitał kulturowy może przybierać dwie inne formy
kapitału wyróżnione przez Bourdieu, tj. kapitał społeczny i kapitał ekonomiczny.
Zdecydowanie najłatwiej podlega wymianie kapitał kulturowy w formie uprzedmiotowionej
bowiem jest związany z pozyskiwaniem dóbr materialnych. Z kolei akumulacja
zinstytucjonalizowanego kapitału kulturowego wymaga znacznie poważniejszych nakładów
i długotrwałych zabiegów. Najbardziej stabilny jest kapitał kulturowy w formie ucieleśnionej.
17
Kotarski H., Kapitał ludzki i kapitał społeczny a rozwój województwa podkarpackiego, Rzeszów 2013
Bourdieu P., Wacquant J.D.L., 2001, Zaproszenie do socjologii refleksyjnej, Warszawa.
19
Trutkowski C., Mandes S., Kapitał społeczny w małych miastach; Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar,
2005
20
Fukuyama F., 1997, Zaufanie. Kapitał społeczny a drogo do dobrobytu, Warszawa–Wrocław.
21
Trutkowski C., Mandes S., Kapitał społeczny w małych miastach; Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar,
2005
22
Putnam R., 1995, Demokracja w działaniu. Tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech, Kraków.
23
www.kinship.blox.pl/Kapital-kulturowy.html
18
17
Jego akumulacja może przebiegać nawet na przestrzeni wielu pokoleń. 24 Jak utrzymywał
Bourdieu, kapitał kulturowy jest jedną z podstawowych, a często ukrytych barier na drodze
do awansu społecznego.
Z kolei pojęcie kapitału ludzkiego począwszy od lat 80 dwudziestego wieku stale
zyskiwało na popularności. Pierwsze wzmianki na temat kapitału ludzkiego znaleźć można
w rozważaniach Williama Petty’ego czy też Adama Smitha. Jednak za prekursorów nauki
o tymże kapitale uważa się współczesnych amerykańskich ekonomistów w tym przede
wszystkim Theodora W. Schulza, Gary’ego S. Beckera i Jacoba Mincera. Termin kapitał
ludzki wywodzi się od tłumaczenia angielskiego pojęcia humancapital i oznacza wartość
kwalifikacji ludzkich. Najszersza i zarazem najbardziej ogólna definicja kapitału ludzkiego
mówi, że składają się na niego ludzie wraz ze swoimi umiejętnościami. Kapitał ludzki
definiowany w ten sposób obejmuje wszystkie cechy mające wpływ na produktywność
jednostki, w tym wykształcenie, inteligencję, wrodzone zdolności, a także powiązania
wpływające na wydajność i efekty pracy.25Głównymi cechami kapitału ludzkiego są
konkurencyjność i wyłączność. Oznacza to, że koszt alternatywnego użycia zawsze dotyczy
całego kapitału ludzkiego, ponieważ człowiek nie jest w stanie podzielić swojej wiedzy czy
też umiejętności na kilka równoczesnych zadań, tak jak można to uczynić z kapitałem
rzeczowym czy finansowym.
1.4.1. Kapitał społeczny i ludzki w województwie Podkarpackim
W szkolnictwie ponadpodstawowym dokonały się w ostatnich latach korzystne zmiany
strukturalne. Zwiększyła się liczba uczniów w szkołach ogólnokształcących i technicznych,
zmalała zaś w szkołach zasadniczych. Proces ten przebiega jednak zbyt wolno w stosunku
do stale rosnących wymagań rynku pracy. W obszarze szkolnictwa zawodowego aktualny
pozostaje postulat realizowania działań na rzecz poprawy jakości kształcenia praktycznego,
wspieranie międzynarodowej wymiany młodzieży i praktyk europejskich oraz stworzenie
regionalnego systemu informacji młodzieżowej. Pomimo zaznaczających się w ostatnich
dwóch latach korzystnych zmian w strukturze kształcenia ponadpodstawowego, system
szkolnictwa zawodowego jest nadal zbyt rozbudowany. Niezadowalająco również rozwinięty
jest system kształcenia policealnego, stosunkowo dobrze natomiast rozwinięte jest
kształcenie podyplomowe. Baza materialna szkolnictwa jest zróżnicowana w zależności od
lokalizacji. Gorsze warunki nauczania posiadają w szczególności dzieci z niektórych terenów
wiejskich. System edukacji przedszkolnej, mimo potencjalnej dostępności, jest
niedostatecznie rozwinięty na obszarach wiejskich, przy czym szereg rodzin wielodzietnych
nie jest w stanie z niego korzystać.
Szkolnictwo podstawowe cechuje, w stosunku do lat poprzednich, wyższy poziom
kwalifikacji nauczycieli, bazy dydaktycznej i opieki pozaszkolnej – socjalnej. W najbliższych
latach część gmin podejmie działania związane z racjonalizacją sieci szkolnictwa
podstawowego i gimnazjalnego. Wiele szkół powinno być unowocześnione i wyposażone
w nowoczesne pomoce dydaktyczne, w tym szczególnie gimnazja.
24
25
Tamże
Kotarski H., Kapitał ludzki i kapitał społeczny a rozwój województwa podkarpackiego, Rzeszów 2013, s. 12-13
18
Szacunkowe dane dotyczące struktury wykształcenia ludności, w tym szczególnie
udział osób z wyższym wykształceniem, wskazują, że Podkarpackie nie odbiega od średniej
dla kraju. Należy jednak pamiętać o tym, że powyższa struktura wykształcenia,
charakterystyczna dla całej Polski, nie odpowiada standardom współczesnych społeczeństw,
szczególnie Unii Europejskiej.
W ostatnich kilku latach w regionie zaznaczył się rozwój szkolnictwa wyższego.
W 2001 r. utworzony został Uniwersytet Rzeszowski, który powstał z połączenia Wyższej
Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie, Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej Filia
w Rzeszowie oraz Wydziału Ekonomii Akademii Rolniczej im. Hugona Kołłątaja w Krakowie.
W 17 wyższych uczelniach województwa studiuje prawie 70 tysięcy studentów, kształcących
się przede wszystkim na wydziałach o profilach humanistyczno-pedagogicznych oraz
technicznych, w tym na jedynym w kraju – na wyższej uczelni cywilnej – kierunku pilotażu.
Funkcje głównego ośrodka szkolnictwa wyższego w regionie spełnia przede wszystkim
Rzeszów. Również i w innych większych miastach regionu funkcjonują samodzielne ośrodki
szkolnictwa wyższego lub filie i punkty konsultacyjne. W ostatnich latach zauważa się
w województwie rosnącą rolę niepublicznych szkół wyższych, w których wykształcenie
zdobywa ponad 15 tys. studentów, tj. 31% ogółu młodzieży studiującej. W latach 1993/94
i 1998/99 nastąpił wzrost liczby studentów o 250%. Dynamika ta odzwierciedla aspiracje
i popyt na naukę wśród młodzieży. Zbyt mała jest jednak, w stosunku do potrzeb, liczba
nauczycieli akademickich, w tym samodzielnych pracowników naukowych. Niezależnie
jednak od dużego przyrostu liczby studentów oferowana liczba miejsc w szkołach wyższych
i baza materialno-dydaktyczna są niewystarczające w stosunku do potrzeb regionu.
Szczególnie utrudniony dostęp do uczelni ma przy tym młodzież z małych miast i wsi
(wysokie koszty dojazdów i zamieszkiwania w większych miastach).26
Od poprzedniego spisu w 1988 r. udział osób w wieku 15 lat i więcej posiadających
wykształcenie co najmniej średnie wzrósł w województwie podkarpackim z 27,7%
do 40,8% (w kraju odpowiednio 31,2% i 42,8%). W tym samym czasie zmniejszył się
udział osób z wykształceniem podstawowym o 11,5 pp. Pozytywną tendencją jest wzrost
poziomu wykształcenia zarówno w miastach, jak i na wsi, przy czym na wsi proces ten
przebiega znacznie szybciej. Biorąc pod uwagę zróżnicowanie wykształcenia ze względu
na płeć, można powiedzieć, że kobiety są lepiej wykształcone niż mężczyźni.
W miastach nadal zamieszkują ludzie lepiej wykształceni niż na wsi, gdzie częściej
osoby posiadają wykształcenie zawodowe i podstawowe, zaś w miastach wykształcenie
średnie i policealne. Na Podkarpaciu odsetek ludności w wieku 15 lat i więcej
z wykształceniem ponadpodstawowym wyniósł 65,6% (w kraju 66,9%), w tym z wyższym
– 8,8% (w Polsce – 10,2%).
Struktura poziomu wykształcenia ludności w wieku 13 lat i więcej w 2002 r.
przedstawiała się następująco: wyższe – 8,5% (w kraju 9,9%), policealne – 3,1% (w kraju
3,2%), średnie (łącznie z zasadniczym zawodowym) – 51,3% (w kraju 51,6%), podstawowe
26
Strategia rozwoju województwa podkarpackiego na lata 2007-2020. Aktualizacja 2010
19
ukończone i bez wykształcenia szkolnego – 3,9% (w kraju 3,6%). Dla 1,2% ludności (w kraju
dla 2,0%) nie ustalono poziomu wykształcenia.
Dla procesów demograficznych zachodzących w ostatnich latach w województwie
podkarpackim charakterystyczne było: zmniejszanie się rzeczywistej liczby ludności,
szczególnie w miastach, niski wskaźnik urbanizacji, obniżanie się przyrostu naturalnego,
poprzez spadek liczby urodzeń, utrwalanie się reprodukcji ludności poniżej prostej
zastępowalności pokoleń, ujemne saldo migracji, malejący udział ludności w wieku
przedprodukcyjnym oraz wzrastający udział ludności w wieku produkcyjnym
i poprodukcyjnym, wzrost poziomu wykształcenia zarówno w miastach, jak i na wsi, przy
czym na wsi proces ten przebiega znacznie szybciej.
Procesy zachodzące w obrębie struktur demograficznych w województwie
podkarpackim, a w szczególności w kontekście zmian zachodzących w ruchu naturalnym
i migracji ludności, nie rokują nadziei na dynamiczny rozwój demograficzny województwa.
Odpływ ludności nie stanowi problemu dla poszczególnych jednostek administracyjnych,
niemniej za niekorzystny należy uznać odpływ ludzi młodych. Poza utratą potencjału
ekonomicznego, za kilka lat może to znaleźć odzwierciedlenie w spadku przyrostu
naturalnego. Charakterystyczne w skali kraju, niekorzystne pro cesy demograficzne
tj. depopulacja, czy deformacja struktury płci i wieku, występują w województwie
podkarpackim w znacznie mniejszym zakresie, a ich dynamika jest niższa od średniej
krajowej. Ważny jest również udział i wzrost ludności w wieku produkcyjnym do ludności
ogółem. Z jednej strony są to potencjalne zasoby pracy, ale z drugiej strony, przy braku
miejsc pracy, osoby te zasilą rzeszę bezrobotnych.27
Koncepcja kapitału społecznego jest obok koncepcji kapitału ludzkiego i kulturowego
teoretyczną próbą dopełnienia ekonomicznego modelu wyjaśnień różnych zjawisk zarówno
w sferze gospodarki jak i w innych dziedzinach życia społecznego.28 W literaturze przedmiotu
zwraca się uwagę na trzy główne pola dostarczania korzyści przez kapitał społeczny.
Są to: strefa ekonomiczna, strefa polityki i strefa, w której kapitał społeczny w sposób
bezpośredni wpływa na rozwiązywanie problemów społecznych.29
Województwo podkarpackie cechuje się większą dynamiką demograficzną
w porównaniu do przeciętnej w kraju. Wskaźnik przyrostu naturalnego w 2004 roku wyniósł
1,2 osoby na każdy 1000 mieszkańców. Z kolei współczynnik dynamiki demograficznej, który
określa liczbę urodzeń przypadających na 1 zgon w 2004 r. osiągnął wartość 1,143.
Populacja województwa podkarpackiego na koniec roku 2005 liczyła 2 098 tys. osób, co daje
9 miejsce w kraju (5,5% ogółu ludności). Gęstość zaludnienia na Podkarpaciu wynosi
118 osób/km2. Rozlokowanie ludności jest nierównomierne co wynika głównie z różnorakiego
ukształtowania terenu, charakteru gospodarczego, poziomu zurbanizowania, a także
ze zróżnicowanych w okresie powojennym procesów demograficzno-osadniczych.
W przypadku migracji, mieszkańcy województwa podkarpackiego w skali kraju są jednymi
27
Strategia rozwoju województwa podkarpackiego na lata 2007-2020. Aktualizacja 2010
Kotarski H., Kapitał społeczny – endogenny zasób mieszkańców województwa podkarpackiego
29
Kotarski H., Kapitał ludzki i kapitał społeczny a rozwój województwa podkarpackiego, Rzeszów 2013, s. 221
28
20
z mniej mobilnych. Wskazują na to wyniki przeprowadzonego w 2002 roku spisu
powszechnego, które wykazały, że 67,7% ludności Podkarpacia nie opuszczało miejsca
urodzenia na okres dłuższy niż 12 miesięcy. Natomiast ludność mobilna stanowiła 31,5%.
W kraju odsetek ludności mobilnej wyniósł w tym samym okresie 39,2%. Populacja
województwa podkarpackiego w sensie demograficznym jest młoda. Ogólna mediana wieku
w 2004 r. wyniosła dla kobiet 36,0 i dla mężczyzn 32,7. 30
Struktura zatrudnienia w województwie podkarpackim charakteryzuje się klasycznym
dla całej polskiej gospodarki zapóźnieniem i znacznie odbiega od sytuacji z krajów
rozwiniętych. Zmniejszyło się zatrudnienie w przemyśle z 159,8 tys. w 1998 do 132,6 tys.
w roku 2004. W rolnictwie według danych na koniec 2004 roku zatrudnionych było 159,8 tys.
osób co stanowiło około 25% ogółu zatrudnionych w województwie. Jeżeli chodzi o zmiany
w sektorze usług to były one niewielkie. Mimo to należy zauważyć iż liczba osób
zatrudnionych w sektorze usług wzrasta. Według stanu na koniec 2004 roku w usługach
pracowało 46,8% ogółu. Regionami wiodącymi w zatrudnieniu w sektorze usług jest region
środkowy (Rzeszów i powiat rzeszowski). Wynika to ze stopnia rozwoju gospodarczego tego
obszaru.31
W przypadku analizy wskaźników dotyczących warunków życia mieszkańców wynika,
że województwo podkarpackie zajmuję słabą pozycję w Polsce. Główną przyczyna takiego
stanu rzeczy są niskie dochody. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2004 roku
na Podkarpaciu wynosiło 1 940,5 zł – 85,4% średniej krajowej. Także jeżeli chodzi
o świadczenia emerytalne i rentowe województwo podkarpackie prezentuje się
niekorzystanie w porównaniu do średnich krajowych. Przeciętna emerytura i renta brutto
w 2004 r. wynosiła 929 zł, co stanowiło 81,4% średniej krajowej.32
Aspiracje edukacyjne młodzieży pozwalają w województwie podkarpackim na
pozytywne zmiany struktury poziomu wykształcenia mieszkańców. Dane na temat struktury
wykształcenia ludności jasno wynika, że Podkarpacie nie odbiega znacznie od średniej
krajowej. Trzeba jednak zaznaczyć, iż struktura wykształcenia charakteryzująca całą Polskę
nijak ma się do standardów współczesnych społeczeństw, zwłaszcza w Unii Europejskiej.33
Dostępne dane pokazują, że pod względem sieci podstawowych instytucji kultury
(domy kultury, biblioteki, ośrodki, kluby, świetlice) Podkarpacie jest stosunkowo jednorodne.
Wniosek ten nie dotyczy jednak dostępu to tak zwanej kultury wysokiej. W tym aspekcie
występują znaczne dysproporcje dużej części województwa w stosunku do Rzeszowa
i Przemyśla. Wszystkie podkarpackie instytucje kultury są samorządowe lub kościelne.
Żadna placówka nie jest prowadzona przez Ministra Kultury. Liczba instytucji kultury jest
zadowalająca, a najczęściej są to biblioteki, domy kultury, a w dalszej kolejności także
muzea oraz galerie.34
30
Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020. Aktualizacja 2010
Tamże
32
Tamże
33
Tamże
34
Tamże
31
21
Na Podkarpaciu funkcjonuje duża ilość organizacji pozarządowych. Spośród
191 organizacji: 179 to stowarzyszenia, 7 to fundacje, 3 to organizacje powstałe na mocy
porozumienia państwo-kościół, a 8 to grupy nieformalne. Badanie sektora pozarządowego
w województwie pokazuje, że największym problemem jest przetrwanie i utrzymanie
aktywności w sytuacji wycofania się sponsorów lub państwa ze wspierania działań tychże
organizacji. Istotnym jest fakt, że 57% organizacji pozarządowych działających na terenie
województwa podkarpackiego nie posiada żadnych działających społecznie zasobów
ludzkich. Oznacza to, iż są to instytucje słabe, co niewątpliwie przekłada się na ich
aktywność i skuteczność. 35
Pod względem formalnym wszystkie podkarpackie instytucje i placówki kultury są
samorządowe lub kościelne. Nie ma instytucji prowadzonej przez Ministra Kultury.
Działalność kulturalną organizują samorządy wszystkich szczebli. Pod względem ilościowym
najliczniejsze placówki kultury to biblioteki i domy kultury. Ważna i skuteczna rola
w podtrzymywaniu i rozbudzaniu aktywności społeczno-kulturalnej samorządów lokalnych,
lokalnych społeczności, instytucji i stowarzyszeń, przypada dwóm wojewódzkim instytucjom:
Wojewódzkiemu Domowi Kultury w Rzeszowie i Centrum Kultury w Przemyślu.
W ocenie realizacji strategii rozwoju województwa na lata 2000-2006 kultura została
potraktowała jako jeden z ważnych elementów „Kapitału ludzkiego”. „Podkarpacka sieć
placówek kultury zapewnia podstawowe zapotrzebowanie społeczne, chociaż wymaga
korekty w zakresie bibliotek powiatowych oraz gminnych ośrodków kultury.” Najliczniejszymi
instytucjami kultury w województwie są: biblioteki i domy kultury, a w dalszej kolejności
galerie i muzea. Rozwój kultury został potraktowany jako jeden z priorytetów celu
strategicznego „Kapitał społeczny”: „Działalność i rozwój instytucji kultury oraz powszechna
aktywność kulturalna powinny być początkowym ogniwem w rozwoju społecznogospodarczym regionu. Dobra kulturowe różnią się od produktów handlowych, gdyż są
nośnikiem idei, symboli, symboli życia, a także stanowią kluczowy komponent tożsamości
społeczności, która ją wytwarza.”
Za główną ideę polityki kulturalnej na lata 2007-2020 na poziomie regionu przyjęto
dążenie do uzyskania odczuwalnej społecznie poprawy w zaspokajaniu potrzeb kulturalnych
mieszkańców województwa. Jednym z kierunków działania pozostaje „zwiększenie
możliwości dostępu do kultury.” Kierunek ten będzie realizowany poprzez edukację kadr,
rozwijanie bazy lokalnej i regionalnej, a także wzmacnianie instytucji i organizacji
działających na rzecz kultury.36
35
36
Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020. Aktualizacja 2010
Aktywne domy kultury. Warszawa 2009
22
2. Analiza danych zastanych - desk research
2.1. Dane statystyczne
2.1.1. Biblioteki
W 2007 roku w Rzeszowie funkcjonowała 11 bibliotek i filii, w roku 2009 ta liczba się
zmniejszyła i wynosiła 9, natomiast w 2011 zmniejszyła się o 1. W 2012 w mieście
Rzeszowie działało ponownie 9 bibliotek i filii.
W latach 2003-2007 funkcjonowało 3 punkty biblioteczne. Z kolei od roku 2008 liczba
tych punktów wzrosła do 5. Stan ten utrzymywał się do 2012 roku. Jedynie w 2010 r. liczba
punktów bibliotecznych zwiększyła się do 6. W latach 2003-2007 funkcjonowało 8 bibliotek
i filii, które były przystosowane dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich,
natomiast liczba ta zmniejszyła się do 6 w 2008 roku. W roku następnym ponownie
w Rzeszowie funkcjonowało 8 bibliotek i filii było przystosowane dla osób poruszających się
na wózkach inwalidzkich. W 2010 roku funkcjonowało 9 obiektów przystosowanych dla osób
poruszających się na wózkach inwalidzkich z przystosowanymi wejściami do budynków dla
tych osób. W kolejnym roku liczba ta zmniejszyła się do 3, a w roku 2012 zwiększyła się do
5. Spośród działających w Rzeszowie bibliotek i fili w 2010 roku 2 obiekty posiadały
udogodnienia wewnątrz obiektów dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich,
natomiast w 2012 roku funkcjonował tylko jeden obiekt tak przystosowany dla osób
niepełnosprawnych.
Wykres 1 Liczba ludności na 1 placówkę biblioteczną w Rzeszowie
8500
8000
7954
7951
7927
7786
7827
7914
2011
2012
7566
7500
7111
6911
7000
6637
6500
6000
5500
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych
Liczba ludności na placówkę biblioteczną od 2003 do 2005 roku kształtowała się na
podobnym poziomie i wynosiła ponad 7900. Natomiast od roku 2006 (7786) nastąpił spadek
liczby ludności przypadającej na jedną placówkę biblioteczną. Spadek ten trwał do 2010
roku, w którym to liczba osób przypadających na bibliotekę wyniosła 6637. Natomiast od
roku 2011 (7827) nastąpił zdecydowany wzrost liczby ludności przypadającej na 1 placówkę
biblioteczną.
23
Liczba woluminów przypadających na 1000 mieszkańców w latach 2003-2007
oscylowała na podobnym poziomie. Z kolei od roku 2008 księgozbiór bibliotek na 1000
ludności zaczął systematycznie spadać by w roku 2012 osiągnąć liczbę 2994,8.
Wykres 2 Księgozbiór bibliotek na 1000 ludności w Rzeszowie
3500,0
3400,0
3413,6 3403,7
3383,8
3433,1
3359,4
3337,6
3269,7
3300,0
3181,7
3200,0
3115,4
3100,0
2994,8
3000,0
2900,0
2800,0
2700,0
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Poniższy wykres przedstawia liczbę czytelników publicznych bibliotek na 1000 osób.
Jak wynika z danych zamieszczonych na wykresie liczba czytelników bibliotek publicznych
od roku 2003 (281) do 2005 (277) była bardzo zbliżona. Spadek liczby korzystających
z zasobów publicznych placówek bibliotecznych rozpoczął się od 2006 roku (255), po czym
liczba osób wypożyczających książki ustabilizowała się na w miarę równym poziomie.
Wykres 3 Liczba czytelników bibliotek publicznych na 1000 ludności
300
281
282
277
255
234
250
214
228
218
217
217
2009
2010
2011
2012
200
150
100
50
0
2003
2004
2005
2006
2007
2008
24
Wykres 4 Wypożyczenia księgozbioru na 1 czytelnika w woluminach
25,0
21,3
20,9
19,4
20,0
19,1
18,9
18,0
17,1
18,2
18,8
18,5
2010
2011
2012
15,0
10,0
5,0
0,0
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Dane zaprezentowane na wykresie 4 przedstawiają liczbę wypożyczeń woluminów
przypadającą na jednego czytelnika. Jak widać liczba ta w latach 2003-2007 znajdowała się
na zbliżonym poziomie wahającym się od 21 do niespełna 19. Spadek ilości wypożyczonych
książek na jedną osobę rozpoczął się od 2008 roku (18), po czym od roku 2010 nastąpiła
stabilizacja liczby wypożyczanych woluminów.
Wykres 5 Liczba pracowników
350
299
300
250
206
200
171
166
2007
2009
150
100
50
0
2011
2012
Wykres 5 zawiera dane dotyczące liczby pracowników zatrudnionych w bibliotekach.
W roku 2007 (171) i 2009 (166) liczba osób zatrudnionych w bibliotekach była zbliżona
do siebie. Natomiast w roku 2011 nastąpił zdecydowany wzrost liczby pracujących
w bibliotekach – 299. Natomiast w 2012 roku nastąpił spadek liczby pracowników bibliotek
(206).
25
Wykres 6 Księgozbiór bibliotek
1500000
1473344
1440805
1450000
1400000
1350000
1376654
1331101
1300000
1250000
2007
2009
2011
2012
Wykres 6 przedstawia informacje dotyczące ilości woluminów bibliotecznych.
Jak widać liczba księgozbiorów od roku 2007 (1 331 101) systematycznie wzrastała.
W roku 2009 wynosiła 1 376 654 woluminów, w 2011 – 1 440 805, a w 2012 – 1 473 344.
Wykres 7 Zbiory specjalne
230000
218008
220000
210000
200000
199936
189888
190000
183118
180000
170000
160000
2007
2009
2011
2012
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych 1
Dane z powyższego wykresu obrazują liczbę zbiorów specjalnych znajdujących się
w bibliotekach. I tak, w roku 2007 wielkość tych zbiorów wynosiła 199 936, w roku 2009 –
189 888, w 2011 r. – 183 118. Liczba zbiorów specjalnych najwyższy stan osiągnęła w roku
2012 i wynosiła 218 008.
26
Wykres 8Czytelnicy zarejestrowani w ciągu roku
60000
50000
48129
48685
2011
2012
41816
37273
40000
30000
20000
10000
0
2007
2009
Według informacji zamieszczonych na wykresie 8 liczba czytelników zarejestrowanych
w ciągu roku przedstawia się następująco: 2007 rok – rejestracja 41 816 nowych
czytelników, w 2009 r. – 37 273, 2011 r. – 48 129, 2012 r. – 48 685. Jak widać lata 20112012 charakteryzowały się zdecydowanie największą liczbą zarejestrowanych czytelników.
Tabela 1 Czytelnicy indywidualni zarejestrowani w ciągu roku
Rok
Czytelnicy indywidualni
zarejestrowani w ciągu roku
40540
36972
2007
2009
Tabela 2 prezentuje dane dotyczące liczby czytelników indywidualnych
zarejestrowanych w ciągu roku w latach 2007 i 2009. W roku 2007 liczba ta wyniosła 40 540,
a w roku 2009 – 36 972.
Wykres 9 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach ogółem
250
195
200
165
171
2008
2009
205
205
2011
2012
150
100
50
0
2010
27
Wykres 9 zamieszczony powyżej przedstawia informacje na temat ogólnej liczby
komputerów używanych w bibliotekach w latach 2008-2012. Wyraźnie widać, że począwszy
od roku 2008 (165) liczba użytkowanych komputerów stale wzrastała. W roku 2009 używano
w bibliotekach 171 komputerów, w roku 2010 – 195 komputerów. Natomiast w latach
2011-2012 posługiwano się w placówkach bibliotecznych 205 komputerami.
Wykres 10 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach dostępne dla czytelników
84
83
82
82
80
78
76
77
76
74
74
72
70
68
2008
2009
2010
2011
2012
Dane zamieszczone na wykresie 10 dotyczą ogólnej ilości komputerów użytkowanych
w bibliotekach i dostępnych dla czytelników. W latach 2008-2010 liczba komputerów była
podobna i wynosiła odpowiednio: w 2008 r. – 76, w 2009 r. – 74 oraz w 2010 r. –
77 komputerów. Natomiast od roku 2011 liczba komputerów bibliotecznych udostępnionych
dla czytelników wzrosła i przedstawiała się następująco: rok 2011 – 82 komputery, rok 2012
– 83 komputery.
Wykres 11 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach do prac biblioteczno-bibliograficznych ogółem
160
140
141
127
124
120
101
96
2011
2012
100
80
60
40
20
0
2008
2009
2010
28
Wykres 11 obrazuje informacje dotyczące liczby komputerów, które wykorzystywane
były do prac biblioteczno-bibliograficznych. Dokładnie widać, że liczba używanych
komputerów była zróżnicowana. W latach 2008-2009 do prac biblioteczno-bibliograficznych
wykorzystywano odpowiednio 127 i 124 komputery. W roku 2010 miał miejsce wzrost liczby
komputerów, którymi posługiwano się 141 komputerami. Co ciekawe w latach 2011 (101)
oraz 2012 (96) zanotowano znaczny spadek liczby komputerów używanych do prac
biblioteczno-bibliograficznych.
Wykres 12 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach do prac w zakresie gromadzenia i/lub opracowywania
biblioteczno-bibliograficznego
62
60
60
58
57
56
56
56
54
52
50
50
48
46
44
2008
2009
2010
2011
2012
Wykres 12 prezentuje dane na temat ilości komputerów wykorzystywanych do prac
związanych z gromadzeniem lub opracowaniem biblioteczno-bibliograficznym. Począwszy
od roku 2008 (50) przez rok 2009 (56) skończywszy na roku 2010 (60) widać systematyczny
wzrost liczby użytkowanych komputerów. Za to lata 2011 (57) oraz 2012 (56) przyniosły
niewielki spadek ilości wykorzystywanych komputerów do prac biblioteczno-bibliograficznych.
Tabela 2 Komputery wykorzystywane do prac biblioteczno-bibliograficznych – terminale katalogowe dla czytelników
Rok
2008
2009
2010
Terminale katalogowe
dla czytelników
69
71
75
W tabeli 2 prezentowane są informacje związane z liczbą terminali katalogowych
przeznaczonych dla czytelników. Liczba tychże katalogów w roku 2008 wyniosła 69, w roku
29
2009 – 71, a w roku 2010 – 75. Jasno widać, iż liczba terminali katalogowych dla czytelników
choć nieznacznie, ale stale wzrastała.
Wykres 13 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach do prac biblioteczno-bibliograficznych – do ewidencji
czytelników i udostępnień
17
18
15
16
13
14
12
10
8
8
9
6
4
2
0
2008
2009
2010
2011
2012
Wykres zaprezentowany powyżej zawiera dane dotyczące ilości komputerów
wykorzystywanych do ewidencji czytelników i udostępnień. Jak widać liczba używanych
komputerów wzrastała sukcesywnie od roku 2008 – 8, aż do roku 2012 – 17 komputerów.
Wykres 14 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach-podłączone do Internetu
200
180
160
140
185
186
2011
2012
173
149
137
120
100
80
60
40
20
0
2008
2009
2010
Kolejny wykres prezentuje informacje na temat liczby komputerów bibliotecznych
podłączonych do Internetu. W roku 2008 liczba komputerów z dostępem do sieci wynosiła
137 i stale rosła. W 2011 roku wynosiła 185, a w roku kolejnym o jeden komputer więcej.
30
Wykres 15 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach podłączone do Internetu dostępne dla czytelników
70
60
63
55
65
56
53
50
40
30
20
10
0
2008
2009
2010
2011
2012
Dane z wykresu numer 15 dotyczą liczby komputerów podłączonych do sieci
i udostępnionych dla czytelników. Zaczynając od roku 2008 – 55 komputerów, a kończąc na
2012 – 65 komputerów, stwierdzić można, że liczba sprzętu komputerowego z dostępem
do Internetu i udostępnionych dla czytelników oscylował na podobnym poziomie.
Wykres 16 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach naukowych/fachowych –komputery użytkowane w
bibliotece ogółem
500
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
407
324
2007
438
305
2009
2011
2012
Informacje zaprezentowane na powyższym wykresie i dotyczące ogólnej ilości
komputerów znajdujących się w bibliotekach naukowych przedstawiają się następująco:
rok 2007 – 324 komputery, rok 2009 – 306, rok 2011 – 407 i rok 2012 – 438 komputery.
Jak widać spadek ogólnej liczby komputerów w bibliotekach naukowych nastąpił tylko
w 2009 roku. Natomiast w latach 2011-2012 zaobserwować można zdecydowany wzrost
ilości użytkowanych sprzętów komputerowych.
31
Wykres 17 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach naukowych/fachowych dostępne dla czytelników
300
252
250
215
200
150
145
153
2007
2009
100
50
0
2011
2012
Na wykresie 17 zaprezentowane są dane na temat liczby komputerów w bibliotekach
naukowych i dostępnych dla czytelników. Wyraźnie widać, że wzrost liczby komputerów
udostępnionych dla odwiedzających biblioteki naukowe był znaczny. W roku 2007 biblioteki
naukowe dysponowały 145 komputerami dla czytelników. Z kolei w 2009 roku sprzętu
komputerowego użytkowanego przez czytelników było już 153. Zdecydowany wzrost liczby
komputerów dla odwiedzających biblioteki nastąpił w latach 2011 – 215 oraz 2012 –
252 komputery.
Wykres 18 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach naukowych/fachowych do prac bibliotecznobibliograficznych ogółem
300
250
272
236
200
179
178
2011
2012
150
100
50
0
2007
2009
Na wykresie powyżej przedstawione są informacje związane z ogólną liczbą
komputerów wykorzystywanych do prac biblioteczno-bibliograficznych w bibliotekach
naukowych. W roku 2007 liczba komputerów wynosiła 236, z kolei rok 2009 przyniósł wzrost
ogólnej ilości sprzętu komputerowego w bibliotekach naukowych do 272. Co ciekawe od roku
2011 (179) zaobserwować można zdecydowany spadek liczby komputerów używanych
w celach bibliotecznych. Stan ten utrzymywał się także w roku 2012 (178 komputerów).
32
Tabela 3 Komputery wykorzystywane do prac biblioteczno-bibliograficznych – terminale katalogowe dla czytelników
Rok
2007
2009
Terminale katalogowe dla czytelników
96
80
Tabela numer 3 ukazuje dane o liczbie terminali katalogowych w bibliotekach
naukowych i fachowych w roku 2007 i 2009. Liczba ta wynosiła odpowiednio:
96 i 80 komputerów.
Tabela 4 Komputery wykorzystywane do prac biblioteczno-bibliograficznych – do ewidencji czytelników i udostępnień
Rok
2011
2012
Ewidencja czytelników i udostępnień
92
85
Powyższa tabela zawiera informacje na temat komputerów wykorzystywanych
w bibliotekach naukowych do ewidencji czytelników i udostępnień. W 2011 roku było
92 takich komputerów, a w 2012 ich liczba nieznacznie się zmniejszyła i wynosiła 85.
Wykres 19 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach naukowych/fachowych podłączone do Internetu
500
450
402
431
400
350
292
300
250
236
200
150
100
50
0
2007
2009
2011
2012
Wyraźnie widać na powyższym wykresie, że liczba komputerów z dostępem
do Internetu w bibliotekach naukowych począwszy od roku 2007 (236) stale rosła. W roku
2009 było już 292 komputerów z dostępem do sieci. Duży wzrost liczby komputerów
podłączonych do Internetu nastąpił w roku 2011, tj. 402 komputery oraz w roku 2012 –
431 komputerów.
33
Wykres 20 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach naukowych/fachowych podłączonych do Internetu
dostępne dla czytelników
250
213
200
173
148
150
89
100
50
0
2007
2009
2011
2012
Zdecydowany wzrost nastąpił również w przypadku liczby komputerów z dostępem
do sieci użytkowanych przez czytelników w bibliotekach naukowych. W 2007 roku
korzystano z 89 komputerów, w 2009 r. – 148 i w 2011 r. – 173, natomiast w 2012ich liczba
wzrosła do 213.
Wykres 21 Liczba pracownicy bibliotek naukowych/fachowych
160
140
131
132
136
2010
2011
2012
120
100
80
80
79
81
84
84
81
2003
2004
2005
2006
2007
2008
87
60
40
20
0
2009
Wykres 21 przedstawia liczbę osób zatrudnionych w bibliotekach od 2003 do 2012
roku. W okresie od roku 2003 do 2009 liczba pracowników była na podobnym poziomie
i oscylowała w okolicach 80. Z kolei w 2010 roku (131) miał miejsce wzrost zatrudnienia
w bibliotekach i stan ten utrzymywał się przez kolejne lata, tj. 2011 (132 pracowników)
oraz 2012 (136 pracowników).
34
Wykres 22 Księgozbiór bibliotek naukowych/fachowych
580000
571457 569572
570000
570157
564910
560873
560000
550000
549291
545146
543065 541259
536457
540000
530000
520000
510000
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Na wykresie powyżej zostały zaprezentowane dane dotyczące wielkości księgozbiorów
w poszczególnych latach. W okresie 2003-2006 zasoby biblioteczne utrzymywały się
na zbliżonym poziomie. Istotny wzrost wielkości księgozbiorów miał miejsce w 2007 roku
i stan ten utrzymywał się do roku 2011. Następnie w 2012 r. zasoby księgozbiorów znacznie
się zmniejszył osiągając poziom przybliżony do tego sprzed 2007 roku.
Wykres 23 Czytelnicy w ciągu roku w bibliotekach naukowych/fachowych
50000
45000
40000
35000
30000
25000
20000
15000
10000
5000
0
44941 44854 43990
2003
2004
2005
41678
2006
39046
2007
36604
2008
39397 38931 38956 39215
2009
2010
2011
2012
Największa liczba czytelników w ciągu roku odnotowana została w roku 2003 oraz
2004 i wynosiła niespełna 45 000. Natomiast od 2005 r. zaobserwować można spadek liczby
czytelników w ciągu roku. Tendencja spadkowa trwała do roku 2008 po czy ustabilizowała
się na w miarę równym poziomie około 39 000 czytelników rocznie.
35
660689
673396
706907
732697
724260
800000
738217
2004
795724
2003
854651
1000000
939082
1200000
956604
Wykres 24 Wypożyczenia księgozbioru na zewnątrz
2008
2009
2010
2011
2012
600000
400000
200000
0
2005
2006
2007
Powyższy wykres zawiera dane dotyczące ilości wypożyczonych książek na zewnątrz.
Liczba wypożyczeń tego typu był najwyższa w 2003 r., po czym zaczęła regularnie spadać
aż do roku 2010 kiedy to ustabilizowała się na poziomie około 700 000.
2.1.2. Kina
W Rzeszowie w 2003 roku funkcjonowało cztery kina, w roku następnym liczba
ta zmniejszyła się do dwóch i utrzymała się do 2011 roku. W 2011 powstało nowe kino,
a w roku następnym kolejne. W 2003 roku widzowie mieli do dyspozycji siedem sal kinowych
w czterech kinach. W następnym roku zmniejszyła się liczba kin, a co za tym idzie również
liczba sal kinowych, tj. do 2011 roku było dostępnych pięć sal kinowych. W 2011 roku
powstały nowe kino i liczba sal kinowych wzrosła do 14, a w następnym roku było ich już 20
w czterech kinach. W 2003 roku dla widzów było dostępnych 2060 miejsc na widowni,
w następnych latach liczba to uległa zmianie i wynosiła 1718. W 2011 po powstaniu nowych
kin liczba miejsc dla widzów zwiększyła się do 3275, a w kolejnym roku do 4466.
W 2003 roku w Rzeszowie funkcjonowały dwa kina, które były przystosowane dla osób
poruszających się na wózkach inwalidzkich. Natomiast w roku następnym liczba ta
zmniejszyła się o jeden i utrzymała się do 2009 roku. W 2010 roku działały dwa kina,
w których wejścia do budynku były przystosowane dla osób poruszających się na wózkach
inwalidzkich. W 2011 roku liczba ta zwiększa się o jeden, a w 2012 funkcjonowały cztery kina
z wejściami przystawianymi do wózków inwalidzkich. W 2010 jedno kino posiadało
udogodnienia wewnątrz budynków dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich,
w roku następnym powstało kolejne, a w 2012 roku liczba kin z udogodnieniami wewnątrz
budynku dla osób niepełnosprawnych na wózkach inwalidzkich wrosła do trzech.
W 2012 roku w istniejących multipleksach było dostępne 1557 miejsc na widowni.
W 2011 w rzeszowskich multipleksach odbyło się 3 138 seansów natomiast w roku
następnym odbyło 15197 seansów. Z oferty multipleksów w 2011 roku skorzystało
94 826 widzów, natomiast w 2012 roku 320 958.
36
Wykres 25 Seanse ogółem
30000
28146
25000
20000
15000
14912
11622
10735
10575
10992
11187
11643
11701
11189
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
10000
5000
0
2011
2012
Powyższy wykres prezentuje dane na temat ogólnej liczby seansów wyemitowanych
w poszczególnych latach. Wyraźnie widać, iż od roku 2003 do 2011 liczba seansów była
stosunkowo podobna i wahała się od około 10 500 do ponad 14 000. Z kolei od roku 2012
nastąpił zdecydowany wzrost w liczbie emitowanych seansów - 28 146. Jest to
spowodowane powstaniem nowych dużych kin z dużą liczbą sal kinowych.
Wykres 26 Seanse –filmy produkcji polskiej
5000
4500
4469
4387
2011
2012
4000
3500
2696
3000
2500
1728
2000
1500
2228
2181
1406
1337
1000
756
740
2004
2005
500
0
2003
2006
2007
2008
2009
2010
Wykres 26 prezentuje dane dotyczące ilości wyemitowanych filmów polskiej produkcji.
W latach 2003-2005 liczba emisji polskich filmów w rzeszowskich kinach była stosunkowo
niska. Od roku 2006 (1728) nastąpił wzrost ilości wyemitowanych produkcji. Rok 2009 i 2010
przyniósł ponowny spadek w emisji polskich filmów w rzeszowskich kinach. Natomiast lata
2011-2012 przyniosły duży przyrost w liczbie wyemitowanych w kinach filmów produkcji
polskiej, odpowiednio 4469 w roku 2011 oraz 4387 w 2012 roku.
37
Wykres 27 Widzowie ogółem
900000
824925
800000
744202
700000
600000
500000
400000
621158 641779
609962
585097
534864 525693
414773
365780
300000
200000
100000
0
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Ogólna liczba widzów w kinach jak widać na powyższym wykresie była dość
zróżnicowana w latach 2003-2008. Najniższy stan osiągnęła w roku 2003 (365 780),
a najwyższy w 2006 r. (609 962). Natomiast począwszy od roku 2009 (621 158) liczba
widzów odwiedzających kina zaczęła sukcesywnie wzrastać i w roku 2012 rzeszowskie kina
odwiedziło 824 925 widzów.
Wykres 28 Widzowie na filmach produkcji polskiej
300000
260915
250000
200000
173396
158070
151091
136005
150000
115888
91834
100000
54422
48496
2003
2004
50000
62977
0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Liczba widzów na filmach polskiej produkcji była zróżnicowana. W latach 2003-2010
naprzemiennie wzrastał – najwyższy stan osiągając w 2007 r. (173 396) i malała – 2004 r.
(48 496). Największy wzrost w ilości publiczności na emisji polskich filmów nastąpił z kolei
w 2011 roku – 260 915 widzów. Był to jednak tylko chwilowy przyrost gdyż już rok później
liczba widzów spadła zdecydowanie i osiągnęła stan 151 091.
38
2.1.3. Muzea
W 2003 roku w Rzeszowie funkcjonowały cztery muzea łącznie z oddziałami. Taka
liczba muzeów utrzymała się do 2005 roku, następnie w 2005 powstało kolejne muzeum,
a od 2009 do 2012 funkcjonowało już 7 muzeów, w tym dwa oddziały. W 2003 roku
w Rzeszowie funkcjonowały jedno muzeum, które było przystosowane dla osób
poruszających się na wózkach inwalidzkich i liczba ta utrzymała się do 2009 roku i wzrosła
do dwóch muzeów. W 2010 roku jedno muzeum posiadało wejścia do budynku, które było
przystosowane dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. W 2011 roku liczba ta
zwiększa się do trzech, a w 2012 funkcjonowały cztery muzea z wejściami przystawianymi
do wózków inwalidzkich. W 2010 jedno muzeum posiadało udogodnienia wewnątrz
budynków dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich, w roku następnym powstało
kolejne, a w 2012 roku liczba muzeów z udogodnieniami wewnątrz budynku dla osób
niepełnosprawnych na wózkach inwalidzkich wzrosła do trzech.
Wykres 29 Zwiedzający muzea i oddziały
70000
64529
60000 58930
60000
51095
50000
40000
39045
32164
30000
29950
28418
23211
16748
20000
10000
0
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Powyższy wykres przedstawia dane na temat liczby osób zwiedzających muzea i ich
oddziały. Dokładnie widać, że liczba ta jest znacznie zróżnicowana. Najmniej osób
odwiedziło muzea oraz ich oddziały w roku 2005 – 16 748 zwiedzających. Wzrost ilości
zwiedzających nastąpił w 2009 r. – 51 095 osób. Z kolei od roku 2010 do 2012 poziom liczby
osób odwiedzających muzea wynosił około 60 000.
39
Wykres 30 Zwiedzający muzea i oddziały, które leżą w gestii miasta Rzeszowa
26000
25000
24000
24813
24841
2011
2012
23832
23000
21584
22000
21000
20000
19000
2009
2010
Dane zawarte na wykresie 30 dotyczą liczby zwiedzających muzea i oddziały, nad
którymi pieczę ma miasto Rzeszów. Najmniej osób odwiedziło muzea tego typu w 2010 roku
– 21 584. Natomiast lata 2011-2012 przyniosły wzrost i stabilizację liczby zwiedzających na
poziomie powyżej 24 000.
W rzeszowskich muzeach odbywają się również różnego rodzaju imprezy oświatowe.
Ogółem w 2008 roku w rzeszowskich muzeach odbyło się 313 imprez tego typu, natomiast
w 2009 roku było ich 380. Do imprez oświatowych można zaliczyć odczyty, prelekcje,
spotkania, seanse filmowe, konkursy, koncerty, warsztaty plenerowe, koncerty, lekcje,
zajęcia, sesje i seminaria naukowe oraz sympozja. W 2008 roku muzea przygotowało
14 odczytów, a w 2009 roku było to 33. W następnym roku liczba odczytów, prelekcji
i spotkań wzrosła do 67. W latach 2011 i 2012 nastąpił spadek organizowanych przez muzea
tego typu aktywności kulturalnej – 2011r . odbyło się 15, a w 2012 r. – 14. Muzea również
organizowały seanse filmowe. W 2008 roku zorganizowano 9 seansów, w roku następnym
nie odbył się żaden seans, w 2010 roku odbyły się 4. Najwięcej seansów filmowych odbyło
się w 2011 roku i wynosiła aż 505. W roku następnym natomiast odbyło się 5 seansów.
Od 2008 do 2012 roku zorganizowanych zostało łącznie 39 koncertów (w 2008 r. – 10,
2009 r. – 9, 2010 r. – 9, 2011 r. – 10, 2012 r. – 1). Muzea rzeszowskie organizują również
konkursy. W 2010 zostało zorganizowane 3 konkursy, w 2011 r. – 4, natomiast w 2012 roku
zorganizowano 8 konkursów. Do oferty muzeów można zaliczyć prowadzone przez te
instytucji warsztaty. W 2010 roku przeprowadzono 11 warsztatów, w kolejnym roku 8,
natomiast w 2012 roku przeprowadzono 39 warsztatów. Muzea rzeszowskie organizowały
również imprezy plenerowe – w 2011 roku odbyły się 2 takie imprezy, a w 2012 roku 4.
Intensywnie organizowane są również przez muzea lekcje i zajęcia. Najwięcej lekcji i zajęć
zorganizowano w 2010 roku (452), natomiast najmniej w 2008 roku (280). W latach 2009
i 2011 liczba lekcji i zajęć kształtowała się na podobnym poziomie i wynosiła około 335.
W 2012 roku zorganizowano 381 tego typu spotkań. Do oferty muzeów należy również
zaliczyć sesje, seminaria naukowe i sympozja, w 2010 roku odbyły się trzy, a w latach
2011 i 2012 po jednej tego typu imprezie.
40
2.1.4. Filharmonia
Wykres 31 prezentuje dane na temat liczby przedstawień oraz koncertów
odbywających się w stałej sali. W roku 2009 miały miejsce 94 takie występy. Z kolei rok 2010
przyniósł spadek liczby tychże wydarzeń kulturalnych do 68. Co ciekawe w latach 2011-2012
nastąpił znaczny wzrost ilości organizowanych imprez w stałej sali na poziomie powyżej 100.
Wykres 31 Liczba przedstawień i koncertów (w stałej sali)
120
107
103
2011
2012
94
100
80
68
60
40
20
0
2009
2010
Na poniższym wykresie przedstawione zostały informacje dotyczące liczby
widzów/słuchaczy na występach w stałej sali filharmonii. W roku 2009 liczba widzów
wynosiła 28 660. Z kolei rok 2010 przyniósł znaczny spadek w ilości słuchaczy – 17 514.
Co ciekawe w roku 2011 (41 326) oraz 2012 (38 258) nastąpił bardzo znaczny wzrost liczby
widzów/słuchaczy.
Wykres 32 Liczba widzów i słuchaczy (w stałej sali)
45000
41326
38258
40000
35000
30000
28660
25000
17514
20000
15000
10000
5000
0
2009
2010
2011
2012
41
2.1.5. Wystawy
Według danych pozyskanych z Banku Danych Lokalnych w mieście Rzeszowie
w 2009 roku odbyły się dwie wystawy z wykorzystaniem „nowych mediów”, w następnym
roku odbyła się jedna tego typu wystawa, a w 2011 roku również dwie. W 2012 roku
natomiast nie odbyły się żadne wystawy z wykorzystaniem „nowych mediów”. W Rzeszowie
również organizowane były seanse filmowe związane z działalnością wystawienniczą.
W 2010 roku odbył się jeden taki seans, a w roku następnym dwa. Łącznie w trzech
seansach filmowych wzięło udział 1000 widzów. W Rzeszowie najwięcej ekspozycji
krajowych odbyło się w 2010 roku (68) i w 2011 roku (72). Natomiast najmniej w 2009 roku,
tj. 52 ekspozycje krajowe. W latach 2008 i 2012 odbyło się około 60 tego typu imprez
(2008 r. – 60; 2012 r. – 61).
Od 2008 roku liczba zwiedzających różnego rodzaju wystaw krajowych systematycznie
wzrastała. W 2008 roku wynosiła 53 900, a w 2010 roku zwiedzających było 99 550.
Najwięcej zwiedzających odwiedziło wystawy w roku 2011, tj. 252 500 zwiedzających.
W roku następnym liczba ta się zmniejszyła i wynosiła 77 400.
Wykres 33 Liczba zwiedzających wystawy krajowe
300000
252500
250000
200000
150000
99550
100000
53900
77400
69400
50000
0
2008
2009
2010
2011
2012
2.1.6. Teatry
Wykres 34 obrazuje dane dotyczące liczby przedstawień w stałych salach
odbywających się w teatrze dramatycznym. Jak widać liczba przedstawień począwszy
od roku 2009 (304) stale spadała by w 2012 r. osiągnąć liczbę 286.
42
Wykres 34 Widowiska w stałych salach teatralnych – przedstawienia teatr dramatyczny
310
305
304
300
293
295
292
290
286
285
280
275
2009
2010
2011
2012
Informacje na poniższym wykresie odnoszą się do liczby przedstawień w stałych
salach odbywających się w teatrze lalkowym. Wyraźnie widać, że najwięcej przedstawień
odbyło się w 2010 roku – 205, natomiast najmniej w 2009 r. – 183. W latach 2011 (186) –
2012 (196) liczba przedstawień był zbliżona do siebie.
Wykres 35 Teatr lalkowy widowiska w stałych salach teatralnych – przedstawienia
210
205
205
200
196
195
190
185
186
183
180
175
170
2009
2010
2011
2012
Wykres poniżej przedstawia dane na temat liczby widzów obecnych na widowiskach
teatralnych w stałych salach. Najwięcej osób zasiadało na widowni w roku 2010, tj. 55 910
osób. Z kolei najmniej w roku 2012 – 44 679 osób. W pozostałych latach tj. 2009 i 2011
liczba widzów obecnych na przedstawieniach odbywających się w stałych salach była
niemalże identyczna i wynosiła odpowiednio: 50 337 oraz 50 388.
43
Wykres 36 Widowiska w stałych salach teatralnych - widzowie
60000
55910
50388
50337
50000
44679
40000
30000
20000
10000
0
2009
2010
2011
2012
Wykres 37 zawiera informacje na temat populacji widzów teatru lalkowego
na widowiskach w stałych salach. W latach 2009, 2010 i 2012 liczba osób na
przedstawieniach była bardzo zbliżona do siebie i wahała się od ponad 27 000 (2012 r.)
do niespełna 30 000 (2009 r.). Zdecydowanie najmniej widzów oglądało przedstawienia
organizowane przez teatr lalkowy w 2011 roku. Ich liczba wyniosła w tymże roku jedynie
12 978.
Wykres 37 Widowiska w stałych salach teatralnych – widzowie teatr lalkowy
35000
30000
29642
28970
27300
25000
20000
12978
15000
10000
5000
0
2009
2010
2011
2012
2.1.7. Domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice
W 2003 roku w Rzeszowie funkcjonowało 11 instytucji takich jak domy i ośrodki kultury
oraz kluby i świetlice. W latach 2005 i 2007 liczba ta się zmniejszyła i wynosiła 8, natomiast
w roku 2009 wzrosła do 9. W późniejszym okresie ponownie liczba tego typu instytucji się
zmniejszyła w 2011 roku wynosiła 6. Natomiast w 2012 roku liczba domów i ośrodków kultury
44
oraz klubów i świetlic działających w mieście Rzeszowie wynosiła 20. Spośród 20 tego typu
instytucji 16 należały do sektora publicznego natomiast cztery do sektora prywatnego.
W 2012 roku funkcjonowały cztery obiekty przystosowane dla osób poruszających się
na wózkach inwalidzkich wraz z przystosowanym wejściem dla tych osób. Żaden z obiektów
nie posiadał udogodnień wewnątrz budynków dla osób poruszających się na wózkach
inwalidzkich. Spośród funkcjonujących domów i ośrodków kultury 9 użytkuje odrębny
budynek natomiast 11 użytkuje lokal w budynku współużytkowanym z innymi instytucjami lub
firmami. Aż 11 instytucji posiada salę widowiskową. Standardowa liczba miejsc w sali
widowiskowej wynosiła 1523 miejsc.
Poniższy wykres obrazuje dane dotyczące liczby imprez organizowanych w domach
i ośrodkach kultury, a także klubach i świetlicach. Najwięcej imprez było jak widać w 2003 r.
– 921. Później liczba organizowanych wydarzeń zaczęła spadać aż do roku 2009, w którym
osiągnęła stan 576. Ilość imprez wzrosła nieznacznie w latach 2011-2012, odpowiednio:
632 i 645 wydarzeń.
Wykres 38 Liczba organizowanych imprez
1000
921
900
800
715
728
700
632
645
2011
2012
576
600
500
400
300
200
100
0
2003
2005
2007
2009
Liczba uczestników mocno związana jest z ilością imprez organizowanych
w poszczególnych latach. I tak, największa liczba biorących udział w różnych zabawach
została odnotowana w 2003 roku – 147 326, najmniejsza zaś w roku 2007 (72 158)
i 2009 (92 824). W roku 2011 liczba uczestników wzrosła do niespełna 110 000 po czym
w 2012 spadła do poziomu 103 792.
45
Wykres 39 Liczba uczestników imprez
160000
147326
140000
120000
109937
105274
103792
92824
100000
72158
80000
60000
40000
20000
0
2003
2005
2007
2009
2011
2012
Wykres 40 przedstawia informacje na temat liczby zespołów artystycznych. Począwszy
od roku 2003 (67) liczba grup niemalże nieprzerwanie wzrastała osiągając w 2005 roku – 70,
a w 2007 - 78. Chwilowe zachwianie tendencji wzrostowej nastąpiło w 2009 roku, w którym
to liczba grup artystycznych wyniosła 66. Jednak już od 2011 r. (87) liczba zespołów
ponownie wzrosła. W roku 2012 funkcjonowało już 92 grupy.
Wykres 40 Liczba zespołów artystycznych
100
87
90
78
80
70
92
67
70
66
60
50
40
30
20
10
0
2003
2005
2007
2009
2011
2012
46
Wykres 41 Liczba członków zespołów artystycznych
1800
1600
1642
1446
1445
1453
1323
1400
1415
1200
1000
800
600
400
200
0
2003
2005
2007
2009
2011
2012
Powyższy wykres przedstawia liczbę członków w zespołach artystycznych. Jak widać
od roku 2003 do 2011 liczba osób udzielających się w grupach artystycznych była na bardzo
zbliżonym poziomie wynoszącym ponad 1 400. Niewielki spadek miał miejsce w 2009 roku,
w którym to liczba członków zespołów wyniosła 1 323. Z kolei rok 2012 przyniósł wzrost
liczby udzielających się artystycznie osób (1 642).
Wykres 42 Liczba kół (klubów)
180
161
160
140
123
120
100
80
60
55
65
62
54
40
20
0
2003
2005
2007
2009
2011
2012
Powyższy wykres obrazuje liczbę kół/klubów w poszczególnych latach. Jak widać
liczba tych form aktywności w latach 2003 – 2009 była zbliżona i wahała się od 54 do 65.
Znaczny wzrost liczby klubów i kół rozpoczął się w 2011 roku (123) i trwał do roku 2012
(161).
47
Wykres 43 Członkowie kół (klubów)
4000
3377
3500
3000
2622
2500
2000
1500
1187
1397
1350
1115
1000
500
0
2003
2005
2007
2009
2011
2012
Wykres 43 zawiera informacje na temat liczby członków kół i klubów. Podobnie jak
w przypadku liczby kół/klubów tak również liczba ich członków była stosunkowo
ustabilizowana. W latach 2003 – 2009 zawierała się w przedziale od około 1 100
do niespełna 1 400. Wzrost liczby osób działających w kołach lub klubach nastąpił w roku
2011 (3 377). Następnie w roku 2012 zanotowano spadek ilości członków, których było
2 622.
Wykres 44 Liczba seansów filmowych
180
160
147
154
140
115
120
100
80
60
40
33
20
0
2007
2009
2011
2012
Liczba seansów filmowych emitowanych przez różnego typu ośrodki kultury
poczynając od roku 2007 (33) stale rosła. W roku 2009 wynosiła już 115 seansów,
w 2011 r. – 147, a w 2012 r.– 154 wyemitowanych filmów.
48
Wykres 45 Liczba zorganizowanych wystaw
80
70
67
68
66
60
52
50
40
30
20
10
0
2007
2009
2011
2012
Liczba zorganizowanych wystaw w latach 2007 – 2012 była bardzo zbliżona i wahała
się od 66 (2009 r.) do 68 (2012 r.). Najmniej wystaw odbyło się z kolei w roku 2011 (52).
Wykres 46 Występy zespołów amatorskich
200
180
180
176
155
160
129
140
120
100
80
60
40
20
0
2007
2009
2011
2012
Powyższy wykres zawiera dane na temat liczby występów amatorskich zespołów.
Jak widać na wykresie liczba występów grup tego typu systematycznie spadała począwszy
od 2007 roku (180). W roku 2009 miało miejsce 176 widowisk, w roku 2011 – 155,
a w 2012 jedynie 129.
49
Wykres 47 Występy artystów i zespołów zawodowych
30
28
25
20
15
17
13
10
7
5
0
2007
2009
2011
2012
Powyższy wykres przedstawia informacje o liczbie występów artystów i zespołów
zawodowych. Najwięcej, bo 28 występów zawodowych grup odbyło się w 2009 roku,
a z kolei najmniej w 2011 – tylko 7. W pozostałych latach uwzględnionych na powyższym
wykresie (rok 2007 i 2012) liczba występów zawodowców zawierała się w przedziale
od 13 do 17.
Wykres 48 Liczba zorganizowanych dyskotek
70
61
60
50
44
45
2011
2012
40
30
22
20
10
0
2007
2009
Najmniej dyskotek organizowanych przez rzeszowskie domy kultury odbyło się w 2007
r. (22). Rok 2009 przyniósł wzrost liczby tego typu imprez do 61. W następnych latach
tj. 2011 i 2012 zanotowano zmniejszenie się ilości zorganizowanych dyskotek.
Było ich odpowiednio – 44 i 45.
50
Wykres 49 Liczba zorganizowanych prelekcji, spotkań i wykładów
90
80
80
72
70
69
66
60
50
40
30
20
10
0
2007
2009
2011
2012
Kolejny wykres zawiera dane dotyczące liczby zorganizowanych spotkań, prelekcji lub
wykładów. W 2007 roku odbyło się 80 zgromadzeń tego typu. Po czym w następnych latach
liczba organizowanych tego typu spotkań systematycznie spadała. Rok 2009 to 72
spotkania, rok 2011 – 69, a 2012 – 66.
Wykres 50 Organizowane imprezy turystyczne i sportowo - rekreacyjne
80
70
73
63
60
50
44
40
35
30
20
10
0
2007
2009
2011
2012
Informacje zawarte na powyższym wykresie odnoszą się do ilości imprez turystycznosportowych i rekreacyjnych. Po roku 2007, w którym odbyło się 63 takie imprezy nastąpił
spadek, tj. 2009 r. – 35, 2011 r. – 44. Wzrost w liczbie imprez zanotowano natomiast
w 2012 roku – 73.
51
Wykres 51 Uczestnicy imprez ogółem
120000
109937
100000
80000
103792
92824
72158
60000
40000
20000
0
2007
2009
2011
2012
Jak widać najwięcej uczestników brało udział w różnych imprezach w latach
2011-2012, a ich liczba oscylowało około 100 000. Najmniej osób z kolei uczestniczyło
w organizowanych przez domy i ośrodki kultury imprezach w roku 2007 – było ich 72 158.
Wykres 52 Uczestnicy seansów filmowych
25000
19110
20000
17250
15385
15000
10000
5000
3870
0
2007
2009
2011
2012
Powyższy wykres przedstawia liczba osób, które brały udział w organizowanych
seansach filmowych. Najmniej uczestników było w 2007 roku (3 870). Co ciekawe rok 2009
przyniósł bardzo duży wzrost liczby uczestników seansów filmowych (17 250). Tendencja
wzrostowa była także w roku 2011 – 19 110 uczestników. Spadek w liczbie osób biorących
udział w seansach filmowych zanotowano w 2012 roku (15 385).
52
Wykres 53 Uczestnicy wystaw
18000
16769
15713
16000
14000
13678
12045
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
2007
2009
2011
2012
Wykres 53 zawiera informacje o liczbie osób odwiedzających wystawy. Najwięcej
uczestników wzięło udział w wystawach w 2009 roku (16 769), a najmniej w 2012 r. (12 045).
W roku 2007 oraz 2011 liczba odwiedzających przedstawiała się odpowiednio: 13 678
i 15 713.
Wykres 54 Uczestnicy występów zespołów amatorskich
28428
30000
24289
25000
20000
21860
19000
15000
10000
5000
0
2007
2009
2011
2012
Jak widać na powyższym wykresie liczba osób goszczących na występach zespołów
amatorskich rozpoczynając od roku 2007 (19 000) wzrastała. W 2009 r. obserwatorów
amatorskich przedstawień było 21 860 z kolei w roku 2011 już 28 428. Pewien spadek
w liczbie widzów nastąpił w 2012 r. – 24 289.
53
Wykres 55 Uczestnicy występów artystów i zespołów zawodowych
7000
6084
6000
5000
4240
4000
3455
3000
3000
2000
1000
0
2007
2009
2011
2012
Kolejny wykres przedstawia dane na temat liczby widzów podczas występów artystów
lub grup zawodowych. Najwięcej osób wzięło udział w wydarzeniach tego rodzaju w roku
2007 – 6 084. Następne lata tj. 2009 (3 455) oraz 2011 (3 000) przyniosły znaczny spadek
w ilości uczestników. Natomiast w roku 2012 (4 240) zauważyć można wzrost w liczbie gości
na występach zawodowych.
Wykres 56 Uczestnicy dyskotek
5000
4360
4500
3898
4000
3500
3160
3000
2500
2000
1970
1500
1000
500
0
2007
2009
2011
2012
Jak wyraźnie widać najmniej osób brało udział w dyskotekach w roku 2007 – 1 970.
W następnych latach nastąpił wzrost liczby uczestników dyskotek; rok 2009 – 3 160,
rok 2011 – 4 360. Niewielki spadek zanotowano w 2012 roku, w którym to liczba uczestników
dyskotek wyniosła 3 898.
54
Wykres 57 Uczestnicy prelekcji, spotkań, wykładów
4000
3560
3500
3204
3206
2009
2011
3000
2500
2396
2000
1500
1000
500
0
2007
2012
Najmniejszą liczbę uczestników projekcji, spotkań lub wykładów zanotowano w 2007
roku i wyniosła ona 2 396. Natomiast od roku 2009 można zaobserwować wzrost w liczbie
osób biorących udział w formach aktywności tego typu. Ich liczba wahała się od niewiele
ponad 3 200 w roku 2009 i 2011 do około 3 500 w roku 2012.
Wykres 58 Uczestnicy imprez turystycznych i sportowo - rekreacyjnych
30000
25160
25000
23596
20550
20841
2011
2012
20000
15000
10000
5000
0
2007
2009
W przypadku liczby osób uczestniczących w imprezach turystyczno-sportoworekreacyjnych zaobserwować można tendencje zniżkową. W roku 2007 liczba uczestników
wynosiła 25 160, w roku 2009 – 23 596. Z kolei w latach 2011 – 2012 w imprezach
turystyczno-sportowych i rekreacyjnych uczestniczyło około 20 500.
55
W Rzeszowie w 2007 roku działało 62 koła i kluby, w następnym roku liczba
ta zmniejszyła się i wynosiła 54. W 2011 roku nastąpił wzrost liczby funkcjonujących
w mieście Rzeszowie klubów do 123. W roku 2012 funkcjonowało 161 kół i klubów.
Do działających w Rzeszowie klubów i kuł należy zaliczy: teatralne, polityczne,
informatyczne, plastyczne, fotograficzne i filmowe, turystyczne i sportowo-rekreacyjne,
seniora, terapeutyczne oraz dyskusyjne kluby filmowe. Najliczniej w Rzeszowie w 2012 roku
reprezentowane są kluby plastyczne (54), taneczne (41) i turystyczne i sportowo-rekreacyjne
(36).
Tabela 5 Liczba kół i klubów w poszczególnych latach
Koła (kluby)
Politechniczne
Taneczne
Informatyczne
Plastyczne
Fotograficzne i filmowe
Teatralne
Turystyczne i sportowo rekreacyjne
Seniora
Terapeutyczne
Dyskusyjne kluby filmowe
2007
2
3
33
2
11
11
0
0
2009
1
3
27
2
8
10
0
0
2011
1
8
41
1
7
8
0
0
2012
1
41
3
54
1
7
36
9
0
1
Jak widać na poniższej tabeli, największą liczbę członków kół i klubów zarejestrowano
w 2011 roku (3377). Najwięcej członków przynależało do kół plastycznych (1040) oraz kół
informatycznych (802). W roku 2012 liczba członków kół i klubów zmniejszyła się i wynosiła
2622 członków. Najliczniej reprezentowane były taneczne (733), turystyczno i sportoworekreacyjne (679) oraz plastyczne (628).
Tabela 6 Członkowie kół i klubów
Członkowie kół (klubów)
Politechniczne
Taneczne
Informatyczne
Plastyczne
Fotograficzne i filmowe
Teatralne
Turystyczne i sportowo rekreacyjne
Seniora
Terapeutyczne
Dyskusyjne kluby filmowe
Ogółem
2007
2009
2011
2012
24
59
553
82
241
391
0
0
1350
12
43
438
42
132
406
0
0
1115
8
802
1040
25
119
218
0
0
3377
10
733
64
628
15
45
679
234
0
45
2622
Poniższa tabela zawiera informacje na temat liczby kursów organizowanych
w poszczególnych latach. W 2007 roku zostało zorganizowanych 37 kursów. Z kolei rok
56
2009 przyniósł spadek liczby szkoleń do 26. Co ciekawe w latach 2011-2012 liczba
przeprowadzanych kursów znacznie wzrosła i wynosiła odpowiednio 76 oraz 113.
Najliczniejsze w 2012 roku były kursy nauki gry na instrumentach (46) oraz kursy tańca (18).
Tabela 7 Kursy w poszczególnych latach
Kursy
Języków obcych
Plastyczne
Nauki gry na instrumentach
Wiedzy praktycznej
Tańca
Komputerowe
Przygotowujące do nauki w szkołach artystycznych
Ogółem
2007
4
2
8
0
22
1
37
2009
2
0
5
0
18
1
26
2011
2
0
26
0
27
1
0
76
2012
18
8
46
0
20
1
0
113
Tabela znajdująca się poniżej przedstawia informacje o ogólnej liczbie absolwentów
przeprowadzanych kursów. Wyraźnie widać, że najwięcej osób ukończyło różnego rodzaju
szkolenia w 2011 roku (1 406). Natomiast zaś najmniejszą liczbę absolwentów odnotowano
w roku 2007 (514). W pozostałych latach uwzględnionych w tabeli liczba absolwentów
przedstawiała się następująco: 2009 r. – 673 osoby, 2012 r. – 951 osób. W 2012
odnotowano największy wzrost liczby osób, które ukończyły kurs języka obcego
w porównaniu do roku poprzedniego (2011 r. – 20; 2012r. – 170).
Tabela 8 Absolwenci kursów ogółem
Absolwenci ogółem
Języków obcych
Plastyczne
Wiedzy praktycznej
Tańca
Komputerowe
Ogółem
2007
32
20
80
0
364
18
514
2009
15
0
63
0
585
10
673
2011
20
430
165
0
783
8
0
1406
2012
170
56
447
0
228
50
0
951
Kolejna tabela przedstawia dane dotyczące liczby absolwentów kursów wśród dzieci
i młodzieży w wieku poniżej 15 roku życia. W roku 2007 było 214 młodych absolwentów.
Z kolei w roku 2009 nastąpił spadek liczby osób, które ukończyły kursy – 95 osób. Natomiast
w 2011 roku (1 083) miał miejsce bardzo duży wzrost dzieci i młodzieży poniżej 15 lat
kończących kursy. Zajęcia które cieszyły się największym zainteresowaniem w roku 2011
to kurs tańca (558), kursy plastyczne (362) i kursy nauki gry na instrumentach (163).
57
Tabela 9 Absolwenci kursów i szkoleń- dzieci i młodzież w wieku poniżej 15 lat
Absolwenci - dzieci i młodzież w wieku poniżej 15 lat
Języków obcych
Plastyczne
Wiedzy praktycznej
Tańca
Komputerowe
Ogółem
2007
20
20
58
0
98
18
214
2009
15
0
40
0
40
0
95
2011
0
362
163
0
558
0
0
1083
Tabela 10 Absolwenci kursów ogółem, absolwenci - osoby powyżej 55 roku życia w 2011
Absolwenci - osoby powyżej 55 roku życia
Języków obcych
Plastyczne
Wiedzy praktycznej
Tańca
Komputerowe
Liczba
20
12
0
0
53
8
0
Ogółem
93
W 2011 roku liczba osób powyżej 55 roku życia, które ukończyły jakiś kurs wyniosła
93. Zdecydowanie największym zainteresowaniem cieszyły się kursy tańca (53 absolwentów)
i kursy języków obcych (20). Mniej uczestników przyciągnęły zajęcia plastyczne (12) oraz
kursy komputerowe (8). Natomiast w 2011 roku nie odnotowano, aby osoba powyżej 55 roku
życia ukończyła kurs związany z nauką gry na instrumencie, kurs wiedzy praktycznej lub kurs
przygotowujące do nauki w szkołach artystycznych.
Tabela 11 Rodzaje pracowni w 2012 roku
Rodzaje pracowni
Fotograficzne
Filmowe
Plastyczne
Muzyczne
Politechniczne
Studia radiowe
Studia telewizyjne
Komputerowe
Ceramiczne
Multimedialne (do nauki języków obcych)
Sale baletowe/taneczne
Inne
Liczba
0
1
14
12
1
0
0
8
0
1
18
12
58
Tabela znajdująca się powyżej obrazuje dane na temat liczby pracowni w 2012 roku.
Jak widać najwięcej było sal baletowo-tanecznych (18). Niewiele mniej funkcjonowało
pracowni przeznaczonych do zajęć plastycznych (14), muzycznych (12), a także
komputerowych (8). Zdecydowanie mniej było pracowni filmowych (1), politechnicznych (1)
i multimedialnych służących do nauki języków obcych (1). Warto nadmienić, że nie
funkcjonowała żadna pracownia przeznaczona do zajęć fotograficznych, radiowych,
telewizyjnych lub ceramicznych.
W Rzeszowie najwięcej zespołów artystycznych działało w 2012 roku (92). Najwięcej
funkcjonowało zespołów tanecznych (40), muzyczno-instrumentalnych (16) oraz wokalnych
i chórów (16). Najmniej natomiast było zespołów teatralnych (7). Jak można zauważyć, co
roku zwiększa się liczba nowych zespołów artystycznych w Rzeszowie. Wyjątkiem był rok
2009, w którym działało 66 zespołów artystycznych. W okresie od 2007 do 2012 roku można
zauważyć, że najczęściej zmieniała się liczba zespołów tanecznych.
Tabela 12 Liczba zespołów artystycznych
Zespoły artystyczne
Teatralne
Muzyczne - instrumentalne
Wokalne i chóry
Folklorystyczne (ludowe, pieśni i tańca, kapele)
Taneczne
Ogółem
2007
4
13
8
8
45
78
2009
2
13
5
7
38
66
2011
4
13
9
7
54
87
2012
7
16
16
13
40
92
Poniższa tabela zawiera dane na temat liczby członków poszczególnych zespołów
artystycznych. Jak można zauważyć najwięcej osób udzielających się artystycznie w różnych
grupach odnotowano w 2012 roku (1 642) natomiast najmniej w 2009 roku (1 323).
Z analizowanych danych wynika, że liczba członków zespołów tanecznych zwiększa się
co roku (wyjątkiem był rok 2009, w którym do zespołów tanecznych należało 654 osoby).
Tabela 13 Członkowie zespołów artystycznych
Członkowie zespołów artystycznych
Teatralne
Muzyczne - instrumentalne
Wokalne i chóry
Folklorystyczne (ludowe, pieśni i tańca, kapele)
Taneczne
Ogółem
2007
32
274
243
142
762
1453
2009
22
256
177
170
654
1323
2011
42
212
115
198
848
1415
2012
51
223
143
311
914
1642
59
2.2. Oferta kulturalna miasta
Ofertę kulturalną miasta tworzą instytucje kultury, takie jak m. in. Filharmonia
Podkarpacka im. A. Malawskiego, Teatr im. Wandy Siemaszkowej, Teatr Maska, Biuro
Wystaw Artystycznych, Galeria Fotografii Miasta Rzeszowa, Muzeum Okręgowe, Muzeum
Etnograficzne im. Franciszka Kotuli oraz kilkanaście domów kultury. W Rzeszowie ukazuje
się także kilka tytułów prasowych. Swe programy emitują: Telewizja Polska SA – Oddział
w Rzeszowie, Polskie Radio Rzeszów, Akademickie Radio Centrum oraz Katolickie Radio
VIA. W mieście odbywa się kilka znaczących festiwali: Światowy Festiwal Polonijnych
Zespołów Folklorystycznych, Wieczory Muzyki Kameralnej i Organowej, koncerty w ramach
Festiwalu Muzycznego w Łańcucie. W Rzeszowie działa liczne grono plastyków, muzyków,
aktorów i fotografików. W rankingu dotyczącym kultury, przeprowadzonym przez Instytut
Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, Rzeszów plasował się na 18 miejscu wśród miast
wojewódzkich, przed między innymi Radomiem, Gorzowem Wlkp. i Kielcami, a po Olsztynie,
Koszalinie, Opolu i Zielonej Górze. Rzeszów jest jednocześnie największym ośrodkiem
kulturalnym południowo-wschodniej Polski. Najważniejsze instytucje kultury funkcjonujące
w mieście to: Filharmonia im. A. Malawskiego, dwa teatry (Teatr im. W. Siemaszkowej, Teatr
„Maska”), kina, kilkanaście domów kultury, w ramach których działają różnorodne zespoły
artystyczne, kluby i koła zainteresowań. Na terenie miasta znajduje się też kilka muzeów
i galerii. Wiele obiektów miasta Rzeszowa wymaga modernizacji i remontów oraz
dostosowania do współczesnych wymagań funkcjonalnych.37
W Rzeszowie i okolicach ma miejsce wiele imprez kulturalnych i sportowych, a część
z nich jest o charakterze międzynarodowym. Szczególnym jest, odbywający się co trzy lata
Światowy Festiwal Polonijnych Zespołów Folklorystycznych oraz Międzynarodowy Festiwal
Piosenki „Carpathia Festiwal”. Wśród cyklicznych imprez organizowanych w mieście
do najbardziej popularnych należą: „Dni Rzeszowa”, „Święto ul. 3 Maja – czyli Święto na
Pańskiej”, „Dni Kultury Marynistycznej”, „Świętojańska Fantazja”, „Jarmark Rzecha” oraz
„Wieczory Muzyki Organowej” w Katedrze Rzeszowskiej. Dużym zainteresowaniem cieszą
się także Rzeszowskie Spotkania Teatralne, Biennale Plakatu Teatralnego i Biennale
Sztuki Komputerowej oraz wystawy malarstwa i fotografii. Warto również wspomnieć
o aktywnej działalności rzeszowskiego Biura Wystaw Artystycznych zlokalizowanego
w siedemnastowiecznej synagodze zwanej Nowomiejską. W Rzeszowie znajduje się również
Filharmonia Rzeszowska, zaś jej Orkiestra Symfoniczna zaliczana jest do grupy kilku
najlepszych w kraju. Także jako jedna z najlepszych pod względem akustycznym oceniana
jest sala koncertowa Filharmonii Rzeszowskiej. W mieście działają również dwa teatry: Teatr
im. Wandy Siemaszkowej oraz Teatr Maska. W gminie Rzeszów działa także bibliotek i filii,
które rokrocznie przyciągają około 40 tys. czytelników.
Rzeszów nie jest specjalnie wyróżniającym się miejscem na turystycznej mapie Polski,
niemniej jednak znajduje się tu kilka ciekawych zabytków, do których zaliczyć można:
XV-wieczny Ratusz, który jest dziś siedziba władz miejskich, XIV-wieczny, najstarszy
w Rzeszowie Kościół Farny pw. śś. Stanisława i Wojciecha, XVI-wieczny zamek
Lubomirskich o charakterze obronnym - dziś siedziba Sądu Wojewódzkiego, XVII-wieczny
37
Program rewitalizacji obszarów miejskich w Rzeszowie na lata 2007 - 2015
60
w duchu francuskiego baroku Pałacyk Lubomirskich oraz XVII-wieczny klasztor oo.
Bernardynów. Pod płytą rzeszowskiego rynku znajdują się od 2007 roku w pełni
udostępnione dla turystów piwnice rzeszowskie, które tworzą sieć podziemnych korytarzy.
Podziemna Trasa Turystyczna „Rzeszowskie Piwnice” jest jedną z większych atrakcji
turystycznych w stolicy Podkarpacia. Na terenie Rzeszowa zlokalizowane są m. in. muzea:
Muzeum Okręgowe w Rzeszowie, Muzeum Etnograficzne w Rzeszowie im. F. Kotuli,
Muzeum Historii Miasta Rzeszowa, Muzeum Diecezjalne oraz unikalne w skali kraju Muzeum
Dobranocek.38
Miasto jest prezentowane jako lokalna kolebka muzyki. W połączeniu z Łańcutem,
Rzeszów tworzy festiwalowe centrum. W samym mieście mają siedzibę: uczelnia muzyczna
oraz dwie szkoły muzyczne, mogące prezentować swoją twórczość w gmachu Filharmonii
Rzeszowskiej, na licznych muzycznych imprezach. Miasto może poszczycić się także
muzycznymi gwiazdami rozpoznawalnymi w całej Polsce: rodziną Steczkowskich, Rzeszów
Klezmer Band, zespołem Pectus. W Rzeszowie również przygotowywano promocję filmu
„Katyń”.39
Do słabych strony miasta można zaliczyć niewystarczającą ofertę kulturalną, w tym
również słabe środowiska twórcze (z wyjątkiem plastycznego), nieumiejętność zaistnienia
w kulturze polskiej oraz brak wartościowej imprezy kulturalnej, która odbiłaby się szerokim
echem w kraju.
2.2.1. Kulturalna scena miasta
W przestrzeni publicznej Rzeszowa mają miejsce różnorodne działania artystyczne,
które integrują i aktywizują lokalną społeczność. Może nie jest ich wiele, ale nie można
odmówić im eklektyzmu. Obok tradycyjnych form sztuki pojawiły się nowe - głównie festiwale
prezentujące nowe brzmienia w muzyce. Na rynku głównym Rzeszowa, gdzie odbędzie się
tegoroczny Europejski Stadion Kultury, są realizowane festiwale takie jak np.:
Międzynarodowy Festiwal Piosenki Rzeszów Carpathia Festival, Festiwal Teatrów Ożywionej
Formy „Maskarada”, Źródła Pamięci: Grotowski - Kantor - Szajna. Organizatorzy poprzez
różnorodny i bogaty program wydarzeń, starają się ożywiać kulturalną scenę miasta.
Międzynarodowy Festiwal Piosenki Rzeszów Carpathia Festival, odbywa się w czerwcu.
Festiwal ma na celu promocję młodych, uzdolnionych artystów. Jest to również prezentacja
różnorodnej kultury muzycznej Europy i świata. Mieszkańcy Rzeszowa mają możliwość
uczestniczenia w wydarzeniu o charakterze międzykulturowym.
Festiwal Teatrów Ożywionej Formy „Maskarada”, który przypada na miesiąc maj, jest
festiwalem organizowanym przez Teatr Maska, jeden ze stosunkowo niewielu teatrów lalki
w Polsce. W programie Maskarady znajdują się spektakle teatrów z całej Polski, jak również
i innych krajów, w tym roku np. z Białorusi, Czech i Ukrainy. Program festiwalu obejmuje
różnorodne spektakle teatru formy, spektakle marionetkowe, czy projekty łączące animację
38
39
Str 7. Strategia Marki Rzeszów na lata 2009-2013 oraz Program Promocji Miasta Rzeszowa na lata 2009-2013
Strategia Marki Rzeszów na lata 2009-2013 oraz Program Promocji Miasta Rzeszowa na lata 2009-2013
61
z tańcem czy teatrem ruchu. Jest to również okazja do spotkania z twórcami spektakli,
czy samymi artystami.
Jesienią, w październiku odbywa się wydarzenie dedykowane trzem wybitnym
postaciom światowego teatru: Jerzy Grotowski, Józef Szajna i Tadeusza Kantor. Wydarzenie
Źródła Pamięci: Grotowski – Kantor – Szajna jest próbą podkreślenia roli ich pochodzenia
i jego wpływu na późniejszą pracę teatralną. W ciągu kilku jesiennych dni organizatorzy
poprzez różnego rodzaju spotkania, konferencje, spektakle starają się przybliżyć
współczesnemu odbiorcy sylwetki tych trzech ważnych postaci teatru. Wydarzenie
to współorganizują Teatr Przedmieście i Teatr Maska w Rzeszowie.
Kolejną przestrzenią Rzeszowa zaadaptowaną na potrzeby kulturalne mieszkańców
stały się nieużytkowane tereny PKP przy ul. Kochanowskiego. Jest to również próba
podjęcia dyskusji na temat aktywizacji i rewitalizacji tych terenów. W tym miejscu w maju
tego roku odbyła się kolejna edycja Festiwalu Przestrzeni Miejskiej. Festiwal koncentruje się
na problematyce projektowania przestrzeni miejskiej, tworzy pole do otwartej dyskusji nad
potrzebą lepszego planowania rozwiązań urbanistycznych, kreowania przestrzeni wokół nas.
Program festiwalu obejmuje koncerty, spotkania z ciekawymi twórcami z różnych
dziedzin, jak również zajęcia interaktywne dla dzieci - Zona Dzieciak. Festiwal cieszy się
dużym zainteresowaniem wśród mieszkańców Rzeszowa. Łączy to, co najważniejsze
dynamikę życia ulicznego, kulturę, a przede wszystkim ludzi, którzy w sposób aktywny
uczestniczą i korzystają z wydarzeń kulturalnych odbywających się podczas festiwalu.
Przy Dworcu Głównym w Rzeszowie, między pustymi halami PKP: Halą Wachlarzową
i Halą Obrabiarek odbył się tegoroczny NoBorder Music Festival festiwal muzyki
elektronicznej i klubowej. NoBorder znajduje się w programie Europejskiego Stadionu Kultury
(czerwiec 2013). Festiwal muzyczny, który od pierwszej edycji ma coraz większą
publiczność. Dodatkowym atutem festiwalu jest miejsce, które w wyjątkowy sposób oddaje
klimat imprezy.
W sierpniu na parkingu przy Hali Sportowej Podpromie odbywa się Extreme Day.
To wydarzenie mające na celu promocję sportów ekstremalnych i aktywności wśród
mieszkańców miasta. Jest to również sposób na prezentację ludzi, dla których sport stanowi
ogromną pasję. Extreme Day to przede wszystkim zawody, pokazy i projekcje multimedialne.
Przy Hali Podpromie działa Rzeszowski SkatePark (skatepark-rzeszow.pl) na którym
we wrześniu odbędą się zawody Concrete Madness - Rzeszów zawody z serii PRL czyli
Polish Rolling League.
Na Bulwarach Rzeszowskich odbywają się różne wydarzenia kulturalne, lokalne
imprezy, czy koncerty plenerowe. Ma tu miejsce m.in. Festiwal Kultury Rowerowej „Święto
Cykliczne”, czy np. Przegląd Rockowa Noc o statuetkę Nalepy - konkurs rockowych
62
zespołów muzycznych, organizowany w ramach Festiwalu Breakout Days. Są to również
tereny przeznaczone do aktywnego spędzania czasu wolnego. 40
W 70 i 80 latach XX wieku, rzeszowskie środowisko fotograficzne charakteryzowało się
znaczącym wpływem na rozwój polskiej sztuki fotografii. Jednakże przełom polityczny, jaki
miał miejsce w latach 90 przyczynił się do kryzysu tzw. instytucji pozarządowych. Na skutek
tego rozpadły się prawie wszystkie stowarzyszenia fotograficzne w Polsce. Irena Gałuszka,
prezeska Rzeszowskiego Towarzystwa Fotograficznego, od 1990 roku stara się utrzymać
działalność organizacji i nie stracić dotychczasowego dorobku jej członków. W listopadzie
1991 roku, Pani Irena rezygnuje z funkcji prezesa RZTF i całą swoją energię ukierunkowuje
na utworzenie Galerii Fotografii. Następują rozmowy na temat utworzenia instytucji
z komisjami Rady Miasta Rzeszowa, powstają projekty dokumentów potrzebnych
do zarejestrowania działalności nowej placówki kultury i inne działania niezbędne
do funkcjonowania miejsca kultury na mapie miasta. Cel Pani Ireny i sympatyków
rzeszowskiej sztuki fotograficznej zostaje osiągnięty, 21 stycznia 1992 roku zostaje
powołana Galeria Fotografii Miasta Rzeszowa. Instytucja podejmuje się kontynuacji działań
środowiska fotograficznego w Rzeszowie na bazie dorobku i tradycji Rzeszowskiego
Towarzystwa Fotograficznego. Misja instytucji spełnia się do dzisiaj. Galeria pełni ważną rolę
w rozwoju rzeszowskiej fotografii, promocji tej dziedziny sztuki i kształceniu młodych ludzi
zafascynowanych opisywaniem rzeczywistości przy pomocy fotograficznych ujęć i kadrów.
Charakterystyczną cechą Galerii jest otwartość na ludzi, pomysły, inicjatywy. I energię
młodych. Jedną z głównych aktywności instytucji jest Galeria Debiuty, która umożliwia
początkującym fotografikom zorganizować pierwszą, profesjonalną wystawę swoich prac.
Inicjatywa ruszyła w 1993 roku. Do tej pory swoją szansę otrzymało ponad 80 twórców.
Obecność debiutantów rozwija galerię i przynosi kolejne pozytywne wspomnienia oraz
motywację do wprowadzania kolejnych idei w życie.
Regularnie, organizowane są również konkursy fotograficzne. Inną formą współpracy
galerii z młodymi są tworzone projekty, prezentacje multimedialne czy lekcje historii oparte
na kolekcjach GFMR.41
Bulwary nad Wisłokiem
Położone na obrzeżach plant, obiekty sportowo - widowiskowe takie jak Stadion
Miejski, Hala Podpromie, Skatepark, park linowy, wały „rowerowe”, korty tenisowe, otwarta
estrada koncertowa oraz pobliże rezerwatu „Lisia Góra” sprawiają, że bulwary są jednym
z bardziej lubianych miejsc spotkań i spacerów mieszkańców Rzeszowa. Aktualnie
opracowywane są przez Urząd Miasta, nowe koncepcje funkcjonalno-przestrzenne dla
największego rzeszowskiego parku. Pojawiają się również imprezy plenerowe oraz inicjatywy
kulturalne i społeczne. W ostatniej kampanii społecznej mieszkańcy mogli się wypowiedzieć
na łamach lokalnej prasy, jakich chcieliby Bulwarów. Różnorodność pomysłów odzwierciedla
cały przekrój społeczny bywalców parku. Mieszkańcy głównie domagali się porządków,
40
41
http://www.mapakultury.pl/art,pl,mapa-kultury,124886.html
63
renowacji oraz nowych elementów bulwarowej przestrzeni. Jedni chcą nowych latarni, toalet
z bieżącą wodą, przewijaków, leżaków, parasoli, zadaszeń na placach zabaw, punktów
gastronomicznych, promów i molo. Inni marzą o rozbudowie alejek i oddzieleniu tych dla
pieszych od tych sportowych. Są tacy co chcieliby stworzyć wyczynowe tory sportowe,
wybiegi dla psów i specjalistyczne boiska. Pozostali stawiają na rozwój kultury proponując
różnego rodzaju czytelnie pod chmurką, gry miejskie, pikniki, przeglądy młodych kapel oraz
inne inicjatywy rozrywkowo - widowiskowe.42
Sztuka alternatywna – Graffiti i murale
Celem takiej działalności jest wyrażenie siebie, zdobycie uznania wśród towarzyszy.
Ważne zadanie to oswojenie przestrzeni – nadanie jej wymiaru ludzkiego. Zaznacza wspólny
teren. Pozwala na konstytuowanie się tożsamości indywidualnej i grupowej, przyczyniając
się dodatkowo do wytwarzania pluralistycznej przestrzeni publicznej. Wprowadza poważny
dyskurs nad stosunkami społecznymi. Inspiracje czerpane są zewsząd, często to sama
popkultura podsuwa artystom symbole, które w zestawieniu z konkretnym problemem
społecznym wywołują szok u odbiorcy – zazwyczaj przypadkowego przechodnia.43
Jednym z przejawów sztuki alternatywnej jest galeria portretów polskich i ukraińskich
artystów namalowanych przez Arkadiusza Andrejkowa na studzienkach kanalizacyjnych
niedaleko Hali Podpromie. Można rozpoznać wizerunki znamienitych postaci takich jak:
Józef Szajna, Mychajlo Boychuk, Tomasz Stańko, Casimir Malevich, Stan Borys, Aleksandr
Archipenko, Tadeusz Kantor, Franciszek Starowieyski, Maria Konopnicka. Murale zostały
stworzone w ramach projektu instalacji w przestrzeni miejskiej POWIDOKI na Europejskim
Stadionie Kultury (12-14 sierpnia 2011).44 Murale można również spotkać w przejściu
podziemnym dworca PKP oraz na ścianie jednego z garaży w okolicach ulicy 3 maja.
Przestrzeń publiczna Rzeszowa żyje swoim tempem. Dzięki m.in. wyżej wymienionym
festiwalom, czy innym inicjatywom, które wzbogacają krajobraz miasta, możemy jednak
mówić o lokalnej scenie kulturalnej.45
42
44
45
43
64
2.3. Działalność kulturowa międzymiastowa
Wschód Kultury to nowa forma współpracy kulturalnej miast Polski Wschodniej
z krajami Partnerstwa Wschodniego. Po raz pierwszy na taką skalę trzy miasta: Białystok,
Lublin, Rzeszów odkrywają nowe możliwości współdziałania środowisk na rzecz obiegu
kultury ponad granicami, wymiany artystycznej i kulturalnej, mobilności artystów i dzieł.
Projekt powstał dzięki zaangażowaniu środowisk twórczych i samorządów wschodniej Polski,
Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Narodowego Centrum Kultury.
Wschód Kultury jest rozszerzeniem projektu Europejski Stadion Kultury, który
w związku z przygotowaniami do Euro 2012 był realizowany w latach 2011-2012
w Rzeszowie i w 2012 roku również w Lublinie. Wykorzystując potencjał kulturowy ostatnich
dwóch lat, Białystok, Rzeszów i Lublin postanowiły kontynuować przedsięwzięcie, formułując
nową nazwę, odnoszącą się nie tylko do geograficznej lokalizacji miast, współpracy z krajami
Partnerstwa Wschodniego, ale także do dynamicznego rozwoju kulturalnego Polski
Wschodniej. Wschód Kultury został zainaugurowany w marcu 2013 roku podczas
seminarium „Kultura dla Partnerstwa Wschodniego” w Lublinie.
W ten sposób Wschód Kultury łączy siły Polski Wschodniej w budowaniu Partnerstwa
Wschodniego oraz inicjuje kształcenie nowych kompetencji w kulturze, m.in. w dziedzinach
dialogu międzykulturowego, nowych mediów oraz animowania i zarządzania projektami
ponad granicami.
Misją Wschodu Kultury jest rozwój miast przez współpracę kulturalną z krajami
Partnerstwa Wschodniego, a także pogłębienie współpracy między miastami Polski
Wschodniej w celu tworzenia wspólnych, odważnych i wieloletnich programów kulturalnych.
Pierwszym wspólnym przedsięwzięciem miast będzie organizacja trzech festiwali: pod
koniec czerwca odbędzie się Europejski Stadion Kultury w Rzeszowie, na koniec września
zaplanowano Inny Wymiar w Białymstoku, a na początku października – festiwal IntegracjeMediacje w Lublinie, towarzyszący Kongresowi Inicjatyw Europy Wschodniej (KIEW)
pt. „Kultura dla Partnerstwa Wschodniego”. Program artystyczny będzie się opierał przede
wszystkim na inicjatywach lokalnych operatorów kultury i artystów, wymianie projektów
artystycznych między miastami, a także wspólnych projektach realizowanych z artystami
z krajów Partnerstwa Wschodniego. Współpraca z krajami Partnerstwa Wschodniego ma
pokazać ich potencjał, a także być inspiracją dla uczestników festiwali, gdyż kultura tych
krajów wciąż nie jest w Polsce znana ani popularna.46
Lublin i Rzeszów nawiązały również współprace w ramach projektu, który ma na celu
wykorzystanie szans rozwojowych. Celem projektu jest stworzenie stałej platformy
współpracy Lublina i Rzeszowa w zakresie tworzenia i realizacji polityki rozwojowej
i programów rozwoju regionalnego oraz poprawa wizerunku obu Miast w kraju i za granicą.
46
http://www.stadionkultury.pl/
65
Pomysł na projekt był odpowiedzią na konkurs ogłoszony przez PARP w ramach
działania I.4 „Promocja i współpraca” komponent współpraca, obszar: tworzenie polityki
rozwoju regionalnego Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 2007-2013.
Spośród 40 złożonych wniosków projekt (jako jeden z 13) został wyłoniony do wsparcia
z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Okres realizacji Projektu: Maj 2012 r. styczeń 2015 r. (33 miesiące)
Całkowita wartość projektu wynosi 2 164 800,00 zł w tym dofinansowanie 90%,
tj. 1 948 320,00 zł. Wartość działań realizowanych przez Lublin to 1 189 800,00zł, przez
Rzeszów - 975 000,00 zł. Wkład własny Lublina – 118 900,00 zł, Rzeszowa – 97 500,00 zł.47
47
http://www.um.lublin.pl/um/index.php?t=200&id=168682
66
2.4. Rzeszów na tle innych miast
W Strategii Miasta Rzeszowa została dokonana analiza wskaźnikowa dla trzech miast:
Rzeszowa, Lublina i Kielc. Jeden ze wskaźników dotyczył(wskaźnik VII) potencjału
kulturalnego i turystycznego: Według analizy Rzeszów otrzymał 97 pkt, Lublin – 101pkt
a Kielce – 102 pkt. Wskaźnik ten obrazuje stan kultury w mieście, a tym samym jego
atrakcyjność zarówno dla mieszkańców jak i przyjezdnych. W analizie stan kultury i potencjał
turystyczny mierzony był wysokością wydatków na kulturę i dziedzictwo narodowe w relacji
do liczby mieszkańców, liczbą muzeów, liczbą miejsc oferowanych w obiektach zbiorowego
zakwaterowania i liczbą udzielonych noclegów, liczbą atrakcji turystycznych rozumianych
jako zabytki zarejestrowane w rejestrze zabytków jak i zabytki wpisane na listę zabytków
UNESCO, a także pomniki kultury. Oprócz tego, potencjał kulturalny mierzony był liczbą
instytucji kultury i wybranych inicjatyw kulturalnych w relacji do liczby mieszkańców
badanych miast.
Biorąc pod uwagę wyżej wymienione składowe wskaźnika pokazującego potencjał
kulturalny i turystyczny Rzeszów na tle Lublina i Kielc wypada słabiej. Lublin i Kielce,
pomimo niewielkich różnic w wartościach wskaźników uplasowały się jednak powyżej
średniej. Kielce i Lublin zdystansowały Rzeszów pod względem: liczby pomników historii,
liczby zabytków wpisanych do Listy Światowego dziedzictwa Kulturowego UNESCO oraz
liczby teatrów samorządowych. Z drugiej jednak strony, w czterech obszarach informujących
o potencjale kulturalnym to właśnie Rzeszów wysoko stawia poprzeczkę badanym miastom
ponieważ: (1) biblioteki rzeszowskie posiadają największą liczbę woluminów w relacji do
liczby mieszkańców, (2) w mieście zlokalizowanych jest najwięcej muzeów w przeliczeniu na
1000rzeszowian, (3) tu prowadzi się najaktywniejszą działalność sceniczną i wystawienniczą,
(4) tu znajduje się także największa liczba miejsc zbiorowego zakwaterowania, a także
(5) miasto posiada najwięcej samorządowych instytucji muzycznych w przeliczeniu na tysiąc
mieszkańców.
Pomimo przewag w niektórych aspektach potencjału kulturalnego i turystycznego,
ostatecznie Rzeszów na tle Kielc i Lublina wypada mało atrakcyjnie. Ze względu
na niewielkie różnice w wartościach wskaźników dla trzech miast, nie można jednak
powiedzieć, że Rzeszów to kulturalna pustynia.48
Tabela 14 Porównanie wydatków poszczególnych miast (w zł.)
Miasto
Średnia
liczba
ludności
Bełchatów
Białystok
Bielsko-Biała
Bydgoszcz
Bytom
Chełm
Chorzów
48
61143
294568
175456
360078
182601
67420
113035
Wydatki na
kulturę
8 100 343,48
26 663 630,83
24 061 160,73
45 936 338,67
8 928 557,17
7 569 099,41
16 377 638,50
Wydatki
na
kulturę
na
mieszkań
ca
132,48
90,52
137,14
127,57
48,9
112,27
144,89
Wydatki bieżące
4 360 698,19
19 885 066,67
21 294 292,40
18 750 250,00
7 508 401,00
5 600 924,94
12 448 272,33
Wydatki
bieżące na
mieszkańc
a
71,32
67,51
121,37
52,07
41,12
83,07
110,13
Wydatki majątkowe
Wydatki
majątko
we na
mieszka
ńca
4 487 574,35
6 778 564,17
2 766 868,33
27 186 088,67
1 704 187,40
1 968 174,46
3 929 366,17
Strategia Marki Rzeszów na lata 2009-2013 oraz Program Promocji Miasta Rzeszowa na lata 2009-2013
73,39
23,01
15,77
75,5
9,33
29,19
34,76
Cieszyn
Częstochowa
Dąbrowa
Górnicza
Elbląg
Ełk
Gdańsk
Gdynia
Gliwice
Głogów
Gniezno
Gorzów Wlkp
Inowrocław
Kalisz
Katowice
KędzierzynKoźle
Kielce
Kołobrzeg
Koszalin
Kraków
Legionowo
Legnica
Lublin
Łódź
Malbork
Mielec
Mysłowice
Nowy Sącz
Olsztyn
Opole
Ostróda
Ostrów Wlkp
Oświęcim
Piotrków Tryb.
Płock
Poznań
Przemyśl
Radom
Ruda Śląska
Rybnik
Rzeszów
Siedlce
Słupsk
Sosnowiec
Stargard Szcz.
Suwałki
Szczecin
Tarnów
Toruń
Tychy
Wałbrzych
Warszawa
Włocławek
Wrocław
Zabrze
Zamość
Zawiercie
Zgierz
Zielona Góra
67
35559
240184
4 590 182,09
32 049 425,67
129,09
133,44
4 389 515,42
20 917 177,00
123,44
87,09
301 000,00
11 132 248,67
8,46
46,35
127877
19 788 050,17
154,74
12 766 326,83
99,83
7 021 723,33
54,91
126143
57477
457005
249244
195178
68304
69790
125234
76247
107076
310167
16 712 212,83
6 293 357,83
110 164 267,83
33 895 667,67
23 799 367,33
8 475 034,33
3 533 991,17
38 673 089,83
7 077 906,67
7 887 377,50
104 777 616,00
132,49
109,49
241,06
135,99
121,94
124,08
50,64
308,81
92,83
73,66
337,81
8 328 093,67
3 679 041,33
59 755 839,83
27 534 207,50
21 030 939,17
4 888 396,67
3 533 991,17
11 714 755,67
5 508 255,33
7 667 210,83
35 624 412,33
66,02
64,01
130,76
110,47
107,75
71,57
50,64
93,54
72,24
71,61
114,86
8 384 119,17
3 137 179,80
50 408 428,00
6 361 460,17
2 768 428,17
4 303 965,20
bd
32 350 001,00
1 883 581,60
220 166,67
69 153 203,67
66,47
54,58
110,3
25,52
14,18
63,01
bd
258,32
24,7
2,06
222,95
64738
9 184 451,60
141,87
4 612 073,17
71,24
4 572 378,44
70,63
204773
45267
107731
756299
51889
104246
350368
744189
38417
61021
75027
84475
175856
125749
33367
72485
40307
77879
126304
557093
66305
223565
143892
141229
171941
77061
97021
220048
69999
69386
407555
115332
205962
129650
122092
1710313
117732
632683
187082
66331
52176
58092
117932
28 316 641,17
8 971 775,00
24 696 561,83
181 553 266,67
5 759 869,17
14 683 104,17
64 561 573,17
155 284 048,67
5 930 780,50
5 504 276,00
6 125 174,83
5 998 492,67
11 130 674,50
27 854 351,17
2 314 738,33
7 883 253,17
8 869 784,00
11 992 582,18
22 980 420,67
120 633 860,00
8 872 622,50
16 495 207,83
7 921 261,67
14 429 812,78
14 342 972,33
10 554 692,50
14 582 736,17
23 164 655,83
7 262 963,33
16 063 108,17
62 173 614,50
14 409 296,67
55 665 328,00
12 374 134,83
21 277 520,00
547 892 753,33
6 766 500,00
193 214 019,50
43 110 748,17
74 748 346,67
4 042 558,17
2 864 205,00
8 504 049,50
138,28
198,2
229,24
240,05
111
140,85
184,27
208,66
154,38
90,2
81,64
71,01
63,29
221,51
69,37
108,76
220,06
153,99
181,95
216,54
133,82
73,78
55,05
102,17
83,42
136,97
150,3
105,27
103,76
231,5
152,55
124,94
270,27
95,44
174,28
320,35
57,47
305,39
230,44
1126,90
77,48
49,3
72,11
18 238 223,33
4 111 775,00
15 319 275,00
108 917 238,50
4 097 503,83
10 439 816,00
31 538 630,50
74 444 287,83
1 532 056,67
5 005 835,83
5 805 691,50
4 679 640,50
15 287 312,67
13 729 900,00
2 156 405,00
4 197 051,50
4 552 067,67
6 014 090,33
21 198 986,67
70 634 337,17
4 217 097,33
14 096 154,67
7 633 228,33
12 525 336,22
11 360 018,17
4 302 714,83
13 601 060,33
20 480 202,33
5 407 251,17
6 142 266,00
31 840 234,00
8 476 766,67
26 354 994,67
9 072 576,50
5 651 151,33
350 293 885,17
6 538 166,67
99 899 267,67
18 104 271,17
10 259 593,67
3 950 891,50
2 557 205,00
7 239 616,67
89,07
90,83
142,2
144,01
78,97
100,15
90,02
100,03
39,88
82,03
77,38
55,4
86,93
109,18
64,63
57,9
112,94
77,22
167,84
126,79
63,6
63,05
53,05
88,69
66,07
55,84
140,19
93,07
77,25
88,52
78,13
73,5
127,96
69,98
46,29
204,81
55,53
157,9
96,77
154,67
75,72
44,02
61,39
10 078 417,83
5 832 000,00
9 377 286,83
72 636 028,17
1 662 365,33
4 243 288,17
33 022 942,67
80 839 760,83
4 398 723,83
747 660,25
958 450,00
1 582 622,60
6 974 036,33
14 124 451,17
316 666,67
3 686 201,67
4 317 716,33
5 978 491,85
2 672 151,00
49 999 522,83
4 655 525,17
2 399 053,17
432 050,00
1 904 476,56
4 474 431,25
7 502 373,20
981 675,83
2 684 453,50
1 855 712,17
9 920 842,17
30 333 380,50
7 119 036,00
29 310 333,33
3 301 558,33
18 751 642,40
197 598 868,17
456 666,67
93 314 751,83
25 006 477,00
64 488 753,00
183 333,33
460 500,00
1 264 432,83
49,22
128,83
87,04
96,04
32,04
40,7
94,25
108,63
114,5
12,25
12,77
18,73
39,66
112,32
9,49
50,85
107,12
76,77
21,16
89,75
70,21
10,73
3
13,49
26,02
97,36
10,12
12,2
26,51
142,98
74,43
61,73
142,31
25,47
153,59
115,53
3,88
147,49
133,67
972,22
3,51
7,93
10,72
Źródło: Miejskie Polityki Kulturalne. Raport z badań
Tabela powyżej przedstawia wydatki poszczególnych miast w Polsce m. in. na kulturę.
Jaka widać w Rzeszowie wydatki na kulturę kształtują się na poziomie14 342 972,33 zł .
W przeliczeniu na jednego mieszkańca jest to około 83,42 zł.
68
Rzeszów w rankingu miast znalazł się na pozycji 52 pod względem wydatków
na kulturę, oraz na pozycji 48 pod względem wydatków bieżących w porównaniu do innych
miast polski. Pierwsze miejsce w rankingu pod względem wydatków na kulturę zajmuje
Zamość, drugie Katowice natomiast trzecie Warszawa. Miastami, które zajęły najwyższe
miejsca w rankingu pod względem wydatków bieżących jest Warszawa, następnie Płock
oraz Wrocław.
Tabela 15 Ranking miast oparty na wydatkach przeliczonych na mieszkańca
Miasto
Pozycja pod
Pozycja pod względem
względem
wydatków na kulturę
wydatków bieżących
ludności
Warszawa
1
3
1
Kraków
2
8
5
Łódź
3
15
20
Wrocław
4
5
3
Poznań
5
14
10
Gdańsk
6
7
8
Szczecin
7
23
35
Bydgoszcz
8
37
60
Lublin
9
17
26
Katowice
10
2
13
Białystok
11
50
47
Gdynia
12
31
15
Częstochowa
13
33
30
Radom
14
55
53
Sosnowiec
15
45
24
Toruń
16
6
9
Kielce
17
28
27
Gliwice
18
40
18
Zabrze
19
10
22
Bytom
20
65
64
Olsztyn
21
60
31
Bielsko-Biała
22
29
12
Rzeszów
23
52
48
Ruda Śląska
24
62
59
Rybnik
25
47
28
Tychy
26
48
46
Dąbrowa
27
20
21
Górnicza
Płock
28
18
2
Elbląg
29
34
49
Opole
30
12
17
Gorzów
31
4
23
Wielkopolski
Wałbrzych
32
19
62
Zielona Góra
33
57
54
Włocławek
34
61
57
Tarnów
35
38
40
Chorzów
36
25
16
Koszalin
37
11
6
Kalisz
38
56
42
Legnica
39
27
19
Słupsk
40
24
7
Nowy Sącz
41
58
58
Piotrków
42
22
38
Trybunalski
Siedlce
43
30
56
Inowrocław
44
49
41
wydatków majątkowych
10
17
14
5
19
13
23
22
18
3
45
42
34
54
53
7
33
49
8
58
36
48
41
63
50
43
30
46
27
12
2
4
55
61
29
37
20
64
35
56
47
21
16
44
69
Mysłowice
45
Ostrów
46
Wielkopolski
Stargard
47
Szczeciński
Gniezno
48
Suwałki
49
Głogów
50
Chełm
51
Zamość
52
Przemyśl
53
Kędzierzyn54
Koźle
Bełchatów
55
Mielec
56
Zgierz
57
Ełk
58
Zawiercie
59
Legionowo
60
Kołobrzeg
61
Oświęcim
62
Malbork
63
Cieszyn
64
Ostróda
65
53
36
51
44
55
32
46
37
40
63
9
39
41
1
32
61
29
43
32
4
52
bd
6
28
39
1
26
26
45
25
35
51
64
43
54
42
16
13
21
36
59
44
33
63
51
39
34
25
14
65
11
50
24
52
60
31
62
38
9
15
11
59
57
Poniższa tabela przedstawia stosunek liczby mieszkańców do liczby i instytucji kultury.
Najwięcej instytucji kultury funkcjonowało w Warszawie bo aż 74, w Krakowie (24) oraz
Poznaniu. W Rzeszowie na jedną instytucje kultury przypada około 25 000 mieszkańców.
W 2012 w Rzeszowie funkcjonowało 7 instytucji kultury. Warszawa pomimo, że posiada
większa liczbę mieszkańców niż Rzeszów, w przeliczeniu na liczbę mieszkańców
przypadającą na instytucję wypada lepiej. W Warszawie na jedną instytucję kultury przypada
około 23 000 mieszkańców.
Tabela 16 Stosunek liczby mieszkańców do liczby instytucji kultury
Tabela 13
Stosunek liczby mieszkańców do liczby instytucji kultury
Miasto
Liczba mieszkańców
Liczba instytucji
Miasto
przypadająca na
kultury w 2012
instytucję
r.
Bełchatów
20074
3 Olsztyn
Białystok
42042,57
7 Opole
Bielsko-Biała
29083,83
6 Ostróda
Bydgoszcz
90755
4 Płock
Bytom
58702
3 Poznań
Chełm
22058,67
3 Przemyśl
Chorzów
18589,33
6 Radom
Cieszyn
6029,67
6 Ruda Śl.
Częstochowa
39299,67
6 Rybnik
Dąbrowa
41825
3 Rzeszów
Górnicza
Elbląg
31064,25
4 Siedlce
Ełk
19758
3 Sosnowiec
Gdańsk
38376,42
12 Suwałki
Gdynia
49787,8
5 Szczecin
Gniezno
35131,5
2 Tarnów
Inowrocław
37969
2 Toruń
Kędzierzyn31987
2 Wałbrzych
Liczba mieszkańców
przypadająca na
instytucję
35084
24487,8
17029
24863,6
36904,27
32364
27575,25
35756
20134,86
Liczba instytucji
kultury w 2012
r.
5
5
2
5
15
2
8
4
7
25718,71
7
19120
30751,71
23070
34133
28398,25
29274,43
19992,5
4
7
3
12
4
7
6
70
Koźle
Kielce
Kołobrzeg
Koszalin
Kraków
Lublin
Mysłowice
22423,89
23539
21846,6
26177,14
31687,91
18857
9
2
5
29
11
4
23087,72
23269
25761,71
10964
26394,5
19387,67
74
5
7
6
2
3
Nowy Sącz
28108,33
3
59598,5
2
Warszawa
Włocławek
Zabrze
Zamość
Zawiercie
Zgierz
Zielona
Góra
Poniższe zestawienie przedstawia procentowy udział rocznych kosztów festiwali
i imprez masowych o charakterze kulturalnym finansowanych ze środków publicznych
w stosunku do całego rocznego budżetu na kulturę. W 2012 roku na imprezy masowe
i festiwale z budżetu na kulturę przeznaczono 14%. Najmniej bo tylko 0,10% przeznaczono
na tego typu cele w Rybniku. Najwięcej zaś w Ostródzie (25,74%), Gdyni (22,73%) oraz
w Opolu (20,35%) i Zielonej Górze (20,73%).
Tabela 17 Średnie roczne koszty festiwali i imprez masowych o charakterze kulturalnym finansowanych ze środków
publicznych
Miasto
Średnie roczne koszty festiwali i imprez masowych o
Udział kosztów w stosunku do
charakterze kulturalnym finansowanych ze środków
całego rocznego budżetu na kulturę
publicznych
Bełchatów
225 683,33 zł
2,79%
Białystok
1 812 511,17 zł
6,80%
Bielsko-Biała
4 524 000,55 zł
18,80%
Bydgoszcz
578 516,67 zł
1,26%
Bytom
223 529,81 zł
2,50%
Chełm
207 085,38 zł
2,74%
Chorzów
249 386,67 zł
1,52%
Cieszyn
248 216,14 zł
5,41%
Częstochowa
707 727,00 zł
2,21%
Elbląg
401 937,50 zł
2,41%
Gdańsk
1 799 011,25 zł
1,63%
Gdynia
7 705 693,67 zł
22,73%
Gniezno
315 166,67 zł
8,92%
Inowrocław
1 053 187,80 zł
14,88%
Kędzierzyn621 691,67 zł
6,77%
Koźle
Kielce
158 101,64 zł
0,56%
Kołobrzeg
696 009,50 zł
7,76%
Koszalin
666 382,83 zł
2,70%
Mysłowice
283 666,67 zł
4,63%
Nowy Sącz
716 278,33 zł
11,94%
Olsztyn
60 000,00 zł
0,54%
Opole
5 668 166,67 zł
20,35%
Ostróda
595 833,33 zł
25,74%
Przemyśl
325 985,33 zł
3,67%
Radom
804 383,17 zł
4,88%
Ruda Śl.
642 504,12 zł
8,11%
Rybnik
14 116,67 zł
0,10%
Rzeszów
2 026 666,67 zł
14,13%
Sosnowiec
500 942,22 zł
2,16%
Szczecin
1 664 166,67 zł
2,68%
Tarnów
465 173,50 zł
3,23%
Wałbrzych
123 750,00 zł
0,58%
Warszawa
3 348 752,11 zł
0,61%
Włocławek
162 066,67 zł
2,40%
Zabrze
Zielona Góra
703 908,91 zł
1 762 883,33 zł
71
1,63%
20,73%
Najwięcej z budżetu przeznaczonego na kulturę w Rzeszowie jest wydawanych
środków finansowych na teatry (18% udziału w budżecie), domy kultury ( również 18%)
oraz na biblioteki (17%). Najmniej środków z budżetu przypada natomiast na muzea (2%)
oraz galerie (8%)
Tabela 18. Średni roczny podział budżetu na kulturę ze względu na wybrane działy w poszczególnych miastach
Miasto
Średni roczny
Z*
T*
F*
D*
G*
P*
B*
M*
budżet na kulturę
Bełchatów
8 100 343,48 zł
20%
10%
Białystok
26 663 630,83 zł
20%
18%
10%
3%
9%
7%
Bielsko-Biała
24 061 160,73 zł
1%
27%
36%
6%
24%
Bydgoszcz
45 936 338,67 zł
3%
12%
16%
3%
1%
4%
11%
Bytom
8 928 557,17 zł
9%
10%
38%
Chełm
7 569 099,41 zł
2%
29%
32%
18%
Chorzów
16 377 638,50 zł
3%
28%
18%
7%
Cieszyn
4 590 182,09 zł
12%
2%
45%
Częstochowa
32 049 425,67 zł
12%
0% 8%
4%
16%
12%
Dąbrowa
19 788 050,17 zł 3%
64%
23%
7%
Górnicza
Elbląg
16 712 212,83 zł 4%
0%
0%
7%
23%
10%
Ełk
6 293 357,83 zł 2%
16%
Gdańsk
110 164 267,83 zł 38%
6%
0% 8%
1%
5% 6%
11%
Gdynia
33 895 667,67 zł 26%
25%
14%
19%
12%
Gliwice
23 799 367,33 zł 3%
41%
0%
23%
17%
Głogów
8 475 034,33 zł
23%
18%
21%
Gniezno
3 533 991,17 zł 8%
2%
49%
41%
Gorzów
38 673 089,83 zł 0%
9%
4%
Wielkopolski
Inowrocław
7 077 906,67 zł 1%
37%
34%
Kalisz
7 887 377,50 zł 4%
1%
0% 14%
3%
31%
0%
Katowice
104 777 616,00 zł
2%
0% 13%
1%
2% 9%
5%
Kędzierzyn9 184 451,60 zł 3%
63%
23%
Koźle
Kielce
28 316 641,17 zł 3%
7%
30%
6%
%14%
12%
Kołobrzeg
8 971 775,00 zł
15%
4%
14%
Koszalin
24 696 561,83 zł 2%
23%
0% 12%
18%
9%
Kraków
181 553 266,67 zł 6%
10%
0% 11%
1%
25% 7%
23%
Legionowo
5 759 869,17 zł 13%
28%
19%
24%
Legnica
14 683 104,17 zł 1%
13%
20%
5%
21%
13%
Lublin
64 561 573,17 zł 5%
6%
9%
2%
14%
Łódź
155 284 048,67 zł
19%
8%
2%
4% 9%
13%
Malbork
5 930 780,50 zł
16%
7%
Mielec
5 504 276,00 zł
Mysłowice
6 125 174,83 zł 11%
28%
30%
7%
Nowy Sącz
5 998 492,67 zł 18%
21%
41%
Olsztyn
11 130 674,50 zł 10%
24%
35%
7%
1% 28%
Opole
27 854 351,17 zł 1%
16%
37%
8%
10%
9%
Ostróda
2 314 738,33 zł 8%
0%
26%
10%
Ostrów
7 883 253,17 zł
17%
9%
Wielkopolski
Oświęcim
8 869 784,00 zł
24%
35%
8%
Piotrków
11 992 582,18 zł 2%
18%
3%
0% 15%
8%
Trybunalski
Płock
22 980 420,67 zł 3%
0% 32%
5%
24%
9%
Poznań
Przemyśl
Radom
Ruda Śląska
Rybnik
Rzeszów
Siedlce
Słupsk
Sosnowiec
Stargard
Szczeciński
Suwałki
Szczecin
120 633 860,00 zł
8 872 622,50 zł
16 495 207,83 zł
7 921 261,67 zł
14 429 812,78 zł
14 342 972,33 zł
10 554 692,50 zł
14 582 736,17 zł
23 164 655,83 zł
7 262 963,33 zł
5%
5%
1%
12%
6%
3%
15%
0%
33%
0%
18%
0%
25%
18%
0%
3%
16 063 108,17 zł
62 173 614,50 zł
3
%
3%
1%
1%
0%
10%
14%
0%
0%
19%
26%
23%
36%
18%
32%
18%
23%
25%
19%
20%
37%
29%
17%
16%
22%
37%
10%
8%
2%
26%
14%
12%
18%
8%
3
11%
13%
10%
1%
0%
8%
7%
14%
2%
5%
%
72
9%
0%
3%
7%
2%
Tarnów
14 409 296,67 zł
26%
4%
17%
Toruń
55 665 328,00 zł
6%
0% 3%
4%
2%
16%
Tychy
12 374 134,83 zł
36%
33%
13%
Wałbrzych
21 277 520,00 zł
5%
2% 5%
13%
5%
Warszawa
547 892 753,33 zł
18%
0% 26%
4%
15%
15%
Włocławek
6 766 500,00 zł
8%
7% 16%
34%
Wrocław
193 214 019,50 zł
4%
21%
0% 1%
2% 6%
6%
9%
Zabrze
43 110 748,17 zł
4%
9%
0% 6%
47%
9%
11%
Zamość
74 748 346,67 zł
2%
0% 5%
1% 6%
3%
2%
Zawiercie
4 042 558,17 zł
11%
54%
35%
Zgierz
2 864 205,00 zł
29%
36%
16%
Zielona Góra
8 504 049,50 zł
52%
7%
20%
1%
*Objaśnienia: Z – pozostałe zadania w zakresie kultury, T – teatry, F – filharmonie, kapele, orkiestry i chóry, D – domy
i ośrodki kultury, świetlice i kluby, G – galerie i biura wystaw artystycznych, P – pozostałe instytucje kultury,
B – biblioteki, M - Muzea
Według autorów raportu „Miejskie polityki kulturalne” Elbląg i Łódź poczyniły już wiele
kroków na drodze do profesjonalnej polityki kulturalnej w zakresie prowadzenia działań
nakierowanych na uspołecznianie polityki kulturalnej i pomoc miastom w tworzeniu strategii
rozwoju kultury. Na progu tej ścieżki stoi również Gdynia, natomiast Siedlce i Rzeszów mają
jeszcze przed sobą strategiczne decyzje dotyczące kształtu i kierunków swojej polityki
kulturalnej. W ten sposób został dokonany subiektywny wyboru miast, które znajdują się
w różnym momencie rozwoju polityki kulturalnej, mają różny poziom zaludnienia i różne
doświadczenia społeczno-kulturowe wynikające z ich położenia geograficznego. Istnieją
jednak cechy, które łączą wszystkie badane miasta. Podstawowym czynnikiem wpływającym
na kształtowanie jakiejkolwiek polityki samorządu lokalnego są środki finansowe, którymi on
dysponuje. Badania jakościowe prowadzone były w drugiej połowie 2012 roku, co skierowało
rozmówców na problem finansowania kultury w obliczu zagrażającego miastom kryzysu
ekonomicznego. Niezależnie od kondycji finansowej poszczególnych miejscowości i tego, ile
środków przeznacza się w budżecie miejskim na kulturę, respondenci wspominali
o problemach finansowych, które wpływają w dużej mierze na możliwość realizacji polityki
kulturalnej. We wszystkich badanych miastach istnieje też środowisko pozarządowe
prowadzące działania w sferze kultury. Oczywiście, w zależności od wielkości miejscowości,
skupia ono kilka bądź kilkadziesiąt organizacji, ale w każdym z badanych miast działa
przynajmniej jedno NGO.49
49
Miejskie Polityki Kulturalne. Raport z badań s. 80
73
Ogólna definicja polityki kulturalnej w czterech z badanych miast jest spójna
niezależnie od typu aktorów, z którymi prowadzone były badania, co nie oznacza,
że rozumienie to jest takie samo dla wszystkich ośrodków. W Elblągu stawia się na ideę
pewien obraz tego, czym kultura być powinna. „Mówi się o wizji kultury kierunku, w jakim
powinna się rozwijać kultura w mieście.” W Łodzi z kolei kładzie się nacisk na porządkowanie
i podział działań realizowanych w sferze kulturalnej. W przeciwieństwie do Elbląga politykę
kulturalną traktuje się raczej jako instrument, a nie pewną wizję, którą dzięki temu
instrumentowi można urzeczywistnić. „Głównym wspólnym punktem w rozumieniu polityki
kulturalnej przez przedstawicieli różnych grup jest definiowanie jej jako narzędzia
systematyzującego działania prowadzone w obszarze kultury”. W podobnym duchu
rozumiana jest polityka kulturalna w Rzeszowie i Siedlcach. Na Podkarpaciu kładziono
nacisk na kompleksowość i planowość działań, które miałyby prowadzić do włączania
różnych grup społecznych w obieg kultury.50
Wymiar społeczny
Wymiar ten został już zasygnalizowany na wstępie w opozycji do modelu
scentralizowanej polityki kulturalnej. W tym wypadku chodziło o włączanie obywateli
w podejmowanie decyzji w obszarze kultury, o czym więcej we fragmencie dotyczącym
aktorów uczestniczących w polityce kulturalnej. Wymiar społeczny może być też rozumiany
w inny sposób, co jest najlepiej widoczne na przykładzie Rzeszowa. Jak stwierdza badacz,
„respondenci opisujący politykę kulturalną definiowali ją zwykle jako kompleksowe działania
zmierzające do włączania różnych grup społecznych w proces ukulturalnienia”. W mieście
tym pojawiały się następujące definicje polityki kulturalnej zarówno ze strony organizacji
pozarządowych, jak i instytucji kultury: jest to strategia rozwoju jakieś społeczności. Powinna
być taka, aby zabezpieczać aspiracje różnych grup społecznych zarówno takich chodzących
do filharmonii, także jak i tych preferujących imprezy masowe. W tym sensie polityka
kulturalna stanowi element polityki społecznej wyrównującej szanse różnych grup
mieszkańców.51
Wymiar obywatelski
W Siedlcach polityka kulturalna rozumiana jest - podobnie jak w Rzeszowie z perspektywy społecznej, ale głównie przez środowiska spoza kręgów władzy i instytucji
kultury. Jednocześnie kładzie się tam nacisk na integrację, a nie aspekt pomocowy. Polityka
kulturalna to wszelkie czynniki powodujące, że stajemy się mieszkańcami Siedlec, a nie
mieszkańcami w Siedlcach. Jest to najbardziej humanistyczna definicja polityki kulturalnej,
którą udało zidentyfikować w ramach badania.
Różnice w rozumieniu pojęcia „polityka kulturalna” nie uniemożliwiają jednak
współdziałania pomiędzy aktorami. Dzięki nim polityka w obszarze kultury może zyskać
charakter wielowymiarowy i interdyscyplinarny. Jak pisze badacz: „żaden z aspektów polityki
kulturalnej przytaczany przez osoby biorące udział w badaniu się nie wyklucza. Po prostu
50
51
74
różne elementy polityki kulturalnej mają dla nich różne znaczenie”. Wymaga to jednak
dialogu i współpracy między wieloma podmiotami. Z wyżej wymienionymi wymiarami polityki
kulturalnej opisywanymi przez respondentów wiążą się cele, jakie polityka ta mieć powinna. 52
Promocja miasta
Podstawowym celem polityki kulturalnej okazała się promocja miasta na zewnątrz.
W raporcie z badań rzeszowskich można przeczytać: „wszyscy przy wymienieniu celów
polityki kulturalnej podają promocję miasta jako cel nadrzędny”. Spostrzeżenie to można
przenieść na całość badań jakościowych. Polityka kulturalna ma na celu głównie promocję
miasta i regionu.53
Rozwój infrastruktury
W głównej mierze urzędnicy i reprezentanci instytucji kultury uważają, że celem polityki
kulturalnej powinien być rozwój infrastruktury. Wedle zebranych przez nas danych
z wywiadów inwestycje w infrastrukturę często modelują politykę kulturalną miast.
Wspieranie określonych dziedzin życia kulturalnego, najlepiej widoczne jest właśnie poprzez
finansowanie budynków i sprzętu potrzebnego do jej rozwoju. Spośród badanych przez nas
miast, jedynie w Rzeszowie respondenci nie podejmowali tematu infrastruktury kulturalnej.
W pozostałych ośrodkach był to temat ważny i chętnie komentowany. 54
Mniej oczywista wydaje się ogólna zgoda wokół przekonania o istnieniu polityki
kulturalnej w Rzeszowie. Nie tylko zgoda, co do faktu jej istnienia, ale i zadowolenie z niej
jest podzielane przez wszystkich rzeszowskich badanych. „Respondenci zgodnie twierdzą,
że istnieje polityka kulturalna w Rzeszowie oraz że są z niej zadowoleni”. Badacz tłumaczy to
ograniczonym rozumieniem terminu. „Wszyscy oni rozumieją politykę kulturalną jako sposób
zarządzania kulturą”. Nie myślą o polityce kulturalnej w kategoriach długofalowych, ani nie są
potrafią nakreślić jej kierunków rozwoju. Pod tym pojęciem w Rzeszowie kryją się po prostu
działania zarządcze i administracyjne związane w prowadzeniem działań kulturalnych. Samo
organizowanie spektakli czy koncertów jest już dla respondentów realizacją kulturalnej
polityki. Z tego względu zapewne w wywiadach w tym ośrodku nie pojawiły się wątpliwości,
które pojawiły się w Gdyni, Elblągu czy Siedlcach. O istnieniu określonej polityki kulturalnej
w każdym z miast przekonani byli przedstawiciele urzędu, a najczęściej kwestionowali ten
fakt reprezentanci organizacji pozarządowych.55
Prezydent i urząd miasta
Rolę inicjatora polityki kulturalnej w miastach pełni najczęściej Prezydent i Wydział
Kultury Urzędu Miasta. Niekiedy ich rola sprowadza się do inspirowania, wytyczania
kierunków prowadzonych działań oraz zarządzania instytucjami je realizującymi, jak to ma
miejsce w Łodzi. Jednak w większości wypadków rola urzędników na tym się nie kończy.
52
54
55
53
75
Z urzędu miasta są naciski na kierunki, na to, co się robi. (…) A jak miasto coś wspiera,
to chce mieć wpływ na wygląd. W mniejszych miastach zdecydowanie częściej urzędnicy
chcą wpływać bezpośrednio na organizowane wydarzenia. W Rzeszowie władze mocno
angażują się w życie kulturalne, są tak naprawdę jedynymi, wraz z podległymi jej
instytucjami, inicjatorami wydarzeń kulturalnych. Badacz miał wrażenie, że urząd miasta
całkowicie steruje rzeszowską polityką kulturalną.56
Organizacje pozarządowe
W dwóch miastach z kolei trzeci sektor jest marginalizowany w polityce kulturalnej.
Ani w Siedlcach, ani w Rzeszowie nie pełnią one ważnej funkcji w zakresie tworzenia ani
realizacji tej polityki. Nie oznacza to, że nie animują życia kulturalnego w swoich miastach,
jednak środowisko to jest na tyle małe, że nie może być równym partnerem dla instytucji
samorządowych.57
Mieszkańcy
Mimo dyskusji nad udziałem mieszkańców w kształtowaniu polityki miejskiej i dużą
popularnością koncepcji demokracji deliberatywnej oraz procesu konsultacji społecznych,
nadal mieszkaniec widziany jest z perspektywy różnych środowisk raczej jako odbiorca
polityki kulturalnej niż jej współtwórca. Co ciekawe nie jest to zależne od tego, czy
respondenci byli przedstawicielami trzeciego sektora, instytucji miejskich czy władz
samorządowych. Wszyscy zgodnie twierdzili, że istnieją tylko dwie formy wpływania
mieszkańców na kształt kultury w mieście. Pierwsza to działalność w obszarze kultury
radnych, wybranych wszak przez mieszkańców i będących reprezentantami społeczności
lokalnej. W dwóch z badanych miast respondenci uznawali, że mieszkańcy pośrednio tworzą
politykę kulturalną dzięki działalności radnych. Radni są przedstawicielami mieszkańców, oni
mogą wpływać na decyzje, jakie się podejmuje w związku z wydarzeniami kulturalnymi –
twierdzi reprezentant rzeszowskiego urzędu miasta.58
W trzech z pięciu badanych ośrodków system podziału pieniędzy i rozdawania grantów
nie jest jasny. W Rzeszowie właściwie tylko reprezentantka urzędu miasta potrafiła
powiedzieć coś na temat tego procesu. W Gdyni z kolei problem z określeniem tego, jak
wygląda proces finansowania, mają przede wszystkim organizacje trzeciego sektora.
W Siedlcach zwracano uwagę na niejasne kryteria oceny wniosków i przyznawania
stypendiów.
W Elblągu, Siedlcach i Rzeszowie temat oceny realizowanych projektów właściwie nie
istnieje. Jeden z reprezentantów organizacji pozarządowej działającej w tych miastach mówi:
nikt nie podnosi tematu ewaluacji. Kto chciałaby, żeby działania miasta były ewaluowane?
Może się to odbić na osobie, która podnosi ten wniosek, bo jakby prześwietlili nasze
stowarzyszenie, to zawsze mogliby się do czegoś przyczepić. Wszyscy mają coś na
sumieniu. Oznacza to, że przyszłość polityki kulturalnej, o której piszę w kolejnym
56
58
57
76
podrozdziale, opiera się na przekonaniach i indywidualnych potrzebach osób nią kreujących,
a nie rzetelnie przeprowadzonej kontroli dotychczas prowadzonych działań.59
Siedlce i Rzeszów obawiają się kryzysu, jednak środowisko kultury nie planuje
dokonania ogromnych zmian w sposobie zarządzania instytucjami. Przedstawiciel
organizacji pozarządowej z Siedlec pytany o przyszłość polityki kulturalnej w jego mieście
odpowiedział: pójdzie to w tę stronę, w którą to idzie. Rewolucji nie będzie. W Rzeszowie
przyszłość postrzegana jest najdalej rok naprzód. Nadzieje pokłada się w strategii rozwoju
kultury, która ma powstać do 2014 roku, jednak obecnie nie ma planu zasadniczych zmian.
Pozostałe badane miasta mają natomiast świadomość, że w obliczu kryzysu konieczne
są reformy zarządzania kulturą. Z zebranych w tych miastach studiów przypadku wyłaniają
się dwie tendencje, które mogą w przyszłości ukształtować politykę kulturalną polskich miast.
Pierwszą z nich jest konieczność menadżerskiego podejścia do kultury. Oznacza to,
że potrzebny jest według respondentów niezależny ekspert, nie uwikłany w lokalną politykę
ani środowisko kulturalne, który zarządzałby instytucjami i finansowaniem kultury w mieście.
W Gdyni badani powołują się na przykład EURO 2012 i uważają, że kultura powinna być
zarządzana podobnie jak mistrzostwa. Takie podejście niesie za sobą obawy związane ze
zbytnią komercjalizacją kultury, ale jest według respondentów jedyną możliwością
zachowania stabilności finansowej sektora kultury.
Druga tendencja wydaje się wykluczać z poprzednią. Polegałaby ona na zwiększeniu
synergii między różnymi grupami mającymi wpływ na kulturę w mieście – instytucjami,
organizacjami pozarządowymi, twórcami, mieszkańcami. Rozwój kultury opierałby się na
dialogu społecznym między wszystkimi aktorami zaangażowanymi w politykę kulturalną.
Myślę, że to będzie się rozwijało w tę stronę, że będzie coraz więcej połączeń. Między
instytucjami, firmami, organizacjami pozarządowymi. Rzeczywistość to wymusza. Jeśli tak
nie będzie się działo, to poszczególne podmioty będą zamierać. Jeżeli ERKa[Elbląska Rada
Kultury] i pakt na rzecz kultury zostaną sformułowane tak, jak ludziom chodzi po głowie,
to ta kultura na pewno zacznie się rozwijać i stanie się skutecznym narzędziem do tego,
by rozwijać miasto i je promować. Ale jest jeszcze kilka kroków do zrobienia, żeby to się
zadziało.60
59
60
77
2.5. Analiza budżetu przeznaczonego na kulturę
Na początku analizy budżetu przeznaczonego na kulturę warto przedstawić, które
instytucje podlegają pod Urząd Marszałkowski, a które pod Urząd Miasta. Warto zaznaczyć,
że Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie jest wspólną instytucją kultury
Województwa Podkarpackiego oraz Miasta Rzeszowa.
Tabela 19 Instytucje kultury podległe pod Urząd Miasta i Urząd Marszałkowski
Urząd Miasta
Urząd Marszałkowski
Biuro Wystaw Artystycznych
Filharmonia im. Artura Malawskiego
Estrada Rzeszowska
Muzeum Okręgowe
Galeria Fotografii Miasta Rzeszowa
Teatr im. Wandy Siemaszkowej
Muzeum Dobranocek ze zbiorów Wojciecha Jamy Wojewódzki Dom Kultury w Rzeszowie
Rzeszowski Dom Kultury
Teatr Maska
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna
Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://bip.erzeszow.pl/jednostki-organizacyjne oraz
http://www.urzad.podkarpackie.pl/index.php/jednostki-organizacyjne-226
Poniższy wykres przedstawia dane na temat ogólnej kwoty wydawanej na kulturę
i sztukę. W roku 1995 wydatki te przekroczyły 4 mln po czym spadły i w latach 1996-1998
zawierały się w przedziale od 3 007 251 do 3 445 845. Z kolei w roku 1999 (5 189 692)
i 2000 (5 431 967) znacznie wzrosły nakłady pieniężne przeznaczane na kulturę i sztukę.
Od roku 2001 do 2006 rozporządzona kwota wahała się od 5 091 000 (2003 r.) do 8 561 000
(2006 r.).
14928119,46
14471279,38
8561155,36
5661793,00
5091100,00
5366049,00
5933964,00
5431967,00
5189692,00
3445845,00
3292852,00
5000000,00
3007251,00
10000000,00
4054259,00
15000000,00
6651898,00
20000000,00
16276971,01
25000000,00
14679492,00
30000000,00
12878428,10
25584782,30
Wykres 59Wydatki ogółem na kulturę i sztukę
0,00
78
Duży wzrost liczby środków pieniężnych odnotowano w 2007 roku (25 584 000).
Ta duża zwyżka może wynikać z faktu, że właśnie w 2007 r. w Polsce rozpoczęła się nowa
perspektywa finansowa Program Operacyjny Kapitał Ludzki (POKL) co pozwoliło na
pozyskanie nowych środków finansowych na rożnego rodzaju działania. Co ciekawe
już w roku 2008 (12 878 000) nastąpił spadek kwoty przeznaczonej na kulturę.
W następnych latach wydatki mieściły się w przedziale od około 14 mln do niewiele ponad
16 mln.
Wykres znajdujący się powyżej przedstawia dane na temat ogólnych wydatków
przeznaczonych na kulturę. Od roku 2001 do 2006 rozporządzona kwota wahała się
od 5 091 (2003 r.) do 8 561 (2006 r.). Ogromny wzrost liczby środków pieniężnych
odnotowano w 2007 roku (25 584). Ta duża zwyżka może wynikać z faktu, że właśnie
w 2007 r. w Polsce rozpoczęła się nowa perspektywa finansowa Program Operacyjny Kapitał
Ludzki (POKL) co pozwoliło na pozyskanie nowych środków finansowych na rożnego rodzaju
działania. Co ciekawe już w roku 2008 (12 878) nastąpił spadek kwoty wydanej na kulturę.
W następnych latach wydatki mieściły się w przedziale od około 14 000 do niewiele ponad
16 000.
Wykres 60 Wydatki bieżące ogółem
16000000,00
13070182,64 13473257,22
14000000,00
12000000,00
13883683,80 14320891,11
10022573,10
10000000,00
8000000,00
6000000,00
4000000,00
2000000,00
0,00
2008
2009
2010
2011
2012
Wykres znajdujący się powyżej obrazuje dane dotyczące ogólnych bieżących
wydatków. W roku 2008 koszty ogólne były najniższe i wynosiły – 10 022 573. Natomiast
od roku 2009 (13 070 182) liczba wydatków bieżących zaczęła wzrastać by w roku 2012
osiągnąć stan 14320 891.
79
Wykres 61 Wydatki bieżące na wynagrodzenia
120000,00
110679,00
100000,00
80000,00
60000,00
50404,00
47281,00
40000,00
23071,50
20000,00
5104,00
0,00
2008
2009
2010
2011
2012
Dane z powyższego wykresu dotyczą bieżących wydatków na wynagrodzenia.
Największa kwota została przeznaczona na płace w 2008 roku – 110 679. Co ciekawe rok
2009 (47 281) przyniósł bardzo duży spadek w kosztach ponoszonych z tytułu wynagrodzeń.
Tendencja spadkowa trwała do roku 2010, w którym to liczba środków finansowych
zmniejszyła się drastycznie i osiągnęła poziom 5 104. Natomiast już w roku następnym
wydatki bieżące związane z pensjami znacznie się zwiększyły i wyniosły 50 404. Nie był to
jednak długotrwały wzrost gdyż w 2012 roku wydatki na wynagrodzenia spadły do poziomu
23 071.
Wykres 62 Wydatki bieżące na zakup materiałów i usług
1400000,00
1200000,00
1099217,15
1192135,64
1000000,00
800000,00
600000,00
431450,83
318465,21
400000,00
209393,26
200000,00
0,00
2008
2009
2010
2011
2012
Wydatki na zakup materiałów i usług były najwyższe w roku 2008 (1 099 217) i 2009
(1 192 135). Interesującym jest fakt, że w roku 2010 (209 393) miała miejsce duża obniżka
liczby wydawanych środków pieniężnych. Niewiele lepiej pod względem wydanej kwoty na
zakupy i usługi było w latach 2011 (431 450) i 2012 (318 465).
80
341874,21
481854,83
279085,22
400000,00
1240816,64
1216581,10
849590,73
534517,90
600000,00
775632,00
800000,00
674357,00
1000000,00
755939,00
1200000,00
473235,00
1400000,00
1191869,00
Wykres 63 Wydatki bieżące jednostek budżetowych ogółem
200000,00
0,00
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Wykres znajdujący się wyżej zawiera informacje na temat ogólnej liczby wydatków
bieżących jednostek budżetowych. Jak widać iż wydatki w poszczególnych latach były
bardzo zróżnicowane i charakteryzowały się częstymi spadkami oraz zwyżkami. Najwięcej
jednostki budżetowe wydały w latach 2002 (blisko 2 mln), 2008 oraz w 2009. Z kolei
najmniejsze wydatki odnotowano w roku 2010 (279 085) i 2012 (341 874).
Poniższy wykres zawiera dane na temat środków finansowych przeznaczonych dla
bibliotek. Jak widać od roku 1995 (722 895) do 1998 (1 122 213) nakłady pieniężne
przeznaczane na funkcjonowanie biblioteki wzrastały. Natomiast brak danych na temat
środków finansowych przeznaczonych na biblioteki w latach 1999-2000. W latach 2001-2004
wydatki na biblioteki znajdowały się na bardzo zbliżonym poziomie wynoszącym ponad
1 200 000. Z kolei poczynając od roku 2005 (1 428 100) rozpoczął się stały wzrost wydatków
aż do poziomu 3 032 600 osiągniętego w 2012 roku.
81
3032600,00
2878110,00
2878110,00
2263800,00
1580000,00
1262000,00
1231000,00
1212970,00
1242970,00
0,00
500000,00
0,00
1000000,00
1122213,00
1500000,00
941028,00
722895,00
2000000,00
877300,00
2500000,00
1428100,00
3000000,00
1909320,00
3500000,00
2716235,00
Wykres 64 Wydatki - Biblioteki
0,00
Poniższy wykres prezentuje informacje o wydatkach na domy kultury. Jak widać na
wykresie wydatki na domy kultury w Rzeszowie w prezentowanym okresie systematycznie
wzrastały. W roku 1995 wyniosły 150 000, w 1998 - 256 911, a w 2000 już ponad 300 000.
Jak można zauważyć na poniższym wykresie środki finansowe przeznaczone na domy,
ośrodki kultury, świetlice oraz kluby w latach 1995-2006 były bardzo niewielkie i praktycznie
nie przekraczały 1 mln. Wyjątkiem jest rok 2006, w którym środki finansowe przeznaczone
na wydatki wyniosły ponad 1 mln. Jednak dopiero w roku 2007 (3 412 815) nastąpił znaczny
wzrost ponoszonych kosztów. W następnych latach ilość nakładów pieniężnych nieznacznie
się zmieniała by w 2012 r. osiągnąć stan 3132 194.
826906,00
646692,00
475490,00
332433,00
303950,00
286205,00
256911,00
500000,00
243509,00
1000000,00
190200,00
1500000,00
150000,00
2000000,00
739443,00
2500000,00
3132194,10
2663950,45
1384448,29
3000000,00
3313381,39
3500000,00
2974322,36
4000000,00
3042990,64
3412815,42
Wykres 65 Wydatki - Domy i ośrodki kultury, świetlice i kluby
0,00
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Jak widać na wykresie znajdującym się poniżej, wydatki na ochronę i opiekę nad
zabytkami były niskie. Często koszty nie przekraczały nawet 1 mln. Odstępstwem od tej
82
reguły był jedynie rok 2007 kiedy to wydatki wyniosły ponad 15 354 374. Zapewne było to
spowodowane rozpoczęciem finansowania w ramach Programu Operacyjnego Kapitał
Ludzki.
15354374,92
Wykres 66 Wydatki - Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami
18 000 000,00
16 000 000,00
14 000 000,00
12 000 000,00
450037,87
788372,88
1774798,06
668579,40
1869003,32
2029172,34
1002815,00
2 000 000,00
557617,00
4 000 000,00
319414,00
6 000 000,00
436817,00
8 000 000,00
1633300,00
10 000 000,00
0,00
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Na poniższym wykresie przedstawione zostały dane dotyczące środki finansowe
przeznaczone na galerie i biuro wystaw artystycznych. W latach 2002-2004 ilość środków
pieniężnych przeznaczanych na finansowanie tych instytucji była stosunkowo podobna
i wynosiła około 600 tysięcy. Natomiast w roku 2005 (744 785) rozpoczął się umiarkowany
wzrost finansowania, który były najwyższe w 2009 r. (1 764 190). Następnie odnotowano
spadek liczby wydawanych środków finansowych. W roku 2010 liczba ta osiągnęła
1 248 887, w 2011 – 1 307 940, a w 2012 roku – 1 491 073.
800 000,00
1491073,38
1307940,00
1248887,00
795001,00
665410,00
1 000 000,00
606410,00
1 200 000,00
608873,00
1 400 000,00
744785,00
1 600 000,00
1013401,00
1 800 000,00
1131620,00
2 000 000,00
1764190,00
Wykres 67 Wydatki - Galerie i biura wystaw artystycznych
600 000,00
400 000,00
200 000,00
0,00
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
83
Środki finansowe przeznaczone na teatry funkcjonujące w mieście Rzeszowie były
najniższe w 2007 r. i wyniosły 2 365 700. Z kolei od roku 2008 (2 604 638) nastąpił wzrost
finansowania, który trwał do 2010 roku. osiągając najwyższy stan – 3 344 984. Następne lata
uwzględnione na wykresie tj. 2011 i 2012 charakteryzują się stabilizacją środków
finansowych przeznaczonych na teatry na poziomie około 2 900 000.
Wykres 68 Wydatki - Teatry
4000000,00
3344984,00
3500000,00
2981224,00
3000000,00
2500000,00
2814224,00
2604638,00
2989470,00
2365700,00
2000000,00
1500000,00
1000000,00
500000,00
0,00
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Środki finansowe z budżetu miasta Rzeszowa przeznaczone dla muzeów były
najniższe w 2008 r. i wyniosły 249 138, a najwyższe z kolei w roku 2012 – 315 000.
W pozostałych latach uwzględnionych na powyższym wykresie liczba przeznaczonych
środków finansowych nie przekraczał zarówno od stanu najniższego jak i najwyższego.
Wykres 69 Wydatki - Muzea
350000,00
315000,00
300000,00
300000,00
249138,26
250000,00
260000,00
270000,00
2010
2011
200000,00
150000,00
100000,00
50000,00
0,00
0,00
2007
2008
2009
2012
84
W latach 2009, 2011, 2011 środki finansowe z budżetu miast przeznaczone
dla filharmonii, orkiestr, chórów i kapel były zbliżone (od 100 000 do 115 000). Natomiast
w 2010roku (1 100 000) nastąpił znaczy wzrost środków przeznaczanych dla wyżej
wymienione instytucji kultury. Wzrost ten związany był z przyznaniem dotacji celowej
na wydatki bieżące przyznanej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Wykres 70 Wydatki - Filharmonie, orkiestry, chóry i kapele
1200000,00
1100000,00
1000000,00
800000,00
600000,00
400000,00
200000,00
100000,00
115000,00
115000,00
2011
2012
0,00
2009
2010
Wykres 71 Wydatki - Pozostałe instytucje kultury
3500000,00
3137000,00
3000000,00
2722770,00
2500000,00
1859000,00
2000000,00
1500000,00
1000000,00
500000,00
0,00
0,00
2009
2010
2011
2012
Powyższy wykres prezentuje dane dotyczące środków finansowych przeznaczonych
dla pozostałych instytucji kultury w Rzeszowie. Jak widać w 2010 roku przeznaczone środki
wyniosły 1 859 000. Z kolei w roku 2011 odnotowano wzrost środków pieniężnych –
3 137 000. Natomiast w 2012 roku liczba pieniędzy poznaczonych dla instytucji kultury
spadła i wynosiła 2 722 770.
Poniższy wykres zawiera dane na temat wydatków z budżetu miasta przeznaczonego
na pozostałe formy działalności kulturowej. Jak widać na wykresie środki przeznaczone
w 2009 roku wynosiły aż 3 174 941. Następnie w latach 2010-2011 miał miejsce wyraźny
85
spadek dotacji budżetowych, których liczba oscylowała około 490 000. W 2012 roku nastąpił
niewielki wzrost środków przeznaczonych na pozostałą działalność kulturową, tj. 679 974.
Wykres 72 Wydatki - Pozostała działalność
3500000,00
3174941,24
3000000,00
2500000,00
2000000,00
1500000,00
1000000,00
500000,00
497810,56
496682,05
2010
2011
679974,11
0,00
2009
2012
2.5.1. Wieloletnia Prognoza Finansowa Miasta Rzeszowa na 2013 r.
Poniżej przedstawiono projekty oraz działania realizowane lub zaplanowane
do realizacji w mieście Rzeszów, które są związane z kulturą.
Środki z Programu Comenius
1. Felix podróżuje przez Europę -opowiadanie bajek. Rozwijanie umiejętności pisania
i opowiadania historyjek i opowieści zarówno w języku angielskim jak i ojczystym. Uczniowie
poznają bliżej swoich rówieśników z innych krajów, ich zainteresowania oraz rodzinną
kulturę.
Czas realizacji 2011-2013
Łączne nakłady finansowe: 65 242
2. Młodzi odkrywają europejską sztukę, naukę, rozwój, korzenie, gospodarkę. Działania
z zakresu poznawania dóbr kultury krajów partnerskich.
Czas realizacji 2012-2014
Łączne nakłady finansowe 100 000
3. Cyfrowa Edukacja: Europejski wymiar kultury poprzez edukacyjne blogi. Stworzenie
sieci pomiędzy partnerami z różnych krajów poprzez blogi edukacyjne. Działania w ramach
projektu przybliżą obyczaje, codzienne życie i powszechne zajęcia uczniów.
Czas realizacji: 2012-2014
86
Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej
Lublin i Rzeszów - współpraca i wykorzystanie szans rozwojowych. Tworzenie polityki
rozwoju regionalnego poprzez wspólne działania Rzeszowa i Lublina w zakresie strategii
pozyskania środków europejskich, promocji, kultury, turystyki i współpracy zagranicznej.
Program Współpracy Transgranicznej Polska- Białoruś- Ukraina 2007-2013
"Wspólna sieć współpracy w sferze kultur i opieki społecznej na rzecz rozwoju miast
polsko-ukraińskiego pogranicza". Realizacja wspólnych działań z zakresu kultury i opieki
społecznej oraz ułatwienie podejmowania współpracy w przyszłości.
Łączne nakłady finansowe: 1 687 063
Wieloletnie przedsięwzięcia inwestycyjne (nieobjęte programami)
Budowa pomnika ppłk. Łukasza Cieplińskiego. Tworzenie miejsc pamięci narodowej
Budowa pomnika wraz z zagospodarowaniem otoczenia przy zbiegu ul. Moniuszki
i Al. Łukasza Cieplińskiego. Wykonanie zespołu rzeźb z brązu.
Budowa Pomnika Sybiraków w Rzeszowie. Opracowanie dokumentacji projektowej
oraz budowa pomnika na terenie Parku Sybiraków
Budowa Domu Kultury na os. Dąbrowskiego. Poprawa infrastruktury kultury miasta
Rzeszowa. Budowa budynku Domu Kultury wraz z dojazdem i zagospodarowaniem terenu.
Dom Kultury na osiedlu Budziwój przy ul. Herbowej. Budowa Domu Kultury
o powierzchni użytkowej ok. 565 m².
Modernizacja budynku przy ul. Czajkowskiego 11 pod potrzeby kulturalnooświatowe.
Wykonanie robót budowlanych w zakresie rozbudowy i przebudowy oraz zmiany sposobu
użytkowania budynku szkoły z przeznaczeniem na Dom Kultury, harcówkę i klub sportowy,
budowy przyłączy wody i kanalizacji sanitarnej.
87
Modernizacja Domu Kultury na os. Słocina. Rozbudowa budynku Domu Kultury o salę
widowiskową wraz z zagospodarowaniem terenu.
Modernizacja Domu Kultury na osiedlu Staromieście, II etap Rozbiórka budynku
garażu, zabezpieczenie ściany elewacji budynku.
Modernizacja Domu Kultury/OSP na osiedlu Wilkowyja ul. Olbrachta. Dobudowa
garażu, adaptacja piwnicy na pomieszczenie użytkowe, odboje, przebudowa podjazdu
dla osób niepełnosprawnych.
Modernizacja Osiedlowego Domu Kultury na os. Przybyszówka. Wykonanie robót
budowlanych związanych z rozbudową Domu Kultury o powierzchni użytkowej ok. 803 m².
Łączne nakłady finansowe 3 480 000
Iluminacja zabytkowych obiektów. Odnowa obiektów zabytkowych. Zainstalowanie
urządzeń oświetlających zabytkowy obiekt
Modernizacja muru ogrodzeniowego przy ul. 3-go Maja 15. Wykonanie aranżacji
przestrzeni ekspozycyjnej - multimedialna ekspozycja stała podziemnej trasy Turystycznej
w Rzeszowie.
Podziemna Trasa Turystyczna – aranżacja multimedialna Wykonanie aranżacji
przestrzeni ekspozycyjnej - multimedialna ekspozycja stała podziemnej trasy Turystycznej
w Rzeszowie.
88
2.5.2. Budżet 2013
Wydatki razem – 1 114 166 499, w tym na kulturę (Dział 921 - Kultura i ochrona
dziedzictwa narodowego) – 17 411 068.
Tabela 20. Środki finansowe przeznaczone na kulturę
Dotacje podmiotowe dla instytucji kultury rok 2013
Wydatki razem –
Wydatki bieżące
dotacje
Wydatki na zadania własne –
Dział 921 Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego –
Rozdz.92106 Teatry –
Dotacja podmiotowa dla Teatru Maska –
Rozdz.92109 Domy i ośrodki kultury, świetlice i kluby –
Dotacja podmiotowa dla Rzeszowskiego Domu Kultury –
Rozdz.92110 Galerie i biura wystaw artystycznych –
Dotacja podmiotowa dla Biura Wystaw Artystycznych –
Dotacja podmiotowa dla Galerii Fotografii –
Rozdz.92114 Pozostałe instytucje kultury –
Dotacja podmiotowa dla Estrady Rzeszowskiej –
Rozdz.92118 Muzea –
Dotacje na pomoc finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego
Dział 921 Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego –
Rozdz.92106 Teatry –
Pomoc finansowa dla Samorządu Województwa Podkarpackiego na organizację
spektaklu teatralnego –
Rozdz.92108 Filharmonie, orkiestry, chóry i kapele –
imprezy pn. "Muzyczny Festiwal w Łańcucie" –
muzycznych koncertów –
Rozdz.92109 Domy i ośrodki kultury, świetlice i kluby –
imprezy pn. "Muzyczne Prezentacje Podkarpacia" –
Rozdz.92118 Muzea –
Pomoc finansowa dla Samorządu Województwa Podkarpackiego na opracowanie
i wydanie albumu "Dawny Rzeszów na kartkach pocztowych" –
Kwota
10 060 249
10 060 249
10 060 249
10 060 249
10 060 249
2 882 100
2 882 100
2 775 110
2 775 110
1 436 647
1 031 432
405 215
2666392
2 666 392
300000
210 000
40 000
40 000
115 000
65 000
50 000
40 000
40 000
15 000
15 000
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Budżet Miasta Rzeszowa na rok 2013
89
2.6. Publiczne usługi kultury
2.6.1. Domy kultury
Rola i miejsce domu kultury w strategiach rozwoju do 2020 roku
Z przedstawionych dokumentów dotyczących strategii rozwoju poszczególnych
województw wynika, że tylko w trzech z nich, mianowicie: w podkarpackiej, dolnośląskiej
oraz świętokrzyskiej strategii „dom kultury” pojawia się jako odrębna kategoria.
W pozostałych strategiach mowa jest wyłącznie o „instytucjach kultury”, pomimo,
że jednostki takie jak: biblioteki, muzea czy teatry występują jako wyodrębnione z ogólnej
kategorii „instytucji”.61
Proces powiększania Rzeszowa, trwający od 2006 roku, spowodował zwiększenie
zapotrzebowania w zakresie dostępności placówek kulturalnych na obrzeżach miasta.
Prawie każde z sołectw, przyłączonych do Rzeszowa, posiadało budynek, który pełnił
funkcję domu kultury, nierzadko był to jednocześnie obiekt Ochotniczej Straży Pożarnej.
Budynki te wymagały jednak gruntownego remontu i dostosowania do potrzeb i wymagań
mieszkańców miasta wojewódzkiego. Gruntowny remont, za kwotę 400 tysięcy złotych,
przeszedł budynek domu kultury na Osiedlu Biała oraz domu kultury na Załężu.
Wyremontowano także dom kultury przy ulicy Olbrachta na Osiedlu Wilkowyja oraz
przebudowano budynek dawnego kina Goplana na Staromieściu. Ta ostatnia inwestycja
kosztowała prawie 3 miliony złotych. Tutaj też znalazła swoją siedzibę instytucja powołana
do życia w 2009 roku – Rzeszowski Dom Kultury, skupiająca wszystkie, niezależne do tej
pory, osiedlowe domy kultury, prowadzone przez Samorząd Rzeszowa. Młodzież
i instruktorzy Rzeszowskiego Domu Kultury przygotowali musical, który zdobył nagrodę
w ogólnopolskim konkursie na najlepsze produkcje przygotowane przez domy kultury.
Jedną z najważniejszych inwestycji w infrastrukturę kultury ostatnich lat była budowa
nowego budynku Młodzieżowego Domu Kultury przy ulicy Osieckiego na Osiedlu
Baranówka. Za kwotę 5,5 miliona złotych powstał nowoczesny budynek o ciekawej
architekturze, na miarę XXI wieku. Wyposażenie domu kultury spełnia wymogi nawet
najwybredniejszych użytkowników – widzów i młodych artystów. W placówce trenuje m.in.
zespół taneczny Kornele – wielokrotny zdobywca mistrzostw świata w kategorii
showdance.62
Wojewódzki Dom Kultury
Oferta WDK Rzeszów jest zróżnicowana – obejmuje działalność charakterystyczną dla
DK (kluby, kursy, koła, zespoły), bieżące wydarzenia kulturalne organizowane w WDK
(wystawy, koncerty, spektakle, spotkania), imprezy i wydarzenia cykliczne o zasięgu
lokalnym i regionalnym. To również działalność instruktarzowa (porady merytoryczne,
61
62
Aktywne domy kultury. Warszawa 2009
http://www.rzeszow.pl/kultura-i-sport/rzeszow-inwestuje-w-kulture-i-oswiate
90
zasiadanie w jury) oraz polegająca na współorganizowaniu i współfinansowaniu wielu
przedsięwzięć podkarpackich DK.63
Oferta WDK oczami dyrektora Jastrzębskiego
Dyrektor najbardziej sobie ceni uniwersalność i wszechstronność oferty WDK. Nie
udzielił odpowiedzi na pytanie o „produkt”, który podoba mu się najbardziej. Decyzję swą
wytłumaczył tym, że nie chce nikomu sprawiać przykrości a jako dyrektor „nie może nikogo
wyróżniać”. Można jednak odnieść wrażenie, że jest szczególnie dumny z zespołu Pieśni
i Tańca „Bandoska”. Sentymentem darzy również Koło Filatelistyczne, a z nowszych
przedsięwzięć – Festiwal Filmów Optymistycznych „Happy End”. Dyrektor raczej nie
rezygnuje ze sprawdzonych imprez – gdy nie ma pieniędzy stara się „zrobić to skromniej,
ale jednak zrobić”. Zmiany w ofercie następują po dokładnej analizie projektu. Dyrektor
Jastrzębski podkreśla elastyczność WDK, który mimo bogatego repertuaru jest w stanie
przystać na ciekawe imprezy zgłaszane „z zewnątrz” np. ostatnio akceptację zyskał pomysł
pedagog szkolnej, która poprosiła o pomoc przy organizacji festiwalu dla młodzieży
niepełnosprawnej. Wielu spotyka jednak odmowa np. początkujące zespoły garażowe, które
chciałyby ćwiczyć w WDK. Urząd Marszałkowski czy Ministerstwo Kultury ma niewielki wpływ
na ofertę WDK np. poprzez ogłaszanie Roku Chopinowskiego czy Roku Sybiraka wpływa
na repertuar konkursów, wystaw i innych imprez.64
Odbiorcy WDK to zarówno hobbyści działający w klubach, kołach, zespołach,
uczestnicy kursów i warsztatów jak i widzowie spektakli, wystaw, konkursów itd. To oni
tworzą instytucje takie jak stowarzyszenia. W przeważającej mierze z oferty klubowo –
zespołowej WDK korzystają mieszkańcy Rzeszowa w wieku od 3 lat do późnej starości.
Z takich form korzysta na stałe ok. 2000 osób. Dyrektor Jastrzębski podkreślał, że swoją
ofertę kieruje do „całej społeczności”, nie preferując pod tym względem żadnych grup
społecznych czy indywidualnych cech ludzkiego charakteru.
WDK współpracuje z wieloma instytucjami. Przede wszystkim są to DK (MOKi, MDKi,
GOKI itp.) lecz również szkoły, stowarzyszenia (9 stowarzyszeń ma swoją siedzibę w WDK
m.in. Towarzystwo Kultury Teatralnej) i inne instytucje kultury (np. Muzeum Etnograficzne,
Muzeum Diecezjalne w Rzeszowie).65
WDK jest instytucją non profit. Ze swojej działalności kulturalno – oświatowej nie
czerpie zysków. Dyrektor: „Jesteśmy biednym społeczeństwem i dlatego jesteśmy winni dać
społeczeństwu to upowszechnianie, tą wiedzę społeczno – kulturalną – gratis. Jeszcze
wspierać wyjazdy, działalność, zgrupowania, za granicę wycieczki i tak dalej. No po to jest
kierownik, żeby myślał jak znaleźć pieniądze, a nie po to, aby brać pieniądze”.66
63
Regionalne domy i ośrodki kultury. Analiza funkcjonalne. S. 14
65
66
64
91
Diagnoza i ewaluacja
WDK nie przeprowadza ankiet wśród odbiorców. Jak tłumaczy dyrektor Jastrzębski:
„ponieważ jest tak szeroka nasza działalność, że ona odpowiada w ciemno. Z drugiej strony,
no ludzie by chcieli jeszcze dużo, dużo więcej”. Instytucja prowadzi za to badania
działalności lokalnych DK (świetlic wiejskich) oraz indywidualnych artystów. Co roku rozsyła
ankiety do DK (albo urzędów gmin w miejscowościach, w których nie ma DK) i sporządza na
ich podstawie raport, który przesyła następnie do Urzędu Marszałkowskiego. Tytuł
tegorocznego raportu brzmi: „Organizacja Działalności społeczno – kulturalnej w gminach /
miastach województwa podkarpackiego w 2009 r.”. Ankietami nie są objęte biblioteki oraz
szkolne zajęcia pozalekcyjne. W ankiecie pytano m.in. o to czy: gmina posiada DK / inną
instytucję kultury, o kadrę DK, o budżety, o funkcjonujące w nich zespoły, koła i kluby
zainteresowano, twórców indywidualnych, imprezy, stowarzyszenia kulturalne oraz lokalna
prasę.67
WDK jest instytucją bardzo lubiąca przymiotnik „tradycyjny”, dyrektor podkreślał
niejednokrotnie, że właśnie tak można określić jego instytucję. Tradycja rozumiana jest przez
dyrekcję i pracowników WDK jako to, co ma „korzenie religijne, obrzędowe i ludowe”. WDK
widzi siebie jako strażnika tak rozumianej tradycji Podkarpacia.
Na stronie internetowej i we wstępie do wielu publikacji WDK czytamy natomiast:
„Żywa jeszcze w regionie tradycja i bogata kultura ludowa ciągle inspiruje działalność WDK.
Z potrzeby kultywowania tej tradycji zrodziło się wiele znanych w kraju imprez, a także
działań służących dokumentowaniu i ochronie przed zapomnieniem źródeł naszej narodowej
kultury”. W uznaniu tej działalności (…) WDK otrzymał prestiżową nagrodę im. Oskara
Kolberga.” Kultywowanie tradycji to wg WDK zaangażowanie w działalność terenową –
promocja „ludowych” artystów, obrzędów, tańców, organizacja folklorystycznych festiwali
i konkursów.68
Współpraca z DK jest misją WDK. W ramach działalności statutowej WDK
współorganizuje około 50 imprez z samorządami lokalnymi Podkarpacia i podległymi
im placówkami kultury (GOKi, MOKi,). Dyrektor Jastrzębski wielokrotnie podkreślał, że jego
instytucja realizuje się najpełniej w terenie, że jest zakorzeniona w kulturze, tradycjach,
folklorze Podkarpacia. Relacje z DK mają dobrowolny i partnerski charakter, jednak to WDK
pełni częściej rolę lidera. Jak podkreśla Marek Jastrzębski dla wielu placówek jest nobilitacją,
że WDK partycypuje w ich imprezach. Inicjatywa współpracy wychodzi zarówno ze strony
WDK jak i DK. Niektóre imprezy organizowane są od początku wspólnie, przy niektórych
jedna ze stron dołącza się do projektu.69
67
69
68
92
Z perspektywy domów kultury
Krytyka WDK
Z badań przeprowadzonych na potrzeby opracowania: Regionalne domy i ośrodki
kultury wynika, że domy kultury z większych miast, mieszczących się często w innych
„starych województwach” niż Rzeszów nie współpracują z WDK, są niezadowolone ze
współpracy z WDK lub uważają, że instytucja taka jak WDK nie ma racji bytu (tak
wypowiadali się nawet dyrektorzy z DK wskazanych przez Marka Jastrzębskiego jako
owocnie współpracujące!). Takie DK są całkowicie niezależne, nie potrzebują wsparcia czy
współpracy z WDK, aby realizować swą działalność np., Stalowa Wola, Mielec, Kolbuszowa
np.
„WDK to jest relikt zamierzchłej przeszłości.(…). Niby ma realizować politykę
wojewódzką, ale nie wiem czy to jest realizowane. Za komuny były szkolenia, teraz też są,
ale ściągają kasę za nic. WDK stał się takim rzeszowskim DK. Nie pełni funkcji doradczej,
nie było żadnych konferencji, wszystko to jest płatne.” (Kolbuszowa)
„Nie. Po prostu nie widzę możliwości współpracy z tego tytułu, że WDK jest
z poprzedniej epoki. My patrzymy do przodu. WDK nie wie jak wyjść z innej epoki. Nie jest
potrzebny.” (Stalowa Wola)
„Nie ekscytujemy się tym co się tam dzieje. Nas to nie interesuje. Jest zła współpraca”
(Mielec)
„WDK powinien się nazywać rzeszowski a nie wojewódzki. W przeszłości spełniał
swoją rolę. Teraz w małych miejscowościach działa a w dużych nie.” (Mielec)
Jak wynika z opracowania Regionalne domy i ośrodki kultury, niejednokrotnie
dyrektorzy (zarówno większych jak i mniejszych WDK) tęsknią za czasami PRLu, kiedy
zwierzchność WDK była „urzędowa”, kiedy regularnie odbywały się spotkania i narady
dyrektorów, kiedy WDK koordynował działalność „terenu”, był pośrednikiem między
ministerstwem a terenem, organizował darmowe szkolenia:
„Pracuję tu 37 lat. Kiedyś WDK spełniał większą rolę niż obecnie. Dziś szkolenia
są beznadziejne. Kiedyś WDK jeździł w teren a teraz stał się miejski, a nam jest potrzebny
przekaz informacji. Nie jesteśmy informowani o zmianach prawnych. Brakuje pośrednika
miedzy ministrem a terenem. Teraz WDK nazywa imprezę „wojewódzką" bo ma w nazwie
"wojewódzki". Teraz WDK nic nam nie daje. Brakuje koordynacji. Kiedyś była podległość
merytoryczna i to powinno pozostać. Nie jest dobrze, że jesteśmy w samorządach.”
(Jarosław)
„Wtedy (za komuny) było lepiej, bo to było obligatoryjnie. WDK otwierał oczy
dyrektorom w gminach. Bo WDK ma kadrę dobrą. Kiedyś, gdy wsparcie merytoryczne było
z urzędu, było lepiej. Chciałbym wrócić do tego modelu. Dawno temu było comiesięczne
spotkanie w województwie wszystkich dyrektorów - mówiliśmy o bolączkach – na zasadzie
dobrowolności.” (Sędziszów Małopolski)
93
„Przed transformacją było lepiej, jeśli chodzi o współpracę z kierownictwem WDK”
(Sokołów Małopolski)
„Przed zmianą ustroju to było bardzo dobrze. WDK pełnił funkcje koordynujące na całe
województwo. Jeździliśmy na narady do Rzeszowa i po całej Polsce. WDK prowadził
współzawodnictwo Domów Kultury i to było bardzo dobre. Teraz ta współpraca osłabła. WDK
zasypuje nas konkursami czy szkoleniami, ale trzeba za to płacić a kiedyś to było bezpłatne.
Dobrze jakby wróciło do tego, co było przedtem.” (Wiśniowa)
Jak widać peerelowski model funkcjonowania WDK jest stałym punktem odniesienia
zarówno dla tych, którzy są mu przeciwni i w obecnej działalności WDK upatrują się
„wstecznictwa” jak i dla tych, dla których jest on pozytywnym wzorem współpracy z WDK.
Wielu respondentów wypowiedziało się negatywnie o szkoleniach organizowanych
w WDK. Są one płatne i często mają niski poziom.
Zadowolenie z współpracy
Dla mniejszych – często gminnych – domów kultury współpraca z WDK jest bardzo
ważnym czynnikiem wpływającym na ich funkcjonowanie. Dyrektorzy cenią sobie przede
wszystkim rady „bardziej doświadczonych” kolegów z WDK, współfinansowanie imprez,
pomoc organizacyjną, nobilitację, jaką nadaje imprezie współpraca z WDK. Bardzo
pozytywnie oceniani są instruktorzy z WDK, którzy zawsze gotowi są wesprzeć
merytorycznie czy organizacyjnie mniejsze ośrodki.
„Zawsze współpracowaliśmy z WDK. Jak organizujemy imprezę, to pierwsze kroki
kierujemy do WDK. Dyrektor uświetnia swoją osobą imprezę, instruktorzy teatru, muzyki
wspomagają, przyjeżdżają na konsultacje, realizują. Jak mamy problem jedziemy do nich.
(…) WDK wchodzi z pieniędzmi z jurorami - zarówno finansowa jak i merytoryczna pomoc”
(Kamień).70
Pomysły na zmianę, na poprawę współpracy
Dyrektorzy DK, którzy chcieliby zwiększenia zakresu współpracy z WDK (część domów
kultury odżegnuje się od tego, patrz wyżej) jako najczęstszy powód braku możliwości
szerszej współpracy wskazują niewystarczające środki finansowe WDK. Oto najczęstsze
pomysły na zmianę / poprawę relacji DK z WDK:
70

powrót do modelu sprzed transformacji (urzędowa koordynacja, odpowiedni
fundusz)

poprawić system informacyjny, informacje o imprezach w województwie powinny
być udostępniane lokalnym DK

WDK powinien koordynować prace DK np. w zakresie wymiany kulturalnej między
poszczególnymi placówkami (np. wymiana zespołów)
Regionalne domy i ośrodki kultury. Analiza funkcjonalne. S. 131-132
94

WDK powinien organizować spotkania dyrektorów, na których poszczególne domy
kultury mogłyby się zaprezentować

WDK powinien wprowadzić system bezpłatnych szkoleń dla kadry (zarówno
merytorycznych jak i prawniczych np. dla księgowych)71
Opis działalności WDK
Wojewódzki Dom Kultury w Rzeszowie jest jedną z najdłużej istniejących w regionie
instytucji kultury i działa już od 60 lat. Tu rozpoczynały swą działalność renomowane dziś
instytucje artystyczne, związki twórcze i stowarzyszenia kulturalne, tutaj rodziły się pomysły
wielu imprez i działań zarówno lokalnych jak i tych wykraczających poza granice miasta,
województwa, a także kraju, które do dziś wpływają na wizerunek kulturalny Rzeszowa
i naszego województwa.
Żywa jeszcze w regionie tradycja i bogata kultura ludowa ciągle inspiruje działalność
WDK. Z potrzeby kultywowania tej tradycji zrodziło się wiele znanych w kraju imprez jak
również działań służących dokumentowaniu i ochronie przed zapomnieniem źródeł
narodowej kultury. W uznaniu tej działalności za zasługi dla kultury ludowej Wojewódzki Dom
Kultury otrzymał prestiżową nagrodę im. Oskara Kolberga.
WDK jest także miejscem spotkań kolejnych pokoleń miłośników sztuki i hobbystów,
skupionych w licznych zespołach artystycznych, kołach i klubach zainteresowań oraz
stowarzyszeniach społeczno-kulturalnych, gdzie mogą realizować swoje potrzeby i aspiracje
kulturalne. To także miejsce prowadzenia wielu form kształcenia i doskonalenia zawodowego
pracowników i społecznych animatorów kultury, aktywizowania i promowania działalności
środowiskowej w województwie.
W ramach działalności statutowej WDK organizuje corocznie kilkaset imprez
artystycznych, oświatowych i rozrywkowych, z których ponad pięćdziesiąt o zasięgu
wojewódzkim, ogólnopolskim i międzynarodowym, a w stałych formach pracy - zespołach,
kołach i klubach zainteresowań oraz stowarzyszeniach społeczno-kulturalnych - skupia około
1500 osób. Udziela też pomocy terenowym placówkom kultury i pełni pieczę nad amatorskim
ruchem artystycznym oraz „żywymi” jeszcze przejawami autentycznej kultury ludowej.
ZESPOŁY ARTYSTYCZNE
1. Acoustic Jazz Quartet
2. Chór Kameralny „COLLEGIUM MUSICUM”
3. Dziewczęca Orkiestra Dęta
4. Dziewczęca Orkiestra Szałamaistek
5. Dziecięcy Zespół Artystyczny „UŚMIECH”
6. Dziewczęcy Tańca Estradowego „TAP”
7. Grupa Współczesnych Form Tanecznych „ZOYi”
8. Jazzowy „DOMARSKI QUARTET”
71
9. Jazzu Tradycyjnego „IKS BAND”
10. Kapela Ludowa
11. „MAŻORETKI”
12. Muzyczny „KŁUSEM Z BLUESEM”
13. Pieśni i Tańca „BANDOSKA”
14. Tańca Towarzyskiego - dziecięcy
15. Teatr Wyobraźni
KLUBY I KOŁA ZAINTERESOWAŃ
1. Amatora Plastyka
2. Dyskusyjny Klub Filmowy „KLAPS”
3. Filatelisty
4. Filmowy „FENIKS - OSET”
5. Filmowa Akademia Prawnicza „ELSA”
6. Filmowy „WOLNY KADR”
7. Fotograficzny „EON”
8. Grupa Plastyczna „DROGA”
9. „GIRLANDA”
10. Miłośników Kanarków
11. Miłośników Kwiatów
12. Numizmatyka
13. Przyjaciół Lotnictwa i Związku Lotników Polskich
14. Przyjaciół Ludzkiego Życia - krąg dyskusyjny
15. Rzeszowska Akademia Komiksu
16. Szachisty
17. Młodego Szachisty
18. Wojewódzki Klub Instruktora Plastyki
STOWARZYSZENIA SPOŁECZNO-KULTURALNE
1. Polska - Wschód
2. Polski Związek Chórów i Orkiestr
3. Robotnicze Stowarzyszenie Twórców Kultury
4. Rzeszowskie Towarzystwo Muzyczne
5. Stowarzyszenie Rodzin Wielodzietnych
6. Stowarzyszenie Literackie „ANIOŁ”
7. Stowarzyszenie Opieki nad Starym Cmentarzem w Rzeszowie
8. Stowarzyszenie Miłośników Feudalnej Japonii „KLAN TYGRYSA”
9. Towarzystwo Kultury Teatralnej
10. Towarzystwo Polsko - Niemieckie
11. Zgromadzenie Rycerzy Szkarłatnej Róży
12. Stowarzyszenie Przyjaciół ZPiT „BANDOSKA”
13. Stowarzyszenie Przyjaciół Szałamaistek i Mażoretek72
72
http://www.rzeszow.pl/kultura-i-sport/domy-kultury/wojewodzki-dom-kultury
95
96
Młodzieżowy Dom Kultury
Młodzieżowy Dom Kultury w Rzeszowie jest publiczną placówką oświatowowychowawczą, prowadzącą zajęcia o charakterze określonym statutem i przepisami prawa
oświatowego. Uczestnikami zajęć są dzieci od lat 4 i młodzież ucząca się, pracująca,
studiująca i bezrobotna. Do głównych zadań Młodzieżowego Domu Kultury należy:

rozwijanie różnorodnych zainteresowań uczestników,

pogłębianie i rozszerzanie wiedzy wykraczającej poza szkolne programy,

stwarzanie warunków do rozwoju intelektualnego młodzieży
utalentowanej w różnych dziedzinach nauki, sztuki, techniki itp.

rozwijanie zamiłowań do uprawiania krajoznawstwa i turystyki,

umożliwianie podnoszenia sprawności fizycznej, rozwijania i kształtowania nawyków
czynnego wypoczynku oraz uprawiania wybranej dyscypliny sportowej, a także
zajęcia sprzyjające rozwojowi fizycznemu wychowanków,

organizowanie i koordynowanie różnych form edukacji artystycznej, przeglądów,
konkursów, wystaw, zawodów,

wypracowywanie
z wychowankami,

wypracowywanie, gromadzenie i upowszechnianie materiałów metodycznych,
programowych (repertuarowych) służących wzbogacaniu i unowocześnianiu
działalności własnej oraz różnych form pracy pozalekcyjnej prowadzonej przez
szkoły, jak i działalności pozaszkolnej prowadzonej przez inne instytucje
o zbliżonych zadaniach statutowych.
najbardziej
pożądanych
form
pracy
szczególnie
pozaszkolnej
W stałych formach pracy: zespołach i pracowniach artystycznych, technicznych,
naukowych, sportowych i innych uczestniczy ponad 900 osób. Nabór do pracowni, zespołów
i sekcji MDK prowadzony jest z początkiem każdego roku szkolnego bezpośrednio przez
nauczycieli prowadzących zajęcia. Udział w zajęciach jest bezpłatny. Co roku uczestnicy
biorą udział w wielu konkursach, przeglądach i festiwalach o zasięgu regionalnym,
ogólnopolskim i międzynarodowym.
Młodzieżowy Dom Kultury w Rzeszowie jest organizatorem i współorganizatorem wielu
imprez artystycznych (Ogólnopolski Festiwal Zespołów Tanecznych „O Laur Rzecha”,
Koncert na rzecz Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, Samorządowy Konkurs
Nastolatków „Ośmiu Wspaniałych”, Ogólnopolski Konkurs Recytatorski), warsztatów
plastycznych dla dzieci i młodzieży o tematyce Świąt Bożego Narodzenia, Wielkiej Nocy,
Dnia Matki oraz warsztatów teatralnych, tanecznych i plastycznych dla nauczycieli.
Działające w Młodzieżowym Domu Kultury w Rzeszowie zespoły taneczne i wokalne,
pracownie plastyczne przygotowują oprawę artystyczną na różne imprezy i uroczystości
organizowane przez Urząd Miasta Rzeszowa i Kuratorium Oświaty w Rzeszowie
(Uroczystość nadania stopnia awansu zawodowego nauczycielom z terenu woj.
97
podkarpackiego, Konferencja „Pamięć i Tożsamość”, Wybór Sportowca Podkarpacia - 2006,
II Wojewódzki Konkurs Plastyczny „W trosce o serce”, wystawy prac plastycznych
w Podkarpackim Urzędzie Wojewódzkim). Zajęcia odbywają się w dwóch budynkach MDK
przy ul. Piłsudskiego 25 i Osmeckiego 51 oraz pomieszczeniach użyczonych przez szkoły
(sale gimnastyczne, aule).
Przy Młodzieżowym Domu Kultury w Rzeszowie działa Stowarzyszenie Wspierania
Edukacji Artystycznej „PROMOTOR”, które jest organizacją pożytku publicznego i działa na
rzecz pomocy dzieciom i młodzieży uzdolnionej artystycznie oraz poszukującej
wartościowych sposobów spędzania wolnego czasu, prowadzi także działania w zakresie
profilaktycznej opieki nad młodym pokoleniem. Stowarzyszenie współorganizuje także
konkursy, przeglądy, wystawy, Ogólnopolski Festiwal Zespołów Tanecznych „O Laur
Rzecha”, krajowe i zagraniczne obozy artystyczno-wypoczynkowe dla dzieci i młodzieży,
szkolenia dla młodzieży, nauczycieli i wychowawców.
Zespoły i pracownie działające w Młodzieżowym Domu Kultury w Rzeszowie:
- zespoły tańca nowoczesnego: „Hit”, „Impet”, „Tańcząca Ósemka”, „Kornele”, „Rytm”,
„Uśmiech”, „Perełki”,
- zespoły tańca ludowego: „Tradycja”, „Rzeszowianka”, „Kleksy”,
- dziecięce i młodzieżowe zespoły teatralne: „Bajdurek”, „Fart”, „One”, „Scena
Propozycji” i „MDK”,
- zajęcia wokalne,
- plastyka,
- fotografia,
- rękodzieło artystyczne,
- kuchnia nastolatków,
- turystyka,
- modelarstwo,
- informatyka,
- tenis stołowy,
- gimnastyka korekcyjna,
- nauka języka angielskiego,
- zespoły instrumentalne i instrumentalno-wokalne: „The Crumbs”, „Ars Vivendi”, „Cello
Session”, „Messenger”,
- zajęcia artystyczne dla przedszkolaków: Grupa „Pszczółki”,
- zajęcia artystyczne dla niepełnosprawnych,
- wolontariat młodzieżowy,
- przy placówce działa również Rada Młodzieży Rzeszowa, która podejmuje działania na rzecz
wspierania i upowszechniania idei samorządowej wśród młodzieży miasta.73
73
http://www.rzeszow.pl/kultura-i-sport/domy-kultury/mlodziezowy-dom-kultury
98
Rzeszowski Dom Kultury – filie
Podstawowym założeniem działalności RDK jest tworzenie sprzyjających warunków
dla rozwoju wszelkich form aktywności kulturalnej mieszkańców Rzeszowa. Położony jest
nacisk aby zachęcać Rzeszowian do czynnego udziału w życiu kulturalnym i artystycznym
miasta. Zadania Rzeszowskiego Domu Kultury to organizacja czasu wolnego mieszkańców,
tworzenie warunków do rozwoju zainteresowań i uzdolnień Rzeszowian ze szczególnym
uwzględnieniem potrzeb dzieci i młodzieży, promocja środowiska kulturalnego miasta.
Powyższe zadania realizowane są przez organizowanie różnego rodzaju imprez
artystycznych, upowszechniających różnorodne dziedziny kultury i sztuki – czyli koncerty,
wystawy, spektakle, konkursy i festiwale.
Rzeszowski Dom Kultury „Staromieście”
Rzeszowski Dom Kultury, filia Staromieście powstał w dawnym kinie „Goplana”
i działa od września 2009 roku. Wcześniej, w latach 2006-2009 wykonano generalny remont
obiektu. Ze starego budynku pozostały tylko niektóre ściany zewnętrzne, a gruntowna
przebudowa pochłonęła 3 mln złotych i była sfinansowana z budżetu Urzędu Miasta.
Otwarcie nowego domu kultury nastąpiło w dniu 12 listopada 2009roku przy udziale
Tadeusza Ferenca Prezydenta Miasta Rzeszowa, księdza biskupa Kazimierza Górnego
Ordynariusza Diecezji Rzeszowskiej oraz Tomasza Kamińskiego Posła RP. W otwarciu
budynku uczestniczyli także licznie mieszkańcy osiedla.
Nowoczesny dom kultury ma 3-kondygnacyje i ponad tysiąc metrów kwadratowych
powierzchni. W środku zlokalizowano sale: widowiskową, komputerową, muzyczną,
plastyczną, nauki języków obcych oraz siłownię i fitness jako sale do ćwiczeń sportowych.
Od 1 stycznia 2010 roku budynek stał się siedzibą Rzeszowskiego Domu Kultury. Tutaj
znajdują się pomieszczenia dla administracji, kadr, księgowości, organizacji i promocji
imprez. W budynku interesantów przyjmuje także Pani Mariola Cieśla, Dyrektor
Rzeszowskiego Domu Kultury. W Rzeszowskim Domu Kultury, filia Staromieście odbywają
się zajęcia artystyczne dla dzieci, młodzieży oraz osób dorosłych w ramach sezonu
kulturalnego. Wszystkie prowadzone są przez fachową i wszechstronnie przygotowaną
kadrę instruktorów:
- muzyczne: gitara, keyboard, perkusja, pianino, zespół wokalno-instrumentalny, wokal,
bas
- taneczne: hip-hop, taniec współczesny
- manualne: decoupage, plastyka
- sportowe: aerobic, siłownia, szachy, tenis stołowy, piłka nożna
Placówka jest także miejscem, gdzie w godzinach popołudniowych spotykają się dzieci
i młodzież. Tutaj znajdują się stanowiska komputerowe z bezpłatnym dostępem do Internetu
oraz stół do tenisa z kompletnym wyposażeniem.
99
W filii Staromieście działa zespół tańca współczesnego Scena Tańca „Colibri”.
Zespół ten reprezentuje Rzeszowski Dom Kultury na przeglądach tanecznych o zasięgu
podkarpackim, ogólnopolskim jak i międzynarodowym, wielokrotnie zdobywając pierwsze
miejsca i wyróżnienia. Grupa prezentuje układy taneczne, które opierają się na technice
tańca współczesnego oraz improwizacji ruchowej.
Rzeszowski Dom Kultury, filia Staromieście to także imprezy organizowane dla
mieszkańców stolicy Podkarpacia: Koncert Noworoczny, Staromiejski Turniej Tenisa
Stołowego, pokaz umiejętności „Wszystko To Co Umiem”, Staromiejski Turniej Piłki Nożnej,
Dni Osiedla Staromieście, Podkarpacki Przegląd Artystyczny Przedszkolaków „Wesołe
Nutki”, impreza dla kobiet „Piękną być” oraz zabawa „Mikołaj – Dzieciom”.
W okresie wakacji oraz ferii zimowych placówka organizuje wypoczynek dla dzieci
z ciekawym programem łączącym wiedzę, naukę oraz zabawę.
Rzeszowski Dom Kultury „Budziwój”
Rzeszowski Dom Kultury, filia Budziwój funkcjonuje od 1 stycznia 2010 roku. W tym
dniu Budziwój został kolejnym osiedlem miasta Rzeszowa i stał się jego integralną częścią.
Rozpoczęcie działalności kulturalnej poprzedziły konsultacje, w których mieszkańcy osiedla
przedstawili swoje oczekiwania pod kątem działalności placówki. Tak zdiagnozowane
potrzeby kulturalne mieszkańców pozwoliły na stworzenie ciekawej i bogatej oferty. Zajęcia
artystyczne prowadzone są przez wszechstronnie przygotowaną kadrę instruktorów.
To oni rozwijają zdolności dzieci i młodzieży oraz zachęcają osoby dorosłe
do zagospodarowania swojego czasu wolnego.
W Rzeszowskim Domu Kultury, filia Budziwój odbywają się następujące zajęcia:
- muzyczne: gitara, keyboard, wokal
- taneczne: break dance, taniec współczesny
- manualne: plastyka, decoupage
- sportowe: aerobic, tenis stołowy
- sceniczne: studio aktorskie
- edukacyjne: język angielski
Filia Budziwój organizuje: konkurs wokalny „Majowe Dueciki”, koncert „Muzyka
dla wszystkich”, zabawę mikołajkową dla dzieci, koncert kolęd.
W budynku placówki spotykają się dzieci i młodzież. Tutaj grają w tenisa stołowego
i bilard, a sprzęt audio-wizualny z oprogramowaniem satelitarnym pozwala oglądać ciekawe
programy o różnorodnej tematyce.
Filia Budziwój to miejsce, gdzie swoją siedzibę ma Zespół Obrzędowo-Śpiewaczy
„Budziwojce”. Zespół jest znany z uczestnictwa w dożynkach, przeglądach zespołów i kapel
ludowych, pikników rodzinnych oraz dni osiedla. Przygotowuje także widowiska związane
z dawną tradycją weselną i wigilią. Działalność zespołu została doceniona tytułem
„Zasłużony dla Kultury Ludowej Województwa Podkarpackiego”. W 2011 roku „Budziwojce”
świętowały 25-lecie swojej działalności.
100
Klub Country
Rzeszowski Dom Kultury, filia Klub Country to jedna z dwóch placówek zajmująca się
działalnością kulturalną na terenie osiedla Budziwój. Jednostka funkcjonuje pod egidą
Rzeszowskiego Domu Kultury od 1 stycznia 2010 roku, to jest od chwili, kiedy Budziwój
został kolejnym osiedlem Rzeszowa.
Oferta i program zajęć placówki został tak dobrany, by każdy z mieszkańców mógł
uczestniczyć w życiu kulturalnym osiedla. W ofercie Klubu Country znajdują się zajęcia
dostosowane dla każdej z grup wiekowych dzieci, młodzieży oraz osób dorosłych. Zajęcia
artystyczne prowadzone są przez wszechstronnie przygotowaną kadrę instruktorów, którzy
zagospodarowują czas wolny i rozwijają zdolności mieszkańców.
W Rzeszowskim Domu Kultury, filia Klub Country odbywają się następujące zajęcia:
- muzyczne: gitara, keyboard, wokal
- taneczne: taniec współczesny
- manualne: plastyka, decoupage
- sportowe: aerobic, kickboxing, szachy
Klub Country jest także miejscem, gdzie swoją siedzibę ma Koło Gospodyń. To z ich
inicjatywy został reaktywowały zespół śpiewaczy „Wesołe Kumoszki”. Zespół może
pochwalić się ciekawym repertuarem muzycznym. Twórczość zespołu jest inspirowana
folklorem, a panie przygotowują własne wykonania piosenek ludowych, biesiadnych,
okolicznościowych i patriotycznych. Bogaty repertuar muzyczny zespołu jest prezentowany
podczas imprez lokalnych, a także uczestniczy w dożynkach, przeglądach zespołów i kapel
ludowych, pikników rodzinnych, spotkaniach wigilijnych oraz dni osiedla. Zespół bierze udział
w licznych „Spotkaniach z kulturą ludową i folklorem” na terenie Rzeszowa, sąsiednich gmin,
powiatu jak i województwa.
W budynku placówki spotykają się również dzieci i młodzież. Do ich dyspozycji oddano
salę klubową z telewizją satelitarną, co pozwala oglądać ciekawe programy, w tym
wydarzenia sportowe. Tutaj grają w bilard i tenis stołowy.
Rzeszowski Dom Kultury, filia Klub Country organizuje imprezy: jesienne Święto
Pieczonego Ziemniaka, spotkanie najmłodszych ze Świętym Mikołajem, zabawę noworoczna
dla dzieci. Podczas ferii zimowych oraz wakacji Klub Country organizuje wypoczynek dla
dzieci, podczas którego uczestnicy zwiedzają nowe miejsca, poznają ludzi z ciekawą pasją
i hobby, uczestniczą w wycieczkach krajobrazowych, wyjeżdżają na basen, lodowisko, kuligi
czy też wychodzą do kina.
Rzeszowski Dom Kultury „Biała”
Rzeszowski Dom Kultury filia Biała to placówka, która swoją działalność rozpoczęła
28 września 2010 roku. Otwarcie jednostki poprzedził gruntowny, bo trwający ponad rok
czasu remont. Budynek zyskał nową elewację i stolarkę okienną. Dobudowano także nową
część z szatnią i toaletami, w tym dla osób niepełnosprawnych. Wyremontowano również
101
wszystkie pomieszczenia w budynku. Wewnątrz obiektu znajduje się także przestronna sala
widowiskowa ze sceną. Mieszkańcy osiedla Biała uczestnicząc w inauguracji nowej placówki
kultury, osobiście mogli się przekonać o dokonanych zmianach. Uroczystego otwarcia
budynku dokonał Pan Tadeusz Ferenc Prezydent Miasta Rzeszowa oraz licznie
uczestniczący mieszkańcy osiedla. Pracownicy Rzeszowskiego Domu Kultury, filia Biała
wychodząc naprzeciw oczekiwaniom mieszkańców proponują różne formy działalności, które
zachęcają zainteresowanych mieszkańców do czynnego udziału w życiu kulturalnym osiedla.
Wszystkie zajęcia prowadzone są przez wszechstronnie przygotowaną kadrę
instruktorów, którzy rozwijają uzdolnienia pośród każdej grupy mieszkańców: dzieci,
młodzieży oraz osób dorosłych.
W ofercie Rzeszowskiego Domu Kultury, filia Biała znajdują się następujące zajęcia:
- muzyczne: gitara, fortepian, keyboard, wokal
- taneczne: break dance, taniec współczesny
- manualne: plastyka
- sportowe: aerobic, siłownia, szachy
- teatralne: studio aktorskie
W budynku znajduje się również kafejka internetowa, którą oddano do dyspozycji
dzieci i młodzieży. Wszyscy zainteresowani korzystają z Internetu bezpłatnie. Od kwietnia
2012 roku w budynku działa siłownia z zapleczem sanitarnym w pomieszczeniach piwnic.
Rzeszowski Dom Kultury, filia Biała organizuje także ciekawe imprezy: konkurs
plastyczny „Dzień dobry wiosno”, koncert bluesowy „Nastroje Bluesem Malowane”, koncert
„Muzyka dla wszystkich”, spotkania dzieci ze Świętym Mikołajem, Koncert Noworoczny
z repertuarem polskich kolęd i pastorałek, zimowy i wakacyjny wypoczynek dla dzieci.
Propozycje Rzeszowskiego Domu Kultury, filia Biała podlegają ciągłej modyfikacji.
Sami mieszkańcy osiedla zgłaszają nowe pomysły i sugestie, dzięki czemu aktywnie rozwija
się życie kulturalne i oferta placówki. Doskonałym tego przykładem jest sekcja zapasów
prowadzona przez Klub Sportowy „Stal” Rzeszów.
Rzeszowski Dom Kultury „Pobitno”
Rzeszowski Dom Kultury Pobitno został powołany Uchwałą Rady Miasta Rzeszowa
Nr VI/28/90 z dnia 23 października 1990 roku i działał na podstawie Ustawy z dnia
25 października 1991 roku o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej
(tekst jednolity Dz. U. Nr 13 z 2001 r., poz. 123).Z dniem 1 stycznia 2010 roku wszedł
w skład Rzeszowskiego Domu Kultury, jako jedna z jego filii działających na terenie
Rzeszowa. Dom Kultury Pobitno usytuowany jest na terenie jednego z najstarszych osiedli
Rzeszowa przy ul. Konfederatów Barskich 43 a.
Swoją działalnością stara się wychodzić naprzeciw
i oczekiwaniom mieszkańców osiedla i miasta Rzeszowa.
kulturalnym
potrzebom
102
W prowadzonych przez nas kołach zainteresowań:
- plastycznym
- wokalnym
- rękodzieła artystycznego
- zespołu tańca nowoczesnego
- tańca towarzyskiego
- teatru dziecięcego
- Młodzieżowej Grupy Teatralnej
- nauki gry na gitarze oraz pianinie
- języka angielskiego
- tenisa stołowego
Chętnie uczestniczą dzieci i młodzież nie tylko z osiedla, ale również z całego
Rzeszowa. Osiedlowy Dom Kultury „Pobitno” pamięta również o dorosłych, proponując im
zajęcia rękodzieła artystycznego, tańca towarzyskiego, aerobiku. W organizacji działalności
kulturalnej współdziała z sąsiednią filią na osiedlu Załęże. Cyklicznie odbywają się takie
imprezy, jak:
- „Na Skrzydłach Muzyki” - Podkarpacki Festiwal Piosenki Dziecięcej i Młodzieżowej
- Spotkanie z św. Mikołajem
- Wieczór kolęd
- Bal Przebierańców dla dzieci
- Konkurs plastyczny origami
- Dni Osiedla Pobitno
DK Pobitno jest organizatorem wernisaży malarskich, fotograficznych, rękodzieła
artystycznego oraz sztuk teatralnych.
Rzeszowski Dom Kultury „Zalesie”
Rzeszowski Dom Kultury filia "Zalesie" to miejsce, w którym mieszkańcy osiedla mogą
spędzać czas w miłej i twórczej atmosferze pod okiem profesjonalnych instruktorów.
W ofercie znajdują się przede wszystkim zajęcia dla dzieci, które chcą śpiewać, tańczyć,
rysować i rzeźbić w glinie. Zajęcia w placówce odbywają się we wtorki i środy.
Rzeszowski Dom Kultury „Załęże”
W dniu 2 października 2006 roku została uruchomiona filia Osiedlowego Domu Kultury
Pobitno na osiedlu Załęże, która z dniem 1 stycznia 2010 roku weszła w skład
Rzeszowskiego Domu Kultury jako Rzeszowski Dom Kultury filia Załęże, gdzie
prowadzone są zajęcia:
- plastyczne
- rękodzieła artystycznego
- tańca nowoczesnego
- tańca towarzyskiego
- wokalne
103
- nauka gry na pianinie i gitarze
- szachy
- zespołu śpiewaczego „Kumoszki”
- aerobiku
- gimnastyka 50+ (dla osób z dolegliwościami kręgosłupa)
- w siłowni
Zajęcia odbywały się w budynku Ochotniczej Straży Pożarnej Rzeszów-Załęże.
Z dniem 1 września 2011 roku działalność została przeniesiona do odremontowanego,
zaadaptowanego na potrzeby kulturalne samodzielnego budynku dawnej Szkoły
Podstawowej nr 6 na osiedlu Załęże, przy ulicy Księdza Jana Stączka 12. W dniu
11 września 2011 roku odbyło się uroczyste otwarcie odnowionego budynku z poświęceniem
sal, programem wokalno-tanecznym i wystawą rękodzieła artystycznego uczestniczek zajęć,
które na co dzień szkolą swój warsztat w miejscowym domu kultury.Teraz do dyspozycji są
kolorowe, funkcjonalne i właściwie wyposażone sale: muzyki, plastyki i rękodzieła, tańca
i fitnessu oraz siłownia i kafejka internetowa.
Cyklicznie organizowane:
- Wieczór kolęd
- Dni Osiedla Załęże
- Spotkanie z Mikołajem
Rzeszowski Dom Kultury „Słocina”
Rzeszowski Dom Kultury filia "Słocina" to miejsce, w którym mieszkańcy osiedla
Słocina i Rzeszowa spotykają się, aby wspólnie spędzać czas, bawić się, uczyć, tworzyć
bądź kontemplować sztukę. W ofercie znajdują się zajęcia dla dzieci, młodzieży i dorosłych.
RDK Słocina umożliwia naukę gry na instrumentach zajęcia z plastyki, kursy tańca.
W siedzibie RDK odbywają się próby zespołu OldRzech Jazz Band i Kapeli Ludowej
"Słociniacy".
Rzeszowski Dom Kultury „Drabinianka”
Rzeszowski Dom Kultury filia Drabinianka, to placówka, która rozpoczęła swoją
działalność 15 listopada 2005 roku. Tutaj przygotowano interesującą ofertę zajęć
artystycznych dla dzieci, młodzieży oraz osób dorosłych. Dzięki wszechstronnie
przygotowanej kadrze instruktorów placówka wychodzi naprzeciw oczekiwaniom
mieszkańców osiedla, proponując różne formy działalności. W ofercie Rzeszowskiego
Domu Kultury, filia Drabinianka znajdują się następujące zajęcia:
- taneczne: taniec współczesny – cheerleaders
- manualne: plastyka
- sportowe: aerobic, siłownia, szachy
Rzeszowski Dom Kultury filia Drabinianka organizuje także imprezy: wernisaż
prac plastycznych prezentujący twórczość plastyczną dzieci i młodzieży, Dni Osiedla
Drabinianka oraz zabawę dla najmłodszych „Mikołaj-Dzieciom”. Najmłodsi mieszkańcy
104
osiedla mogą skorzystać z oferty zajęć artystycznych: na plastyce doskonalą umiejętności
manualne, a na zajęciach tańca poznają nowe kroki typowe dla jazzu, funku, hip-hopu oraz
disco. Jest to podstawą do nowych układów choreograficznych dla zespołu młodzieżowego
„Eden”, który swoją siedzibę ma w filii Drabinanka. Dla pań promujących aktywny tryb życia,
przygotowano zajęcia aerobicu z profesjonalnym zestawem ćwiczeń. Panowie, którzy chcą
utrzymać swoją formę, ćwiczą w siłowni. Ponadto, wszyscy zainteresowani mogą także brać
udział w zajęciach koła szachowego.
Rzeszowski Dom Kultury „Wilkowyja”
Rzeszowski Dom Kultury filia "Wilkowyja" stara się zaspokajać kulturalne potrzeby
mieszkańców osiedla i Rzeszowa. W swojej ofercie znajdują się zajęcia dla wszystkich grup
wiekowych, od dwulatków po seniorów. Coś dla siebie znajdą tu zarówno miłośnicy sztuk
plastycznych, jak i muzycznych, czy teatralnych. Placówka jest organizatorem koncertów,
wystaw, imprez o charakterze konkursowym. Dużym powodzeniem wśród rzeszowskich
muzyków cieszy się sala prób. Ćwiczą tu jazzowa formacja IKS BAND, rockowy zespół
EFFATA i hardcorowe HERMETIC EVOLUTION. Nowoczesne wyposażenie, profesjonalna
kadra, niebanalna oferta zajęć i imprez sprawiają, że grono korzystających z naszych usług
stale wzrasta.
Rzeszowski Dom Kultury „Staroniwa”
Osiedlowy Dom Kultury Staroniwa filia Rzeszowskiego Domu Kultury powstał
na przełomie lat 60 i 70-tych w budynku po Ochotniczej Straży Pożarnej. Do dziś dnia pełni
funkcję Osiedlowego Domu Kultury. Już od pierwszych chwil powstania działa prężnie dzięki
fachowości i utalentowanym ludziom, jakim przyszło kierować tą placówką. Osiedlowy Dom
Kultury Staroniwa dzieli się na cztery filie: W 2005 roku w ramach Osiedlowego Domu
Kultury zostaje utworzona filia przy ul. Krynickiej w budynku Administracji Osiedla Projektant.
W roku 2007 powstają dwie kolejne filie: w budynku Ochotniczej Straży Pożarnej
Przybyszówka przy ul. Dębickiej oraz w budynku Administracji Osiedla Projektant przy
ul. Widokowej. W roku następnym powstaje filia na osiedlu Zwięczyca. Odbywa się w nich
edukacja artystyczna dzieci, młodzieży oraz dorosłych. Istnieje wiele kół zainteresowań,
zespołów tanecznych oraz różnych form rozrywki dopasowanych do potrzeb społeczeństwa.
RDK Staroniwa koncentruje się na:









analizie potrzeb danego społeczeństwa,
diagnozie aktualnego stanu wybranych dziedzin i obszarów kultury,
czynnym uczestnictwie w wydarzeniach kulturalnych mieszkańców,
organizowaniu form rozrywki do potrzeb społeczeństwa,
zachowaniu i ochronie Polskiego dziedzictwa,
podtrzymywaniu tradycji narodowych,
organizowaniu wypoczynku zimowego i letniego dla dzieci i młodzieży,
aktywizacja teatrów (dotarcie do środowisk pozbawionych kontaktu
z twórczością teatralną),
budowaniu systemu współpracy między ośrodkami kultury.
105
Rzeszowski Dom Kultury „Przybyszówka”
Osiedlowy Dom Kultury "Przybyszówka" powstał w 2007 r., kiedy to Przybyszówka
została przyłączona do Rzeszowa. Pierwotnie był filią Osiedlowego Domu Kultury
"Staroniwa", obecnie jest filią Rzeszowskiego Domu Kultury. Osiedlowy Dom Kultury
prowadzi zajęcia dla dzieci, młodzieży i dorosłych.
Do podstawowych zadań Osiedlowego Domu Kultury "Przybyszówka" należy:









organizowaniu form rozrywki do potrzeb społeczeństwa;
organizowanie imprez dla dzieci;
kultywowanie tradycji;
koordynacja kół i klubów zainteresowań;
organizowanie koncertów, biesiad dla dzieci i dorosłych;
rozpowszechnianie nauki gry na instrumentach;
organizowanie wypoczynku zimowego i letniego dla dzieci i młodzieży;
dotarcie do środowisk pozbawionych kontaktu z twórczością artystyczną;
budowa systemu współpracy między ośrodkami kultury.
Rzeszowski Dom Kultury „Zwięczyca”
Osiedlowy Dom Kultury Zwięczyca powstał w 2008 roku, kiedy to Zwięczyca została
przyłączona do Rzeszowa. Pierwotnie był filią Osiedlowego Domu Kultury Staroniwa,
a obecnie jest filią Rzeszowskiego Domu Kultury. Osiedlowy Dom Kultury prowadzi zajęcia
dla dzieci młodzieży i dorosłych. Do podstawowych zadań Osiedlowego Domu Kultury
Zwięczyca należy:








organizowanie form rozrywki do potrzeb społeczeństwa,
kultywowanie tradycji,
koordynowanie inicjatyw kulturalnych,
organizowanie spotkań kulturalnych,
nauka gry na instrumentach,
organizowanie zespołowego uczestnictwa w imprezach kulturalno sportowych,
opieka nad kołami i klubami zainteresowań,
Osiedlowy Dom Kultury ”Krynicka”
Osiedlowy Dom Kultury Krynicka powstał w 2007r. z inicjatywy Prezydenta Miasta
Rzeszowa i Prezesa Spółdzielni Mieszkaniowej Projektant. Osiedlowy Dom Kultury prowadzi
zajęcia dla dzieci młodzieży i dorosłych. Do podstawowych zadań Osiedlowego Domu
Kultury Krynicka należy:




organizowaniu form rozrywki dla potrzeb społeczeństwa,
organizowanie spotkań,




106
Osiedlowy Dom Kultury „Widokowa”
Osiedlowy Dom Kultury Widokowa powstał w 2007r. z inicjatywy Prezydenta Miasta
Rzeszowa i Prezesa Spółdzielni Mieszkaniowej Projektant. Osiedlowy Dom Kultury prowadzi
zajęcia dla dzieci młodzieży i dorosłych. Do podstawowych zadań Osiedlowego Domu
Kultury Widokowa należy:








organizowaniu form rozrywki dla potrzeb społeczeństwa,
organizowanie spotkań,
2.6.2. Biblioteki
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie prowadzi wypożyczalnię
główną, wypożyczalnię muzyczną i wypożyczalnię dla dzieci oraz 16filii i 6 punktów
bibliotecznych w osiedlach. Posiada księgozbiór liczący ponad pół miliona woluminów.
W latach 90- tych obserwuje się spadek liczby filii oraz punktów bibliotecznych(tych ostatnich
aż 6cio krotny), co związane jest z ciągle rosnącymi kosztami utrzymania bibliotek, a także
wzrostem cen książek i publikacji. Zainteresowanie bibliotekami i ich zbiorami od lat
pozostaje na niezmienionym poziomie.
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Rzeszowie jest najstarszą biblioteką miasta
o naukowym księgozbiorze i jedną z najstarszych i mających największy księgozbiór spośród
bibliotek pedagogicznych w Polsce. W 2005 roku PBW w Rzeszowie obchodziła jubileusz
60-lecia istnienia. Posiada księgozbiór z bogatą ofertą podręczników szkolnych, literatury
psychologiczno - pedagogicznej (27% zbiorów), roczników czasopism pedagogicznych
i materiałów audiowizualnych dla nauczycieli.
Księgozbiór liczy 205 153 woluminów książek (w samym Rzeszowie). Wraz
z zasobami filii liczba ta wynosi 465 000. Cenną część zbiorów stanowią pozycje wydane
przed 1939 rokiem pozyskane m.in. drogą zakupów antykwarycznych.
107
W posiadaniu PBW jest 20 starodruków (3 z XVII i 17 z XVIII wieku), w tym "Fraszki"
Jana Kochanowskiego wydane w 1604 roku w Krakowie. Rarytasami są: pierwsze wydanie
"Pana Tadeusza" Adama Mickiewicza czy "Kodeks Napoleona" z 1810 roku.
PBW posiada księgozbiór specjalistyczny a jednocześnie uniwersalny, ponieważ
korzysta z niego szeroki krąg czytelników począwszy od uczniów szkół średnich
a skończywszy na pracownikach naukowych wyższych uczelni. Literatura naukowa
i popularnonaukowa stanowią 64 % zbiorów. Stara się posiadać przynajmniej najbardziej
znaczące pozycje z każdej z dziedzin wiedzy. Literatura piękna (9 % zbiorów) to klasyka
literatury polskiej i obcej (oryginały i tłumaczenia) a także najcenniejsze pozycje literatury
współczesnej.
PBW w Rzeszowie i jej filie podlegają obecnie procesowi informatyzacji bibliotek
pedagogicznych województwa podkarpackiego. PBW już współuczestniczy w tworzeniu
opisów katalogowych wydawnictw zwartych i ciągłych w systemie Prolibi wprowadzaniu ich
do wspólnej dla wszystkich bibliotek pedagogicznych Podkarpacia bazy produkcyjnej.
Nim proces komputeryzacji biblioteki zostanie zakończony pracownicy biblioteki i czytelnicy
mogą przeglądać katalogi online bibliotek w Rzeszowie i kraju.
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Rzeszowie mieści się w dwóch budynkach.
Dyrekcja i większość wydziałów ma swoją siedzibę przy ulicy Gałęzowskiego 4 a Czytelnia
i Informatorium Bibliograficzne wraz z Punktem Informacji Europejskiej przy ulicy
Towarnickiego 3. PBW posiada 7 filii.74
Biblioteka Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania
Biblioteka Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania powstała w październiku 1996 r.
Do dziś Biblioteka zgromadziła ponad 45 000 woluminów książek polsko i obcojęzycznych,
ok. 400 tytułów czasopism drukowanych oraz zbiory audiowizualne oraz kartograficzne.
Profil gromadzenia zbiorów dostosowany jest do charakteru uczelni i kierunków
kształcenia.75
Biblioteka Główna Politechniki Rzeszowskiej
Powstała w 1951 r. Jest największą biblioteką techniczną w południowo-wschodniej
Polsce. Gromadzi książki, czasopisma, normy, katalogi techniczne, instrukcje itp. z dziedzin
objętych zakresem kształcenia i badań prowadzonych przez Politechnikę Rzeszowską (m.in.
architektura, budownictwo, chemia, elektronika, elektrotechnika, fizyka, informatyka,
inżynieria środowiska, logistyka, lotnictwo, matematyka, mechanika, mechatronika, ochrona
środowiska, zarządzanie). Księgozbiór biblioteki liczy ponad 161 000 woluminów książek,
37 000 woluminów czasopism, 155 000 jednostek inwentarzowych zbiorów specjalnych.
Z każdego komputera podłączonego do Uczelnianej Sieci Komputerowej zapewniony jest
dostęp do czasopism elektronicznych i baz danych. Na terenie biblioteki czytelnicy mają
74
75
http://www.rzeszow.pl/kultura-i-sport/biblioteki/pedagogiczna-biblioteka-publiczna
http://www.rzeszow.pl/kultura-i-sport/biblioteki/biblioteka-wyzszej-szkoly-informatyki-i-zarzadzania
108
możliwość korzystania z Internetu zarówno na przeznaczonych do tego stanowiskach
komputerowych, jak i bezprzewodowo na własnych urządzeniach.
Ze zbiorów bibliotecznych mogą na miejscu korzystać wszyscy zainteresowani. W ten
sposób udostępniane są książki, czasopisma oraz zbiory specjalne (normy, aprobaty
techniczne, roczniki statystyczne, rozprawy doktorskie itp.). Możliwość wypożyczania książek
na zewnątrz mają studenci, doktoranci i pracownicy Politechniki Rzeszowskiej oraz
Uniwersytetu Rzeszowskiego po uprzednim zapisaniu się. Szczegółowe warunki
udostępniania określają regulaminy.76
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie
Rzeszowskie bibliotekarstwo powszechne swym początkiem sięga drugiej połowy XIX
stulecia, bowiem już w 1882 roku została założona przez Towarzystwo Oświaty Ludowej
w Rzeszowie biblioteka o charakterze publicznym. Kontynuatorką tej instytucji była otwarta w
1906 roku Biblioteka Miejska Towarzystwa Szkoły Ludowej, działająca do czerwca
1940 roku. Myśl o zorganizowaniu w Rzeszowie Miejskiej Biblioteki Publicznej powstała
w pierwszych miesiącach po wyzwoleniu miasta. 3 stycznia 1945 roku powołano Komitet
Organizacyjny, a Ministerstwo Oświaty wyraziło zgodę na jej utworzenie. Ostatecznie
na posiedzeniu Zarządu Miejskiego, 22 maja 1945 roku, podjęto uchwałę o utworzeniu
Miejskiej Biblioteki Publicznej w Rzeszowie. Uroczyste otwarcie MBP w Rzeszowie odbyło
się w grudniu 1945 roku.
Wojewódzka Biblioteka Publiczna została otwarta 1 września 1950 roku. W wyniku
centralnych decyzji dotyczących łączenia bibliotek wojewódzkich z miejskimi Prezydium
WRN w Rzeszowie, 20 sierpnia 1954 roku, podjęło uchwałę, na mocy której nastąpiło
połączenie obu placówek w jedną instytucję pod nazwą Wojewódzka i Miejska Biblioteka
Publiczna w Rzeszowie. Zmiany w strukturze administracyjnej kraju, w czerwcu 1975 roku,
spowodowały reorganizację funkcji WiMBP, w związku z czym 30 lipca 1975 roku, Bibliotece
nadano nowy statut oraz ustalono nazwę tej instytucji jako: Wojewódzka Biblioteka Publiczna
w Rzeszowie. Od 1 stycznia 1992 roku ponownie funkcjonuje jako Wojewódzka i Miejska
Biblioteka Publiczna (WiMPB) w Rzeszowie.77
Posiada bogate i różnorodne zbiory udostępniane w wypożyczalniach i czytelniach
zlokalizowanych na terenie Rzeszowa. Materiały biblioteczne gromadzone są pod kątem
potrzeb czytelniczych, informacyjnych i edukacyjnych użytkowników Biblioteki.
Jedną z ważniejszych funkcji Biblioteki w zakresie pozyskiwania zbiorów jest
gromadzenie księgozbioru regionalnego związanego tematycznie z województwem
podkarpackim. WiMBP w Rzeszowie posiada największe i najbardziej różnorodne zbiory
regionalne spośród wszystkich bibliotek na Podkarpaciu, są to: książki, czasopisma
regionalne i lokalne, dokumenty życia społecznego.
76
77
http://biblio.prz.edu.pl/pl/o-bibliotece/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wojew%C3%B3dzka_i_Miejska_Biblioteka_Publiczna_w_Rzeszowie
109
W ofercie udostępnianych czytelnikom zbiorów w filiach i oddziałach bibliotecznych
znajdują się książki naukowe, popularnonaukowe oraz literatura piękna dawna i współczesna
dla dorosłych, a także dla dzieci i młodzieży.
Ofertę biblioteczną w zakresie udostępniania zbiorów wzbogacają zbiory specjalne:












dokumenty dźwiękowe z muzyką poważną klasyczną i współczesną,
rozrywkową, jazzem, ludową,
nuty, partytury, wyciągi fortepianowe,
grafika i plastyka,
rękopisy m.in.: dokument arcybiskupa Jana Rzeszowskiego z 1433 r.
zatwierdzający wyposażenie kościoła we wsi Buszcze ; przywilej organizowania
jarmarków w Łańcucie z 1726 r. wystawiony przez króla Augusta II ; mowy
sejmowe z XVIII wieku ; listy pisarzy polskich z początku XX wieku,
zbiór kartografii /mapy, plany, atlasy/,
audiobooki /książka „mówiona”/ z literaturą piękną i faktu do słuchania,
starodruki, w tym najcenniejsze: „Biblia Święta” z 1563 r. ; „Zwierciadło”
Mikołaja Reja z 1568 r. ; „ChronicaPolonorum” Macieja Miechowity z 1521 r.;
„Familiarum Collequiorum” Erazma z Rotterdamu z 1535 r. ; „Apokrypha”
Marcina Lutra z 1535 r. ; „Historia Polski” Jana Długosza z 1615 r. ; „Żywoty
świętych” Piotra Skargi z 1644 r.
mikrofilmy /z rocznikami wybranych, zmikrofilmowanych gazet regionalnych
i ogólnopolskich/,
wydawnictwa elektroniczne na CD, takie jak : słowniki, encyklopedie, herbarze,
kolekcje historycznych dokumentów źródłowych, programy dla dzieci,
filmy fabularne i dokumentalne,
normy /z zakresu bibliotekarstwa i informacji naukowej/,
dokumenty życia społecznego dot. Rzeszowa i Podkarpacia.
Biblioteka udostępnia swoje zbiory na zewnątrz oraz na miejscu w czytelniach
i księgozbiorach podręcznych. Oferta materiałów bibliotecznych gromadzonych w bibliotece
jest uzupełniania o nowe nabytki. 78
Opis wybranych akcji kulturalnych prowadzonych przez bibliotekę
Moje Matki Boskie Rzeszowskie
13 sierpnia 2013 r. w Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Rzeszowie
uroczyście otwarto wystawę „Moje Matki Boskie Rzeszowskie” w 500. rocznicę objawienia.
Ekspozycję stanowi zbiór ikonografii z prywatnych zbiorów znanego rzeszowianina Marka
Czarnoty, który swoje zbiory resowianów, ekslibrisów, grafiki, druków bibliofilskich,
kulinariów, a także „świętości” pokazał już na ponad 70 wystawach, 11 z nich
w Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Rzeszowie.
78
http://www.wimbp.rzeszow.pl/biblioteka/
110
Z książką na walizkach
W dniach 13 - 15 czerwca 2013 r. w 21 bibliotekach publicznych woj. podkarpackiego
odbyły się spotkania autorskie ze znanymi i lubianymi przez młodych czytelników twórcami
literatury dziecięcej i młodzieżowej: Joanną Olech, Beatą Ostrowicką, Joanna Papuzińską,
Kazimierzem Szymeczko, Tomaszem Trojanowskim. Uczestniczyło w nich 1200 uczniów
szkół podstawowych i gimnazjów. Organizatorami cyklu spotkań autorskich promujących
czytelnictwo wśród dzieci i młodzieży w ramach akcji „Z książką na walizkach” były:
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie oraz Wydawnictwo Literatura.
Biblioteki XXI wieku a czytelnictwo
12 czerwca 2013 roku w sali konferencyjnej WiMBP w Rzeszowie odbyło się,
zorganizowane przez Dział Instrukcyjno – Metodyczny, seminarium dla bibliotekarzy
pracujących w wypożyczalniach dla dorosłych„ Biblioteki XXI wieku a czytelnictwo”.
W spotkaniu wzięli udział bibliotekarze z podkarpackich bibliotek publicznych. Zebranych
bibliotekarzy powitała Pani Barbara Chmura, dyrektor WiMBP w Rzeszowie, która
równocześnie podkreśliła ważną rolę bibliotek
publicznych w rozwoju czytelnictwa
w społeczności lokalnej. Bibliotekarze podkarpaccy mieli okazję porozmawiania o czytaniu,
i nie tylko, z Panem Markiem Bieńczykiem - pisarzem, historykiem literatury, tłumaczem
i eseistą, laureatem Nagrody Literackiej Nike za zbiór esejów „Książka twarzy”. Autorem
m.in. książek „Melancholia. O tych, co nigdy nie odnajdą straty”, „Kroniki wina”,
„Przezroczystość”, powieści „Terminal” i „Tworki”. Kolejnym punktem seminarium była
prezentacja multimedialna Małgorzaty Augustyn, instruktora ds. czytelnictwa dorosłych,
pt. „Rola bibliotekarza w organizacji czytelnictwa w bibliotekach publicznych”. W swoim
wystąpieniu przedstawiła wyniki ogólnopolskich badań dotyczących zasięgu książki
w Polsce, przeprowadzonych w 2012 roku przez BN we współpracy z TNS, jak również
wyniki badań Eurobarometru dotyczące zasięgu książki w krajach Unii Europejskiej.
Zaprezentowała także stan czytelnictwa w bibliotekach publicznych w woj. podkarpackim
w 2012 roku. W dalszej części prezentacji omówiła zadania bibliotekarza w zakresie
rozwijania czytelnictwa i zaspokajania potrzeb czytelniczych w środowisku lokalnym.
Wycieczka z okazji dnia bibliotekarza i bibliotek do Karpackiej Troi
Z okazji Dnia Bibliotekarza i Bibliotek pracownicy Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki
Publicznej w Rzeszowie, rankiem 28 maja 2013 roku wyruszyli autokarem w podróż,
aby zwiedzić owiane legendą wzgórza zwane Wałami Królewskimi w Trzcinicy.
Rzeszów czyta dzieciom w języku angielskim
Lektorzy j. angielskiego odwiedzili trzy filie Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki
Publicznej w Rzeszowie oraz Oddział dla Dzieci i Młodzieży przy ul. Słowackiego
11.Wystąpili z 16 przedstawieniami, w których odgrywali scenki z czytanych po angielsku
bajek. Uczestnikami były dzieci z przedszkoli, szkół i pacjenci Szpitala Wojewódzkiego nr 1
w Rzeszowie. Nowatorskie rozwiązania plastyczne, zaskakujące zwroty akcji, energetyczne
i inspirujące przedstawienie znanych bajek oraz interaktywna zabawa była niezwykłym,
niecodziennym przeżyciem. Dzieci z radością powtarzały angielskie słówka, naśladowały
111
odgłosy zwierząt, śpiewały i tańczyły w rytm muzyki. Umiejętne zaktywizowanie wszystkich
zmysłów w odbiorze prezentacji dało większe możliwości poznawcze i rozbudziło dziecięcą
ciekawość postrzegania świata. Występy z pomocą barwnych teatralnych rekwizytów
wzbudziły zainteresowanie poznawaniem języka angielskiego zgodnie z ideą nauki przez
zabawę. Ekspresyjna i przekonująca gra aktorska pozwoliła dzieciom na zrozumienie bajek,
z których bez trudu wyciągały morał. Kolorowe chwile radości na długo pozostaną w pamięci
uczestników spotkań.„Starodruki i inne cymelia oraz tajemnicze magazyny książek” spotkanie w Czytelni Głównej
Metody integracyjne w pracy z grupą – wprowadzenie do pedagogiki zabawy
W sobotę 20 kwietnia 2013 roku odbyły się kolejne warsztaty dla bibliotekarzy
rzeszowskich placówek – Metody integracyjne w pracy z grupą – wprowadzenie
do pedagogiki zabawy. Szkolenie przeprowadziła Magdalena Stręk – Pióro, przewodnicząca
rzeszowskiego Koła Polskiego Stowarzyszenia Pedagogów i Animatorów KLANZA,
profesjonalnej organizacji oferującej autorskie programy m. in. dla animatorów kultury.
W czasie 8 godzin dydaktycznych uczestnicy poznali przykładowe metody wstępne pracy
z grupą w dowolnym wieku oraz zabawy ze wspólna fabułą. Zaproponowane formy pozwoliły
zaznajomić się ze skutecznymi i nowatorskimi metodami pedagogiki poszerzając zakres
kompetencji zawodowych uczestników.
150. Rocznica wybuchu Powstania Styczniowego - sesja popularnonaukowa
W związku z przypadającą w tym roku 150. rocznicą wybuchu Powstania
Styczniowego, Senat Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił Rok 2013 Rokiem Powstania
Styczniowego. Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie uczciła tę rocznicę
organizując sesję popularnonaukową, podczas której pracownicy naukowi Uniwersytetu
Rzeszowskiego i Muzeum Okręgowego w Rzeszowie przybliżyli uczestnikom spotkania
problematykę powstańczą.
Przedstawienie Teatru Marionetek w Filii nr 10
Z okazji Międzynarodowego Dnia Teatru, w poniedziałek 25 marca 2013 r.
w bibliotecznej czytelni Filii nr 10 odbył się teatralny spektakl pt.”Cyrk Hrynek”. Biblioteka
zamieniła się w salę widowiskową, którą stanowili uczniowie klas pierwszych Szkoły
Podstawowej Nr 2 w Rzeszowie wraz z opiekunami panią Jolantą Tobuch-Nieckarz i panią
Urszulą Granat.
5. Edycja Nocy Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Rzeszowie
Noc Biblioteki 2013 zorganizowana w ramach Nocy Muzeów w dniu 18 maja 2013 r.
w godz. 19.00-01.00 przeszła nasze najśmielsze oczekiwania. Odwiedziło nas tysiące gości,
szczególnie cieszyła nas obecność dzieci, dla których po raz pierwszy WiMBP
zorganizowała Magiczną noc czarów, baśni i niespodzianek.
112
Biblioteka Uniwersytetu Rzeszowskiego
Książnica humanistyczna o uniwersalnym charakterze zbiorów działająca w strukturach
Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Księgozbiór BUR to prawie 740 tys. woluminów, ponadto w zbiorach biblioteki znajduje
się blisko 98 tys. woluminów czasopism oraz ponad 21 tys. jednostek inwentarzowych
zbiorów specjalnych. Książki udostępniane są w specjalistycznych czytelniach, a także
poprzez wypożyczenia miejscowe i międzybiblioteczne. Z czasopism i zbiorów specjalnych
korzystać można w czytelniach. W skład Biblioteki UR wchodzą: Biblioteka przy ulicy Pigonia
8, Biblioteka Instytutu Archeologii oraz Czytelnie: Wydziałów Biologiczno-Rolniczego
i Ekonomii, Wydziału Prawa i Administracji oraz Instytutu Muzyki.
Użytkownicy Biblioteki UR mają możliwość korzystania z ponad 30 komputerów
z dostępem do Internetu. Większość z nich wyposażona jest w edytory tekstów. W dwóch
z czytelni na użytkowników czekają indywidualne kabiny, również wyposażone w komputery
z edytorami tekstów i dostępem do Internetu. Biblioteka pracuje w zintegrowanym systemie
bibliotecznym Prolib, który umożliwia przeszukiwanie zbiorów poprzez katalog on-line.79
2.6.3. Muzea
Muzeum Diecezjalne
Muzeum Diecezjalne zostało otwarte w 1998 roku. Siedziba znajduje się
w zabytkowym budynku Kurii Diecezjalnej w Rzeszowie, w adaptowanych do tego celu
pomieszczeniach piwnicznych. Za jego prowadzenie odpowiedzialny jest dyrektor, powołany
do tego celu przez Biskupa Rzeszowskiego.
Muzeum gromadzi wyłącznie przedmioty sztuki sakralnej: obrazy, rzeźby, naczynia
i szaty liturgiczne, z terenu diecezji. Eksponaty pochodzą z XIV-XIX wieku. Niektóre
ze zgromadzonych w nim eksponatów, przekazanych przez kilka okolicznych parafii,
wymagają gruntownej renowacji.80
Muzeum Etnograficzne
Koncepcję pierwszej wystawy etnograficznej, zorganizowanej w ramach obchodów
500-lecia bitwy pod Grunwaldem w 1910 roku w Rzeszowie, przedstawił Ludwik Bieńkowski
zachęcając, napisaną z patosem odezwą, do działania lokalne komitety powstałe w wielu
podrzeszowskich miejscowościach; "Podstawą mądrości poznać samego siebie. Jakże
mamy być mądrymi kiedy siebie nie znamy? (...) Niech włościanin przedstawi swój ból, swój
mozół, swoją walkę z matką ziemią, wodą, wichurą, słotą lub suszą, niech przedstawi swoje
szaty, narzędzia którymi walczy o chleb powszedni, wyoruje przyszłość". Zaprezentowane na
wystawie elementy budownictwa, hafty, stroje oraz wytwory ludowego rzemiosła, stały się
79
80
http://pl.wikipedia.org/wiki/Biblioteka_Uniwersytetu_Rzeszowskiego
http://www.kultura.resinet.pl/miejsca/muzeum/43-muzeum-diecezjalne.html
113
zaczynem powstałego 1935 roku Muzeum Regionalnego Ziemi Rzeszowskiej. Franciszek
Kotula, wspólnie z Towarzystwem Regionalnym Ziemi Rzeszowskiej, zgromadzone zbiory,
przechowywał w szkole im. Adama Mickiewicza w Rzeszowie (przy ul. Bernardyńskiej 4)
i jako nauczyciel historii wykorzystywał je w pracy dydaktycznej. W 1940r. zbiory zostały
przeniesione do kamienicy przy Rynku, która była później pierwszą siedzibą muzeum
rzeszowskiego. Utworzenie Muzeum Okręgowego w Rzeszowie w 1950r. i upaństwowienie
zbiorów w 1952 roku pozwoliło w pełni realizować cele i zadania stawiane placówkom
muzealnym. W początkowym okresie funkcjonowania profil zbiorów muzeum kształtował się
pod wyraźnym wpływem osobowość długoletniego dyrektora F. Kotuli, a jego indywidualne
zainteresowania
znalazły
odzwierciedlenie
w
działalności
naukowo-badawczej
i wystawienniczej muzeum oraz w licznych publikacjach i przedsięwzięciach kulturalnooświatowych. Powstało wówczas archiwum zawierające różnorodne materiały etnograficzne
dotyczące przeszłości regionu, a więc teksty wywiadów z najstarszymi mieszkańcami wsi,
fotografie, rysunki i nagrania magnetofonowe.81
Muzeum Dobranocek ze zbiorów Wojciecha Jamy
Mieści się w centrum miasta, w pobliżu rzeszowskiego rynku. Muzeum zostało
powołane uchwałą Rady Miasta w dniu 29 stycznia 2008 roku. Prezentowane są w nim
eksponaty ze zbiorów Wojciecha Jamy. Kolekcja "Muzeum Dobranocek" została przekazana
miastu aktem notarialnym 24 stycznia 2008 roku. Muzeum Dobranocek zostało oficjalnie
otwarte 22 marca 2009 roku. Obok lalek z filmów kukiełkowych, w muzeum można zobaczyć
różnego rodzaju przedmioty związane z popularnymi dobranockami. Wśród nich zabawki,
książki, plakaty, walory filatelistyczne, opakowania po artykułach spożywczych,
kosmetykach, często jeszcze z oryginalną zawartością. Ozdobą kolekcji są oryginalne lalki
z filmów „Miś Colargol”, „Miś Uszatek”, „Plastusiowy pamiętnik”, „Kolorowy świat Pacyka”,
„Maurycy i Hawranek”.
Podziemna trasa turystyczna
W starej, siedemnastowiecznej kamienicy na rzeszowskim Rynku znajduje się Muzeum
Historii Miasta Rzeszowa oraz wejście do Podziemnej Trasy Turystycznej. Stała ekspozycja
muzealna "Sześć wieków Rzeszowa (1354-1944)" przybliża dzieje miasta od czasów
najdawniejszych aż do końca drugiej wojny światowej. W czterech salach wystawowych
prezentowane są eksponaty związane z kultura, tradycją, religią oraz życiem codziennym
i politycznym miasta i jego mieszkańców. Zwiedzanie muzeum połączyć można ze spacerem
po znajdujących się pod Rynkiem piwnicach, które tworzą Podziemną Trasę Turystyczną "Rzeszowskie Piwnice". Trasa ta jest największą atrakcją turystyczną Rzeszowa. Na chwilę
obecną rzeszowskie podziemia liczą 213 metrów długości i składają się z 34 piwnic
i korytarzy usytuowanych na trzech kondygnacjach pod kilkoma kamienicami i płytą Rynku.
Piwnice te służyły rzeszowskim kupcom jako magazyny i składy, w niektórych urządzone
były również sklepy, a w chwilach zagrożeń zapewniały ludziom schronienie. W podziemiach
zobaczyć można również najstarsze, średniowieczne relikty zabudowy rzeszowskiego
Rynku.
81
http://www.kultura.resinet.pl/miejsca/muzeum/18-muzeum-etnograficzne.html
114
Piwnice, korytarze, ekspozycja
Podziemna Trasa Turystyczna przebiega pod kamienicami i płytą Rynku, łącząc
wszystkie jego pierzeje. Poszczególnym piwnicom i korytarzom nadano nazwy, odnoszące
się do ich funkcji oraz historii miasta.
Trasa kryje w sobie liczne atrakcje i tajemnice. Można w niej spotkać relikty
średniowiecznych murów, ślady pożarów, nadgryzione „zębem czasu” pozostałości
żelaznych krat i zawiasów, kilkusetletnie cegły „palcówki”, ukryte przejścia. Atrakcyjności
piwnic dopełnia ekspozycja historyczno-edukacyjna, na którą składają się m.in. repliki zbroi
rycerskich, broni białej i palnej, wystawa ceramiki użytkowej i ceramicznych zabawek,
obrazująca, z jakich naczyń i przedmiotów codziennego użytku korzystali dawni mieszkańcy
Rzeszowa. Obraz rzeszowskiego Rynku z przełomu XIX i XX wieków przedstawiają dużych
rozmiarów fotografie umieszczone w obiekcie wejścia. Swoistą „ścieżką edukacyjną” stanowi
Korytarz Herbowy, w którym umieszczone zostały herby dawnych właścicieli Rzeszowa,
herby ziem i województw, na terenie których położone było miasto, wreszcie herby miasta
Rzeszowa.
Geneza powstania i funkcje piwnic
W średniowiecznym Rzeszowie, lokowanym na prawie magdeburskim w 1354 roku
przez króla Kazimierza Wielkiego, kwitł handel i rzemiosło. Korzystne położenie na
skrzyżowaniu szlaków handlowych, jak również liczne przywileje królewskie korzystnie
wpływały na rozwój miasta. Rolę magazynów handlowych oraz tzw. „sklepów ziemnych”
pełniły piwnice, budowane pod kamienicami, placem rynkowym, a także pod przyległymi
ulicami, tworząc nieregularną sieć komór i korytarzy na różnych głębokościach,
dochodzących nawet do dziesięciu metrów. Piwnice drążone były w miękkim gruncie
lessowym, następnie wzmacniane drewnem dębowym lub murowane kamieniem bądź cegłą.
Podziemne
magazyny
zapewniały
towarom
odpowiednio
niską
temperaturę
przechowywania, chroniły przed złodziejami i pożarami. W czasach zagrożeń – wojen,
najazdów tatarskich i kataklizmów – piwnice zapewniały mieszkańcom miasta schronienie –
korytarze prowadziły do znajdującej się na Rynku studni, umożliwiając tym samym dostęp do
wody, wąskie przejścia sprzyjały łatwemu barykadowaniu dostępu do piwnic. Komory
znajdujące się obecnie najpłycej pod płytą Rynku to pozostałości średniowiecznego domu
mieszkalnego, w którym zachowały się relikty ceglanego sklepienia krzyżowo-żebrowego,
kamienny portal, kamienne okno oraz część oryginalnej posadzki. Jest to najstarsza,
zachowana część naszego miasta.
Prosperita miasta trwała do XVIII wieku. Po tym okresie sytuacja społeczno-polityczna
uległa pogorszeniu, handel zaczął upadać, a piwnice nie były już tak bardzo potrzebne.
Część z nich zasypano i zamurowano. Te położone płycej służyły jeszcze latami – podczas
II wojny światowej ukrywali się w nich Żydzi, którzy uciekli z rzeszowskiego getta, a „sklepy
ziemne” funkcjonowały do lat siedemdziesiątych XX wieku. W latach sześćdziesiątych
XX wieku z powodu przedostawania się do podłoża wód opadowych, jak również w wyniku
nieszczelnych sieci wodno-kanalizacyjnych, skała lessowa traciła swoją stabilność,
powodując zagrożenie dla Rynku i kamienic. Następowało zapadanie się powierzchni
i osiadanie kamienic. Podjęto decyzję o ratowaniu rzeszowskiej Starówki...
115
Rekonstrukcja rzeszowskiej Starówki
Prace zabezpieczeniowe i rewaloryzacyjne przebiegały w czterech etapach, od lat
sześćdziesiątych XX wieku do końca 2007 roku. W ramach pierwszego etapu,
przebiegającego pod kierunkiem profesora Feliksa Zalewskiego z Akademii GórniczoHutniczej w Krakowie, doprowadzono do likwidacji wyrobisk i zabezpieczenia korytarzy
i piwnic położonych w południowej i wschodniej części Rynku. Etap drugi przypadał na
koniec lat siedemdziesiątych XX wieku i stanowił kompleksową akcję ratunkowozabezpieczającą. Nadzór naukowy prowadzony był przez profesora Zbigniewa
Strzeleckiego, również z krakowskiej AGH. Etap trzeci (lata osiemdziesiąte
i dziewięćdziesiąte XX wieku) prowadzony był pod ścisłym nadzorem konserwatorskoarcheologicznym i doprowadził do zabezpieczenia fundamentów i piwnic większości
kamienic w Rynku, jak również do wzmocnienia i udrożnienia komór i łączących je korytarzy
biegnących pod płytą Rynku. Pracami kierował mgr inż. Andrzej Stroński, koordynator
ds. rewaloryzacji Rynku staromiejskiego z ramienia Prezydenta Miasta Rzeszowa.
Odpowiednio zabezpieczone i odrestaurowane piwnice oraz korytarze posłużyły do
utworzenia Podziemnej Trasy Turystycznej „Rzeszowskie piwnice”, którą udostępniono
zwiedzającym w kwietniu 2001 roku. Trasa, o długości 213 metrów, składała się z 34 piwnic,
jej administrowaniem zajmowało się Muzeum Okręgowe w Rzeszowie. Ostatnia faza
przebudowy rzeszowskiej Starówki to projekt „Realizacja II części Podziemnej Turystycznej
wraz z rekonstrukcją płyty Rynku Staromiejskiego w Rzeszowie”, prowadzony w latach 20062007, obejmujący kompleksową przebudowę płyty Rynku, przedłużenie Podziemnej Trasy
Turystycznej o 156 metrów oraz budowę obiektu wejścia do Trasy (na obiekcie
zlokalizowana została scena). Wartość projektu to kwota ponad 16 milionów złotych, z czego
prawie 5 milionów pozyskane zostało z funduszy Unii Europejskiej, w ramach
Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, a prawie milion złotych
przekazał Budżet Państwa. Projektantem obiektu wejścia do Trasy i przebudowy płyty Rynku
była Autorska Pracownia Architektoniczna CAD Sp. z o.o. z Warszawy, wykonawcami –
rzeszowskie przedsiębiorstwa MPDiM Sp. z o.o. i PROFBUD Sp. z o.o. Projektantem
przedłużonej Trasy był mgr inż. arch. Paweł Skrzypiec, natomiast wykonawcą – firma
ZELBUD Sp. z o.o. z Rzeszowa. Odkryto i zabezpieczono fragmenty zabudowy piwnic
z XVI-XVIII w. oraz ślady pożaru miasta w 1842 roku. Prace archeologiczne wykazały
istnienie śladów działalności człowieka w tym miejscu trzy tysiące lat przed naszą erą.
Muzeum Okręgowe
Muzeum Okręgowe w Rzeszowie jest instytucją wielodziałową mieszczącą się
w zabytkowym siedemnastowiecznym popijarskim gmachu przy ulicy 3 Maja 19.
W skład historycznego zespołu klasztornego wchodzi dawna szkoła męska Zakonu
Pijarów (aktualnie I Liceum Ogólnokształcące). Centrum kompleksu architektonicznego
zajmuje Kościół parafialny p.w. Św. Krzyża z pięknym wystrojem wnętrza. W świątyni
zachowały się m.in. stiuki z lat 1656-1657, wykonane przez Jana Chrzciciela Falconiego.
Kolejnym obiektem w zespole jest dawny klasztor-od 1953 roku Główny Gmach Muzeum
Okręgowego w Rzeszowie. Budowla ta była lokum Pijarów do kasacji konwentu
(w 1786 roku) dokonanej przez Austriaków po pierwszym rozbiorze Polski.
116
Zespół architektoniczny powstał w latach 1644-1649 jako fundacja córki Mikołaja
Spytka Ligęzy Zofii Pudencjanny (żony Władysława Dominika Ostrogskiego)
dla Zgromadzenia Bernardynek trzeciej reguły św. Franciszka. Po śmierci fundatorki-Zofii
spadkobierca Rzeszowa Jerzy Sebastian Lubomirski przekazał te dobra Pijarom i częściowo
ukończył budowę klasztoru. Aktualna fasada (z przełomu XVII i XVIII wieku) została
stworzona przez wybitnego architekta tamtej epoki i książąt Lubomirskich-Szreniawitów
Tylmana z Gameren, który również przebudował ten gmach. Historyczna siedziba Muzeum
Okręgowego w Rzeszowie z cennymi, barokowymi polichromiami w krużgankach parteru
z pierwszej połowy XVIII wieku i unikatowym zespołem malowideł z końca XVII stulecia
w refektarzu klasztornym i niegdysiejszej aptece nadaje specyficzną atmosferę
i niepowtarzalne piękno tej instytucji.
W czasie zaborów w klasztornym gmachu mieściły się urzędy austriackie,
a po pierwszej wojnie światowej i odzyskaniu niepodległości urzędy miejskie. Podczas
drugiej wojny światowej budynek był zajęty przez hitlerowców. Od jesieni 1944 r.
do początku 1945 r. w zabudowaniach klasztornych przebywali Sowieci.
Powstałe w 1935 roku Muzeum było w latach 30. instytucją społeczną i znajdowało się
od 1940 roku w kamieniczce w Rynku. W tamtym czasie pozyskiwane muzealia odnosiły się
do lokalnego profilu. Po 1945 roku instytucja funkcjonowała jako Muzeum Miasta Rzeszowa,
a od 1951 roku pod nazwą Muzeum Okręgowe w Rzeszowie. Po drugiej wojnie światowej
nastąpił rozwój miasta i jednocześnie tej instytucji. W początku lat 50. popijarski klasztor
został przeznaczony na stałą siedzibę Muzeum, gdzie do dzisiaj działa. W okresie
powojennym dość intensywnie powiększały się zbiory etnograficzne, które były pozyskiwane
w pełni profesjonalnie, a dział był jednym z wiodących. Od lat 60. w związku z dynamicznym
rozwojem całej instytucji zostało powiększone grono muzealników, a ich dzisiejsi następcy
realizują nowe i ważne przedsięwzięcia.82
Muzeum Mleczarstwa
Muzeum Mleczarstwa mieści się w Zespole Szkół Spożywczych w Rzeszowie przy
ul. Warszawskiej 20, dawnej Krajowej Szkole Mleczarskiej, powołanej w 1903 roku. Muzeum
usytuowane jest w halach produkcyjnych dawnego budynku szkolnej mleczarni.
W muzeum zgromadzono urządzenia i maszyny związane z mleczarstwem
oraz archiwalne dokumenty obrazujące powstanie i działalność Spółdzielczości Mleczarskiej
w Galicji, a także Krajowej Szkoły Mleczarskiej. Idea gromadzenia dokumentów, pamiątek
i urządzeń zrodziła się dość dawno. Początkowo były to tylko publikacje poświęcone głównie
szkolnictwu mleczarskiemu i historii Szkoły Mleczarskiej w Rzeszowie. Pierwsza ekspozycja
muzealnych maszyn i urządzeń miała miejsce w 1953 roku z okazji 50-lecia Szkoły.
Ekspozycję przygotował nauczyciel technologii i maszynoznawstwa Jan Rajca, włączając do
pomocy uczniów. Wraz z nimi przez kilka lat gromadził, konserwował i powiększał zbiory
maszyn mleczarskich, które służyły jako pomoce naukowe.
82
http://www.muzeum.rzeszow.pl/historia
117
W ten sposób powstał unikalny, jedyny w kraju, bezcenny dokument rozwijającej się
techniki mleczarskiej. Kolejnym krokiem było otwarcie w 1974 roku Szkolnej Izby Pamięci.
Inicjatorem i wykonawcą był ówczesny dyrektor Lech Łabaj. W udostępnionej zwiedzającym
Izbie Pamięci zostały wyeksponowane muzealne materiały: dokumenty, pamiątki, fotografie,
albumy i kroniki szkolne. Duży wkład przy uzupełnianiu zbiorów wnieśli seniorzy-działacze
spółdzielczości mleczarskiej, którzy wzbogacili istniejące eksponaty o dokumenty pionierskiej
pracy mleczarzy z rejonu Rzeszowszczyzny.
Z okazji 100-lecia Polskiej Spółdzielczości Mleczarskiej zrodziła się idea utworzenia
w zabytkowym budynku Szkoły Muzeum Spółdzielczości i Szkolnictwa Mleczarskiego.
Organizację muzeum i przygotowanie pierwszej ekspozycji oraz wykonanie oprawy
plastycznej powierzono Lechowi Łabajowi.
W ten sposób połączono w jedną całość:
•
•
•
•
unikalną kolekcję maszyn i urządzeń mleczarskich;
zbiory Szkolnej Izby Pamięci;
pamiątki zebrane przez działaczy spółdzielczości;
część ostatniego wyposażenia Szkolnego Zakładu Mleczarskiego.
Muzeum zostało uroczyście otwarte 6 września 1986 r., natomiast ekspozycję
urządzeń i maszyn mleczarskich udostępniono zwiedzającym 8 maja 1988 r., w 85 rocznicę
założenia Szkoły.83
Muzeum Historii Miasta Rzeszowa
"Sześć wieków Rzeszowa" to tytuł wystawy, którą obejrzeć można w Muzeum Historii
Miasta Rzeszowa. W czterech salach wystawowych prezentowana jest ekspozycja
przybliżająca historię miasta i regionu, najważniejsze wydarzenia w jego historii oraz sylwetki
najsłynniejszych rzeszowian i ludzi z Rzeszowem związanych. Dziejom miasta od lokacji na
prawie magdeburskim w 1354 roku do pierwszego rozbioru Polski poświęcono pierwszą
część wystawy (I sala). W tej części ekspozycji prezentowane są m.in. eksponaty związane
z władzą w mieście (m.in. dokumenty, kasa miejska, dzwon ratuszowy) oraz życiem
religijnym rzeszowian. Codzienne życie mieszkańców ilustrują zabytki cechowe oraz wyroby
rzeszowskich rzemieślników. Uzupełnieniem tej części wystawy są średniowieczne
i husarskie zbroje oraz broń biała.
Po pierwszym rozbiorze Polski, w 1772 roku, Rzeszów znalazł się w granicach
państwa austriackiego. Ten, ponad stuletni okres historii miasta zajmuje sporą część
wystawy (II sala). Dużą grupę eksponatów stanowią tutaj przedmioty nawiązujące do władz
austriackich w mieście, m.in. mundur urzędnika austriackiego, monety oraz banknoty
austriackie. Okres autonomii galicyjskiej sprzyjał rozwojowi licznych organizacji społecznych
i kulturalnych, których odznaki i pamiątki pokazane zostały w tej części ekspozycji.
Zaprezentowane są tutaj również pamiątki z powstań narodowych. Znaczny odsetek
mieszkańców miasta w tym okresie stanowiła społeczność żydowska, której również
83
http://www.rzeszow.pl/kultura-i-sport/muzea/muzeum-mleczarstwa/rys-historyczny
118
poświęcona jest część wystawy. Zobaczyć tam można judaika, czyli przedmioty związane
z życiem i religią mojżeszową. Ciekawą aranżację stanowi makieta, wykonana na podstawie
planu Wiedemanna, przedstawiająca Rzeszów w drugiej połowie XVIII wieku.
Kolejna część wystawy (III sala) ukazuje losy miasta i jego mieszkańców w latach
pierwszej wojny światowej oraz w okresie międzywojennym. Zwiedzający mogą tu zobaczyć
m.in. broń i oporządzenie żołnierskie. Ciekawą część ekspozycji stanowią przedmioty
związane z osobą rzeszowskiego bohatera okresu "walk o niepodległość i granice",
Leopolda Lisa-Kuli. Okres międzywojenny to czas znacznego rozwoju gospodarczego
miasta, ale również rozwoju życia kulturalnego i społecznego. Zaakcentowane jest to
poprzez pokazanie pamiątek związanych z ruchem harcerskim, Teatrem "Reduta"
czy Towarzystwem Regionalnym Ziemi Rzeszowskiej, a przede wszystkim z rzeszowskimi
zakładami przemysłowymi, powstałymi w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego.
Do obecności garnizonu wojskowego w życiu międzywojennego Rzeszowa nawiązują
prezentowane pamiątki związane z 20 Pułkiem Ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego.
Ostatnia część wystawy (IV sala) obejmuje okres drugiej wojny światowej.
Prezentowane w tej części wystawy eksponaty odnoszą się do takich zagadnień, jak: wojna
obronna 1939 roku, władze okupacyjne, podziemie niepodległościowe, Holocaust. Zobaczyć
można m.in. mundur oficera 10 Brygady Kawalerii, dokumenty władz okupacyjnych,
dokumenty Armii Krajowej Obwodu Rzeszów. Niemcy opuścili Rzeszów w pierwszych dniach
sierpnia 1944 roku, czego symbolem jest strącony z zamkowej wieży orzeł hitlerowski.
Wystawa ma charakter edukacyjny. Ekspozycja uzupełniona jest licznymi planszami
przedstawiającymi m.in. fragment dokumentu lokacyjnego z 1354 roku, czy herby rodowe
właścicieli miasta. W każdej z sal umieszczone są ponadto kalendaria, zawierające
najważniejsze dla miasta wydarzenia oraz informujące o liczbie mieszkańców
w poszczególnych okresach historycznych.
Na wystawie "Sześć wieków Rzeszowa" prezentowanych jest kilka wyjątkowo cennych
eksponatów, m.in.: Tarcza Legionów, szabla Leopolda Lisa-Kuli czy popiersie Lisa-Kuli
z pomnika zniszczone przez hitlerowców w kwietniu 1940 roku. 84
Muzeum Łowiectwa
Siedziba Muzeum Łowiectwa znajduje się w budynku Polskiego Związku Łowieckiego
w Rzeszowie. Eksponaty - to dzika zwierzyna łowna.
Prywatne Muzeum Techniki i Militariów w Rzeszowie
Muzeum Techniki i Militariów powstało pod honorowym patronatem Prezydenta Miasta
Rzeszowa Tadeusza Ferenca i mieści się w obiektach byłego Zespołu Szkół Kolejowych
przy ul. Kochanowskiego 19 w Rzeszowie. Dzięki wsparciu wielu osób i organizacji zostały
przeprowadzone remonty i prace modernizacyjne do celów ekspozycyjnych poszczególnych
pomieszczeń
84
http://www.muzeum.rzeszow.pl/muzeum_historii_informacje_ogolne
119
Muzeum posiada zbiory w postaci odrestaurowanych zabytkowych samochodów
produkcji polskiej i francuskiej z lat 50-tych, w tym m.in. samochody „Warszawa”, „Syrena”,
„Citroen” oraz zabytkowe motocykle, m.in. „Sokół”, „Junak” i „Jawa”. Ponadto muzeum
posiada zbiory sprzętu gospodarstwa domowego i RTV z połowy XX wieku, takie jak:
radioodbiorniki, gramofony, żelazka, pralki itp. Znaczącą część zbiorów stanowią militaria pokaźne kolekcje sprzętu i wyposażenia wojskowego oraz ryngrafów i wojskowych monet
pamiątkowych. Zbiory muzeum były gromadzone ok. 15 lat poprzez zakupy na giełdach
samochodowych i giełdach staroci.
Zbiory są udostępniane nieodpłatnie w salach wystawienniczych Muzeum Techniki
i Militariów wraz z opisami eksponatów, zaś niektóre ciekawsze egzemplarze przedstawiane
są w formie dioram.
Muzeum nie prowadzi działalności gospodarczej, nie zatrudnia pracowników a wszelka
pomoc i prace, w tym również oprowadzanie po ekspozycji, wykonywane są społecznie
przez miłośników i sympatyków dawnej techniki w ramach wolontariatu przez zaprzyjaźnione
osoby i członków Fundacji. Uroczyste otwarcie Muzeum odbyło się 14 maja 2011 r.
Przedmiotem działalności Muzeum jest gromadzenie, inwentaryzowanie, katalogowanie,
przechowywanie, renowacja i konserwacja zbiorów i zabytków oraz prowadzenie działalności
edukacyjnej, wydawniczej oraz udostępnianie do zwiedzania i organizowanie wystaw,
imprez, uroczystości i rekonstrukcji historycznych. Muzeum działa na podstawie Ustawy
z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach oraz Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie
zabytków i opiece nad zabytkami.
Muzeum Uniwersytetu Rzeszowskiego
Muzeum ma w swych zbiorach około 7 000 eksponatów. Są to pamiątki dotyczące
dziejów Uniwersytetu oraz trzech Uczelni: Filii Akademii Rolniczej w Rzeszowie, Filii
Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Rzeszowie i Wyższej Szkoły Pedagogicznej w
Rzeszowie. Muzeum posiada też eksponaty dotyczące życia naukowego na terenie
obecnego województwa podkarpackiego. Część zbiorów stanowią materiały zgromadzone
przez Muzeum Oświaty, a pozyskane przez pracowników Instytutu Pedagogiki oraz
słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku UR, między innymi książki pochodzące
z XIX i początków XX w.
Muzeum Skarbów Matki Ziemi
Muzeum posiada ekspozycje stałe, takie jak: minerały "kosmiczne" czyli meteoryty,
minerały i skamieniałości ze świata oraz kamienie w jubilerstwie oraz ekspozycje czasowe
(Minerały i skamieniałości w Polsce, meteoryty).
120
2.6.4. Galerie
Biuro Wystaw Artystycznych w Rzeszowie jest instytucją kultury działającą
w Rzeszowie od 1962 roku. Powołane zostało uchwałą ówczesnej Wojewódzkiej Rady
Narodowej. Mieści się w XVII wiecznej Synagodze Nowomiejskiej przy ul. Jana III
Sobieskiego 18 w Rzeszowie. Od 1994 roku w Biuro stało się Galerią Miejską. BWA oprócz
Galerii Fotografii jest jedyną profesjonalną galerią w Rzeszowie prezentującą twórczość
plastyczną profesjonalnych artystów plastyków. Prezentacja wystaw odbywa się
każdorazowo na trzech salach wystawowych o łącznej powierzchni 380 m2.
W całej historii BWA zorganizowało szereg głośnych wystaw, które stały się donośnymi
wydarzeniami artystycznymi w całym regionie Polski południowo – wschodniej. Wśród
nazwisk liczących się w ogólnopolskim obiegu sztuki współczesnej prezentowano wystawy
Zdzisława Beksińskiego, Jerzego Nowosielskiego, Ryszarda Horowitza, Józefa Szajny,
Andrzeja Wajdy (scenografie, zdjęcia dokumentalne), Andrzeja Mleczki, Jerzego Dudy Gracza, Franciszka Starowieyskiego i wielu innych. Należy również wymienić kilka wystaw,
które miały ogromny zasięg, a które wniosły niebagatelny wkład w dokumentację dorobku
i potencjału twórczego ziemi rzeszowskiej i Polski Południowo Wschodniej.
Były to: „Malarstwo Polski południowo – wschodnie 1900-1980” oraz „Artyści Polski
południowo – wschodniej 1950-2000”. Trudno wymienić niemal dwa tysiące wystaw
premierowych indywidualnych, zbiorowych czy wystaw terenowych, od których Biuro
w ostatnich latach musiało odstąpić z przyczyn finansowych.
Ważnym zadaniem Biura jest integracja środowiska, budowanie jego życia i historii.
Temu służą przeglądowe wystawy adresowane do artystów zrzeszonych w profesjonalnych
związkach twórczych mających swoje siedziby właśnie w budynku BWA: Związku Polskich
Artystów Malarzy i Grafików oraz Związku Polskich Artystów Plastyków. Oprócz działalności
wystawienniczej Biuro jest organizatorem plenerów dla artystów, warsztatów i zajęć
plastycznych dla uzdolnionej młodzieży. Współpraca z wieloma instytucjami związanymi
z kulturą, literaturą, teatrem owocowała również wieloma okolicznościowymi imprezami
takimi jak koncerty, prelekcje, wieczory poezji czy recitale. Ważną częścią działalności Biura
jest dokumentacja i archiwizacja dzieł sztuki współczesnej, zbiorów literatury fachowej oraz
handel współczesną sztuką.
Od ponad dwudziestu lat Biuro jest organizatorem ważnej dla środowiska dawnego
województwa rzeszowskiego a obecnie podkarpackiego dużej konkursowej wystawy pn.
„Obraz, Grafika, Rysunek, Rzeźba Roku”. Jest to istotna wystawa, będąca swego rodzaju
miernikiem poziomu artystycznego w wymiarze naszego regionu. Organizowana
z powodzeniem dzięki wsparciu Władz Województwa i Miasta Rzeszowa.85
85
http://www.kultura.resinet.pl/miejsca/galeria/8-biuro-wystaw-artystycznych.html
121
Galeria Fotografii została powołana Uchwałą Rady Miasta Rzeszowa Nr XXVIII/7/92
z dnia 21.01.1992 r. Jest instytucją kultury działającą na podstawie ustaw o samorządzie
terytorialnym i upowszechnianiu kultury. Do dziś odbyło się 225 ekspozycji w lokalu
przy ul. Trzeciego Maja 9, w tym: 47 wystaw fotograficznych z forum międzynarodowego,
85 z forum ogólnopolskiego, 93 wystaw autorów lokalnych. Od 1993 roku najmłodsi autorzy
wypowiadają się twórczo poprzez prace fotograficzne i plastyczne w Galerii Debiuty, która
cieszy się niesłabnącym powodzeniem. W Debiutach wzięło udział 620 autorów
w 71 wystawach zbiorowych i indywidualnych i zaprezentowali ponad 2700 prac. Autorzy
Debiutów w znacznej większości to młodzi Rzeszowiacy, ale jest również wielu młodych
twórców z Polski (Warszawa, Kraków, Końskie, Jarosław, Głogów Małopolski, Błażowa,
Tyczyn, Lubenia, Lublin, Mielec, Wałbrzych, Gdynia) oraz z forum międzynarodowego:
Koszyce (Słowacja), Błagojewgrad (Bułgaria). Na uroczystych wernisażach przybliżane są
sylwetki artystów fotografików. Z grona najwybitniejszych artystów w BWA gościli: Edwarda
Hartwiga, Pawła Pierścińskiego, Georga Borysowskiego (UA), Krzysztofa Millera,
Uschi Dresing (Niemcy), Josefa Ptaćka (Czechy), Ludo Goossensa (Belgia), Jana Zycha,
Andrzeja Dudzińskiego (USA), Mika Chena (USA) i innych.86
Galeria Fotografii Miasta Rzeszowa zajmuje się popularyzacją fotografii artystycznej.
Prezentuje prace artystów fotografików z Rzeszowa oraz spoza regionu. Opiekuje się
młodymi twórcami i promuje prace najbardziej utalentowanych w Galerii "Debiuty".
Organizuje klubowe spotkania poniedziałkowe oraz plenery fotograficzne. Współpracuje
z innymi galeriami oraz instytucjami.87
„Szajna" Galeria
13 marca 1997 roku, w 75-lecie urodzin i 50-lecie pracy twórczej światowej sławy
artysty teatru i plastyki - profesora Józefa Szajny, na zaadaptowanym, teatralnym strychu
otworzono autorską galerię prac artysty. Jest to jedyna w Polsce i na świecie stała
ekspozycja prac profesora Józefa Szajny, jednego z najważniejszych artystów XX wieku.
Wszystkie dzieła, które można oglądać w Galerii są darem Profesora dla Rzeszowa - miasta,
w którym się urodził. Autor ukazuje swój dorobek plastyczny pod kątem przeobrażeń
estetycznych i warsztatowych, stąd obrazy i obiekty, kukły i rysunki oraz kolaże, tworzone
w różnych okresach życia artysty. W Galerii prezentowane są 54 prace: monumentalne
obrazy, rysunki, collages, kompozycje przestrzenne oraz elementy scenografii do
najwybitniejszych spektakli teatralnych Szajny. Ekspozycja jest retrospektywną prezentacją
twórczości artysty.
Obok dzieł pokazywanych na wielu prestiżowych wystawach w kraju i za granicą
znajdują się nowe, wystawiane po raz pierwszy, pochodzące z ostatniego okresu jego
86
87
http://www.kultura.resinet.pl/miejsca/galeria/7-galeria-fotografii-miasta-rzeszowa.html
http://www.rzeszow.pl/kultura-i-sport/galerie/galeria-fotografii-miasta-rzeszowa
122
twórczości. Od momentu powstania Galeria jest miejscem spotkań artystów różnych sztuk:
plastyków, pisarzy, muzyków, ludzi teatru.88
Galeria Pod Ratuszem
Galeria „Pod Ratuszem”, służąca celom wystawienniczym, powstała w 1996 roku
z inicjatywy ówczesnego Zarządu Miasta na czele z Prezydentem Mieczysławem
Janowskim. Galeria zajmuje pomieszczenia nowych i starszych piwnic, odrestaurowanych
podczas generalnego remontu Ratusza zrealizowanego w latach 1993-1996, które
odsłaniają najstarszy wątek kamienny fundamentów. Wspomniany remont przywrócił wygląd
nadany reprezentacyjnej budowli prawie 100 lat wcześniej. Na szczyt powróciły
zrekonstruowane elementy dekoracyjne. W oparciu o fragmenty zachowane w Muzeum
Okręgowym w Rzeszowie odtworzono okrągłe okna wraz z kompozycją witrażową w Dużej
Sali Posiedzeń, której jednocześnie przywrócono dawny wygląd na podstawie materiału
ikonograficznego. Odtworzono w niej również strop drewniany, galeryjkę i szczątkowo
zachowaną dekorację malarską. W klatce schodowej wyeksponowano detal kamienny,
a neogotyckie okna wypełniono witrażami, projektu artystki Ireny Wojnickiej z Rzeszowa
przedstawiającymi wybitnych Polaków związanych z Rzeszowem. Konserwatorski projekt
remontu i modernizacji Ratusza, wykorzystujący rozpoznanie historyczne, opracował zespół
pod kierunkiem arch. Tadeusza Karysia z Pracowni Sztuk Plastycznych w Rzeszowie.
Autorami projektu wnętrz byli architekci: Jan Lubas i Bogusław Koziej. Prace
konserwatorskie wystroju kamiennego i sztukatorskiego wykonał Roman Dawidziak,
a polichromii – Elżbieta i Piotr Bakunowie.89
Galeria Miejska Zespołu Szkół Plastycznych
W roku 2005 przy Zespole Szkół Plastycznych w Rzeszowie oddano do użytku salę
wystawową, stanowiącą również aulę szkolną. Obiekt ma 50 metrów długości i 18 metrów
szerokości. Główne wejście do budynku znajduje się od strony ulicy Dąbrowskiego.
Powierzchnia użytkowa całego budynku wynosi 1100 m2. Jest to dwukondygnacyjny
przeszklony budynek, w którym mieści się dwukondygnacyjna aula-sala wystawiennicza
z antresolą przewidzianą do celów ekspozycyjnych. Ogólna powierzchnia wystawowa wynosi
182 m2, w tym na antresoli 64 m2. Na antresoli znajduje się także pomieszczenie na kabinę
projekcyjną, wykonane z myślą o seansach filmowych i multimedialnych. Jako aula szkolna
sala ta mieści 200 miejsc siedzących. W budynku auli-sali wystawienniczej znajduje się też
kuchnia, jadalnia oraz dwa nieduże pomieszczenia. Budynek posiada wentylację
mechaniczną nawiewno-wywiewną oraz węzeł cieplny co i cw. W lutym 2007 roku Prezydent
Miasta Rzeszowa powołał do życia Miejską Galerię Zespołu Szkół Plastycznych.
W okresie października 2005 do maja 2007 w auli – sali wystawienniczej ZSP
w Rzeszowie zaprezentowano 23 wystawy malarstwa, rzeźby, ceramiki artystycznej,
rysunku, rzemiosła artystycznego, fotografiki, a także twórczości plastycznej dzieci
i młodzieży oraz wystawy o charakterze poglądowym. Rokrocznie odbywają się prezentacje
88
89
http://www.rzeszow.pl/kultura-i-sport/galerie/szajna-galeria
http://www.kultura.resinet.pl/miejsca/galeria/37-galeria-pod-ratuszem.html
123
prac uczniów ZSP w Jarosławiu, LP w Krośnie i ZSP w Rzeszowie oraz wystawa prac
dyplomowych uczniów ZSP w Rzeszowie. 30 maja br. nastąpi otwarcie Ogólnopolskiego
Przeglądu Wyróżnionych Prac Dyplomowych „Dyplom 2007”. Do najważniejszych
dotychczasowych prezentacji należy zaliczyć Wystawę Poplenerową Ogólnopolskiego
Pleneru Ceramicznego „Wiśnicz 2006”, wystawy malarstwa Józefa Gazdy, Ryszarda Dudka,
Leszka Kuchniaka i Józefa Machały oraz Galeria Sztuki ze zbiorów BWA w Rzeszowie
i ogólnopolską prezentację V Forum Malarstwa Polskiego.90
Galeria "z Podwórza"
Galeria "z podwórza" mieści się w reprezentacyjnej kamienicy rzeszowskiego rynku,
której mury pamiętają czasy króla Kazimierza Wielkiego. Galeria powstała w 2000 roku.
Prezentowana jest w niej głównie sztuka współczesna - malarstwo, rzeźbę i grafikę.
Prowadzony jest również antykwariat, specjalizujący się w regionaliach i książkach o sztuce.
Galeria organizuje wystawy, promujące artystów z nią współpracujących oraz prowadzi
działalność wydawniczą - katalogi, plakaty, pocztówki, reprodukcje dzieł sztuki.91
Galeria Wyższej Szkoły Inżynieryjno– Ekonomicznej
Galeria Wyższej Szkoły Inżynieryjno-Ekonomicznej z siedzibą w Ropczycach jest
młodą instytucją, która działa od wiosny 2008 roku. Mieści się w Klubie Studenckim Wydziału
Przedsiębiorczości w Rzeszowie-Miłocinie. W Galerii zobaczyć można reprezentatywny
przegląd współczesnej polskiej sztuki i trafić na zawsze interesującą wystawę indywidualną.
Malarstwo, grafika, rysunek, rzeźba i fotografia artystyczna uznanych twórców i młodych
adeptów sztuk plastycznych. Wielość kierunków i postaw twórczych przy zachowaniu
wysokiej jakości prezentowanych dzieł. Działalność wystawiennicza uzupełniana jest
o koncerty i spotkania z artystami.92
Europejska Galeria Sztuki
Europejska Galeria Sztuki to miejsce gdzie można spotkać wielką sztukę na
europejskim poziomie. Stanowi ona trzon kulturalnej funkcji Millenium Hall, goszcząc dzieła
największych artystów światowego formatu, m.in. Magdaleny Abakanowicz, Leszka
Żegalskiego czy Franciszka Starowieyskiego. Galeria utrzymana jest w pół-surowym
klimacie, tworząc zupełnie wyjątkową przestrzeń do ekspozycji prac i spotkania ze sztuką.93
90
http://www.kultura.resinet.pl/miejsca/galeria/25-galeria-zsp-w-rzeszowie.html
http://www.kultura.resinet.pl/miejsca/galeria/16-galeria-z-podworza.html
92
http://www.kultura.resinet.pl/miejsca/galeria/48-galeria-wyzszej-szkoly-inzynieryjno-ekonomicznej.html
93
http://milleniumhall.pl/sklep/174,europejska_galeria_sztuki.html
91
124
2.6.5. Teatry
Teatr im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie
Teatr im. W. Siemaszkowej jest jedynym zawodowym teatrem dramatycznym
działającym od 65 lat na terenie Rzeszowa i województwa podkarpackiego. Jest instytucją
kultury o podstawowym znaczeniu dla działalności kulturalnej w województwie. Oferuje
mieszkańcom szereg propozycji artystycznych. Z roku na roku wzrasta zarówno liczba takich
propozycji jak i ilość widzów. Teatr spełnia ważną rolę w kształtowaniu życia kulturalnego
w południowo-wschodniej Polsce: oprócz produkcji spektakli prowadzi Szajna Galerię,
organizuje dwie znaczące wystawy o zasięgu międzynarodowym – Biennale Plakatu
Teatralnego i Biennale Grafiki Komputerowej, jest organizatorem dwóch ogólnopolskich
przeglądów teatralnych – Rzeszowskich Spotkań Teatralnych i Rzeszowskich Spotkań
Karnawałowych. Od wielu lat prowadzi także aktywną działalność edukacyjną. W roku
ubiegłym rozpoczęto realizację cyklu „Teatr w pięciu łatwych lekcjach”. Zajęcia miały na celu
nie tylko pokazanie teatru od kulis, zapoznanie młodzieży z zasadami działania całej
machiny teatralnej oraz zaprezentowania osób współtworzących przedstawienia, ale przede
wszystkim naukę teatralnej analizy tekstu literackiego oraz przekładu tekstu na język teatru.
Teatr im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie prowadzi od lat współpracę międzynarodową
z placówkami kultury oraz zagranicznymi artystami. W czerwcu 2008 roku przedstawiciele
Bielefeld, partnerskiego miasta Rzeszowa, gościli w stolicy Podkarpacia. Była to okazja do
wizyty w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej oraz Szajna Galerii, a tym samym początek
bliskiej i owocnej współpracy. Tematem wielogodzinnych dyskusji była sytuacja polskich
i niemieckich placówek kulturalnych, rozwój nowoczesnych, multimedialnych kierunków
kultury, a także problematyka teatru, jako tradycyjnej formy bezpośredniego i bliskiego
kontaktu z widzem, miłośnikiem sztuki. Spotkanie nie pozostało jedynie w sferze teorii.
W czasie kolejnego spotkania, w lipcu, goście zapoznali się także z możliwościami
technicznymi Dużej Sceny, co zaowocowało zaproszeniem Teatru Bielefeld na rzeszowskie
Spotkania Teatralne. Niemieccy artyści już w listopadzie zaprezentowali rzeszowskiej
widowni nietuzinkową interpretację „Snu Nocy Letniej” – to niezwykłe przedstawienie wsparte
m.in. o elementy muzyki i baletu. Przedstawiciele Teatru im. Wandy Siemaszkowej gościli
natomiast w Bielefeld gdzie uczestniczyli m.in. w próbach do tego spektaklu. Pod koniec roku
2008 nawiązano także współpracę ze środowiskiem polonijnym w Wielkiej Brytanii,
prowadzono pierwsze rozmowy na temat wystawienia spektakli Teatru im. Wandy
Siemaszkowej dla publiczności w Londynie, co zaowocowało wystawieniem w kwietniu
2009 roku spektaklu „O nim zapomnieć nie wolno, rzecz o Łukaszu Cieplińskim”. W styczniu
zorganizowano natomiast wystawę prac Józefa Szajny w Parlamencie Europejskim
w Brukseli. W październiku Teatr im. W. Siemaszkowej był gościem „IV Wileńskich Spotkań
Teatralnych Sceny Polskiej". Zostały tam wystawione dwa spektakle – „nic nie może
wiecznie trw@ć” i „Zapiski oficera Armii Czerwonej”. W roku 2010 zorganizowano
II Multimedia Szajna Festiwal. Podobnie jak wcześniejsza edycja, Multimedia Szajna
Festiwal wiąże się z nawiązaniem szerokiej współpracy artystycznej w dziedzinie sztuki
multimedialnej. Od 1997 r. w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej mieści się Szajna Galeria. 94
94
http://teatr-rzeszow.pl/article_opis_dzialalnosci
125
„Projekty” realizowane przez teatr im. Wandy Siemaszkowej:
Scena RING Teatru im. Wandy Siemaszkowej, jako pomysł nowej przestrzeni,
w której wydarza/odbywa się teatr rozumiany jako spotkanie aktorów z widzami, powstała
z myślą o młodej publiczności. Pierwotnie miały się odbywać tylko spektakle dla młodzieży.
Teraz jednak twórcy uznali, że RING powinien służyć wszystkim tym, których pociąga
i fascynuje aktorski ‘pojedynek’ – zmaganie się z sobą samym i z partnerem w obrębie reguł
gry narzuconych przez autora i reżysera.95
Projekt edukacyjno-artystyczny „Teatr w 5 (łatwych) lekcjach” pomaga, niwelując
naturalne poczucie niekompetencji, zbliżać do teatru, nie odzierając go z tajemnicy właściwej
sztuce. Ma pomagać młodym odbiorcom poczuć niekłamaną przyjemność towarzyszącą
udziałowi w teatralnej wspólnocie ludzi twórczych – czujących i myślących swobodnie (bez
obaw i nieuzasadnionych kompleksów).Uczestnictwo w projekcie "Teatr w 5 (łatwych)
lekcjach”dla młodej widowni ma być dobrym pretekstem do samodzielnej refleksji na temat
teatru oglądanego „od kulis”. Dla nauczycieli – przeżytą wspólnie z wychowankami przygodą.
Ale najważniejsze, by dla obu stron teatralnej rampy był to prawdziwy, żywy teatr.
RST VizuArt Festiwal Scenografów i Kostiumografów jest mutacją Spotkań
i jak sama nazwa wskazuje, skoncentruje uwagę widzów i jurorów na pomijanym dopotąd
aspekcie teatralnej twórczości, będzie nagradzał twórców, którzy swojego festiwalu, swojego
święta w Polsce jeszcze nie mają. Teatr, który szczyci się „Szajna Galerią”, miasto, które
wydało znanego na całym świecie mistrza inscenizacji, wirtuoza teatralnej plastyki – Józefa
Szajnę, ma zaszczyt i obowiązek stać się raz w roku stolicą teatralnej wizji.96
14 Międzynarodowego Biennale Plakatu Teatralnego – Rzeszów 2013 – Celem
14 Międzynarodowego Biennale Plakatu Teatralnego 2013 jest przegląd twórczości
plakatowej, związanej z promocją sztuki teatralnej, operowej, bądź wydarzeń około
teatralnych, powstałej w okresie od 2011 do 2013 r. Wystawa odbędzie się w grudniu 2013 r.
w Galerii Teatru im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie. Eksponowana będzie również
w Galerii Domu Polskiego w Wilnie (marzec 2014).W Biennale mogą wziąć udział artyści
plastycy, absolwenci wyższych szkół artystycznych, teatry i instytucje artystyczne.
Teatr Maska
Teatr „Maska” w Rzeszowie jest jedynym profesjonalnym teatrem lalek na
Podkarpaciu. Dyrektorem teatru jest Monika Szela. Repertuar teatru obejmuje sztuki
dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Liczba przedstawień rocznie wynosi średnio 350, a liczba
widzów ponad 55 000. Gra na własnej scenie w Rzeszowie oraz na terenie całego
województwa podkarpackiego. Prowadzi edukację teatralną, która zaznajamia młodych
widzów z tajnikami sztuki teatru. Posiada Muzeum Lalek Teatralnych, w którym można
obejrzeć lalki, dekoracje i projekty scenograficzne. W foyer działa Galeria, prezentująca
95
96
http://teatr-rzeszow.pl/article_scena_ring
http://teatr-rzeszow.pl/article_rst_vizuart_festiwal_scenografow_i_kostiumografow_2012
126
prace dziecięce oraz twórczość profesjonalnych artystów, w sposób szczególny otwarta dla
debiutujących twórców
Przełomem w historii „Kacperka” jest rok 1956, w którym został upaństwowiony,
czyli uzyskał status teatru – instytucji. Datę tę przyjmuje się za początek profesjonalnej
działalności teatru i w odniesieniu do niej teatr świętuje kolejne jubileusze. W 1957 r.
„Kacperek” został przeniesiony z Jarosławia do Rzeszowa. Przez 45 lat działalności Teatr
nie posiadał własnej sceny. Prowadził działalność objazdową, grał w wynajmowanych salach
szkół i domów kultury na terenie Podkarpacia. W 1999 roku wprowadził się do własnego
budynku teatralnego z nowocześnie wyposażoną sceną, zmieniając nazwę z TLiA
„Kacperek” na Teatr „Maska” w Rzeszowie. Teatr „Maska” w Rzeszowie został utworzony na
bazie Teatru Lalki i Aktora „Kacperek”, placówki o wieloletniej tradycji. „Kacperek” powstał
w 1953 roku jako amatorski teatr lalkowy w Powiatowym Domu Kultury w Jarosławiu.
Narodził się z pasji, jaką zaraziła swoich współpracowników jego założycielka – Izabella
Melińska. Artystyczny dorobek Teatru obejmuje ponad 200 premier. Dominują wśród nich
przedstawienia przeznaczone dla młodych i najmłodszych widzów. Z rzeszowskim teatrem
lalek współpracowało wielu wybitnych twórców polskiego lalkarstwa – reżyserów
(m. in. Jan Dorman, Włodzimierz Dobromilski, Janusz Galewicz, Joanna Piekarska, Zbigniew
Poprawski, Jan Potiszyl, Andrzej Rettinger, Wojciech Wieczorkiewicz, Jerzy Zitzman)
i scenografów (m. in. Jan Berdyszak, Ali Bunsch, Adam Kilian, Andrzej Łabiniec, Zygmunt
Smandzik, Zenobiusz i Rajmund Strzeleccy). Teatr „Maska” wielokrotnie występował
za granicą: w Austrii, Belgii, Chorwacji, Francji, Iranie, Jugosławii, na Litwie, Słowacji,
w Tunezji, Turcji, na Ukrainie. Uczestniczy w wielu festiwalach teatrów lalkowych. Zdobył
wiele nagród i wyróżnień (m.in. w Krakowie, Opolu, Poznaniu, Toruniu, Subotnicy,
Użgorodzie, Zagrzebiu). Ważnym dla Teatru wyróżnieniem jest nagroda Ministra Kultury
i Sztuki za twórczość dla dzieci i młodzieży oraz srebrny medal Gloria Artis za całokształt
działalności przyznany przez Ministerstwo Kultury w 2006 r.97
Projekty realizowane przez Teatr Maska:
„Śladami Jerzego Grotowskiego. Rzeszów – Berlin 2013. Wielkie Jubileusze”.
11 sierpnia rozpoczyna się rzeszowska odsłona projektu "Śladami Jerzego Grotowskiego.
Rzeszów-Berlin 2013. Wielkie Jubileusze". Impreza ma na celu uczczenie 80. urodzin tego
wybitnego, związanego z Podkarpaciem artysty. W programie spektakle zaproszonych
teatrów z Łodzi, Poznania, Rzeszowa i Berlina, a także wystawa fotografii. Projekt ten ma
przybliżyć niemieckiej i polskiej publiczności postać wielkiego reformatora teatru - Jerzego
Grotowskiego, oraz stworzyć polskim i niemieckim aktorom i studentom szkoły teatralnej
platformę wymiany związanych z nim doświadczeń. Pozwoli to na spojrzenie
na Grotowskiego nie jak na historyczny obiekt, ale jak na postać inspirującą, skłaniającą
do własnych twórczych poszukiwań, żywą i obecną we współczesnym teatrze i polskim
i niemieckim szkolnictwie artystycznym.98
Teatr Przedmieście
97
98
http://www.teatrmaska.pl/historia.html
http://www.teatrmaska.pl/projekty.html
127
Teatr Przedmieście powstał w 2001 roku z inicjatywy Anety Adamskiej. Stworzyła ona
bardzo szybko konsekwentną wizję prowadzenia pracy nad przedstawieniami. W sierpniu
2006 roku zespół zmienił swoją siedzibę na Łańcut, gdzie pracował w Miejskim Domu Kultury
do sierpnia 2010 roku. Od tego czasu teatr działa niezależnie i wystawia swoje sztuki
w Rzeszowie.
Teatr Przedmieście tworzy głównie autorskie spektakle: „Opowieść” (2004),
„Trzy historie o Ewie” (2005), „Tango” (2007), „Niebo” (2008), „Obietnica” (2011),
„Święto” (2011), „Tchnienie” (2012) oraz dwie koprodukcje z Ośrodkiem Teatralnym
CREARC w Grenoble ”Za szafą” (2008) i „Pierwszy” (2009), które były głośno oklaskiwane
na wielu scenach w kraju i za granicą (Francja, Włochy, Niemcy, Słowacja, Ukraina,
Bułgaria).
Teatr Przedmieście był doceniany za swoją pracę artystyczną i może się poszczycić
wieloma nagrodami i wyróżnieniami na festiwalach teatralnych w Polsce i Europie.
„Przedmieście” współpracuje również z Ośrodkiem Teatralnym CREARC w Grenoble,
Theater Frankfurt, AccademiąInternatzionaledell’ Attore z Rzymu, Studio Novecento
z Mediolanu, Forn de Teatre Pa‘tothom z Barcelony i Stowarzyszeniem Processus Le Retourd‘Ulysse z Paryża oraz licznymi instytucjami i teatrami w Polsce.
Teatr inicjuje i organizuje różnorodne wydarzenia o zasięgu międzynarodowym,
ogólnopolskim i regionalnym. Są to m. in.: wydarzenie naukowo- artystyczne „Źródła
Pamięci. Grotowski- Kantor - Szajna”, Międzynarodowe Spotkania Teatru Alternatywnego
„Łańcuckie Noce Teatralne”, Ogólnopolskie Warsztaty Teatralne, warsztaty dla pań „Ścieżki
kobiet”, a także prowadzi zajęcia edukacyjne dla dzieci, młodzieży i dorosłych.99
Warto również szerzej przedstawić postać Anety Adamskiej, założycielki autorskiego
Teatru Przedmieście. Aneta Adamska jest reżyserem, scenarzystką, aktorką, absolwentki
Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, neurologopedą. Twórczyni pierwszej
niezależnej sceny teatralnej na Podkarpaciu. W 2010 roku założyła w Rzeszowie Ośrodek
Działań Teatralnych, gdzie są prowadzone zajęcia teatralne dla dzieci, młodzieży i dorosłych,
w ramach Ośrodka działa także Teatr Przedmieście. Aneta Adamska została wyróżniona
wieloma prestiżowymi nagrodami za swoje spektakle, reżyserię oraz kreacje aktorskie na
wielu festiwalach teatralnych. Laureatka Nagrody dla Instruktora Roku „Bliżej Teatru”
przyznawanej przez Towarzystwo Kultury Teatralnej (2005), Lauru „Nowin” w kategorii
Kultura (2005), konkursu „Kobieta Przedsiębiorcza” w kategorii działalność artystyczna
(2011) czy Nagrody Prezydenta Miasta Rzeszowa w dziedzinie kultury za szczególne
osiągnięcia w dziedzinie twórczości artystycznej (2013).
Pomysłodawczyni i organizatorka festiwalu naukowo-artystycznego „Źródła Pamięci.
Grotowski- Kantor- Szajna”, Międzynarodowych Spotkań Teatru Alternatywnego „Łańcuckie
Noce Teatralne”, Ogólnopolskich Warsztatów Teatralnych oraz autorskich warsztatów
„Ścieżki kobiet”. Prowadzi liczne warsztaty teatralne w kraju i za granicą (Grenoble, Rzym,
99
http://www.teatrprzedmiescie.pl/teatr/historia
128
Barcelona, Frankfurt nad Odrą) oraz współpracuje w wieloma teatrami i instytucjami
w Polsce.
Teatr Przedmieście prowadzi również działania edukacyjne kursy teatralne oraz
tzw. edukacje teatralna prowadzona przez Anetę Adamską.
1. Słowo w teatrze – praktyczne zastosowanie metod pracy z głosem, ćwiczenia
artykulacyjne, dykcyjne i oddechowo-fonacyjne
2. Ruch i gest w teatrze – elementy pracy aktora z ciałem, plastyka ruchu
scenicznego, etiudy aktorskie
Teatr Przedmieście jest pomysłodawcą tzw. Nocy teatralnych. To wakacyjna
impreza mająca na celu prezentacje współczesnych zjawisk, jakie mają miejsce w teatrze
alternatywnym. Przez trzy noce w malowniczej scenerii dominikańskiego wirydarza, pokażą
się najciekawsze niezależne zespoły z całej Polski i Europy. Pod gołym niebem,
w nastrojową sierpniową noc stare klasztorne podwórko wypełnia się duchem Dionizosa.
Na scenie występują teatry, które potrafią ożywić scenę dialogiem ze światem
i z publicznością. Po spektaklach każdy z widzów może wymienić swoje myśli z aktorami
i reżyserami podczas dyskusji. Dla wielbicieli poezji, dramatu i prozy organizatorzy
przygotowują co roku cykl spotkań z literaturą, czyli „Wieczory Literackie”, które odbywają się
w Storczykarni Muzeum-Zamku.100
2.6.6. Filharmonia
Dyrektorem naczelnym filharmonii w Rzeszowie jest Prof. Marta Wierzbieniec,
natomiast
szefem
artystycznym
Vladimir
Kiradjiev.
Państwowa
Filharmonia
im. A. Malawskiego dysponuje dwiema salami koncertowymi oraz dobrym zespołem
złożonym z 86 muzyków. Od ponad 30 lat jest organizatorem Muzycznego Festiwalu
w Łańcucie przekształconego z Dni Muzyki Kameralnej. Filharmonicy rzeszowscy często
goszczą także na festiwalach: Wratislavia Cantans, Festiwalu Kultury Europejskiej
w Krakowie, a także poza granicami kraju. Tylko w 1996 roku dali 694 koncerty, gromadząc
86 tysięcy słuchaczy. Ponadto Filharmonia prowadzi muzyczną edukację dla uczniów szkół
podstawowych i średnich.
29 kwietnia 1955 r. odbył się pierwszy koncert 33-osobowej Wojewódzkiej Orkiestry
Symfonicznej w Rzeszowie (solista Adam Harasiewicz, dyrygent Jan Gąsiorowicz).
Od pierwszego sezonu (wrzesień '55) kierownikiem artystycznym i dyrygentem był Janusz
Ambros (do 1971 r.).Upaństwowienie Wojewódzkiej Orkiestry Symfonicznej nastąpiło
w 1958 r., rok później powołano do życia chór mieszany. W 1960 r. rozpoczęto kontynuowany do dziś - cykl audycji dla szkół i przedszkoli (obecnie ok. 100 audycji
w miesiącu), stale powiększano orkiestrę, dokupywano instrumenty.
100
http://www.teatrprzedmiescie.pl/noce-teatralne
129
Z inicjatywy Janusza Ambrosa w 1961 r. zorganizowano w pięknym Zamku w Łańcucie
cykl koncertów kameralnych pod nazwą Dni Muzyki Kameralnej, które po 20 latach
przerodziły się w Festiwal Muzyki (kierownictwo powierzono Bogusławowi Kaczyńskiemu),
a od 1991 r. w Muzyczny Festiwal w Łańcucie - imprezę ściągającą corocznie w maju
setki melomanów z Rzeszowa, z Polski i z różnych stron świata. Pojawiali się tu także
najwybitniejsi wykonawcy polscy i światowi (by wymienić tylko niektórych: Kwartet
B. Bartoka, Zespół Andree Colsona, Polska Orkiestra Kameralna pd. J. Maksymiuka,
Litewska Orkiestra Kameralna pd. S. Sondeckisa, Academy of St. Martin in the Fields,
Kwartet Śląski, Sankt-Peters Trio, The King's Singers, Garrick Ohlsson, Renata Scotto, Katia
Ricciarelli, Paul Esswood, Gary Kaar, Grigorij Sokołow, W. Ochman, E. Chojnacka,
W. Wiłkomirska, E. Podleś, G. Bradley). W 1967 r. orkiestrę przemianowano na Państwową
Filharmonię, która od stycznia 1974 r. egzystuje w nowym, funkcjonalnym budynku
z najlepszą akustycznie salą koncertową na 800 miejsc, w której z powodzeniem mogły
wystąpić zespoły z innych miast i państw (Orkiestra Kameralna Gewandhaus, Orkiestra
Kameralna z Hannoweru, Thomanerchor). 45-letnia działalność, należącej obecnie
do czołowych w kraju orkiestry, zaowocowała wieloma osiągnięciami: występy w ważnych
polskich ośrodkach muzycznych i na festiwalach (Wratislavia Cantans, Międzynarodowy
Festiwal w Busku), za granicą (Czechosłowacja, Rumunia, Węgry, Rosja, Francja), nagrania
dla radia i telewizji 6 płyt CD (w tym drugie nagranie w historii światowej fonografii Messa
di Gloria Rossiniego).
Bardzo zróżnicowany, ambitny program, obejmujący też wiele prawykonań, występy
najlepszych polskich artystów, stale rosnący poziom 85-osobowej orkiestry, audycje
i koncerty dla młodzieży, spowodowały niezwykłe umuzykalnienie rzeszowskiej (pozbawionej
tej tradycji) społeczności, a w efekcie - jedną z największych widowni filharmonicznych
(ok. 600 osób na koncercie) w Polsce.
Szefami artystycznymi w historii Filharmonii byli: Janusz Ambros, Stanisław Michalek,
Andrzej Rozmarynowicz, Bogdan Olędzki, Józef Radwan, Adam Natanek, Tadeusz
Wojciechowski, Jerzy Kosek, Marek Pijarowski. Obecnie funkcję szefa artystycznego pełni
Vladimir Kiradjiev, bułgarski dyrygent, który mistrzostwo szlifował u Kurta Masura i Franco
Ferrary. Był dyrektorem artystycznym wiedeńskiej Residenz Orchester, dyrektorem
muzycznym opery w Silven. Asystentem Rafaela Frühbecka de Burgos, dyrygentem
i doradcą językowym przy produkcji wersji oryginalnych Borysa Godunowa i Eugeniusza
Oniegina na scenie berlińskiej Deutche Oper. Maestro Kiradjiev regularnie koncertuje
w Bułgarii, Austrii, Niemczech, Polsce, Czechach, na Litwie i Węgrzech, w Rosji, Kolumbii
i Meksyku.101
Cykl koncertów pod nazwą „FIL-KAMERALIA” obejmuje osiem koncertów, które będą
realizowane od czerwca do grudnia 2013 roku, w sali kameralnej Filharmonii Podkarpackiej.
W repertuarze znajdą się utwory prezentujące zarówno muzykę klasyczną (od baroku
po współczesność), jak i opracowania pieśni, piosenek, arii operetkowych. Prezentowana
będzie muzyka takich znanych twórców jak: J. Brahms czy R. Schumann, jak również mniej
znanych – D. Langa czy kompozytorów szkockich. Zabrzmi między innymi muzyka polska,
101
http://www.filharmonia.rzeszow.pl/filharmonia/historia-filharmonii/
amerykańska, pieśni żydowskie. Wystąpią
K. Danczowska, ale też młodzi wykonawcy.
tak
znani
artyści,
jak:
K.
130
Jakowicz,
Oferta komercyjna filharmonii
Filharmonia Podkarpacka im. Artura Malawskiego w Rzeszowie oferuje wynajem
swoich pomieszczeń na potrzeby imprez kulturalnych i konferencji. Filharmonia posiada duże
doświadczenie w profesjonalnym świadczeniu tego rodzaju usług, udostępniając swoje
podwoje renomowanym i wymagającym organizatorom: wyższym uczelniom, fundacjom,
stowarzyszeniom oraz firmom prywatnym. Nasze pomieszczenia stanowią doskonałą
oprawę konferencji, pokazów, bankietów, etcSala koncertowa wyposażona jest
w profesjonalny sprzęt elektroakustyczny, najwyższej klasy: oświetlenie, urządzenia
multimedialne z rzutnikiem HD oraz ekranem o powierzchni 54 nr'. Posiada 666 miejsc
stałych . Nowoczesna scena z powierzchnią ponad 250 m wyposażona jest w technologię
teatralną w tym w sztankiety, paludamenty, diafragmę, mechanizm kurtynowy, zespół
zapadni scenicznych z napędem hydraulicznym z sterowaniem automatycznym, pozwalający
dowolnie kształtować scenę do potrzeb artystycznych. Sala kameralna posiada bardzo
nowoczesne wnętrze z efektownym podświetleniem sufitu (ponad 2000 światełek LED),
wyposażona jest w nagłośnienie elektroakustyczne, oświetlenie oraz urządzenia
multimedialne. Posiada 185 miejsc w rzędach w układzie amfiteatralnym po łuku. 102
2.6.7. Zabytki architektury rzeszowskiej
Przez wieki Rzeszów, położony na wschodnich krańcach Rzeczpospolitej,
był miejscem spotkań chrześcijaństwa wschodniego, zachodniego i judaizmu.
We współczesnym Rzeszowie katolicyzm jest dominującą religią. Miasto jest siedzibą
diecezji i dziesięciu zakonów. Znajduje się w nim 29 kościołów rzymskokatolickich,
a pierwszy miejski kościół parafialny wybudowano w XIV w. Choć chrześcijaństwo zachodnie
od wieków jest obecne w Rzeszowie, to dawniej nie było jedyną religią kształtującą oblicze
miasta. Już w średniowiecznym Rzeszowie istniała liczna wspólnota prawosławna i osada
Ruska Wieś. Nie zachowały się jednak żadne jej relikty, które przybliżały by nam ten rozdział
historii miasta. Wiadomo tylko, że przed XVII w. w mieście znajdowały się 3 cerkwie
i 2 monastery. W XVII w. wraz z przybyciem jezuitów oraz przygotowaniami do podpisania
unii brzeskiej zaczęto ograniczać wpływy religii prawosławnej w regionie. Po podpisaniu unii,
w Rzeszowie pojawiła się wspólnota greckokatolicka. Jej świątynią było dzisiejsze
sanktuarium p. w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny na Zalesiu. Od XVI w. aż do
II wojny światowej Rzeszów zamieszkiwała liczna gmina żydowska. Rzemieślnicy i kupcy
żydowscy, przybywający do Rzeszowa z centralnej i zachodniej Polski, szybko stali się
konkurencją dla lokalnego mieszczaństwa, które wywierało wpływ na właścicieli miasta,
domagając się ograniczenia ich osadnictwa. Dlatego Synagoga Staromiejska została
wybudowana poza obrębem murów miejskich. Budynek synagogi z 1610 r., choć
wielokrotnie odbudowywany, zachował swój renesansowy charakter. Jej neogotycka wieża
102
http://www.filharmonia.rzeszow.pl/filharmonia/oferta-komercyjna/
131
oparta jest na baszcie, jedynym zachowanym fragmencie murów obronnych Rzeszowa.
Kiedy zakazano Żydom budowy na Starym Mieście, ich inwestycje przeniosły się do Nowego
Miasta. Ci sprawni rzemieślnicy, bankierzy i szynkarze, którzy przyczyniali się do rozwoju
gospodarczego Rzeszowa, znaleźli wsparcie ze strony rodu Lubomirskich. Nowa, szybko
rozwijająca się osada żydowska w na przełomie XVII i XVIII w. zyskała kolejna synagogę –
Nowomiejską. Jej budynek, zaprojektowany przez Jana Chrzciciela Belottiego
i przebudowany w XIX w. mieści obecnie Biuro Wystaw Artystycznych i dom pracy twórczej
Polskiego Związku Artystów Plastyków. Pamiątką po wielowiekowej obecności judaizmu
w Rzeszowie są również cmentarze żydowskie: zniszczone w czasie wojny kirkuty
z XV i XVII w. oraz wciąż istniejący, choć zrujnowany cmentarz na Czekaju z XIX w.
Nieliczne zachowane macewy tego założonego w 1849 r. kirkutu, przypominają
o społeczności żydowskiej która od XVIII w. aż do II wojny światowej współtworzyła kulturę
i gospodarkę regionu.103
W Rzeszowie dba się o turystyczne punkty kontrolne. Miasto pokazuje, że fundusze
strukturalne idą w parze z własnym sumptem w finansowaniu ochrony zabytków. Co więcej,
inwestycja w tak pojmowaną kulturę, to zabieg długofalowy, przeprowadzany z pomysłem.
Przykładem rozważnej gospodarki architektonicznej jest rekonstrukcja i zagospodarowanie
płyty placu oraz dokończenie budowy podziemnej trasy turystycznej na Rynku za fundusze
strukturalne. Miejsce zachowuje walory historyczno-architektoniczne, stając się jednocześnie
obowiązkowym punktem na trasie zabytków, godnych odwiedzenia.
W mieście nie przechodzą również bez echa wydarzenia na skalę państwową. Wiedza
historyczna odbija się w pamiątkowych wystawach, również w porozumieniu z władzami
innych miast, ze skądinąd sławnymi postaciami. Pamięci Rzeszowian nie umykają sylwetki
prof. Jerzego Szajny czy Jacka Kuronia, których upamiętnione sylwetki i nazwiska wzbogacić
mają mapę Rzeszowa.104
Kościół Farny
Ulica Kościuszki kończy się skrzyżowaniem z ulicą 3 Maja i placem Farnym. Po prawej
stronie stoi kościół parafialny pw. śś. Stanisława i Wojciecha, popularna Fara.
Jak stwierdzają stare zapisy kościół parafialny istniał już przed 1363 r. Przypuszczalnie
pierwszy kościół uległ zniszczeniu podczas wielkiego pożaru (ok. 1427 r.), natomiast
powstanie obecnej budowli można datować na pocz. XV w. Najprawdopodobniej najstarsza
jego część czyli gotyckie prezbiterium pochodzi z 1434 r. Na pocz. XVI w. kościół został
obwarowany - otoczony ziemnym wałem, później zniszczony przez pożar w 1621 r.
i odbudowany w 1623 r. staraniem Mikołaja Spytki Ligęzy. W 1754 r. przebudowano nawę
główną, dobudowano nawy boczne i nadano mu wystrój barokowy. Ostatnio był
restaurowany w latach: 1962-65, 1971-72 i 1976. W swojej obecnej postaci kościół tworzy
masywną trójnawową budowlę utrzymaną w stylu barokowym. Wyposażenie kościoła jest
różnorodne, pochodzące przeważnie z XVIII w. Ołtarz główny z 1730 r. architektoniczny,
103
Str 17 Strategia Marki Rzeszów na lata 2009-2013 oraz Program Promocji Miasta Rzeszowa na lata 20092013
104
132
jednokondygnacyjny na wysokim cokole z kolumnami i bogatym zwieńczeniem. W części
środkowej ołtarza znajduje się ołtarz olejny "Ukrzyżowanie Chrystusa" nieznanego malarza
z końca XVIII lub pocz. XIX w. W części górnej są obrazy śś. Stanisława i Wojciecha
z tego samego okresu. Ambona rokokowa, bogato rzeźbiona pochodzi z poł. XVIII w.,
a belka tęczowa, drewniana, z krucyfiksem rzeźbiona w stylu regencji z około 1730 r. Ołtarze
boczne drewniane, bogato rzeźbione i złocone z obrazami olejnymi, przeważnie barokowe
lub późnobarokowe z I poł. XVIII wieku. Przy kościele wznosi się wysoka, kwadratowa wieżadzwonnica, barokowa, przykryta kopulastym hełmem, wybudowana w XVII w. 105
Kościół Św. Trójcy
U wejścia na cmentarz stoi klasycystyczny, ozdobiony czterokolumnowym portykiem
kościółek pw. Świętej Trójcy. Wybudowany w 1720 r., został w 1884 r. gruntownie
przebudowany, a ostatnio w latach 1985-86 starannie odrestaurowany i powiększony.
Wcześniej w tym rejonie stał kościółek św. Ducha, o którym wiadomo, że istniał już w 1469 r.
Zniszczony w czasie najazdu węgierskiego w 1657 r. został szybko odbudowany.
Konsekrowany w 1661 r. otrzymał miano św. Trójcy. W pocz. XVII w. z fundacji M.S. Ligęzy
powstał przy kościółku szpital dla ubogich, który przy istniał od XVII w. Po założeniu
cmentarza kościółek spełniał rolę kaplicy cmentarnej. Wewnątrz znajduje się ołtarz z XVIII
w., a w nim obraz świętej Trójcy malowany przez rzeszowianina Szczęsnego Potockiego
oraz płyta nagrobna i epitafia aptekarza Edwarda Hubla i jego żony Klary ze Swobodów
zmarłych w 1848 r. Na ścianie frontowej pod portykiem umieszczone są epitafia: znanego
filantropa Jacentego Gałęzowskiego (zmarłego w 1858 r.) oraz burmistrza rzeszowskiego
Ambrożego Towarnickiego (zmarłego w 1884 r.).106
Pałac letni Lubomirskich
Przy al. Lubomirskich stoi dawny pałacyk letni Lubomirskich, poddany w latach
1981-85 gruntownej restauracji i adaptowany dla potrzeb rzeszowskiej filii Akademii
Muzycznej w Krakowie. Został wzniesiony prawdopodobnie na przełomie XVII i XVIII wieku,
według projektu Tylmana z Gameren. Zbudowany jest w stylu późnego baroku na rzucie
litery "H", piętrowy, z mansardowym dachem. Elewację stanowi dekoracja ornamentalna
w typie saskiego rokoka oraz umieszczone w nich kamienne popiersia mężczyzn i kobiet
wykonane w połowie XVIII w. przedstawiające członków rodziny Lubomirskich w strojach
rzymskich senatorów. Ogród otacza stylowe ogrodzenie. W Skarpie, od strony południowej,
widoczny jest tunel prowadzący do podziemi pałacu.107
Ratusz
Najokazalszą budowlą w Rynku jest Ratusz stojący samotnie w narożu zachodniej
pierzei. Początki jego powstania sięgają końca XVI w. Zbudowany został przez Mikołaja
Spytka Ligęzę przypuszczalnie przed 1591 r. ale zapewne na murach wcześniejszej budowli.
Według przeprowadzonych ostatnio badań - w podziemiach ratusza odkryto fragmenty
105
http://www.resinet.pl/rzeszow-i-okolice/zabytki-i-pomniki/kosciol-farny.html
http://www.resinet.pl/rzeszow-i-okolice/zabytki-i-pomniki/kosciol-sw-trojcy.html
107
http://www.resinet.pl/rzeszow-i-okolice/zabytki-i-pomniki/palac-letni-lubomirskich.html
106
133
starych murów i sklepień oraz piwnice sięgające pod ul. Słowackiego. Można stwierdzić,
że budynek Ratusza był pierwotnie całkiem inny. Ligęzowa budowla została w XVIII w.
przekształcona w stylu klasycystycznym i w takiej postaci dotrwała do połowy XIX stulecia.
Adaptację budynku Ratusza dla potrzeb Rady Miejskiej podjęto w latach 1867 i 1884,
następnie w latach 1897-98 przeprowadzono jego gruntowną przebudowę i rozbudowę.
Nadbudowano drugie piętro, wykonano reprezentacyjną klatkę schodową, nad nią dwie
wieżyczki, przedłużono budynek w kierunku wschodnim o część opartą na arkadach,
urządzając na piętrze dużą salę obrad. W toku tej modernizacji Ratusz otrzymał modny
wówczas wystrój pseudogotycki. Szczyt ozdobiono zegarem, a ponad nim umieszczono orła
wykonanego z pozłacanej blachy miedzianej. Podczas ostatniej wojny orzeł ten, zdjęty
z nakazu okupanta, został przechowany i w jesieni 1944 r. powrócił na dawne miejsce.
Ostatni kapitalny remont przeprowadzono w rzeszowskim Ratuszu równo 100 lat
po poprzednim - zakończono go w 1996 r. starając się przywrócić budynkowi
dziewiętnastowieczny wygląd i wystrój.108
Rynek
Centrum Starówki stanowi Rynek posiadający kształt nierównomiernego czworoboku
o wymiarach około 100 x 50 m. Obecny kształt Rynku i jego otoczenie odbiega nieco
od pierwotnego wyglądu; jest znacznie większy i od zachodu nie posiada zabudowy.
Z naroży Rynku wybiega kilka ulic: w kierunku wschodnim A. Mickiewicza i Przesmyk,
w kierunku południowym Baldachówka i J. Słowackiego, w kierunku zachodnim T. Kościuszki
i Matejki. Rynek posiada zabudowane właściwie tylko trzy pierzeje - południową, wschodnią
i północną. W pozbawionej dziś zabudowy pierzei zachodniej stoi jedynie Ratusz. Obecną
zabudowę strony zachodniej stanowią budynki położone przy ul. J. Słowackiego. Zabudowę
zachowanych trzech pierzei Rynku tworzą jednopiętrowe lub rzadziej dwupiętrowe
kamieniczki powstałe w okresie XV-XIX w. Obecna zabudowa została ukształtowana po
wielkim pożarze Rynku w 1842 r., który doszczętnie strawił wszystkie domy. Wielokrotnie
przebudowywane i nadbudowywane przeszły swoistą ewolucję budowlaną. Pierwotnie były
to zapewne domy drewniane lub częściowo murowane (piwnice i partery). Początkowo
parterowe, potem piętrowe, przy czym górne kondygnacje aż do XIX wieku były z reguły
drewniane. Domy rynkowe posiadały przestronne i głębokie piwnice, sklepy (były to
tzw. sklepy wierzchnie i sklepy dolne - piwnice), długą sklepioną sień, reprezentacyjną tzw.
wielką izbę, pomieszczenia mieszkalne, a od frontu podcienia wsparte na drewnianych
słupach. Ostateczny wystrój architektoniczny otrzymały na przełomie XIX i XX w. Aktualny
stan zachowania zabudowy rynkowej jest bardzo różny, od pięknych domów do ruin.
Kamieniczki zaniedbywane przez całe lata, zagrożone podziemnymi wyrobiskami, niszczały
i podupadały, miały być nawet rozebrane.
Prowadzone przez ostatnie lata prace
zabezpieczające przed dalszą dewastacją, a przy okazji i badania architektonicznoarcheologiczne, pozwoliły na odsłonięcie reliktów pierwotnej zabudowy i ujawnienie wielu
tajemnic, które przesunęły powstanie rynkowych kamienic co najmniej o dwa wieki wstecz.
Badania wykazały także, że pierwotny układ zabudowy Starego Miasta znacznie odbiegał
od stanu istniejącego, a poziom Rynku był dużo niższy. Jak niemal w każdym starym
mieście, tak i pod rzeszowską Starówką znajdują się głębokie lochy i piwnice drążone przed
108
http://www.resinet.pl/rzeszow-i-okolice/zabytki-i-pomniki/ratusz.html
134
wiekami w celach obronnych i gospodarczych (magazynowanie towarów). Rynkowe
kamieniczki posiadają z reguły dwa poziomy piwnic sięgających niekiedy 10-12 m w głąb
ziemi. Pierwsze poziomy piwnic są murowane z kamienia lub cegły i sklepione, natomiast
niższe kondygnacje zostały wydłubane w naturalnym gruncie lessowym. Układ piwnic jest
bardzo różnorodny. Spotyka się tu tzw. gruby (komory) i szyje (korytarze), często wybiegają
one przed frontony budynków. Górne kondygnacje piwnic powstały równocześnie ze
wznoszeniem domów (XV-XVI w.), natomiast dalsze poziomy były dłubane zapewne później
(XVI-XVII w.). Niezależnie od piwnic spotyka się podziemne lochy i korytarze murowane
z kamienia, sklepione, łączące budynki lub prowadzące poza obręb miasta. Niewątpliwie
miały one przeznaczenie komunikacyjne. Odkryto je w rejonie skrzyżowania ulic Zamenhofa
i Króla Kazimierza, w rejonie ulicy Joselewicza i ulicy Baldachówka. Jeden z korytarzy
prowadzi w kierunku południowo-zachodnim, co - w powiązaniu z odkryciami dokonanymi
przed laty przy budowie pawilonu "Hortex", na terenie dawnego konwentu pijarów, a także
pałacyku Lubomirskich - pozwala stwierdzić, że miasto miało podziemne połączenie
z zamkiem. Na podstawie znalezionych ułamków ceramiki można datować jego powstanie
na XVII w. W latach sześćdziesiątych pod rzeszowskim Rynkiem prowadzono prace
ratunkowo-zabezpieczające fundamentów budowli, mające na celu usunięcie zagrożeń ze
strony podziemnych wyrobisk. Niebezpieczeństwa nie zdołano jednak zlikwidować. W lipcu
1972 r. nastąpiła poważna awaria kolejnego budynku. Dopiero w kilka lat po tej katastrofie,
w 1977 r., podjęto decyzję o zabezpieczeniu podziemi według oryginalnej metody
opracowanej przez prof. Zbigniewa Strzeleckiego. Prace przewidziane do realizacji na lata
1978-1979 z różnych przyczyn, głównie z powodu braku pieniędzy i odnajdywania coraz to
nowych podziemi, trwają niestety do chwili obecnej. Zabezpieczenie podziemi przed
dalszymi zawałami warunkowało rozpoczęcie rewaloryzacji całej rzeszowskiej Starówki,
obejmującej w sumie 31 budynków położonych w Rynku oraz przy pobliskich uliczkach:
Mickiewicza, Joselewicza, Przesmyk oraz Króla Kazimierza. Prace w tym zakresie podjęto
dopiero w 1977 r., dosłownie w ostatniej chwili, gdy otoczenie rzeszowskiego Rynku
doprowadzone było niemalże do stanu ruiny. Bezpańskie kamieniczki otrzymały nowych
właścicieli, staraniem, których zaczęto im przywracać dawne piękno. Niektóre odbudowano
praktycznie od podstaw, przy innych prace są poważnie zaawansowane. 109
Zamek Lubomirskich
Zamek Lubomirskich jest jednym z najbardziej charakterystycznych obiektów
zabytkowych Rzeszowa. Budowę tej obronnej rezydencji rozpoczął, prawdopodobnie pod
koniec XVI w., ówczesny właściciel Rzeszowa - Mikołaj Spytko Ligęza. Jest bardzo
prawdopodobne, że w miejscu gdzie obecnie stoi zamek już wcześniej istniały jakieś
zabudowania. Na podstawie zachowanych szkiców rysunkowych Tylmana z Gameren oraz
przechowywanej w Muzeum Czapskich w Krakowie inwentaryzacji Zygmunta Hendla,
z 1897 roku wynika, że przynajmniej część istniejącej tam wówczas budowli została
włączona w obręb gmachu o charakterze obronnym, posiadającym czworokątny rzut
zbliżony do prostokąta. Budynek otaczał mur kurtynowy z kamienia o grubości ponad 1,5 m,
w którym umieszczone były szczelinowe strzelnice. Można przypuszczać, że liczne zajazdy
oraz atmosfera trwogi panująca w Polsce po klęsce pod Cecorą, wpłynęły na decyzję
109
http://www.resinet.pl/rzeszow-i-okolice/zabytki-i-pomniki/rynek.html
135
M.S. Ligęzy, wówczas już kasztelana sandomierskiego, o przystąpieniu od 1620 roku
do zasadniczej przebudowy rezydencji i stworzenia z niej nowoczesnego na owe czasy
zamku typu palazzo in fortezza. Usypane z lessu wały i bastiony w typie nowowłoskim,
nawiązujące we fragmentach do fortyfikacji w typie staroholenderskim, częściowo
obmurowano kamienno-ceglanym płaszczem, a częściowo odziano blokami z surowej gliny.
Przy budowie nowego zamku, jako ściany zewnętrzne trzech skrzydeł nowej budowli
wykorzystano mury kurtynowe poprzedniej fortecy, ze strzelnicami, czwarte skrzydło miał
stanowić przedłużony budynek "dworu obronnego". Po śmierci Ligęzy w 1637 r., właścicielką
całej fortuny, wraz z zamkiem w Rzeszowie, została młodsza córka Ligęzy i jej mąż Jerzy
Sebastian Lubomirski. Już od I poł. XVII w., kiedy to Lubomirscy przejęli Rzeszów,
rozpoczęła się przebudowa obiektu. Rozbudowano zamkowe obwarowania i otoczono
zamek kamiennymi fortyfikacjami typu bastionowego, które zachowały się do dziś. Projekt
rozbudowy zamku i nowych fortyfikacji wykonał architekt pochodzenia holenderskiego Tylman z Gameren. Na pewno już od 1682 roku trwała prowadzona przez niego przebudowa
i rozbudowa rzeszowskiego zamku. Tylman w pełni wykorzystał warunki obronne,
a zwłaszcza zbudowane jeszcze przez Ligęzę przeszkody wodne, które zwiększały
skuteczność obronną fortecy. Sam zamek, na skutek jego działalności, stał się budowlą
posiadającą cztery dwukondygnacyjne skrzydła, z piętrową bramą na osi skrzydła
zachodniego. Elewacje zewnętrzne zostały zaopatrzone w trójkątne szczyty wieńczące
skrajne i środkowe partie fasad, zakończone od dołu na boniowanych pilastrach. Przy okazji
tej przebudowy rozebrano narożną wieżę zamku z czasów Ligęzy. Pracami budowlanymi na
zamku kierował najpierw Piotr Belotti, a następnie jego syn Jan Chrzciciel Belotti. Jak wynika
z zapisów w kronice rzeszowskich pijarów, prace te zostały zakończone przed połową lat
dziewięćdziesiątych XVII w. Pod koniec XVII w. wybuchł w Rzeszowie pożar, który
spowodował pewne zniszczenia także na zamku. Jego przebudowa wiąże się z osobą
Karola Henryka Wiedemanna, który po Janie Chrzcicielu Belottim na dworze
J. I. Lubomirskiego zajmował stanowisko architekta i inżyniera wojskowego. Z zachowanych
po Lubomirskich materiałów archiwalnych wynika, że prace były prowadzone przez szereg
lat. I tak np. w latach 1724-1729 wykonywane były prace przy fortyfikacjach zamkowych,
a w 1730 roku nastąpiła renowacja wnętrza budynku. Bramę wjazdową do zamku
umocniono, ustawiając na kurtynie muru po obu stronach wieży czterodziałowe baterie na
działobitniach. W jednej z nich umieszczono cekhauz, a w drugiej kordegardy. Przykryto je
pulpitowym dachem. Wtedy też rozpoczęto nadbudowę wieży o następną kondygnację
i hełm. 25 stycznia 1735 roku, zajmowany wówczas przez Sasów zamek spłonął. Do jego
odbudowy i związanych z tym prac remontowych przystąpiono w latach 1735-36.
W 1737 roku, z powodu dużych uszkodzeń, rozebrano bastion II św. Antoniego
i wybudowano go od nowa na ruszcie z dębowych pali wbitych w bagno, zaś w 1740 roku
ukończono budowę kaplicy zamkowej św. Jerzego. (Jak wynika z planu Wiedemanna
z 1762 roku, nakryta kopułą z latarnią kaplica usytuowana była w płn. - wsch. narożniku
zamku.) W 1746 roku fortyfikacje budowli zostały wzmocnione dwuramiennikiem, który
osłaniał najbardziej zagrożone płd. - zach. czoło zamku. Dwa lata później ukończono
trwającą cztery lata budowę, zaprojektowanego przez Wiedemanna, wielkiego mostu przed
zamkiem. Most miał trzy zwodzone pomosty: środkowy dla pojazdów i dwa boczne dla
pieszych, częściowo był osłonięty wysokimi drewnianymi ścianami ze strzelnicami.
Na płd. czole rawelinu stała kordegarda, która powstała prawdopodobnie z przebudowanego
budynku stajni. W tym czasie jeszcze raz zmodernizowano przedpiersia głównego obwodu
136
obronnego, ustawiając na narożach bastionów, na kamiennych słupach z kartuszami,
drewniane budki obserwacyjne, ułatwiające obserwację przedpola. Rozbudowie uległy też
przeszkody na przedpolu obrony. Po śmierci Franciszka Lubomirskiego w 1812 roku zamek
został przeznaczono na siedzibę urzędu cyrkularnego sądu i więzienie, a w 1820 roku został
oficjalnie wykupiony przez Austriaków od Jerzego Romana Lubomirskiego. W tym czasie
sam zamek był mocno zaniedbany. Najprawdopodobniej w trakcie pożaru miasta w czerwcu
1842 roku część budowli uległa zniszczeniu. Po tym pożarze obniżono wieżę bramną, która
otrzymała nowe przykrycie w formie dachu zbliżonego wyglądem do tego, jakim jest nakryta
obecnie wieża dzwonna koło kościoła farnego. Przy okazji zmiany dachu dokonano również
prawdopodobnie nadbudowy zamku. W XIX wieku stan zamku uległ tak gwałtownemu
pogorszeniu, że zaistniała potrzeba jego przebudowy. Projekt został opracowany w latach
1895-96, przez pełniącego wówczas funkcję konserwatora zabytków inż. Zygmunta Hendla.
Remont zamku rozpoczęto 1 maja 1902 roku, pod nadzorem inżyniera powiatowego
Kazimierza Rogozińskiego. W trakcie budowy obiektu prowadzonej przez lwowską firmę
Hipolita Śliwińskiego, projekt został zmieniony przez Franciszka Skowrona, ówczesnego
nadzorcę budowlanego. Już we wstępnej fazie zaawansowania prac budowlanych okazało
się, że stan techniczny zamku (zarówno murów, jak też fundamentów) jest tak zły, że nie ma
możliwości ich zachowania. Dlatego też zdecydowano się na budowę od podstaw gmachu
na nowym, prostokątnym już rzucie, zbliżonym jedynie do historycznego obrysu. Nowy
projekt nawiązywał także do dawnej XVIII-wiecznej formy architektonicznej rzeszowskiego
zamku, którą znano z widoków Wiedemanna. Stary budynek zamkowy, oprócz części wieży,
został zburzony. W jego miejscu w latach 1903-05, wzniesiono całkowicie nową budowlę,
przystosowaną do potrzeb instytucji sądowych i na więzienie, która zachowała się do dziś.
Masywną i ciężką bryłę zamku tworzy dwupiętrowy zamknięty w czworobok budynek z lat
1903-1905 z obszernym dziedzińcem pośrodku i wysoką wieżą bramną od zachodu.
Sześciokondygnacyjna wieża z gankiem dla straży zwieńczona jest interesującym hełmem
wykonanym w 1906 r. według pierwotnego, barokowego wzoru. Zamek otacza czworobok
kamiennych fortyfikacji z wydłużonymi bastionami na narożach, opartych w zasadniczym
zarysie na zasadach szkoły staroholenderskiej, a w części wschodniej na zasadach Pagana.
Bastiony noszą imiona: św. Franciszka (płn. - zach.), św. Andrzeja (płn. - wsch.),
św. Hieronima (płd. - wsch.) i św. Marii (płd. - zach.). Na narożach bastionów są kamienne
wieżyczki (kawaliery) z rzeźbionymi plakietami patronów z 1746 r. Od strony północnej
i wschodniej zachowały się resztki fos, a w kurtynie północnej wylot tunelu wycieczkowego.
Dawniej dokoła zamku ciągnęły się fosy i sztuczne rozlewiska, co w połączeniu z płynącym
opodal Wisłokiem utrudniało dostęp do fortecy. U szczytu wieży znajduje się zegar,
wykonany przez znaną fabrykę zegarów wieżowych Michała Mięsowicza w Krośnie
w 1904 r.(ponownie uruchomiony w 1993 r.) W 1940 r. Niemcy usunęli z zamku instytucje
sądowe i przeznaczyli budowlę na siedzibę władz okupacyjnych. W części gmachu
pozostawiono więzienie, które mieściło się tutaj aż do 1981 roku. W 1965 r. budynek
zamkowy został odnowiony, wyremontowano także walące się mury. Niestety podczas
porządkowania otoczenia zamku w latach 1968-70 zniszczeniu uległy resztki zewnętrznych
fortyfikacji ziemnych. Kolejne roboty remontowe rozpoczęto w 1978 r., zaś w roku 1983
przystąpiono do restauracji budowli i zachowanych obwarowań. W roku 1981 zlikwidowano
więzienie a budynek przekazano Ministerstwu Sprawiedliwości. W latach 1985 - 1993 gmach
zamkowy został gruntownie odrestaurowany, odnowiono również jego wnętrza. Przywrócono
pierwotną salę reprezentacyjną i odtworzono znajdującą się w północnym skrzydle dawną
137
kaplicę więzienną. Na frontonie wieży umieszczono tablice upamiętniające tragiczne losy
więźniów podczas okupacji hitlerowskiej oraz uwięzienie Wincentego Witosa. Wewnątrz
zamku znajduje się, odsłonięta w 1995 r., tablica upamiętniająca męczeństwo prawników
więzionych i straconych tu w czasach stalinowskich. W 1996 r. otworzono tu Muzeum Prawa.
Obecnie w murach zamku organizowane są wystawy i koncerty, a na dziedzińcu zamkowym
odbywają się plenerowe przedstawienia.110
Wille Secesyjne
Przy pobliskiej alei Pod Kasztanami godne uwagi są wille: nr 6 wybudowana w 1903 r.
według projektu inż. Hołubowicza, eklektyczna o cechach neobarokowych, ozdobiona bogatą
elewacją z popiersiem A. Mickiewicza w niszy; nr 8 zbudowana w 1899 r. w tzw. stylu
szwajcarskim przez architekta Teofila Tekielskiego i nr 10, dawniej zwana Pod Sową,
wzniesiona w 1900 r. także przez Teofila Tekielskiego, również w stylu szwajcarskim. Willa
przypominająca kształtem romantyczny zameczek stanowiła do niedawna siedzibę
rzeszowskiego Oddziału Krajowej Agencji Wydawniczej. Na frontonie widnieje zegar
słoneczny wykonany techniką sgraffito z tarczą w kształcie promieniejącego słońca,
ozdobiony rysunkami i napisem, którego tłumaczenie brzmi: "Widzisz godzinę, nie znasz
godziny".111
Klasztor oo. Bernardynów
Zabytkowy Klasztor Bernardynów z okazałym kościołem pw. Wniebowzięcia
Najświętszej Panny Marii stanowi znane miejsce odpustowe. Zespół klasztorny powstał
w pierwszej połowie XVII w. w miejscu starszej, XVI - wiecznej budowli sakralnej. Pierwotnie
stał tu drewniany kościółek, który miał być zbudowany w 1536 r. Według tradycji powstanie
kościółka związane było ze znalezieniem w tym miejscu w 1513 r. figury Matki Boskiej
zwanej Rzeszowską, która znajduje się obecnie w kaplicy stanowiącej Sanktuarium Maryjne.
Kościół i budynek klasztoru zostały wzniesione prawdopodobnie w latach 1624-29 przez
budowniczych z Lipska. Wiadomo, że 25.03.1929 r. fundator przekazał budowlę konwentowi
bernardynów. W latach 1898-1906 pod kierunkiem Zbigniewa Hendla świątynia została
gruntownie odnowiona, a w latach 1978-79 restaurowana. Fundatorem zespołu klasztornego
był ówczesny właściciel Rzeszowa Mikołaj Spytek Ligęza. Zgodnie z jego wolą kościół miał
spełniać rolę mauzoleum rodowego Ligęzów. Zespół klasztorny usytuowany na niewielkiej
wyniosłości, wśród bagien i rozlewisk rzeczki Mikośki, miał charakter obronny, o czym
świadczą zachowane do dziś otwory strzelnicze spełniał rolę obronnego bastionu
w tworzonym przez Ligęzę systemie fortyfikacyjnym miasta. Kościół pw. Wniebowzięcia NMP
wzniesiony w stylu późnego renesansu, ale już z elementami baroku, prezentuje wysoką
wartość artystyczną. Zbudowany został na rzucie krzyża łacińskiego z dwoma kaplicami po
bokach i kwadratową wieżą-dzwonnicą z kruchtą w podziemiu. Wyposażenie kościoła,
przeważnie późnobarokowe pochodzi z XVIII w. Wyjątek stanowi umieszczony w apsydzie
prezbiterium renesansowy ołtarz główny pochodzący z I poł. XVII w. Wykonany jest
z drewna, alabastru i marmuru, bogato zdobiony rzeźbami, płaskorzeźbami i malowidłami.
110
111
http://www.resinet.pl/rzeszow-i-okolice/zabytki-i-pomniki/zamek.html
http://www.resinet.pl/rzeszow-i-okolice/zabytki-i-pomniki/wille-secesyjne.html
138
W prezbiterium na szczególną uwagę zasługują pomniki grobowe członków rodziny Ligęzów,
pochodzące z I poł. XVII w. (sprzed 1637 r.). Z prawej strony transeptu znajduje się kaplica
Matki Boskiej Rzeszowskiej z późnogotycką figurą Madonny z Dzieciątkiem, od dawna
uważana za cudowną, pochodząca z XV/XVI w., koronowana w 1763 r. Jest to drewniana,
polichromowana rzeźba, ubrana w suknię i płaszcz barokowy bogato zdobiony, z koroną ze
złocistego srebra. Dzieciątko ma podobną suknię i koronę na główce. Po lewej stronie
transeptu kaplica pw. Pana Jezusa. W kaplicy znajduje się ołtarz drewniany, częściowo
rzeźbiony, w stylu regencji, z pierwszej ćwierci XVIII w. z manierystycznym obrazem
Chrystus u Słupa, z II poł. XVII w. i dwoma rokokowymi posągami Mojżesza i Melchizedeka
z I poł. XVIII w. Przy tęczy po lewej stronie ołtarz św. Franciszka, rokokowy z poł. XVIII w.,
z późnobarokowym obrazem olejnym "Św. Franciszek przed Chrystusem" z poł. XVIII w.
i dwoma rokokowymi posągami św. Jerzego i św. Floriana z tego samego okresu. Z prawej
strony tęczy późnobarokowy ołtarz z obrazem św. Antoniego i dwoma rokokowymi posągami
św. Stanisława biskupa i św. Wojciecha, całość pochodzi z poł. XVIII w. Po prawej stronie
nawy ołtarz bł. Jana z Dukli, rokokowy z poł. XVIII w. z dwoma późnobarokowymi obrazami
bł. Jana z poł. XVIII w. oraz dwoma rokokowymi posągami św. Jana Chrzciciela
i św. Barbary z tego okresu. Relikwiarz w formie trumienki z relikwiami bł. Jana z Dukli
w stylu regencji z pocz. XVIII w. został wykonany ze srebra, w części złocony, bogato
rzeźbiony. Po lewej stronie znajduje się ołtarz św. Józefa, rokokowy z poł. XVIII w., z dwoma
późnobarokowymi obrazami św. Józefa z Dzieciątkiem i św. Jana Nepomucena i rokokowymi
rzeźbami św. Anny i św. Joachima z poł. XVIII w. Pod tęczą ambona utrzymana w stylu
regencji, pochodząca z pocz. XVIII w. Wnętrze kościoła zostało pokryte polichromią
rokokową z okresu 1760-1780, odnowioną i częściowo przemalowaną w 1898 r., a ostatnio
odnawianą w latach 1957-59.112
Kościół Św. Krzyża
Centralne miejsce w zespole popijarskim zajmuje kościół. Jest to nieduża,
jednonawowa świątynia z węższym prostokątnym prezbiterium i dwoma wieżami w fasadzie
oraz kaplicą od strony północnej. Zasadniczy trzon kościoła (nawa i prezbiterium) został
wybudowany w tzw. stanie surowym w latach 1644-1649 w stylu późnego renesansu.
W okresie kilkunastu następnych lat kościół był wykańczany i ozdabiany.
W latach 1705-1707 Tylman z Gameren gruntownie przekształcił fasadę kościoła,
dobudował dwie wysokie wieże, nadając jej - podobnie jak pozostałym obiektom - wystrój
późnobarokowy. Podobno w podziemiach jednej z wież znajduje się schowek, w którym
podczas wojny północnej pijarzy ukryli zakonne skarby, spoczywające tam do dziś.
Znajdujące się w fasadzie trzy portale zostały dodane w latach 1718-1730. Nad portalem
głównym widnieje tablica inskrypcyjna Lubomirskich. W niszach, po obu stronach wejścia,
stoją posągi rycerzy rzymskich będące przypuszczalnie dziełem Faustyna Carry.
Kościół był poddany gruntownej restauracji w latach 1920-1922, w 1977 r. dachy
świątyni pokryto miedzianą blachą, w 1983 r. ułożono wewnątrz marmurową posadzkę,
w 1992 r. odnowiono elewację frontową. Wewnętrzny wystrój kościoła utrzymany jest w stylu
112
http://www.resinet.pl/rzeszow-i-okolice/zabytki-i-pomniki/zabytkowy-klasztor-bernardynow.html
139
rokoko. Sklepienia nawy i prezbiterium zdobi bogata dekoracja stiukowa, wykonana
przypuszczalnie w latach 1656-1657 przez Jana Chrzciciela Falkoniego. W prezbiterium
znajduje się ołtarz główny dwukondygnacyjny, architektoniczny, rzeźbiony, drewniany,
malowany na biało i złocony, rokokowy z pierwszej połowy XVIII w. W retabulum ołtarza
umieszczony jest płaskorzeźbiony wizerunek ukrzyżowanego Chrystusa, późnobarokowy,
z końca XVII w. Po bokach stoją duże posągi Matki Boskiej i św. Jana z tego samego
okresu. W zwieńczeniu widnieje obraz św. Michała Archanioła, późnobarokowy, z pierwszej
połowy XVIII w. Do północnej ściany nawy przylega ośmioboczna kaplica św. Józefa
Kalasancjusza, patrona pijarów, wybudowana w latach 1759-1773, wewnątrz ozdobiona
sztukaterią o motywach geometrycznych. W kaplicy zasługuje na uwagę ołtarz rokokowy
z pierwszej połowy XVIII w., jednokondygnacyjny, architektoniczny z bogatym zwieńczeniem,
będący prawdopodobnie dziełem Baltazara Fontany. Po kasacie konwentu kościół
przeznaczono na potrzeby gimnazjum. Dopiero w 1970 r., w miejsce rektoratu
gimmnazjalnego, utworzono parafię.113
Synagoga nowomiejska
Duża, zbudowana za zezwoleniem Hieronima Andrzeja Lubomirskiego z 1686 r.
budowla, posiadająca niegdyś charakter obronny, powstała pod koniec XVII w. lub
na pocz. XVIII w. Dokumenty wspominają o Janie Belottim, który w latach 1705-1712 był
projektantem i budowniczym synagogi. Barokowa budowla, zniszczona pod koniec okupacji,
w latach 1954-1965 odbudowana i nadbudowana, utraciła pierwotny wygląd. Obiekt
odbudowano z przeznaczeniem na siedzibę Biura Wystaw Artystycznych i dom pracy
twórczej Związku Artystów Plastyków.114
Synagoga staromiejska
Jest to nieduża, czworoboczna budowla murowana z kamienia, z przybudówkami
i charakterystyczną wieżyczką, nakryta wysokim spadzistym dachem, utrzymana w stylu
barokowym. Wybudowana przypuszczalnie na przeł. XVI i XVII w., była kilkakrotnie
przebudowywana i odnawiana, m.in. w 1908 r. Po zniszczeniu przez hitlerowców pod koniec
okupacji, została w latach 1953-1963 całkowicie odbudowana. Obecnie stanowi siedzibę
archiwum wojewódzkiego.115
Pomnik Czynu Rewolucyjnego
Pomysł budowy pomnika przypisuje się I Sekretarzowi KW PZPR w Rzeszowie,
Władysławowi Kruczkowi. Jego udział w przedsięwzięciu gwarantował, że powstanie
monument jak najbardziej komunistyczny. Do wcielenia w życie myśli Towarzysza
Sekretarza przystąpiono natychmiast i już w 1967 roku zawiązał się Społeczny Komitet
Budowy „Pomnika Walk Rewolucyjnych”, który zobowiązywał się do uczczenia odpowiednim
monumentem, w sposób symboliczny czynów i zrywów rewolucyjnych na terenie określanym
mianem Ziemi Rzeszowskiej. Pierwsza podjęta decyzja dotyczyła powierzenia projektu
113
http://www.rzeszow.pl/miasto-rzeszow/historia/zabytki-rzeszowa/kosciol-sw-krzyza
http://www.resinet.pl/rzeszow-i-okolice/zabytki-i-pomniki/synagoga-nowomiejska.html
115
http://www.resinet.pl/rzeszow-i-okolice/zabytki-i-pomniki/synagoga-staromiejska.html
114
140
artyście, który będzie godny inicjatywy. Autorem projektu został prof. Marian Konieczny,
rektor krakowskiej ASP i twórca m.in. warszawskiej Nike. Według Nowin Rzeszowskich
z dnia 17 stycznia 1974 r. stworzył on potężne, pełne wyrazu postaci chłopa, żołnierza
i robotnika na tle rozwianego sztandaru. Z drugiej zaś strony Nike zwycięskiej. Nad tą pełną
dynamizmu rzeźbą wznoszą się spokojnie i majestatycznie dwa liście laurowe, czyli symbol
chwały. Betonowy monument mierzy ok 40 metrów wysokości.
„Bitwy” o pomnik
Pomnik dzieli mieszkańców na tych, którzy są za jego wyburzeniem lub demontażem
i na tych, którzy chcą go pozostawić w stanie nienaruszonym. Co roku w okresie wiosennoletnim temat pomnika powraca. Wówczas uaktywniają się ruchy społeczne, które dążą
do „zrobienia porządku z symbolem komunizmu” uznając go, „za sprzeczny etycznie,
moralnie, duchowo i kulturowo z kultem Matki Bożej i jej sanktuarium, jak też całą tradycją
Rzeszowa”. Według przeciwników pomnika, największym grzechem i powodem wstydu są
rzeźby. Wg nich w wyidealizowany sposób przedstawia się ideologię faszyzmu
i zbrodniczego systemu komunistycznego. Ponadto, pomnik celowo został przez komunistów
tak ustawiony, aby skutecznie zasłonić klasztor Bernardynów od głównych ulic miasta.
„Pomnik nie gloryfikuje PRL, ma z nim tyle wspólnego, że w czasach komuny był
budowany”, twierdzi Wiktoria Helwin, córka Wacława Kozły, żołnierza AK, fotografa,
społecznika, który miał być inicjatorem pomnika i członkiem Komitetu Budowy
Rzeszowskiego Pomnika. – „Intencją było upamiętnienie 1000-lecia państwa, a że czasy był
takie, a nie inne, komuna go sobie przywłaszczyła. Nazwa jest nietrafiona, ale nie zmienia
idei budowy. Bryła pomnika to liście laurowe, od strony ulicy mamy figurę Nike wołającą
o sprawiedliwość, od strony urzędu wojewódzkiego chłopa, rolnika i żołnierza. Gdzie tu
komuna?”, pyta Wiesław Walat, badacz historii Rzeszowa .
Wiktoria Helwin twierdziła w 2007 roku w wywiadzie dla Nowin, że władze
komunistyczne nie pozwoliły na nazwanie monumentu pomnikiem 1000-lecia Państwa
Polskiego, „bo powstanie państwa polskiego jest związane z Chrztem Polski”. Tezę obalił
w 2013 roku Jacek Gut w artykule dla Twinn.pl, w którym zwrócił uwagę, że taki związek nie
przeszkodził w budowie całego Osiedla 1000-lecia w Rzeszowie. Przypomniał też,
że odsłonięcia monumentu dokonano w rocznicę XXX-lecia Polski Ludowej w 1974, czyli
8 lat po rocznicy tysiąclecia Chrztu Polski, a stawianie obelisków było elementem walki
z sakralnymi obchodami Millenium Chrztu Polski.
Władysław Hennig w „Rzeszowskim Alfabecie", zasugerował alternatywny sposób
postrzegania pomnikowych rzeźb. Zakładał on, że„(…) po stronie placu są to chłop, robotnik
i żołnierz (symbol tych, co żywili, pracowali i walczyli), zaś po stronie przeciwnej, od ronda,
bogini Nike – symbol zwycięstwa, co pozwala na odczytywanie idei pomnika
ponadczasowo”. Gut podważył ten pomysł. Obalił również pogląd, jakoby betonowe
elementy miały pierwotnie symbolizować nie liść lauru, ale kłos zboża. Sam pomnik miał zaś
czcić nie komunizm, ale chłopów poległych od kul sanacyjnych policjantów i żołnierzy
w trakcie buntów wywołanych wyzyskiem i nędzą. Gut podkreślił przy tym, że bezdyskusyjnie
„robotnik, chłop i żołnierz na tle czerwonego sztandaru to ikona komunizmu”, a „ pomnik
141
powstał ku czci tych, którzy walczyli o Polskę Ludową. Ludową; taką, w której żołnierze
przysięgali wierność nie Ojczyźnie, ale komunistycznej PZPR”.
Budowa pomnika kosztowała 10 812 926,44 złotych polskich. Sfinansowana została
ze składek pobieranych z zarobków mieszkańców Rzeszowa, w wysokości 0,5 – 1%.
Jak wskazuje Walat, było to ciche opodatkowanie. Następnie Rada Miasta Rzeszowa
uchwałą z 11 lipca 2006 r. zdecydowała o sprzedaży Bernardynom działki z parkingiem
i pomnikiem. Była to sprzedaż z 99 proc. bonifikatą, gdyż zakon deklarował na działce
ponowną budowę ogrodów klasztoru i miejsce spotkań pielgrzymkowych. Wówczas pojawiła
się obawa, że pomnik zostanie wyburzony przez Bernardynów. Zakonnicy zdecydowanie się
odcinają od takiego pomysłu. Skupiają się bardziej na pomysłach wkomponowania go
w nowe otoczenie. Temat wyburzenia podejmowany jest najczęściej przez prawicowe ruchy
społeczne i ich głównych działaczy.
„Najłatwiej jest burzyć, trudniej zbudować. W innych krajach nie burzy się pomników
przeszłości - to nasza historia, a naród bez historii nic nie znaczy. Dla mnie ten pomnik jest
wyrazem hołdu dla tych, co polegli i wyrazem pamięci tamtych czasów. Niech stoi, żebym
mogła tam przychodzić z wnukami i opowiadać o przeszłości” – komentują obrońcy pomnika
w Nowinach z dnia 2 sierpnia 2012.
Znany rzeszowski działacz kulturalny, Wojciech Jama, nie ukrywa swojej irytacji
pomysłem wyburzenia pomnika. „Nie ma wątpliwości, dlaczego powstał ten pomnik. Każda
władza niezależnie od tego czy jest z prawa, lewa, centrum, potrzebuje podobnych obiektów
„sakralnych”, jako tła do odprawiania swoich partyjnych, religijnych „jasełek”. Natomiast
niektóre z tych obiektów „sakralnych”, zyskują zupełnie inny wymiar za sprawą wypadkowej,
szerszych horyzontów decydentów, talentu artysty i tak jest w tym konkretnym wypadku rzeszowskiego Pomnika. Wrósł on trwale w krajobraz miasta i jest obecnie najbardziej
rozpoznawalnym w Polsce i poza jej granicami, dziełem sztuki i symbolem Rzeszowa.”komentuje Jama. Ponadto, uznał on wszelkie próby obalenia pomnika na podstawie
przeszłości historycznej, za barbarzyńskie zachowanie wobec dzieła sztuki i niszczenie
elementarnej kultury.
Mówi się, że temat pomnika to po prostu dla niektórych środowisk dobry sposób na
zaistnienie, lansowanie idei politycznych i zdobycie elektoratu wśród obrońców, bądź
przeciwników monumentu. O co nie trudno, bo pomnik budzi powszechne emocje.
Pomnik niewątpliwie rozpala zmysły i inspiruje. Jak zauważa Marek Czarnota w swoich
rzeszowskich anegdotach, od roku 1989 zgłasza się wiele pomysłów dokonywania zmian
w wyglądzie monumentu. Poza wyburzeniem pojawiają się propozycje demontażu pomnika
i zestawienie go w innym, mniej widocznym miejscu. Zaproponowano zmianę nazwy na
„Pomnik solidarności”, przez małe „s” oraz wstawienie w miejscu rzeźb - wielkiego serca.
Rzucono hasło, żeby przerobić go na punkt widokowy, wielki słup-reklamowo ogłoszeniowy
bądź ściankę wspinaczkową. Ostatnim pomysłem jest umieszczenie na liściach laurowych
nazw i dat największych bitew i zwycięstw oręża polskiego. Oczywiście zmiany musiałyby
być zaakceptowane przez autora prof. Koniecznego. Dotąd, jedną modyfikacją pomnika było
umieszczenie metalowego herbu Rzeszowa na szczycie, który podobno może powodować
142
ciekawe efekty w czasie burzy, gdyż łączy dwa metalowe zakończenia szczytów, będące
piorunochronami.
Badania pokazują, że pomnik postrzegany jest przez młodych, jako ikona, symbol
wizualny, a nie jako element dziedzictwa historycznego i kulturalnego. Nie posiada
on wartości ideologicznej. Jest symbolem z perspektywy kształtu ujętej w betonowej bryle.
Kształt pomnika od samego początku wzbudzał ogromne kontrowersje i skojarzenia.
Kojarzono go z oślimi uszami i nie tylko. Czarnota zauważa, że był czas, kiedy rzeszowianie
specjalizowali się w wymyślaniu złośliwych interpretacji monumentu. Jedna z nich dotyczyła
pomnikowej Nike, która miała być informatorką, wskazującą przybyszom spragnionym
przygód erotycznych, hotel Rzeszów, w którym można było uzyskać zaspokojenie
w ramionach pań odwiedzających hotelowe lokale gastronomiczne. Jednak największe
kontrowersje budzi „kobiece oblicze” monumentu. Może ono wprawiać niektórych
w zakłopotanie bądź zawstydzenie, które Jama określił „kompleksem prowincji".
„Silną, wysmukłą formą iglicy – wyprowadzone z kształtu liścia laurowego,
lecz otwierającą, dzięki rozpołowieniu, całą gamę najintymniejszych skojarzeń zmysłowych
[?!] – wkracza Konieczny w osie optyczne zbiegających się w węzeł arterii ruchu szybkiego.
Dzięki rozmiarowi dzieło będzie ważyć w pejzażu miasta. Będzie zagarniać uwagę
przejeżdżających arteriami ludzi ostro i celnie. Prostota i strzelistość kamiennej osnowy
pomnika, jej lakoniczność jest skojarzona właśnie z realiami pasma tysięcznej widowni,
przesuwającej się mimo niego z prędkością kilkudziesięciu kilometrów na godzinę. To śmiałe
i nowatorskie przedsięwzięcie. Pomnik rzeszowski wchodzi w samo centrum percepcji
współczesnej rzeźby monumentalnej. Drugi wątek pomnika, klamra figuralna z metalu,
sprzęgająca dwie iglice osnowy kamiennej, jest czymś więcej niż kontrastowaniem dwu
zasadniczych tworzyw. Metalowa grupa figuralna kobiety dzierży znicz – pochodnię” - pisał
w 1972 r. o tym pomniku krakowski publicysta, architekt i działacz partyjny Janusz Ratajczak
jeszcze przed ukończeniem jego realizacji.
Pokolenie postkomunistyczne mieszkańców Rzeszowa potocznie określa pomnik
mianem „Wielka”. Jest on dla nich przede wszystkim miejscem spotkań. Kształt pomnika stał
się symbolem rzeszowskiej popkultury, który jest bardzo chętnie i różnorodnie
wykorzystywany w akcjach promocyjnych odwołujących się do tożsamości rzeszowian.
Pomnik Czynu Rewolucyjnego jest ciekawym miejscem na dobrą lekcje historii lub wiedzy
o społeczeństwie na przykładzie walk rewolucyjnych w głowach rzeszowian. 116
2.6.8. Gminy Program Opieki nad Zabytkami Miasta Rzeszowa na lata 2013
– 2016
Program opieki nad zabytkami ma przede wszystkim pomóc samorządom
w zachowaniu dziedzictwa kulturowego - poprzez wskazanie działań powodujących
zahamowanie procesów degradacji i poprawę stanu zachowania zabytków. Uwarunkowania
ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego powinny
być uwzględniane łącznie z problematyką ochrony przyrody. Bardzo ważne jest także
116
143
włączenie problematyki ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych wynikających
z koncepcji przestrzennego zagospodarowania gminy, miasta powiatu, województwa
i kraju.117
Analiza dokumentów strategicznych pod względem stanu i ochrony zabytków
W części I Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego Na Lata 2007 – 2020,
w rozdziale zatytułowanym „Diagnoza sektorowo-przestrzenna kształtowania się procesu
rozwoju regionu" w podrozdziale dotyczącym Turystyki i rekreacji wskazano na znaczenie
dziedzictwa kulturowego w rozwoju tej dziedziny gospodarki: „Województwo dysponuje
krajobrazem kulturowym wybitnych wartościach estetycznych, skupionym na niewielkiej,
stosunkowo dobrze skomunikowanej wewnętrznie przestrzeni (...) Wyróżniającym
województwo potencjałem jest wielowątkowe dziedzictwo kulturowe, wpisane w konteksty
religijne i zachowane, częstokroć, w unikalnej formie (np. architektura drewniana) oraz
zasoby współczesnej kultury regionu: twórcy, środowiska artystyczne i intelektualne,
imprezy, instytucje, organizacje pozarządowe, itp." Wymieniono także najważniejsze
powstałe w ostatnich latach tematyczne szlaki turystyczne: „Szlak Architektury Drewnianej
(łączna długość tras - 1200 km), szlak rowerowy „Zielony Rower" (ponad 900 km), Szlak
Gniazd Rodowych Lubomirskich (całkowita długość szlaku w Podkarpackim i na Słowacji 188 km), Szlak Dobrego Wojaka Szwejka (długość szlaku w Polsce - 7.00 km), Szlak
„Śladami Aleksandra Fredry" (o długości 450 km), Szlak Garncarski, Polsko Słowacki
Szlak Świątyń Karpackich, Szlak Naftowy (prowadzący z Jasła do Lwowa). Szlak Forteczny,
liczne szlaki rowerowe, ścieżki przyrodniczo-edukacyjne".
W tej samej części Strategii w podrozdziale dotyczącym Kapitału społecznego
dokonano oceny i analizy istniejących instytucji i placówek kulturalnych (w tym muzeów),
ważnych cyklicznych wydarzeń artystycznych i kulturalnych odbywających się na terenie
województwa.
W części II Strategii zatytułowanej: „Cele strategiczne, priorytety, kierunki działań
1 przedsięwzięcia" konkretne działania odnoszące się
do problematyki ochrony i opieki nad zabytkami znalazły się m.in.:
z
znacznym
stopniu
• w rozdziale dotyczącym Gospodarki regionu:
- w Priorytecie 3: Działania na rzecz podniesienia atrakcyjności regionu dla rozwoju
inwestycji
• w Kierunku działania 2: Tworzenie korzystnego klimatu dla inwestorów, gdzie
wskazano, że „...rolą samorządu województwa jest optymalne wykorzystanie położenia
geograficznego, środowiska naturalnego, walorów kulturowych regionu, kapitału ludzkiego
itp. dla stworzenia konkurencyjnej oferty w celu przyciągnięcia inwestora..."
117
Gminny program opieki nad zabytkami miasta Rzeszowa na lata 2013 - 2016
- w Priorytecie
województwa
4:
Turystyka
jako
czynnik rozwoju
144
społeczno-gospodarczego
■ w Kierunku działania 1: Podniesienie konkurencyjności produktu turystycznego,
gdzie stwierdzono, że ..Niezbędna jest modernizacja szlaków turystycznych, dalsza
rewaloryzacja zabytkowych, a często unikatowych, obiektów sakralnych i świeckich
(w tym obiektów architektury pałacowo-zamkowej oraz budownictwa drewnianego)"
■ w Kierunku działania 3: Współpraca i współdziałanie podmiotów i instytucji
związanych z turystyką, w tym rozwijanie partnerstwa publiczno-prywatnego oraz służącego
pozyskiwaniu środków z funduszy europejskich i innych zewnętrznych źródeł wspierających
bezpośrednio lub pośrednio rozwój turystyki wskazano, ze „Należy przyjąć ustalenie,
że wojewódzkie programy obejmujące rozwój transportu, budowę zbiorników wodnych,
rewaloryzacje zabytków i ochronę dziedzictwa kulturowego oraz przyrodniczego, rozwój
terenów wiejskich i inne związane z podróżami i usługami świadczonymi odwiedzającym,
będą opiniowane przez specjalistów z zakresu turystyki. Podstawa sukcesu w realizacji
przedsięwzięć
rozwijających
turystykę
będzie
montaż
środków
finansowych
współdziałających podmiotów oraz sięganie po fundusze zewnętrzne, zwłaszcza
z Unii Europejskiej. W oparciu o przepisy prawne regulujące partnerstwo publiczno-prywatne
przygotowywane będą projekty- turystyczne, których efektem będą nowe miejsca pracy
lub zwiększenie dochodów ludności regionu".
• W rozdziale dotyczącym Ochrony Środowiska uznano, że celem strategicznym
w tej dziedzinie jest poprawa jakości środowiska oraz zachowanie i ochrona zasobów
przyrodniczych i wartości krajobrazowych:
- w Priorytecie 4: Zachowanie oraz ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej
zwrócono uwagę, że „Warunki przyrodnicze dają możliwość rozwoju rolnictwa (szczególnie
ekologicznego), leśnictwa, turystyki (w tym agroturystyki), a także lecznictwa
uzdrowiskowego. Stan środowiska przyrodniczego ma ogromne znaczenie dla turystyki,
a dodatkowym, sprzyjającym rozwojowi tej dziedziny elementem jest zachowanie
autentycznych zasobów kulturowych".
• w rozdziale zatytułowanym Kapitał społeczny:
- w Priorytecie 3: Rozwój kultury uznano, że: „Główną ideą polityki kulturalnej na lata
2007-2020 na poziomie regionu jest dążenie do uzyskania odczuwalnej społecznie poprawy
w zaspokajaniu potrzeb kulturalnych, a jej kluczowe cele to: - przeciwdziałanie nadmiernym,
społecznie nieakceptowanym dysproporcjom w poziomic rozwoju i warunków uczestnictwa
kulturalnego ludności w województwie (zwłaszcza miedzy stolicą regionu a jej otoczeniem),
- pielęgnowanie (ochrona) tożsamości kulturowej regionu, w tym tożsamości
narodowych i etnicznych, wzmocnienie procesów integracyjnych w społeczności regionalnej,
- poprawa jakości środowiska kulturowego Podkarpacia."
■ w Kierunku działania 2: Kształtowanie kulturowej tożsamości regionalnej zawarto
bardzo istotne z punktu widzenia ochrony i opieki nad zabytkami wskazania i ecie.
145
„Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia ochronę dziedzictwa kulturowego i dostępu
do wartości kulturowych, przy kierowaniu się zasadą równoważonego rozwoju
społeczeństwa. Wymaga to: - ugruntowania zasady zrównoważonego rozwoju jako podstawy
trwałej polityki społecznej, kulturalnej i przestrzennej Podkarpacia, - zachowania dziedzictwa
kulturowego dla przyszłych pokoleń, a także rewaloryzacji i rewitalizacji kulturowo
zdegradowanego środowiska. Wychodząc z tych założeń, jako jeden z głównych celów
rozwoju kultury województwa podkarpackiego przyjęto kształtowanie jego kulturowej
tożsamości. Oznacza to budowanie - wokół istniejącego tutaj dziedzictwa kulturowego
i tradycji - podkarpackiej świadomości regionalnej. Dokonywać się ono powinno poprzez
zachowanie i odbudowę dziedzictwa kulturowego, wspieranie twórczości artystycznej oraz
ochronę krajobrazu kulturowo-przyrodniczego wsi i miast". Uznano też, że: „Wzmacnianiu
regionalnych więzi kulturowo- społecznych mieszkańców województwa podkarpackiego będą
służyć m.in:
- „propagowanie wiedzy o regionie i „małych ojczyznach" - zwłaszcza wśród młodzieży
szkolnej (organizacja wycieczek turystyczno-krajoznawczych, wyznaczanie „szlaków
kulturowo - historycznych"),
- promocja korzyści ze współpracy kulturalnej społeczności i władz w ramach regionu,
ochrona dóbr kultury materialnej (w szczególności zabytków nieruchomych, tak architektury
miejskiej jak i wiejskiej, oraz zabytków ruchomych - wytworów sztuki czy rzemiosła),
zachowanie innych wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzględnieniu
potrzeb przyszłych pokoleń,
- wspieranie twórczości artystycznej o znaczeniu ogólnonarodowym, regionalnym
i lokalnym, której źródła tkwią w dziedzictwie regionu,
■ w Kierunku działania 3: Poprawa jakości środowiska kulturowego
„Dobry stan szeroko rozumianego środowiska kulturowego oznacza zapewnienie
przyszłym pokoleniom życie w otoczeniu dóbr wysokich standardach oraz zachowanie
i pomnażanie dziedzictwa kulturowego. Zrównoważony rozwój Podkarpacia musi stawiać za
nadrzędny cel zachowanie wartości środowiska kulturowego oraz poprawę jego jakości".
W rozdziale dotyczącym Współpracy międzynarodowej za cel strategiczny uznano
wspieranie rozwoju gospodarczego regionu, wykorzystanie potencjału turystycznego
i dziedzictwa kulturowego oraz ochronę wartości przyrodniczo - krajobrazowych
- w Priorytecie 2: Współpraca na rzecz rozwoju turystyki, ochrony i wykorzystania
dziedzictwa kulturowego stwierdzono, że: „Współpraca międzynarodowa zorientowana na
wzajemne poznawanie się, rozwijanie więzi społecznych i gospodarczych, to istotny czynnik
rozwoju podróży między krajami (...) W rozwoju turystyki w regionie szczególną rolę powinno
odgrywać dziedzictwo i życic kulturalne regionu, gdyż kultura w istotnym stopniu inspiruje
rozwój turystyki, zaś nich turystyczny wspiera i promuje dobra kultury. Należy podkreślić,
iż dziedzictwo kulturowe Podkarpacia, oparte na wielonarodowej, wielokulturowej
i wielowyznaniowej historii regionu, stanowi składową kultury europejskiej, godną
różnorodnych działań promocyjnych, a także rozwoju wymiany kulturalnej. Korzystając
146
z doświadczeń krajów o rozwiniętej gospodarce turystycznej oraz ze wsparcia europejskich
i innych funduszy celowych, podejmować należy działania służące ochronie, jak i ekspozycji
turystycznej dóbr kultury, tworzeniu nowych produktów turystycznych oraz podnoszeniu
poziomu obsługi międzynarodowego ruchu turystycznego.
■ w Kierunku działania 1: Współpraca w zakresie informacji i promocji turystycznokulturalnej przyjęto, że: „Współpraca międzynarodowa województwa powinna obejmować
działania w zakresie upowszechniania informacji turystycznej i kulturalnej, realizowane
na poziomie międzynarodowym, międzyregionalnym i transgranicznym".
■ w Kierunku działania 2: Podejmowanie działań w zakresie ochrony i wykorzystania
dziedzictwa kulturowego wskazano, że „Nieodzowne jest również podejmowanie działań na
rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego poprzez:
- inicjowanie i wspieranie wspólnych projektów badawczych, edukacyjnych
i edytorskich prezentujących i upowszechniających dziedzictwo kulturowe, w tym pogranicza
polsko-słowacko-ukraińskiego (programy edukacyjne, trasy turystyczne, imprezy
folklorystyczne, festyny archeologiczne itp.),
- zagospodarowanie, popularyzację i promocje obiektów zabytkowych oraz ich
wykorzystanie jako miejsc szczególnie atrakcyjnych turystycznie,
- przygotowanie programu ochrony zabytkowych cmentarzy, ze szczególnym
uwzględnieniem cmentarzy wojskowych z okresu I wojny światowej oraz kirkutów jako
ważnych elementów dziedzictwa kulturowego- wspieranie folkloru oraz zanikających
zawodów,
- publikowanie materiałów
i krajobraz, kulturowy."
dokumentujących
i
popularyzujących
dziedzictwo
■ w Kierunku działania 3: Podejmowanie działań na rzecz rozwoju turystyki wskazano
m.in. na potrzebę - tworzenia transgranicznej infrastruktury turystycznej, a zwłaszcza
szlaków turystycznych uwzględniających wspólne dziedzictwo kulturowe, przyrodnicze,
historyczne, a także przemysłowe.
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa podkarpackiego, przyjęty przez Sejmik
Województwa Podkarpackiego Uchwałą nr XL YIII/522/02 z dnia 30 sierpnia 2002 r.
Autorzy Planu podnoszą, iż województwo podkarpackie posiada liczne, zróżnicowane
pod względem pochodzenia, form funkcjonalnych i architektonicznych zespoły i obiekty
zabytkowe. Przyznając niekwestionowany prymat w kategorii zabytkowych układów
urbanistycznych i ośrodków kulturotwórczych, w ty, m. in. w Rzeszowie.
Kierunki polityki przestrzennej zawarte w tym Planie zostały powiązane z określonymi
w strategii rozwoju województwa polami strategicznymi, priorytetami, celami i kierunkami
działań. Wśród nich trzecie pole strategiczne to Kultura, turystyka i ochrona środowiska.
W ramach lego pola za priorytet przyjęto Rozwój kultury i ochronę walorów przyrodniczych
i krajobrazowych regionu, jako warunek podniesienia konkurencyjności produktu
147
turystycznego. Za jeden z przyjętych w jego ramach celów strategicznych uznano
wzbogacenie istniejących i kreowanie nowych produktów turystycznych opartych na
dziedzictwie kulturowym i unikatowych wartościach przyrodniczo-kulturowych. Jednym
ze sposobów realizacji tego celu winna być rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego, wartości
krajobrazowych i przyrodniczych oraz rozwój działalności kulturowej, jako podstawy
tworzeniu produktu turystycznego.
Ważne dla ochrony dziedzictwa kulturowego są przyjęte w Planie zasady, wśród
których istotne znaczenie dla ochrony i opieki nad zabytkami mają przede wszystkim:
- ochrona zasobów kultury materialnej i niematerialnej oraz utrzymanie ładu
przestrzennego w obrąbie dawnych układów urbanistycznych i obszarów proponowanych do
ochrony krajobrazu kulturowego,
- przeznaczanie
obszarów
predysponowanych
do
ochrony
przyrodniczej
i krajobrazowej oraz obiektów stanowiących dziedzictwo kulturowe o różnym reżimie
ochronnym, oparte o dokładne rozpoznanie zasobów, waloryzacje terenu i określenie
odporności środowiska na antropopresją.
- tworzenie spójnego systemu ekologicznego poprzez rozwój wielkoprzestrzennych
obszarów ochrony środowiska naturalnego i kulturowego,
- promocja obszarów koncentracji walorów turystycznych, zespołów i obiektów
zabytkowych w celu ich gospodarczego wykorzystania.
Zasada maksymalnej integracji działań na rzecz ochrony środowiska, w szczególności
walorów krajobrazowych, przyrody, ochrony bioróżnorodności przyrody i krajobrazu
kulturowego w sferze badawczej, społeczno-gospodarczej i ekonomicznej oraz
w wojewódzkich programach sektorowych, na obszarach transgranicznych i na obszarach
stykowych z sąsiednimi województwami,
- ograniczanie negatywnych skutków działalności urządzeń infrastruktury technicznej,
społecznej i gospodarczej oraz różnych form aktywności społecznej i gospodarczej na
środowisko naturalne i kulturowe.
W Planie zawarto też Ustalenia w zakresie ochrony, kształtowania i racjonalnego
wykorzystania krajobrazu kulturowego, w których określono i wymieniono m.in.: obszary
szczególnej ochrony krajobrazu kulturowego, obszary rezerwatów kulturowych, obiekty
zabytkowe i zespoły obiektów zabytkowych przewidziane do szczególnej ochrony
i wykorzystania turystycznego (m.in. jako Pomniki Historii). Wskazano także na historyczne
układy urbanistyczne przewidziane do szczególnej ochrony, obiekty i zespoły obiektów
wymagające stałej ochrony konserwatorskiej, istniejące i projektowane Szlaki kulturowe oraz
określono zasady ochrony i zagospodarowania przestrzennego na obszarach szczególnej
ochrony krajobrazu kulturowego, jak również zasady ochrony układów urbanistycznych
objętych szczególną ochroną. W Planie sformułowano także podstawowe cele i zasady
realizacji oraz wyznaczono ogólnie obszar „Programu ochrony i wykorzystania dziedzictwa
kulturowego terenów przygranicznych w zakresie unikatowej architektury drewnianej".
148
Wykonana metodą SWOT synteza uwarunkowań wśród mocnych i słabych stron
województwa uwzględnia także problemy dotyczące dziedzictwa kulturowego.
Plan wskazuje także na konieczność wykonania studiów programowo- przestrzennych
dla: wskazanych stref koncentracji walorów turystycznych, projektowanych parków
i rezerwatów kulturowych, projektowanych szlaków kulturowych. Opracowanie ww. studiów
określone zostało jako zadanie władz województwa. Uznano także za konieczne
sporządzenie przez inne jednostki samorządowe miejscowych planów rewaloryzacji,
rewitalizacji i zagospodarowania przestrzennego wybranych zabytkowych centrów miast
historycznych oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla obszarów
proponowanych Pomników Historii.
W Planie zagospodarowania przestrzennego województwa podkarpackiego zawarto
także wykaz działań i zadań, w ujęciu przedmiotowym i podmiotowym (między innymi
w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego) których realizacja jest niezbędna dla
osiągnięcia założonych w Planie celów.
Problematyka opieki nad zabytkami znalazła także swe miejsce w projekcie
Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007- 2013
w celach szczegółowych: Ochrona zabytków uwzględniona została w Priorytecie 2. Celów
szczegółowych: Wzmocnienie i rozwój infrastruktury społecznej na poziomie regionalnym
i lokalnym jako Działanie 2.3. Waloryzacja i rozwój kultury i dziedzictwa kulturowego.
W ramach tego działania wskazano na następujące cele: Ochrona i rewaloryzacja
zabytkowych obiektów oraz miejsc pamięci narodowej o wysokiej wartości historycznej,
a także placówek kultury oraz cykliczne organizowanie kameralnych i masowych imprez
z wykorzystaniem tychże obiektów, tak by na stale zafunkcjonowały w świadomości
mieszkańców regionu przy równoczesnym ciągłym i intensywnym promowaniu Podkarpacia
z jego atrakcjami w kraju i za granicą Ochrona dziedzictwa kulturowego ruchomego poprzez
jego konserwacje i digitalizacją.
Modernizacja instytucji kultury
Kolejnym dokumentem wojewódzkim poruszającym problematykę ochrony zabytków
i opieki nad zabytkami jest Strategia rozwoju turystyki w województwie podkarpackim na lata
2007-2013. Zawarto w nim między innymi następujące kwestie związane bezpośrednio lub
pośrednio z ochrona dziedzictwa kulturowego:
Ochrona środowiska naturalnego i krajobrazu kulturowego - renowacja
i zabezpieczenie obiektów o znacznej wartości kulturowej, rewitalizacja zabytkowych
układów urbanistycznych
Ważnym dokumentem z punktu widzenia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami
m. Rzeszowa jest Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w Województwie
Podkarpackim na lata 2010-2013 przyjęty przez Sejmik Województwa Podkarpackiego
Uchwałą Nr XUV/845/10. Zawarte w Wojewódzkim Programie priorytety, kierunki działań
i zadania wynikają zasadniczo z ustawowo określonych celów, jakim służyć powinny
programy opieki nad zabytkami.
149
Priorytet IOchrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego zawiera
5 kierunków działań:
1. Tworzenie parków kulturowych, jako forma ochrony krajobrazu kulturowego
2. Ochrona i opieka nad zabytkami w strategiach rozwoju i planach zagospodarowania
przestrzennego
3. Integracja ochrony zabytków z ochroną przyrody
4. Rewaloryzacja i rewitalizacja układów urbanistycznych
5. Ochrona układów rural i urbanistycznych
Wymienione powyżej kierunki działań oraz szereg zadań, które odnoszą się do celów
nr 1, 2 i 4 określonych w Ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Art. 87. ust.2)
i generalnie służyć mają: dbałości o krajobraz kulturowy regionu, o zachowanie jego
charakterystycznych elementów zabytkowych i przyrodniczych oraz dążeniom do
rewaloryzacji przekształconych, cennych elementów dziedzictwa, a także włączenia
dziedzictwa kulturowego w obszar interwencji i wsparcia samorządów lokalnych.
Wiele zadań wskazanych w tym priorytecie odnieść można wprost do problematyki
ochrony zabytków miasta Rzeszowa, jak np. propozycję utworzenia parku kulturowego
Rzeszów - stare miasto z kościołami i zamkiem czy zadania dotyczące ochrony układów
urbanistycznych.
•
Priorytet II Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju
społeczno-gospodarczego województwa zawiera 7 kierunków działań oraz zadania
odpowiadające celom nr 3 do 7 wymienionych w Ustawie o ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami (Art. 87. ust.2). Wskazane do realizacji działania i zadania przyczynić się mają
przede wszystkim do: ochrony obiektów o szczególnej wartości, zahamowania procesu
degradacji zabytków i dążenia do poprawy ich stanu zachowania, wspierania racjonalnego
wykorzystania środków finansowych na ratowanie obiektów szczególnie zagrożonych,
tworzenia miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami.
•
Priorytet III Badanie i dokumentacją dziedzictwa kulturowego oraz promocja
i edukacja służąca budowaniu tożsamości zawiera 4 kierunki działań oraz zadania, które
zgodne są z celami nr 4 do 7 określonymi w Ustawie o ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami (Art. 87. ust.2). Uwzględnione w tym priorytecie kierunki działań i zadania służyć
mają przede wszystkim szeroko rozumianemu wykorzystaniu zabytków dla potrzeb
edukacyjnych i turystycznych oraz. zachowaniu i kultywowaniu tradycji wynikających
z kultury ludowej. Zarówno wyszczególnione w tym priorytecie kierunki działań,
tj.: rozpoznanie i dokumentowanie zasobu zabytków oraz przetwarzań i e-informacji
o zabytkach, działania szkoleniowe oraz edukacja i promocja wiedzy o dziedzictwie
kulturowym regionu, ochrona kultury ludowej (w tym wartości niematerialnych), tworzenie
tematycznych szlaków turystycznych jak i wiele konkretnych zadań stanowią ważne
odniesienie dla Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami m Rzeszowa.
150
Ocena stanu dziedzictwa kulturowego. Analiza szans i zagrożeń
Mocne strony:
 duży zasób obiektów i zespołów obiektów o znacznych wartościach
architektonicznych, historycznych, artystycznych oraz o cennych walorach
krajobrazowych;
 zadbany zespół staromiejski o zachowanym historycznym rozplanowaniu i dużym
nasyceniu obiektami zabytkowymi;
 istnienie zabytków będących świadectwem wielokulturowości i wielowyznaniowości
oraz położenie w obszarze o znacznych walorach środowiska kulturowego
(d. cerkiew, dwie synagogi i kirkut),
 bogaty zasób ruchomych dzieł sztuki zgromadzonych w obiektach sakralnych oraz
w muzeach (głównie Muzeum Okręgowe, Muzeum Etnograficzne, Muzeum
Diecezjalne)
 charakterystyczne muzea (Muzeum Dobranocek. Muzeum Mleczarstwa, Muzeum
Mleczarstwa)
 zachowane zabytkowe zespoły zieleni
 organizacja wiciu imprez kulturalnych, w tym także o międzynarodowej randze
(Światowy Festiwal Polonijnych Zespołów Folklorystycznych, Międzynarodowy
Festiwal Piosenki „Carpathia Festiwal", Wieczory Muzyki Organowej, Dni Rzeszowa,
Święto ul. 3 Maja - czyli Święto na Pańskiej. Biennale Plakatu Teatralnego, Biennale
Sztuki Komputerowej);
 wysoka aktywność społeczna w obszarze kultury, m.in. działalność towarzystw:
Stowarzyszenie „Euroregion Karpacki Polska", Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju
Podkarpacia „Pro Carpathia". Towarzystwo Przyjaciół Rzeszowa
 sanktuarium Matki Bożej Rzeszowskiej w kościele oo. Bernardynów - możliwość
rozwoju turystyki pielgrzymkowej,
 korzystne warunki rozwoju turystyki m.in. ze względu na zachowane dziedzictwo
kulturowe oraz położenie przy trasie E4, w niedalekiej odległości od lotniska
Jasionka;
 wysoki poziom pozyskiwania środków z innych źródeł na dofinansowanie zadań
własnych samorządu miasta
 silne społeczeństwo obywatelskie - aktywność, zdolność do samoorganizacji, wysoka
świadomość potrzeb wspólnoty miejskiej, dążenie do ich zaspokajania,
zainteresowanie sprawami Rzeszowa
 pozyskiwanie funduszy strukturalnych na ochronę zabytków
 systematycznie rozbudowywana baza hotelowa
Słabe strony:
 brak spójnej, długofalowej polityki przestrzennej i jej nieczytelność
 brak skutecznej ochrony krajobrazu kulturowego zespołu staromiejskiego ze względu
na znikomą ilość miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego;
 część zabytkowych zespołów przekształcona, z elementami nowej zabudowy,
nic liczącej się z lokalną tradycją, architekturą i historycznymi uwarunkowaniami;


151
wykonywanie części remontów zabytkowych obiektów bez. poszanowania substancji
zabytkowej;
brak wystarczających nakładów na ochronę zabytków i prace konserwatorskie przy
obiektach zabytkowych oraz na kulturę i dziedzictwo narodowe w przeliczeniu
na 1 mieszkańca; niezagospodarowane lub nawet /dewastowane zabytkowe tereny
zielone (park w zespole dworskim w Zalesiu, częściowo park w zespole dworskim
w Słocinie),słaba promocja walorów kulturowych i turystycznych; mała liczba
noclegów o kategorii turystycznej
Szanse - czynniki pozytywnego oddziaływania na środowisko kulturowe:
• uwzględnianie problemów ochrony dziedzictwa kulturowego w programach,
strategiach i planach rozwoju miasta ora/, w studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania miasta;
• możliwość finansowania prac konserwatorskich i remontowych obiektów zabytkowych
ze środków finansowych pochodzących z różnych źródeł: państwowe, samorządowe,
prywatne, wyznaniowe, środki UH i in.;
• określenie warunków rozwoju przestrzennego miasta - wdrożenie polityki
przestrzennej, która uporządkuje miasto i pozwoli na kontrolowane powstawanie
nowych inwestycji be/, uszczerbku dla wartości dziedzictwa kulturowego;
• korzystne warunki dla rozwoju turystyki z wszechstronnym wykorzystaniem zasobu
i wartości dziedzictwa oraz krajobrazu kulturowego i naturalnego;
• możliwość rozwoju turystyki, m.in. dzięki: budowie autostrady A4 i planom budowy
drogi ekspresowej S 19 (powstanie łączników zjazdowych do miasta), rozbudowie
lotniska w Jasionce, tanim liniom lotniczym itp.;.
• wzrost wydatków na kulturę i społeczne zainteresowanie kulturą;
• duża ilość funduszy Unii Europejskiej w okresie 2007-2013 w tym z Regionalnego
Programu Operacyjnego województwa podkarpackiego;
• silne i aktywne organizacje pozarządowe
Zagrożenia – czynniki negatywnego oddziaływania aa środowisko kulturowe:
niekontrolowany rozwój inwestycyjny na obszarze miasta wkraczający w historyczny
układ urbanistyczny i układy ruralistyczne;
•
brak skutecznej ochrony krajobrazu kulturowego ze względu na minimalną ilość
opracowywanych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla
obszarów o znaczących wartościach kulturowych;
•
niedostatek mechanizmów promujących działania na rzecz ochrony, konserwacji
i rewaloryzacji zabytków;
•
braki w edukacji kulturowej i niedostateczna świadomość wartości zasobów
kulturowych:
•
wzrost atrakcyjności turystycznej innych regionów kraju powodujący odpływ turystów;
•
konkurencja pobliskich ośrodków miejskich tj. Łańcuta, Jarosławia i Przemyśla
w obsłudze ruchu turystycznego, a także w imprezach kulturalnych;
•
wzmożony ruch samochodowy w ścisłym zabytkowym centrum miasta.
•
152
2.7. Niepubliczne usługi kultury
2.7.1. Kina
W Rzeszowie obecnie funkcjonuje 5 kin, z tego 3 są to multipleksy, tj. „Helios”
(dwa kina w Rzeszowie) oraz „Multikino”. Pozostałe dwa kina to „Zorza” oraz kino
w Wojewódzkim Domu Kultury. Repertuar kin jest zbliżony. Przy kinie „Zorza” funkcjonuje
Dyskusyjny Klub Filmowy. Prowadzone są również seanse filmów rzadziej wyświetlanych,
również w kinie WDK okresowo są prowadzone festiwale filmowe.
2.7.2. Inne formy prowadzenia działalności kulturalnej
W Rzeszowie funkcjonuje kilka instytucji intensywnie zajmujących się kulturą. Jednym
z nich jest Towarzystwo Przyjaciół Rzeszowa, które ma na celu popularyzację miasta, jego
historii, życia kulturalnego, nauki, a także jego osiągnięć gospodarczych. Prowadzi
działalność wydawniczą publikując Serię Ressoviana oraz dwutygodnik „Echo Rzeszowa”.
Towarzystwo jest organizatorem spotkań, odczytów i konkursów wiedzy o mieście. Kolejną
instytucją jest „Estrada Rzeszowska” zajmująca się organizacją imprez kulturalnych dla
dorosłych i publiczności dziecięcej w Rzeszowie i południowo - wschodniej Polsce. Estrada
Rzeszowska prowadzi ponadto Scenę Propozycji, na której prezentowane są imprezy
poetyckie, recitale pianistyczne oraz spektakle teatrów lalkowych. W 1996roku Estrada
zorganizowała 125 imprez dla 31 tysięcy dorosłych i dzieci. Warto również wspomnieć
o ośrodku „Alliance Francaise”, który oprócz prowadzenia szkoły językowej zajmuje się
promocją kultury francuskiej. Odbywa się to poprzez koncerty muzyki klasycznej, prelekcje,
filmy o tematyce dotyczącej Francji i Europy, konkursy wiedzy o Francji, konkursy piosenki
francuskiej. Natomiast Towarzystwo Polsko – Niemieckie utrzymuje kontakty kulturalne
z miastem partnerskim Bielefeld. Organizuje w Rzeszowie cotygodniowe spotkania
tzw. „Stammtisch”, w których uczestniczą Niemcy i Polacy.
Towarzystwo Przyjaciół Rzeszowa
Grono lokalnych patriotów na zebraniu założycielskim, które odbyło się w dniu
26 lutego 1979 r., powołało do życia organizację o nazwie Towarzystwo Przyjaciół
Rzeszowa. Pierwszym przewodniczącym wybrano Edwarda Bożymowskiego, lekarza
społecznika. 21 września 1979 r. został przyjęty pierwszy statut Towarzystwa a w roku 1981
TPRz wyemitował cegiełki, które miały wspomagać finanse Towarzystwa. Pierwsze zebrania
odbywały się w lokalu Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej. Dopiero 1 grudnia 1982 r.
Towarzystwo otrzymało lokal przy Rynku 2. Do najważniejszych wydarzeń w działalności
Towarzystwa należały: jego udział w obchodach rocznic związanych z historią miasta i prace
wydawnicze. Na skutek rezygnacji w dniu 4 października 1983 r. dotychczasowego
przewodniczącego (który w uznaniu zasług otrzymał tytuł "Honorowego Przewodniczącego")
nowym przewodniczącym został Wiesław Grzegorczyk - adwokat z Rzeszowa. Rada Miasta
przyznała wówczas dotację na cele statutowe Towarzystwa i pieniądze na zatrudnienie
pracowników.
Przyjęto
też
plan
współdziałania
z
władzami
miasta.
W 1989 r. opracowano regulamin kół młodzieżowych TPRz. W styczniu 1989 r.
funkcję przewodniczącego TPRz powierzono Zdzislawowi Darażowi i na tą funkcję
153
wybierano Go na kolejne kadencje aż do chwili obecnej. Rozwinięto dobrą współpracę ze
szkołami, szczególnie w organizowaniu konkursów dla młodzieży na temat wiedzy o mieście.
Towarzystwo w międzyczasie musiało jednak zrezygnować z dotacji władz miejskich,
opuścić zajmowany lokal, wynająć nowy i dostosować się do działalności wg zasad
obowiązujących w gospodarce rynkowej. W latach 1979-1999 swój akces do TPRz zgłosiło
350 osób. Aktualnie w Towarzystwie TPRz działa 102 osoby.118
Estrada Rzeszowska
Instytucja kultury, wpisana do Rejestru Instytucji Kultury prowadzonego przez
Prezydenta Miasta Rzeszowa pod numerem 05. Istnieją od 1958 roku jako instytucja
artystyczna zajmująca się prowadzeniem działalności kulturalnej w Rzeszowie
i profesjonalną organizacją miejskich wydarzeń kulturalnych.
Swoje statutowe zadania realizują przez:
- organizację imprez miejskich,
- popularyzację sztuki teatralnej, muzycznej i estradowej oraz kształtowanie
wrażliwości poznawczej i estetycznej społeczeństwa, stwarzanie możliwości kontaktu
z wartościami kultury polskiej i światowej w dziedzinie estrady i teatru, a także promowanie
twórczości artystycznej i dorobku kulturowego Rzeszowa
- prowadzenie działalności zgodnej z priorytetowymi kierunkami rozwoju Gminy Miasta
Rzeszowa w zakresie tworzenia i upowszechniania kultury, popularyzacji i ochrony
dziedzictwa narodowego oraz dorobku kulturowego Rzeszowa, a także z założeniami
strategicznymi dokumentów programowych rozwoju i promocji Miasta;
Bazując w swej działalności na długoletnim doświadczeniu organizują z powodzeniem
koncerty, recitale, festiwale i wystawy. Działają w różnych obszarach kultury, aby dotrzeć do
jak najszerszej grupy odbiorców i wyjść na przeciw ich oczekiwaniom. 119
Centrum Sztuki Wokalnej
Centrum Sztuki Wokalnej w Rzeszowie działa od 2000 roku pod dyrekcją Anny
Czenczek. W Centrum Sztuki Wokalnej młodzi artyści rozwijają swoje pasje
i zainteresowania, pracują nad emisją głosu, interpretacją piosenki, ruchem scenicznym
z elementami gry aktorskiej, dykcją, ubiorem scenicznym, uczą się zasad charakteryzacji.
Mają na swoim koncie liczne sukcesy wokalne w ogólnopolskich i międzynarodowych
festiwalach piosenki w kraju i za granicą, zdobywając główne nagrody (od 2000 roku około
500 nagród). Brali udział w 15 ogólnopolskich programach telewizyjnych takich jak: „Twoja
droga do gwiazd”, „Droga do gwiazd”, „Od przedszkola do Opola”, „Szansa na sukces”,
„Przebojowe dzieci”. Przygotowują liczne koncerty okolicznościowe i spektakle wokalnotaneczne, które na stałe wpisały się w kalendarz imprez kulturalnych miasta Rzeszowa,
m.in. „Kolędowanie – polski zwyczaj” (premiera 2002, 2003, 2004, 2005), „Kolęda płynie
118
119
http://www.rzeszow.pl/kultura-i-sport/towarzystwo-przyjaciol-rzeszowahttp://www.estrada.rzeszow.pl/o-nas/
154
z wysokości” (premiera 2006), „Co nam zostało z tamtych lat” (premiera 2004), musical
„Źli ludzie” (premiera 2005), „Nie ma jak pompa” (premiera 2006), „Jak długo w sercach
naszych” (premiera 2006), „Niech kolęda serca budzi” (premiera 2007), „Moda i miłość
(premiera 2007)”, „Gwiazdo świeć, kolędo leć” (premiera 2008).
Let’s Twist Again to najnowszy spektakl wokalno-taneczny w reżyserii Anny Czenczek
z towarzyszeniem orkiestry festiwalowej pod dyrekcją Zbigniewa Jakubka (premiera odbyła
się 21 maja 2009 roku w Teatrze „MASKA” w Rzeszowie podczas otwarcia
V Międzynarodowego Festiwalu Piosenki RZESZÓW CARPATHIA FESTIVAL 2009.
Absolwenci Centrum Sztuki Wokalnej studiują na wydziałach wokalnych najlepszych
uczelni muzycznych w kraju i za granicą. Śpiewają w musicalach i programach muzycznych,
gdzie współpracują z najlepszymi artystami polskiej estrady. Centrum Sztuki Wokalnej może
poszczycić się licznymi osiągnięciami i sukcesami wokalnymi w ogólnopolskich oraz
międzynarodowych festiwalach piosenki w kraju i za granicą a także nagrodami
w telewizyjnych konkursach piosenki. Centrum Sztuki Wokalnej jest współorganizatorem
i organizatorem wielu imprez, które na stałe wpisały się w kulturalny pejzaż Podkarpacia.
Największą z nich jest Międzynarodowy Festiwal Piosenki RZESZÓW CARPATHIA
FESTIVAL. W czerwcu 2009 roku Trio Centrum Sztuki Wokalnej zdobyło I wyróżnienie
(1 miejsce) w 46 Krajowym Festiwalu Piosenki - Opole-Debiuty.120
Dyskusyjny Klub Filmowy
Po kilkuletniej przerwie w Wojewódzkim Domu Kultury w Rzeszowie swoją działalność
wznowił DKF „KLAPS”, należący do jednego z najstarszych klubów w kraju. Do rejestru
Polskiej Federacji Dyskusyjnych Klubów Filmowych został on wpisany w styczniu 1959 r. pod
numerem 56/S, a jego założycielem była Danuta Lipińska, instruktor WDK w Rzeszowie
i „pasjonat filmu”, jak określali ją późniejsi wieloletni działacze klubowi: Stanisław Grzał,
Julian Ratajczak i Bogdan Biskup. Oni to w latach 70. organizowali kilka edycji ogólnopolskiej
imprezy „Kino Młodych”, w ramach której swoje etiudy studenckie prezentowali m.in.
późniejsi polscy reżyserzy, tacy jak: K. Kieślowski, P. Szulkin i K. Zanussi. Od 1992 r.
klubowi szefował Adam Kus - wówczas instruktor ds. fotografii i filmu WDK, a niepowtarzalne
prelekcje do filmów wygłaszali Adam Głaczyński i Grzegorz Boratyn.
Od początku swojej działalności „KLAPS” pomijał aktualną produkcję filmową,
promując klasyczne dzieła wybitnych twórców kina światowego. W nawiązaniu do tej tradycji
w latach 90. odbyło się wiele projekcji filmowych ze zbiorów Filmoteki Narodowej.
Największą popularnością cieszyły się cykle filmów nagradzanych Oscarami, Złotymi
Palmami, a także przeglądy największych mistrzów kina. Organizowano również projekcje
kina niemego z udziałem taperów grających przed ekranem na fortepianie oraz cykliczne
przeglądy wybranych reżyserów i filmów poruszających określony temat czy gatunek. Warto
wspomnieć, że podczas projekcji gościli u nas znani i lubiani aktorzy (m.in. M. Kondrat,
J. Stuhr, M. Pakulnis, K. Majchrzak, Z. Zamachowski). Należy podkreślić, że za najlepszą
działalność w Polsce w sezonie 1996-1999 r. DKF „KLAPS” otrzymał prestiżową Nagrodę
120
http://www.csw.info.pl/pl/o-nas.html
155
im. Antoniego Bohdziewicza przyznaną przez Radę Polskiej Federacji Dyskusyjnych Klubów
Filmowych w Warszawie.
W 2005 r. DKF „KLAPS” w Rzeszowie zawiesił regularne projekcje, a wiązało się to
z rozpoczętym w WDK remontem sali widowiskowo-kinowej, a później z remontem całego
budynku. Od 2006 r. bardzo popularne stało się kino niezależne i dlatego w ofercie
programowej pojawiło się wiele propozycji związanych właśnie z tym kierunkiem.
Zorganizowano kilkadziesiąt projekcji festiwalowych i replik pofestiwalowych, które to ciągle
spotykają się z dużym zainteresowaniem widzów. Były również bardzo interesujące
prezentacje najlepszych filmów z kilku ostatnich edycji Międzynarodowego Festiwalu
Filmowego Nowe Horyzonty. Na stałe do j działalności filmowej DKF wpisał się Multimedia
Festiwal Filmów Optymistycznych „Happy End”, organizowany od kilku lat wspólnie
z Fundacją „Obrazy bez granic”.121
Rzeszowski Inkubator Kultury
Zainicjowany podczas Europejskiego Stadionu Kultury „Rzeszowski Inkubator Kultury”
jest miejscem gotowym do współpracy z różnymi środowiskami kultury, artystami z terenu
miasta ze szczególnym uwzględnieniem wszelkich form organizacyjnych NGO i grup
młodzieżowych.
Celem Inkubatora jest stworzenie twórczej przestrzeni spotkań dla praktyków kultury
(w tym animatorów), licealistów, studentów, pracowników instytucji i organizacji
pozarządowych oraz merytoryczne i infrastrukturalne wsparcie ich pracy. Jednocześnie
Inkubator i osoby w nim działające będą podejmowały kroki zmierzające do samodzielnego
kreowania wydarzeń kulturalnych, od małych lokalnych eventów do projektów
ogólnopolskich. Zależy nam, aby była to jednostka tętniąca życiem, współtworzona przez
ludzi o różnych pasjach, umiejętnościach i wiedzy oraz bazą wolontariuszy.
Inkubator to przede wszystkim ludzie, wspólna przestrzeń, miejsce kreatywne, sala
warsztatowo-szkoleniowa, wsparcie, infrastruktura, z której mogą korzystać aktywni
mieszkańcy miasta w każdym wieku, twórczy zaułek artystów, przystań dla animatorów.
Rzeszowski Inkubator Kultury będzie pierwszym miejscem, formowanym od podstaw
w oparciu o zasadę współpracy międzysektorowej, budowania sieci i stałego doskonalenia
się. Ta inicjatywa będzie realizowana w budynku Estrady Rzeszowskiej pod okiem Eweliny
Jurasz – koordynatorki Rzeszowskiego Inkubatora Kultury.122
121
http://www.wdk.podkarpackie.pl/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=37&Ite
mid=51
122
http://wschodkultury.eu/inkubator-kultury/
156
2.8. Ważniejsze imprezy odbywające się w Rzeszowie
2.8.1. Międzynarodowy Festiwal Piosenki „Rzeszów CarpathiaFestival”
„Rzeszów Carpathia Festival” to miejsce spotkań młodych wokalistów i zespołów
muzycznych z całego świata. Pierwsza edycja Festiwalu odbyła się w 2005 roku. Celem
Festiwalu jest prezentacja różnorodnej kultury muzycznej Europy i świata oraz promocja
młodych, uzdolnionych artystów. Zakwalifikowane zespoły muzyczne oraz soliści, którym
towarzyszy specjalny zespół festiwalowy, obowiązkowo wykonają piosenki autorskie
skomponowane specjalnie na „Carpathia Festival”. Impreza daje w ten sposób możliwość
zaprezentowania mieszkańcom Rzeszowa i Podkarpacia sztuki nowatorskiej, świeżej, gdyż
tworzonej przez młodych, zdolnych artystów, w której jednocześnie ujawnia się muzyczny
idiom każdego z reprezentowanych na Festiwalu krajów. Do tej pory na Festiwalu gościli
artyści z państw Grupy Wyszehradzkiej oraz Litwy, Łotwy, Serbii, Ukrainy, Białorusi,
Norwegii, Mołdawii, Bułgarii, Rumunii, Włoch, Niemiec, Kazachstanu, Azerbejdżanu, Rosji.
Wśród laureatów „Rzeszów Carpathia Festival” znaleźli się m.in.: rzeszowski zespół „Pectus”
– zdobywca „Słowika Publiczności” Sopot Festival 2008; „Peter Cmorik Band” – zdobywca
„Złotego Słowika” 2008 na Słowacji; Marek Ztracený – objawienie muzyczne roku na
„Czeskim Słowiku” 2008; tercet „3nity Brothers” z Francji – status gwiazdy w swoim kraju;
tercet „Moccha”, którego jedna z wokalistek Sara Chmiel została solistką zespołu „Łzy”;
Michał Karpacki – obecnie wokalista zespołu „De Mono”. Przyjaźnie jakie zawierają na
Festiwalu jego uczestnicy prowadzą do podjęcia współpracy artystycznej, czego dowodem
mogą być wspólne koncert ubiegłorocznego zdobywcy Grand Prix Festiwalu tercetu „3nity
Brothers” (Francja) wraz ze zdobywcami I miejsca Olgą Gorschinschi i Millenium Band
(Mołdawia) oraz nagranie wspólnej piosenki pt. „Here We Are” przez Jana Vytáska (Czechy),
Lucię Fritzką (Słowacja) oraz Annę Klimek (Polska) – piosenka została zgłoszona do
tegorocznej edycji Carpathii. Tradycją Festiwalu są premiery spektakli wokalno-tanecznych
w wykonaniu grupy artystycznej Centrum Sztuki Wokalnej w Rzeszowie, reżyserowane
i przygotowane przez Annę Czenczek – Dyrektora Centrum Sztuki Wokalnej w Rzeszowie
oraz pomysłodawczynię Carpathia Festival: „Źli ludzie” – premiera 2005, „Nie ma jak pompa”
– premiera 2006, „Moda i miłość” – premiera 2007, „LO.BO.GA. Chłopaki” – premiera 2008,
„Let’s Twist Again” – premiera 2009, „O miłości i nie tylko…” – premiera 2010 r. Idea
Festiwalu, czyli promowanie dialogu międzykulturowego, przede wszystkim w jego wymiarze
europejskim, jest biska i doskonale koresponduje z funkcją, jaką Polaka w niedługim czasie
będzie pełnić w ramach jej członkowstwa w Unii Europejskiej. Dlatego też uroczyste otwarcie
VII Międzynarodowego Festiwalu Piosenki „Rzeszów Carpathia Festival” 2011 zbiega się
z inauguracją Polskiej Prezydencji w Unii Europejskiej, podkreślając w ten sposób udział
Rzeszowa i Podkarpacia w wydarzeniach odbywających się z tej okazji na terenie całego
kraju.123
123
http://www.carpathia.rzeszow.pl/lang-pl/carpathia-2005-2013/o-festiwalu.html
157
2.8.2. Europejski Stadion Kultury
Europejski Stadion Kultury zainicjowany przez Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego, a realizowany w 2012 roku przez Narodowe Centrum Kultury, Miasto
Rzeszów, Estradę Rzeszowską, Miasto Lublin i Warsztaty Kultury w Lublinie jest
odpowiedzią na porozumienie o współpracy między rządami polskim i ukraińskim, w którym
strony zadeklarowały wsparcie dla przedsięwzięć kulturalnych i artystycznych z udziałem
przedstawicieli obu państw w ramach przygotowań do Mistrzostw Europy w piłce nożnej
w 2012 roku.124
W lipcu 2012 roku rzez trzy dni w całym mieście trwał festiwal dźwięków, obrazów
i polsko-ukraińskiej kultury. Mieszkańcy i goście oglądali spektakle, uliczne performensy,
warsztaty, wystawy, koncerty. Odwiedzali wystawy w galeriach, salach szkolnych, oglądali
filmy w fosie zamku. Pomiędzy wydarzeniami można było odpocząć w specjalnie
zaaranżowanym klubie festiwalowym przed Letnim Pałacem Lubomirskich. Tam rodzice
z dziećmi, młodzież i starsi mieszkańcy Rzeszowa słuchali koncertów, wykładów, brali udział
w debatach i w cieszących się wielkim powodzeniem warsztatach.125
Europejski Stadion Kultury w swojej kolejnej odsłonie, jaką jest nowa idea programowa
pn. Wschód Kultury – będzie kulturowym mostem współpracy pomiędzy miastami
realizowanego projektu, a krajami Partnerstwa Wschodniego. Rzeszów już po raz trzeci jest
organizatorem Europejskiego Stadionu Kultury, który odbył się w dniach 28-30 czerwca
2013 roku. Jednak formuła ESK zmienia swój wizerunek; z imprezy towarzyszącej
Mistrzostwom Europy w Piłce Nożnej /Polska – Ukraina 2012/ przede wszystkim
inspirowanej sportem, w sposób niezwykle elastyczny nawiązuje do partnerstwa poprzez
kulturę. Projekt /ze strony Polskiej/ obejmuje: Rzeszów, Lublin, Białystok oraz kraje
Partnerstwa Wschodniego. Rzeszów, jako stolica Podkarpacia nawiązuje do tradycji i kultury
nie tylko tej części regionu, czy kraju. Mając w swej historii kontakt z wieloma narodami
Europy (Królestwo Galicji i Lodomerii), przepełnione jest ich wątkami i wpływami
z pogranicza życia społecznego. Rzeszów o swych korzeniach nie pozwala zapomnieć.
Poprzez cykliczne imprezy organizowane do tej pory w mieście (np.: Światowy Festiwal
Polonijnych Zespołów Folklorystycznych, Wielokulturowy Festiwal GALICJA, Barwy Ukrainy
czy Festival CARPATIA), jak i długoletnią współpracę z miastami partnerskimi z Ukrainy:
Lwów, Iwano-Frankiwsk, Łuck wielokrotnie podejmował się realizacji wspólnych projektów
(aktualnie unijny -”Podziemne miasto”, czy Festiwal Partnerstwa we Lwowie).Także obecna
edycja ESK swym programem nawiązuje do partnerstwa osi wschodniej. W Rzeszowie
zaprezentują się artyści, organizacje pozarządowe, instytucje kultury działające
w środowiskach lokalnych. Różnorodność inicjatyw koncentrować się będzie na aktywizacji
działań realizowanych z artystami z krajów Partnerstwa Wschodniego. Europejski Stadion
Kultury - który powstał z inicjatywy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego ewoluuje na płaszczyźnie szeroko pojętej kultury, której siłę jako „lokomotywy i dźwigni
124
125
http://www.stadionkultury.pl/esk2012.html
http://www.stadionkultury.pl/esk2012.html
158
w działaniach społecznych” docenia Bogdan Zdrojewski – Minister Kultury i Dziedzictwa
Narodowego.126
2.8.3. Festiwal Wieczory Muzyki Organowej i Kameralnej
W roku 1991, z inicjatywy księdza Stanisława Maca, proboszcza parafii Najświętszego
Serca Pana Jezusa w Rzeszowie, dzisiejszej katedry Diecezji Rzeszowskiej, przy poparciu
i pomocy finansowej udzielonej przez ówczesnego prezydenta Miasta Mieczysława
Janowskiego oraz Wojewodę Rzeszowskiego Kazimierza Ferenca, został zorganizowany
pierwszy cykl czterech koncertów organowych na nowych organach świątyni, konsekrowanej
przez Papieża Jana Pawła II. Koncerty, pod wspólnym tytułem Wieczory Muzyki Organowej
od początku spotkały się z dużym zainteresowaniem mieszkańców Rzeszowa i Podkarpacia.
Obok recitali, odbywających się w bazylice Bernardynów w Leżajsku, stanowiły jedyne tego
rodzaju wydarzenie kulturalne w południowo-wschodniej Polsce. Po zrealizowanych
w kolejnych latach edycjach koncertów organowych, formuła letniego cyklu została
rozszerzona o muzykę kameralną, następnie o dzieła chóralne, a nawet formy oratoryjne.
Zmieniona została także nazwa Festiwalu na Wieczory Muzyki Organowej i Kameralnej
w Katedrze Rzeszowskiej. Od kilku lat część festiwalowych koncertów jest realizowana
w innych rzeszowskich kościołach. Przywrócone do pełni sprawności i nowo wybudowane
organy w zabytkowych i nowoczesnych świątyniach Miasta: w Kościele Farnym, Chrystusa
Króla, w Rzeszowie-Zalesiu, Św. Józefa, Św. Michała Archanioła, umożliwiają prezentacje
w tych miejscach muzyki artystycznej. Organizatorem Festiwalu pozostaje niezmiennie
Parafia Katedralna w Rzeszowie, a instytucjami współfinansującymi Prezydent Miasta
Rzeszowa i Województwo Podkarpackie. Konsekwentnie, od roku 1992, pomoc finansową
dla realizacji koncertów udziela Elektromontaż Rzeszów SA.
W ciągu 20 lat trwania Festiwalu wystąpiło w Rzeszowie 83 organistów, 69 innych
solistów-instrumentalistów i wokalistów, 17 zespołów chóralnych i 13 orkiestr (w tym orkiestry
kameralne i symfoniczne). Satysfakcję dla organizatorów stanowi fakt, iż Wieczory Muzyki
Organoweji Kameralnej stanowią znaczące wydarzenie na mapie letnich tego rodzaju
wydarzeń kulturalnych w Polsce.Od kilkunastu już lat Katedra Rzeszowska jest
organizatorem Letniego Festiwalu Muzycznego Wieczory Muzyki Organowej i Kameralnej
w Katedrze Rzeszowskiej. Do tej pory odbyło się około 88 koncertów, wystąpili wszyscy
polscy organiści wirtuozi, m. in. Joachim Grubich, Józef Serafin, Andrzej Chorosiński.
Wystąpiło również wielu organistów z innych krajów (Niemcy, Francja, Holandia, Włochy,
USA, Korea, Czechy). Oprócz muzyki organowej prezentowana jest muzyka wokalna,
skrzypcowa, na instrumenty dęte.
W festiwalu wzięły udział takie sławy jak: Stefania Woytowicz, Elżbieta Towarnicka,
Piotr Kusiewicz, Kaja Danczowska, Krzysztof Jakowicz, Robert Szreder, Andrzej Orkisz,
Barbara Świątek-Żelazna, Kazimierz Moszyński, Marek Skwarczyński. Zaprezentowane
zostały wielkie dzieła oratoryjne: W. A. Mozart - Requiem, Msza Koronacyjna, G. G. Gorzycki
- Completorium. Festiwal gościł znakomite chóry: Organum z Krakowa, Palestrina Chor
z Norymbergii, Chór Filharmonii Lwowskiej, Akademicki Chór z Warszawy, Chłopięco-Męski
126
http://wschodkultury.eu/o-wschodzie-kultury/?lang=pl
159
Chór Katedry Rzeszowskiej. Kilkakrotnie wystąpiła Orkiestra Kameralna Międzynarodowych
Kursów Muzycznych w Łańcucie. Gościliśmy również Orkiestrę Symfoniczną Filharmonii
Rzeszowskiej, Orkiestrę Kameralną Filharmonii Rzeszowskiej, Zespół Instrumentalny
Ricercar z Krakowa, Krakowską Młodą Filharmonię.127
2.8.4.
Światowy Festiwal
w Rzeszowie
Polonijnych
Zespołów
Folklorystycznych
Jest to jedna z największych tego typu imprez w Polsce. Otworzy ją tradycyjnie barwny
korowód wszystkich zespołów ulicami miasta. O powstaniu festiwalu polonijnego
w Rzeszowie zdecydował przypadek, do którego nawiązuje jedna z piosenek śpiewanych
przez zespoły podczas festiwalu „Trochę z przypadku”. Jego historia sięga 1967 roku, gdy w
Rzeszowie gościł zespół Krakus z Genk w Belgii. Wówczas zrodził się pomysł realizacji
cyklicznych spotkań polonijnych zespołów folklorystycznych i zaproszenia do udziału w nim
większej liczby Polonusów. I już dwa lata później zorganizowano pierwszą polonijną imprezę
pod nazwą Światowy Festiwal Polonijnych Zespołów Artystycznych. Jej głównymi
inicjatorami byli: rzeszowski dziennikarz Lubomir Radłowski, ówczesny dyrektor
Wojewódzkiego Domu Kultury Czesław Świątoniowski oraz rzeszowski choreograf i animator
kultury Roman Broż. W pierwszym festiwalu wzięło udział zaledwie 13 zespołów
z zachodniej Europy i zza oceanu: USA, Belgi, Francji, Holandii. Ze względów politycznych
w imprezie zabrakło jednak Polonii zza wschodniej granicy. Organizatorzy pierwszych
festiwali wspominając początki imprezy, mówili o skromnych strojach Polonusów, szytych
często przez nich samych, o brakach repertuarowych i nie najlepszym wykonaniu, które były
rekompensowane zapałem i entuzjazmem. Następne festiwale nabierały rozmachu. Według
organizatorów, rozwojowi imprezy sprzyjał m.in. brak innych imprez polonijnych, które
umożliwiałyby wzajemne spotkania, prezentację swoich sukcesów i porównanie
umiejętności. W drugim polonijnym spotkaniu w Rzeszowie uczestniczyło już o dziesięć
zespołów więcej. W ciągu następnych edycji imprezy, która do dziś organizowana jest co trzy
lata, liczba jej uczestników rosła, by na VII festiwalu osiągnąć szczyt. Wówczas do
Rzeszowa przyjechało aż 46 grup, jednak tylko z zachodniej Europy i zza oceanu. Rodacy
ze Wschodu przybyli dopiero na VIII festiwal w 1989 roku. Wówczas na 20-lecie imprezy po
raz pierwszy przyjechały dwie grupy z Litwy: „Wilia” i „Wileńszczyzna”. W następnym
festiwalu Polonię zza wschodniej granicy reprezentowało już sześć grup - z Białorusi,
Kazachstanu, Litwy, Rosji i Ukrainy. Do rekordzistów rzeszowskich spotkań polonijnych
należy: Krakowiak z Bostonu (USA), który uczestniczył w festiwalach od samego początku
i Krakus z Belgii, od którego wszystko się zaczęło. Do festiwalowej rodziny za każdym razem
dołączają też nowe zespoły.128
2.8.5. Multimedia Happy End Festiwal
Pomysł na Festiwal Filmów Optymistycznych zrodził się w Karkonoszach, gdzie
w 2001 roku powstał film dokumentalny pod tytułem „Szczęściarz”. Portret jeleniogórskiego
127
http://www.katedra.rzeszow.pl/festiwal/historia.php
http://kultura.onet.pl/wiadomosci/xv-swiatowy-festiwal-polonijnych-zespolowfolklory,1,4797107,artykul.html
128
160
Pucybuta, któremu spełniły się marzenia. Film ten zadebiutował na Krakowskim Festiwalu
Filmowym. Następnie gościł na wielu ogólnopolskich festiwalach filmowych, gdzie zdobywał
nagrody i wyróżnienia. „W końcu ktoś jest szczęśliwy, komuś coś się udało” tak mówili
widzowie. To był impuls, aby stworzyć Festiwal Filmów Optymistycznych – festiwal filmów
pogodnych, pełnych nadziei w ludzi i ich działanie.129
W październiku2012 roku po raz dziesiąty zostały wręczone Złote Ryby dla najlepszych
filmów optymistycznych na festiwalu Multimedia Happy End w Rzeszowie. Autor filmu
nagrodzonego Grand Prix otrzymał 5000 zł od operatora Multimedia Polska, organizatora
festiwalu. Zgłaszać można filmy fabularne, dokumentalne, profesjonalne, studenckie
i niezależne – jest tylko jeden warunek – muszą być optymistyczne. W zeszłym roku Grand
Prix otrzymał film „Odwyk”, w reżyserii Krzysztofa Jankowskiego. Nagroda stała
się przepustką do kolejnych sukcesów. W maju tego roku „Odwyk” zakwalifikował się
do 37 Gdynia Film Festival. Zdobył również inne wyróżnienia i nagrody, m.in. podczas
10. Międzynarodowego Forum Niezależnych Filmów Fabularnych im. Jana Machulskiego.
Co roku, podczas Multimedia Happy End nagradzane są osoby, które mają wybitny wkład
w tworzenie i promocję polskiego kina niezależnego.
W ciągu tych dziesięciu lat pojawiło się wielu twórców, wiele przeglądów i festiwali
filmowych. Można powiedzieć, że minęła pierwsza dekada polskiego kina niezależnego. –
mówi Piotr Żukowski, główny koordynator festiwalu - W tym czasie Happy End stał się
stałym punktem na polskiej mapie festiwalowej. W tym roku po raz kolejny udowodni,
że widzowie chcą oglądać filmy optymistyczne.
2.8.6. Multimedia Szajna Festiwal
W dniach 4-6 listopada 2010 odbyła się druga edycja Multimedia Szajna Festiwalu.
Zainaugurował go pokaz multimedialny „Modernistyczny Videoart”, w ramach można było
zobaczyć film „Versus - homohominilupusest”, klasyczny film niemy „Gorączka Szachowa”
oraz animacja poklatkowa. Drugiego dnia Festiwalu odbyła się premiera monodramu
w wykonaniu Roberta Żurka. Bohaterem sztuki zatytułowanej „18729” był sam profesor Józef
Szajna. Scenariusz przedstawienia powstał w oparciu o książkę Jerzego Fąfary „18 znaczy
życie”. Ostatniego dnia w godzinach południowych w Szajna Galerii odbyło się
rozstrzygnięcie części konkursowej festiwalu. Nagrodzone prace wyłoniło międzynarodowe
jury. Tego samego dnia zaplanowano wernisaż wystawy Bogdana Kiwaka, artysty który
rejestruje świat aparatem fotograficznym zrobionym z pudełka od zapałek w technice
Camera Obscura. 2 Multimedia Szajna Festiwalowi towarzyszyły Biennale Grafiki
Komputerowej. Festiwal zrealizowano przy pomocy finansowej Ministerstwa Kultury
i
Dziedzictwa
Narodowego. Mecenasem
Festiwalu jest
Urząd
Marszałkowski
130
w Rzeszowie.
129
130
http://happywp.exdart.com.pl/wordpress/?page_id=51
http://teatr-rzeszow.pl/article_multimedia_szajna_festiwal_2010
161
2.8.7. RzeszOff Art Festival
Festiwal oprócz projekcji filmowych, składa się z licznych wydarzeń muzycznych,
teatralnych, tanecznych i artystycznych na scenie rzeszowskiego Rynku oraz sporo imprez
towarzyszących. To artystyczne wydarzenie jest prezentacją dorobku polskiej kinematografii
niezależnej oraz prac konkursowych. Filarem festiwalu są projekcje filmowe, skupiające
najciekawsze produkcje wywodzące się z nurtu niezależnego we wszystkich gatunkach
i kategoriach filmowych (filmy dokumentalne, eksperymentalne i fabularne, etiudy
studenckie, sztuka multimedialna, animacja komputerowa). RzeszOFFArt Festivalto
wydarzenia muzyczne, teatralne, taneczne, artystyczne. Spektakle, przedstawienia, wystawy
oraz koncerty są prezentowane na scenie głównej Rynku.131
2.8.8. Wielokulturowy Festiwal Galicja
Wielokulturowy Festiwal „Galicja” to wydźwięk tęsknoty do przeszłości, do ludzi którzy
tworzyli kulturę dnia codziennego, do narodów zamieszkujących na przestrzeni wieków tę
ziemię. Idea budowania więzi kulturowych w dobie jednoczącej się Europy została niezwykle
ciepło przyjęta przez artystów wielu krajów. Swój udział w festiwalu zadeklarowali twórcy
z Austrii, Czech, Izraela, Polski, Rumunii, Słowacji, Ukrainy i Węgier. Celem Festiwalu była
inspiracja i kształtowanie zainteresowania kulturą mniejszości narodowych. Autorzy chcą
dotrzeć do jak najszerszego kręgu odbiorców, zaktywizować współpracę przygranicznych
ośrodków kultury, uwypuklić międzynarodowe znaczenie regionu podkarpackiego. Wystawy
malarstwa i sztuki, koncerty muzyczne, występy teatralne, pokazy filmów, wykłady i odczyty,
prezentacje rękodzieła artystycznego, kuchni – oto niektóre z dziedzin kulturalnych,
w których każdy znajdzie interesujący go temat.132
2.8.9. Rzeszowski Przegląd Teatrów Studenckich "Cooltoory!"
Celem przeglądu jest stworzenie stałego elementu w kalendarzu rzeszowskich
i studenckich imprez, który zapełni lukę istniejącą w kulturze miasta. Na pomysł organizacji
przeglądu wpadli Tomasz Buczkowicz i Marcin Kowalski, studenci filologii polskiej
Uniwersytetu Rzeszowskiego, członkowie Sekcji Teatralnej Koła Naukowego Polonistów UR
„S.T.O.S.” (Studio Teatralnej Ofensywy Studenckiej). Na spotkaniach rzeszowski S.T.O.S.
pokazał cztery przedstawienia, oprócz niego zaprezentowały się dwa inne znane
rzeszowskim widzom teatry: Teatr Bez Gładzika z Rzeszowa i Przedmieście z Łańcuta, teatr
wielokrotnie doceniany i nagradzany za swoją pracę artystyczną. W Rzeszowie
zaprezentowały się teatralne trupy z całej Polski: Krakowa, Gliwic, Poznania, Gdańska,
Częstochowy, Słupska, Katowic i Maszewa. Przedstawienia odbywają się w Instytucie
Muzyki i Teatrze im. Wandy Siemaszkowej. Wejście na wszystkie spektakle i imprezy są
za darmo.133
131
http://www.rozrywka.resinet.pl/aktualnosc/rzeszoff-artfestival-2009.html
http://festiwalgalicja.com/?ID=0
133
http://miasta.gazeta.pl/miasto/1,96987,6417002,_cooltoory_____wolaja_studenci_i_robia_teatr.html
132
162
2.8.10. Koncert „Jednego Serca, jednego Ducha”
Od 2003 roku w Uroczystość Bożego Ciała w Rzeszowie, na osiedlu Baranówka, przy
WSIiZ, w parku Sybiraków odbywa się coroczny koncert, który ma na celu ukazanie jak
piękna może być muzyka inspirowana duchem, jak można przy muzyce religijnej niej bawić.
Inspiratorem koncertu jest Jan Budziaszka, natomiast kierownikiem muzycznym Marcin
Pospieszalski. W koncercie biorą udział artyści z całej Polski, muzycy z Filharmonii
Rzeszowskiej i szkoły muzycznej oraz połączone chóry młodzieżowe.134
2.8.11. Rzeszowskie Spotkania Teatralne–Vizuart
Projekt "Spotkajmy się teatralnie" to wyjątkowa okazja, by młodzież z różnych miast
Polski miała możliwość aktywnie zaangażować się w proces tworzenia sieci poświęconej
teatrowi młodzieżowemu - zarówno od strony artystycznej jak i organizacyjnej. Główne
działania skupiają się wokół trzech części składających się na całość projektu:
1. Idea: Osoby związane z Fundacją Teatrikon od 8 lat obserwują w Lublinie
pozytywny wpływ organizowania Spotkań Teatralnych Zwierciadła - festiwalu animującego
działania teatralne młodzieży, integrującego środowiska i pozwalającego na rozwój pasji
młodzieży i zdobycie doświadczeń nie tylko związanych z występami scenicznymi, ale
również holistycznym rozwojem jednostki. Działania te są nastawione na tworzenie relacji
międzyludzkich.
2. Szkolenia dla młodzieży: Kolejny etap to wizyta dwójki przedstawicieli Fundacji
Teatrikon w wytypowanych szkołach i spotkanie z młodzieżą, na którym pozna ona idee
Zwierciadeł, proces tworzenia festiwalu i weźmie udział w warsztatach komunikacji w grupie
i organizacji pracy. Po 5 osób z każdej ze szkół zostało zaproszonych na czterodniowe
warsztaty do Lublina, podczas których poznają swoich rówieśników o podobnych
zainteresowaniach i nabędą wiedzę i umiejętności potrzebne do samodzielnej realizacji
projektu.
3. Realizacja projektów przy zastosowaniu nowych mediów: Po zakończeniu
szkolenia, za pośrednictwem Internetu i dostępnych dzięki niemu narzędzi (konferencje
video, platformy e-learningowe, serwisy społecznościowe) młodzież będzie wspólnie
wymieniać się doświadczeniami z pracy i pomagać sobie wzajemnie rozwiązywać problemy.
Zwieńczeniem projektu jest realizacja Spotkań Teatralnych Zwierciadła w każdej ze szkół
oraz stworzenie przez młodzież internetowej bazy "knowhow" rozwiązywania problemów
obecnych przy realizacji projektów.
2.8.12. Festiwal Chórów Młodzieżowych
W ostatniej edycji w festiwalu wzięło udział prawie 850 młodych osób z sześciu krajów
europejskich. Organizatorzy to Urząd Miasta Rzeszowa i Instytut Muzyki Uniwersytetu
Rzeszowskiego. Celem festiwalu jest rozwijanie chóralistyki i pielęgnowanie dorobku w tej
dziedzinie oraz stworzenie okazji do spotkań i wspólnego muzykowania młodzieży z całego
134
http://www.jednegoserca.pl/
163
świata w dobie jednoczącej się Europy. W Festiwalu Chórów Młodzieżowych uczestniczyło
20 chórów z Polski, Ukrainy, Słowacji, Czech, Bułgarii i Rumunii. Są to chóry dziecięco młodzieżowe, gimnazjalne i ze szkół wyższych. Najmłodsi uczestnicy festiwalu mają
po 12 lat, najstarsi 21. Artyści mieszkają w domach uczniów rzeszowskich szkół. Młodzi
muzycy walczą o trzy pierwsze miejsca w dwóch kategoriach: pieśni chóralnych a cappella
oraz chóralnych opracowań melodii ludowych. „Muzyka zbliża kultury i narody. Nasz festiwal
to szansa dla młodzieży, by się lepiej poznać, a także porównać swoje osiągnięcia. Dzięki
muzyce ludzie mogą się porozumieć, ponieważ to język, który przekracza granice"
zaznaczyła Marta Wierzbieniec, współorganizatorka festiwalu. Organizatorzy mają nadzieję,
że festiwal, pierwszy tego typu w tym regionie, stanie się wkrótce imprezą cykliczną.
Festiwalowe chóry wystąpią na estradzie ustawionej na rynku. Uczestnicy zwiedzą
też miasto i okolice oraz spotkają się z młodzieżą.135
2.8.13. Festiwal Przestrzeni Miejskiej
Festiwal kieruję uwagę mieszkańców Rzeszowa na problemy przestrzeni publicznej,
jednocześnie pokazując jak można w pomysłowy sposób zagospodarowywać miejsca,
w których na co dzień niewiele się dzieje i prezentować w nich ciekawych twórców z dziedzin
muzyki, obrazu, architektury. Gwiazdami tegorocznej edycji, która odbędzie się m.in
na nieużytkowanych terenach PKP pomiędzy Dworcem Głównym a ul Kochanowskiego,
będą raper, producent i performer L.U.C. oraz czołowy polski producent, dziennikarz
radiowy, muzyk – SMOLIK. Inauguracja Festiwalu odbyła się 24 maja na tarasie Hotelu
Rzeszów, gdzie wystąpili Daniel Drumz&Sid Pong oraz duet TemperTemple. W sobotę
odbędzie się też seria spotkań z twórcami Muzeum Neonu oraz Filipem Springerem,
autorem projektu „Źle Urodzone", a także „Zona Dzieciak" czyli cieszące się dużym
powodzeniem w poprzednim roku interdyscyplinarne warsztaty dla najmłodszych. Przez dwa
dni trwania festiwalu w przejściu podziemnym na ternie Dworca PKP powstawał mural.
Festiwal Przestrzeni Miejskiej jest organizowany przez Miasto Rzeszów oraz Estradę
Rzeszowską.136
2.8.14. NoBorderFestival
Pomysł pierwszej edycji NoBordera, był wynikiem spontanicznie wypowiedzianych słów
„zróbmy prawdziwy festiwal muzyczny w Rzeszowie”. Pierwotny plan zakładał ogromną
imprezę na stadionie, z zagranicznymi headlinerami i miasteczkiem namiotowym przy rzece.
Nie od razu jednak Rzym zbudowano i w ciągu kilku tygodni powstała koncepcja imprezy na
rzeszowskim Podpromiu, zgodna z aktualnymi możliwościami. Przygotowania, których
finałem była impreza goszcząca ponad 2 tysiące fanów muzyki, 20 artystów w 3 namiotach
(m. in Gooral, Novika&BeatsFriendly), podczas której odbył się pionierski w tych czasach
Rzeszów Vibe Project a także powstał ogromny mural.
W 2011 festiwal odbył się w nowym miejscu – okolice Hali Obrabiarek,
na nieużywanych terenach PKP w centrum miasta. Po raz pierwszy, NoBo odbywał się
135
136
http://m.onet.pl/wiadomosci,196fh
http://www.estrada.rzeszow.pl/aktualnosci/festiwal-przestrzeni-miejskiej-2013-130.html
164
w ramach Europejskiego Stadionu Kultury. Między postindustrialnymi instalacjami wyrasta
główna scena a dawne sale szkolne zamieniły się w klubowe parkiety. Po koncercie
Morcheeby na rzeszowskim rynku, spory tłum festiwalowiczów ruszył na NoBo by wysłuchać
m. in. Pati Yang, Igora Boxxa, Rebeki czy Bueno Bros. Nagrodę za najlepszy outfit imprezy
wygrał duet T-One i DarthPhunk ze Lwowa – panowie wystąpili za deckami w tradycyjnych,
ukraińskich strojach.
Impreza 2012 roku znów zmieniła swoją lokalizację, tym razem pod adres Rejtana 1,
powstaje tam największy klub w mieście a line-up rozrasta się do przeszło 30 artystów
a wśród nich: Stanton Warriors, Featurecast, Pvre Gold, Chmara Winter, Miloopa,
The Phantom i wielu innych.137
2.8.15. Święto Paniagi
Impreza ta stanowi znakomitą okazję do podkreślenia swojej więzi z Rzeszowem
dla wszelkich instytucji i jednostek działających w regionie, stwarza doskonałą szansę
do spędzenia czasu w przyjaznej, rodzinnej atmosferze, wysłuchania licznych koncertów
i skosztowania specjałów staropolskiej kuchni. Podstawowym celem Święta Paniagi jest
zaprezentowanie mieszkańcom Podkarpacia i turystom dzieł z zakresu szeroko pojętej
kultury, nauki, sztuki i biznesu, które mają swój niewątpliwy udział w rozwoju naszego
miasta. Przedsięwzięcie to rokrocznie przyciąga sympatyków dobrej zabawy,
niepowtarzalnej atmosfery i uroku ulicznego jarmarku. W tym specjalnym dniu, wzdłuż ulicy
Trzeiego Maja prezentują się instytucje, firmy, uczelnie, szkoły działające w Rzeszowie oraz
producenci wyrobów rękodzielniczych, rzemieślniczych i żywności ekologicznej. Program
kulturalny imprezy zakłada niezwykle bogatą oprawę. Na uczestników czeka barwna parada
orkiestr i korowód tancerzy. Można zobaczyć prezentacje przygotowane przez domy kultury,
wyższe uczelnie, szkoły artystyczne, a także posłuchać programów muzycznych
w wykonaniu uczniów rzeszowskich szkół.138
2.8.16. Rockowa Noc
Rockowa Noc jest to impreza mająca na celu promowanie rockowej muzyki oraz
zespołów ją grających. Młode zespoły, nieposiadające w swoim dorobku oficjalnego
wydawnictwa mogą w ten sposób powalczyć na scenie o nagrodę główną, a także nagrodę
publiczności. Jest to dla nich dobra okazja do rozpoczęcia swojej kariery muzycznej.
Specjalnie powołana komisja przesłuchuje nagrania i wybiera zespoły, które zagrają w finale
na rzeszowskiej scenie. Organizatorzy podczas tego koncertu starają się zapewnić
profesjonalne nagłośnienie oraz światła, a także obsługę akustyka.
Kolejność występujących zespołów zostaje wylosowana przed rozpoczęciem
występów. Każdy zespół ma do dyspozycji na scenie około 20 minut. Następnie Jury wybiera
zwycięzcę danego przeglądu. Publiczność zgromadzona na rzeszowskich Bulwarach może
również sama zadecydować, kto dostanie nagrodę i poprzez głosowanie wybrać zespół
do „nagrody publiczności“. W tym czasie na scenie również wiele się dzieje, można zobaczyć
137
138
http://noborderfest.pl/historia-festiwalu/
http://www.estrada.rzeszow.pl/kalendarium/swieto-paniagi-57.html
165
m.in. występy zeszłorocznych laureatów. Gdy już wszystkie głosy zostaną podliczone,
ogłoszone zostają wyniki przeglądu, a na koniec na scenie odbywa się koncert gwiazdy
wieczoru.139
2.8.17. Dzień Odkrywców
Projekt zainicjowany przez Stowarzyszenie ExploRes, z każdą edycją coraz większy
i obszerniejszy tematycznie, jest dostrzegany wśród innych imprez tego typu w kraju jako
największe przedsięwzięcie popularnonaukowe na Podkarpaciu. Od czterech lat
uczestniczyło w nim kilkudziesięciu wystawców: centra nauki, przedstawiciele polskich
i zagranicznych uczelni, stowarzyszenia, muzea, firmy branży lotniczej i z sektora
energetycznego oraz szkoły. Tematyka ekspozycji, prezentacji i pokazów jest różnorodna, od
fizyki klasycznej i jądrowej poprzez chemię, astronomię i astronautykę, archeologię i historię
aż po robotykę i technologię lotniczą. Nowością tegorocznej edycji była biotechnologia oraz
neuroanatomia.140Swoje stoiska przygotowały uczelnie wyższe, szkoły i stowarzyszenia.
Pomysł zorganizowania imprezy popularyzującej naukę i technikę w formie rodzinnego
pikniku narodził się w Stowarzyszeniu ExploRes 3 lata temu i dziś stała się ona jedną
z największych, promujących naukę na Podkarpaciu
2.8.18. Muzyczny Festiwal w Łańcucie
Myśl ponownego ożywienia muzyką stylowych komnat łańcuckiego zamku odrodziła
się w 1961 r. - w czerwcu tegoż roku Państwowa Filharmonia w Rzeszowie i jej dyrektor
Janusz Ambros zainaugurowali pierwsze „Dni Muzyki Kameralnej" przekształcone
w 1981 roku w „Festiwal Muzyki Łańcut", a później „Muzyczny Festiwal w Łańcucie" imprezę o zasłużonej dziś światowej renomie. Przedsięwzięcie to jest kontynuowane
do dzisiaj. W tym roku będziemy obchodzić już 48. Muzyczny Festiwal w Łańcucie.
W ramach koncertów festiwalowych elementem oddziaływania estetycznego jest, poza
muzyką, również obraz. Za każdym razem podziwiać można zjawiskowe kompozycje
kwiatowe współgrające z aurą dźwiękową koncertów oraz wystawy o różnej tematyce
organizowane dzięki uprzejmości Dyrekcji i Pracowników Muzeum -Zamku w Łańcucie.
Dominantą ubiegłorocznej wystawy poświęconej twórczości wybitnego rzeźbiarza doby
klasycyzmu -Antonio Canovay było jedno z jego najcenniejszych dzieł - marmurowa postać
Henryka Lubomirskiego zdobiąca Salę Kolumnową łańcuckiego zamku. Funkcję dyrektora
naczelnego i artystycznego Muzycznego Festiwalu w Łańcucie obejmowali na przestrzeni lat:
Wergiliusz Gołąbek (dyrektor naczelny), Adam Natanek (1992-1998), Tadeusz
Wojciechowski (1999-2004), Jerzy Kosek (2005 r.) (dyrektorzy artystyczni). W roku 2008
dyrektorem naczelnym i artystycznym Festiwalu był Marek Stefański. Obecnie funkcję tę
piastuje Marta Wierzbieniec dyrektor naczelny Filharmonii im. Artura Malawskiego
w Rzeszowie, a szefem artystycznym jest Vladimir Kiradjiev. Od lat wiernymi uczestnikami
festiwali łańcuckich byli i są muzykolodzy i krytycy muzyki: Józef Kański, Stefan Műnch,
Zbigniew Pawlicki, Jan Popis, Dorota Szwarcman, Janusz Ekiert i - nieżyjący już, niestety Wojciech Dzieduszycki, Zdzisław Dworzecki oraz Jan Weber, z którego inicjatywy Festiwal
139
140
http://www.rockowanoc.ugu.pl/historia.html
http://obywatelenauki.pl/2013/05/dzien-odkrywcow-4-interaktywny-piknik-wiedzy-w-rzeszowie/
166
ufundował urodzonemu w Łańcucie kompozytorowi, pianiście i pedagogowi, Teodorowi
Leszetyckiemu, tablicę wmurowaną w gmach Szkoły Muzycznej jego imienia. Podczas
wcześniejszych, 47. już Festiwali, odbyło się 508 koncertów, na których wystąpiło przeszło
900 solistów, 20 triów, 37 kwartetów, 14 kwintetów, 47 orkiestr kameralnych, 7 orkiestr
symfonicznych, 21 chórów i 53 różnych zespołów (niektórzy artyści, niektóre zespoły
kilkakrotnie) wykonując utwory 500 kompozytorów (w tym najczęściej J.S. Bacha,
W.A. Mozarta, A. Vivaldiego i F. Chopina, ale też - w 1962 roku - „Pieśni chińskie"
Ma-SyTsuna).141
2.8.19. Biennale Plakatu Teatralnego
Celem jest przedstawienie osiągnięć sztuki plakatu teatralnego, określenie kierunków
i tendencji rozwojowych współczesnego plakatu teatralnego. Do konkursu przyjęte są plakaty
towarzyszące wszelkim przejawom życia teatralnego powstałe w latach 2009-11.
W konkursie mogą wziąć udział prace wydane drukiem lub wykonane w innych technikach
(minimalny format prac: A2)142
2.8.20. Międzynarodowe Biennale Grafiki Komputerowej
Międzynarodowe Biennale Grafiki Komputerowej odbywa się w Rzeszowie od 1994
roku. Pomysłodawcą i organizatorem imprezy jest Zbigniew Rybka. Co dwa lata Rzeszów
staje się autentycznym centrum światowej grafiki komputerowej: wystawa jest recenzowana
w wielu fachowych pismach o międzynarodowym zasięgu, a jej kolekcja chętnie
udostępniana licznej publiczności w galeriach Polski, Słowacji, Czech, Węgier, Niemiec,
USA, Ukrainy. Jest to ekspozycja, która już w pierwszej edycji zyskała sobie liczne grono
zwolenników i sympatyków na całym świecie. Przed pojawiającą się nową dyscypliną sztuki
Biennale otwiera doskonałe pole konfrontacji, dając satysfakcję zarówno artystom, jak
i publiczności wyjątkowo chętnie odwiedzającej sale ekspozycyjne. Computer Art Biennale
pojawiło się w momencie narodzin sztuki grafiki komputerowej i stało się miejscem
utożsamianym z tą dyscypliną nie tylko w kraju, jako że jest to jedyna tego typu wystawa
w Europie. Wśród laureatów CAB znajdują się m.in.: Takashi Akiyama (Japonia), Roman
Duszek (USA), Renuad Contet (Francja), Thomas G. Kovacs (USA), Joao Machado
(Portugalia), Han Jia Ying (Chiny), Stanisław Walicki (Polska), Shin Matsunaga (Japonia),
Leszek Szurkowski (Polska/Kanada), Mitsuo Katsui (Japonia).143
2.8.21. Międzynarodowy Festiwal Pieśni ReligijnejCantateDeo
Polski Związek Chórów i Orkiestr, Oddział Rzeszów który po raz szesnasty organizuje
Międzynarodowy Festiwal Pieśni Religijnej "Cantate Deo", który odbędzie się w dniach
22-23 czerwca 2012 r. w Rzeszowie.
141
http://www.lancut.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&menu=112&strona=1
http://designattack.pl/13-miedzynarodowe-biennale-plakatu-teatralnego-rzeszow-2011/
143
http://www.culture.pl/kalendarz-pelna-tresc/-/eo_event_asset_publisher/L6vx/content/6-miedzynarodowebiennale-grafiki-komputerowej-rzeszow-2004
142
167
Do Rzeszowa przyjechały chóry parafialne, kameralne i szkolne z całej Polski, a także
Stone Choral Society z Anglii. Najliczniejsza była jednak reprezentacja z Podkarpacia.
W zeszłorocznej edycji festiwalu wzięło udział 19 zespołów z całej Polski. Chóry
wykonywały pieśni nawiązujące do tradycji polskiego Kościoła. Śpiewały po polsku, łacinie,
ale też po angielsku. Jury nie przyznało Grand Prix. W kategorii chórów dziecięcych
pierwsze miejsce zajęły: Chór „Kamerton” PSM I stopnia z Bolesławca i Chór „Harmonia”
z Łukowej. W kategorii chórów młodzieżowych zwyciężył Chór II Liceum Ogólnokształcącego
z Mielca. Chór „Cantores Karwacjanum” z Gorlic okazał się być najlepszym spośród chórów
kameralnych.„Cieszy nas to, że chóry dziecięce i młodzieżowe trzymają bardzo wysoki
poziom. Mamy nadzieję, że młodzi ludzie, którzy teraz śpiewają w chórach szkolnych,
w przyszłości zasilą chóry akademickie i dorosłych” – powiedział dla Radia Via Grzegorz
Oliwa - prezes Rzeszowskiego Oddziału Polskiego Związku Chórów i Orkiestr. W ramach
tego festiwalu Wojewódzki Dom Kultury w Rzeszowie zaprezentował koncert „Miłość
mi wszystko wyjaśniła” dedykowany błogosławionemu Janowi Pawłowi II. Inicjatorem
i głównym organizatorem festiwalu jest rokrocznie rzeszowski oddział Polskiego Związku
Chórów i Orkiestr.
2.8.22. Breakout Festiwal
„Breakout Festiwal” prezentuje wykonawców muzyki rockowej w jej najczystszej
postaci. Muzyki gitarowej z sekcją rytmiczną, odwołującej się do brytyjskiej i amerykańskiej
tradycji rock and rolla i rocka oraz rhythm and bluesa i bluesa. „Breakout Festiwal”
to impreza dla zespołów i fanów głównego nurtu muzyki rockowej. Muzyki, która w dalszym
ciągu stanowi podstawę przemysłu muzycznego na świecie. Jest to jedyny w Polsce festiwal,
na którym prezentowana jest tylko i wyłącznie tego typu muzyka.
Na większości festiwalach dominuje niezwykły eklektyzm stylistyczny. Prezentowane
jest na nich bardzo szerokie spektrum współczesnej muzyki. Organizowane są oczywiście
festiwale jednorodne stylistycznie (np. bluesowe), jednak żaden nie jest dedykowany tylko
i wyłącznie muzyce rockowej.
Spośród wielu ogólnopolskich festiwali tylko „Breakout Festiwal” odbywa się
po wschodniej stronie Wisły.
Twórcą „Breakout Festiwalu” jest Tomasz Paulukiewicz. Festiwal stanowi kontynuację
i rozwinięcie wcześniejszych imprez autorstwa tego producenta, a przede wszystkim cyklu
„Rock Galicja”, koncertów „Breakout wraca do domu” i „Rzeka Dzieciństwa - 60 urodziny
Tadeusza Nalepy” i wielu innych.144
144
http://breakoutfestiwal.pl/
168
2.9. Środki masowego przekazu
2.9.1. Telewizja
TELEWIZJA PUBLICZNA. Redakcję telewizji rzeszowskiej powołano w 1973 roku,
natomiast pierwszy program nadano na żywo w 1981 roku W lipcu 1990, decyzją prezesa
Komitetu ds. Radia i Telewizji, powołano Ośrodek Telewizji Polskiej w Rzeszowie. Redakcja
telewizyjna została wówczas częścią Polskiego Radia Rzeszów. W dniu 19 października
1990 Telewizja Rzeszów rozpoczęła nadawanie samodzielnego programu regionalnego
z Rzeszowa w paśmie TVP2, a 5 stycznia 1995 rozpoczęła nadawanie odrębnego kanału
pod nazwą "Telewizja Rzeszów". W październiku 2001 została oddana do użytku nowa
siedziba rzeszowskiej telewizji – redakcja przeniosła się z ciasnych pomieszczeń
z ul. Broniewskiego na ul. Kopisto. 2 kwietnia 2004 roku rzeszowska telewizja jako pierwsza
w kraju rozpoczęła (testowe) nadawanie programu cyfrowego na tak dużą skalę.145
TELEWIZJA KOMERCYJNA. Istniejące w mieście Rzeszowska Telewizja Kablowa
(RTK) i Telewizja Kablowa „Dami” retransmitują programy dostępne drogą satelitarną.
Po wchłonięciu operatora TVK Dami przez Grupę Medialną "Vectra", stacje zaczęły zmieniać
swój kształt. W 2001 r. zmieniła pierwsza, radomska stacja, którą przejęła spółka utworzona
przez jej pracowników. W 2007 r. podobny proces zaszedł w Legnicy i Jeleniej Górze,
gdzie właścicielem koncesji jest Agencja Reklamy Promocji DAMI sp z o.o. 146
2.9.2. Radio
ROZGŁOŚNIE PUBLICZNE Polskie Radio RZESZÓW - Regionalna Rozgłośnia
w Rzeszowie emituje audycje od 45 lat. Od 5 lat Radio Rzeszów nadaje 24 godzinny
program na obszarze Polski południowo-wschodniej dla dwumilionowego audytorium.
Zatrudnia103 pracowników, a czas emisji programu przekroczył 8760 godzin rocznie.
Regionalna rozgłośnia Polskiego Radia uruchomiona 24 września 1952 r. Obejmuje
zasięgiem całe województwo podkarpackie, a także fragmenty województw ościennych
i przygraniczne tereny Słowacji (częstotliwość 90,5 MHz) i Ukrainy (na 102,0 oraz
103,7 MHz). Radio Rzeszów należy do stowarzyszenia 4R (razem z Radiem Kielce, Radiem
Lublin i Radiem Kraków) oraz Audytorium 17. Siedziba radia od 1959 r. mieści się
w Rzeszowie przy ulicy Zamkowej 3, dodatkowo zajmuje też przylegający do kamienicy
Pałac Burgallera i dom przy alei Pod Kasztanami.147
ROZGŁOŚNIE KOMERCYJNE Akademickie Radio „CENTRUM” - jako radio
komercyjne powstało w 1995r.,przekształcając się z działającego od 25 lat akademickiego
radiowęzła. Zatrudnia35 - 40 osób. Nadaje program trwający 18 godzin na dobę, słyszalny
w promieniu 50 km. Katolickie Radio „VIA” - utworzone w październiku 1994 roku jako radio
Diecezji Rzeszowskiej. Posiada dwa studia - w Malawie i w Rzeszowie. Sygnałem radiowym
obejmuje obszar do 120 km, (zasięg dostosowany do obszaru diecezji). Radio zatrudnia
4 pracowników etatowych oraz liczne grono współpracowników. Radio RMF FM - w ramach
145
http://pl.wikipedia.org/wiki/TVP_Rzesz%C3%B3w
http://pl.wikipedia.org/wiki/TV_Dami
147
http://pl.wikipedia.org/wiki/Polskie_Radio_Rzesz%C3%B3w
146
169
ogólnopolskiego komercyjnego Radia RMF FMuruchomiono w 1995 roku Program Rzeszów
jako „wejście” regionalne z informacjami kulturalnymi i społeczno-gospodarczymi.
2.9.3. Prasa
GAZETY KOMERCYJNE Gazeta Codzienna „NOWINY” - ukazuje się od ponad 50 lat.
Posiada oddziałów Krośnie, Sanoku, Jaśle, Przemyślu, Tarnobrzegu i Stalowej Woli.
Jej nakład w dzień powszedni wynosi około 40 tysięcy egzemplarzy, a wydanie weekendowe
-do 80 - 90 tysięcy. Wychodzi przez 5 dni tygodnia, posiada także stronę
w Internecie.„SUPER NOWOŚCI” - najmłodsze z pism na rzeszowskim rynku prasowym,
ukazuje się od marca 1997 roku. Swoim zasięgiem obejmuje województwa: rzeszowskie,
krośnieńskie, przemyskie, tarnobrzeskie oraz okolice Dębicy w województwie tarnowskim.
Gazeta wychodzi 5 dni w tygodniu, o średnim nakładzie około 40 tysięcy egzemplarzy.
„GAZETA W RZESZOWIE” - wydawana jest jako dodatek regionalny Gazety Wyborczej.
Ukazuje się od kwietnia 1992 roku, a zasięgiem obejmuje województwa rzeszowskie,
krośnieńskie, przemyskie i tarnobrzeskie. Wychodzi 6 dni w tygodniu o nakładzie 12 tysięcy
egzemplarzy w dzień powszedni i do 20 tysięcy w sobotę.
GAZETY MIEJSKIE „GAZETA DOMOWA” - kwartalnik wydawany na zlecenie Urzędu
Miasta Rzeszowa obejmujący zasięgiem obszar miasta. Pierwszy numer ukazał się
w nakładzie 54 tysięcy egzemplarzy. Gazeta Domowa jest czasopismem bezpłatnym,
rozprowadzanym przez Pocztę Polską SA, bezpośrednio do każdego mieszkania.
”GŁOS RZESZOWA” - pismo Gminy Rzeszów, wydawane przez Libri Ressovienses.
Wychodzi od lipca 1993 roku jako samodzielne czasopismo(miesięcznik). Wcześniej
tj. od 1991 r. ukazywał się jako kartka - wkładka w Nowinach. Wydawany w nakładzie
2 tysięcy egzemplarzy, ma zasięg obszaru miasta. Miesięcznik informuje o planach
i działaniach władz miasta, Rady Miasta. Praktyczną częścią czasopisma jest miesięczny
informator o imprezach kulturalnych mających się odbyć w Filharmonii, teatrach, WDK,
o wystawach w galeriach i muzeach oraz repertuarze kin.„ECHO RZESZOWA” - czasopismo
mieszkańców, ukazujące się od 1996 roku jako dwutygodnik, wydawane przez Towarzystwo
Przyjaciół Rzeszowa. Poświęcone jest miastu, jego problemom, zawierające ponadto
artykuły o rzeszowskim sporcie i informacje o imprezach kulturalnych. Sporo miejsca zajmują
interwencje i uwagi mieszkańców dotyczące rozmaitych problemów. Mając na wglądzie
trudności finansowe placówek kulturalnych, z budżetu miasta przeznacza się środki
w postaci dofinansowywania: – ochrony i konserwacji obiektów zabytkowych świeckich
i sakralnych, – utrzymania galerii, bibliotek, domów kultury,– imprez kulturalnych oraz nagród
w dziedzinie kultury i sztuki, – bieżącej działalności Teatru „Kacperek” i „Estrady”, –
wydatków związanych z wydawaniem Głosu Rzeszowa, – działalności związanej z miastami
partnerskimi w ramach promocji.
Day&Night Magazyn jest dostępny także w wersji online na smartfony i tablety.
Day&Night dociera bezpośrednio za pomocą poczty do właścicieli firm i kadry menedżerskiej
w całym kraju. Motywem przewodnim w Day&Night jest szeroko pojęta kultura, sztuka, styl
życia i aktualne trendy. Na łamach magazynu pojawiają informacje oraz zapowiedzi
wszelkich wydarzeń w regionie, dlatego Day&Night jest idealnym przewodnikiem kulturalno rozrywkowym. Bezpłatna formuła i łatwa dostępność powoduje, że Day&Night trafia
170
do szerokiej grupy odbiorców m.in.: biznesmenów, przedsiębiorców, menedżerów,
pracowników biurowych, ekspedientów i studentów. 148
Rzeszowska Gazeta Studencka to miesięcznik wydawany w formacie A5. Gazeta
kolportowana jest we wszystkich rzeszowskich uczelniach. Miesięczny nakład to 10 tysięcy
egzemplarzy, a objętość - 24 strony. Redakcja pisze o ważnych wydarzeniach ze środowiska
akademickiego oraz o organizacjach studenckich. Dużo miejsca poświęcamy wydarzeniom
kulturalno-rozrywkowym (kina, teatry, nowości książkowe, muzyczne, imprezy, itp.). Gazeta
jest bezpłatna.149
148
149
http://www.dayandnight.pl/redakcja/o-nas
http://gazetastudencka.kielanowski.pl/
171
3. Wyniki badań ilościowych CATI
3.1. Opis próby badawczej
W badaniu realizowanym na przełomie września i października 2013 roku wzięły udział
ogółem 1064 osoby, z czego 53% stanowiły kobiety (561), a 47% mężczyźni (503).
W badaniu uczestniczyli mieszkańcy miasta Rzeszowa (569 os.) oraz Powiatu
Rzeszowskiego (495 os.), powyżej 15 roku życia. Rozkład wieku badanych przedstawia
Tabela 1. Dobór próby odpowiada strukturze demograficznej mieszkańców badanego
obszaru.
Tabela 21 Rozkład wieku respondentów
Wiek
Liczebność
Procent
15-19
74
7,0
20-24
101
9,5
25-34
221
20,8
35-44
178
16,7
45-54
155
14,6
55-64
161
15,1
65 lat i więcej
174
16,4
1064
100,0
Ogółem
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań własnych (N=1064)
Większość osób biorących udział w badaniu deklarowała, że posiada wykształcenie
wyższe magisterskie (34%) lub licencjackie (9%). Spośród ogółu 26% to osoby
z wykształceniem średnim ogólnokształcącym, blisko 14% posiada wykształcenie policealne
lub średnie zawodowe, natomiast 9% zasadnicze zawodowe. Najmniej wzięło udział
w badaniu osób z wykształceniem gimnazjalnym (3%) oraz podstawowym lub niepełnym
podstawowym (3%).
Wykres 73 Wykształcenie respondentów
Wyższe magisterskie
34,0%
Wyższe licencjackie
9,2%
Średnie ogólnokształcące
25,8%
Policealne i średnie zawodowe
13,6%
Zasadnicze zawodowe
9,0%
Gimnazjalne
3,1%
Podstawowe i niepełne podstawowe
2,8%
Odmowa odpowiedzi
2,3%
0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0%
172
Większość respondentów biorących udział w badaniu deklarowała, że są osobami
pracującymi (46%). Blisko jedna czwarta to osoby na emeryturze lub rencie, około 15%
badanych uczy się lub studiuje, natomiast 10% stanowiły osoby bezrobotne.
Wykres 74 Sytuacja zawodowa respondentów
Osoba pracująca
45,7%
Emeryt/rencista
25,8%
Uczeń/student
15,5%
Osoba bezrobotna
9,7%
Osoba na urlopie macierzyńskim/wychowawczym
1,0%
Odmowa odpowiedzi
2,3%
0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
Respondentów poproszono o określenie sytuacji materialnej, w której się znajdują.
Najczęściej badani twierdzili, że żyją średnio (46%). Sytuacje materialną powyżej średniej
deklarowało około 32%, natomiast poniżej – około 18% respondentów.
Wykres 75: Sytuacja materialna respondentów
Żyjemy bardzo biednie - nie starcza nam nawet
na podstawowe potrzeby
1,4%
Żyjemy skromnie - musimy na co dzień bardzo
oszczędnie gospodarować
17,1%
Żyjemy średnio - starcza nam na co dzień ale
musimy oszczędzać na poważniejsze zakupy
46,2%
Żyjemy dobrze - starcza nam na wiele bez
specjalnego oszczędzania
Żyjemy bardzo dobrze - możemy pozwolić sobie
na pewien luksus
Odmowa odpowiedzi
27,2%
5,0%
3,1%
0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
173
3.2. Wyniki badania
3.2.1. Obraz kultury w Rzeszowie
Uczestników badania zapytano, jakie funkcje kultury uważają za najważniejsze.
Respondenci najczęściej uważali, że są to działania związane z propagowaniem kultury
wśród młodzieży (55%). Kolejną ważną kwestią według respondentów są działania mające
na celu promocję miasta Rzeszowa (40%) oraz docieranie z kulturą do środowisk, nie
mających z nią kontaktu na co dzień (34%). Odpowiedzią, która również była często
wybierana, było dążenie do umocnienia więzi społecznych między mieszkańcami –
tą odpowiedź wskazało 24% badanych. Rzadziej wybieranymi odpowiedziami było
promowanie jakiegoś stylu życia i wartości (18%), wspieranie środowiska ludzi kultury i sztuki
(18%) oraz uczynienie z kultury ważnego elementu gospodarki miasta (16%). Najrzadziej
natomiast respondenci biorący udział w badaniu wskazywali na wytwarzanie
ponadczasowych dóbr kultury (14%).
Wykres 76 Najważniejsze funkcje, zadania kultury, które powinny być rozwijane*
54,4%
Zainteresowanie kulturą młodzieży
40,3%
Promocja miasta
Docieranie z kulturą do środowisk, nie mających z nią
kontaktu na co dzień
33,8%
24,3%
Umocnienie więzi społecznych między mieszkańcami
Promowanie jakiegoś stylu życia i wartości
18,2%
Wspieranie środowiska ludzi kultury i sztuki
17,6%
16,0%
Uczynienie z kultury ważnego elementu gospodarki miasta
13,9%
Wytwarzanie ponadczasowych dóbr kultury
1,2%
Inny
0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
* Odpowiedzi nie sumują się do 100%, ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź
Zdecydowana większość badanych, zapytana czy Rzeszów wykorzystuje swój
kulturalny potencjał, odpowiedziała twierdząco (71%). Spośród wszystkich badanych 60%
respondentów uważa, że Rzeszów raczej wykorzystuje swój potencjał kulturalny, natomiast
11% uważa, że zdecydowanie tak. W mniejszości były odpowiedzi oceniające Rzeszów jako
miasto nie wykorzystujące swoich możliwości kulturalnych (20%). Około 17% badanych
wybrało odpowiedź „raczej nie”, natomiast tylko 3% respondentów była zdecydowanie
przekonana o niewykorzystywaniu potencjału kulturalnego Rzeszowa. Pozostała część
badanych nie miała zdania w tym temacie.
174
Wykres 77 Ocena wykorzystania potencjału kulturalnego Rzeszowa
70,0%
59,8%
60,0%
50,0%
40,0%
30,0%
16,8%
20,0%
11,2%
9,0%
10,0%
3,2%
0,0%
Zdecydowanie
tak
Raczej tak
Raczej nie
Zdecydowanie
Trudno
nie
powiedzieć
Respondentów zapytano co jest potencjałem kulturalnym miasta Rzeszowa. Dla około
23% badanych są to odbywające się w mieście festiwale, koncerty, imprezy plenerowe, które
mogą ściągnąć do Rzeszowa widzów z innych miejscowości. Drugą najczęściej wskazywaną
odpowiedzią była Filharmonia Podkarpacka im. Artura Malawskiego (17%). Często również
pojawiała się odpowiedz, że potencjałem Rzeszowa są jego mieszkańcy oraz młodzież
(13,5%). Podkreślana była rola studentów, którzy włączają się wydarzenia kulturalne oraz
działania wolontariatu. Warto również zaznaczyć, że respondenci widzą potencjał Rzeszowa
w artystach tworzących w tym mieście oraz promujących miasto Rzeszów na scenie
ogólnopolskiej (3%). Dla 13% badanych potencjałem kulturalnym Rzeszowa są teatry,
natomiast 9% uważa, że są nim działania promocyjne, skierowane zarówno do odbiorców
spoza Rzeszowa jak i do jego mieszkańców. Ważne są również ogólnie pojęte działania
skierowane na rozwój miasta. Niektórzy badani zwrócili uwagę, że Rzeszów jest bardzo
ładnym, czystym i zadbanym miastem i właśnie w tym upatrują szanse i dodatkowe
możliwości dla Rzeszowa (5%). Cześć badanych uważa, że potencjałem kulturalnym jest
położenie geograficzne miasta. Rzeszów znajduje się blisko granicy co sprawia, że istnieje
możliwość napływu do Rzeszowa artystów z innych krajów. Niektórzy respondenci
wskazywali na niewykorzystane możliwości płynące z położenia blisko Ukrainy, Czech oraz
Słowacji. Dużym atutem może być również nieduża odległości od Bieszczadzkiego Parku
Narodowego – rejonu często odwiedzanego przez turystów z całej Polski i zza granicy.
175
Wykres 78 Potencjał kulturalny Rzeszowa w opinii mieszkańców *
Festiwale/koncerty/imprezy plenerowe
23,2%
Filharmonia Podkarpacka im. Artura Malawskiego
16,7%
Mieszkańcy/młodzież
13,5%
Teatry
13,3%
Promocja/rozwój miasta
8,6%
Czystość/wizerunek
4,9%
Sport
4,0%
Położenie miasta
3,8%
Rynek
Bogata oferta kulturowa/ duża ilość instytucji kultury
3,5%
3,2%
2,9%
Szkolnictwo
2,8%
Galerie sztuki, fotografii, itp.
2,8%
Artyści
2,8%
Kina
2,6%
2,4%
Fontanna multimedialna
2,4%
Muzea
2,3%
Zabytki, architektura rzeszowa
1,8%
Światowy Festiwal Polonijnych Zespołów Folkrosytycznych
1,8%
Domy kultury
1,7%
Dolina lotnicza/przemysł/lotnisko
1,5%
Galerie handlowe
1,5%
Muzyczny Festiwal w Łańcucie
1,4%
Inne
0,0%
6,3%
5,0%
10,0%
15,0%
20,0%
25,0%
* Odpowiedzi nie sumująsię do 100%, ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź
Respondentów zapytano czy według nich w Rzeszowie istnieją nowe, niezrealizowane
możliwości lub obszary do aktywności kulturalnej. Spośród ogółu badanych 33% badanych
uważa, że w Rzeszowie są możliwości do rozwoju aktywności kulturalnej oraz nowe
niezrealizowane możliwości.
176
Wykres 79 Procent osób uważających, że w Rzeszowie są nowe, niezrealizowane możliwości, obszary dla aktywności
kulturalnej
33,2%
Tak
Nie
66,8%
Opinie wyrażane przez respondentów na ten temat były zróżnicowane. Pojawiały się
jednak także odpowiedzi zbliżone do siebie. I tak największa liczba osób wskazała,
iż w Rzeszowie brakuje opery i operetki. Ponadto wśród ankietowanych pojawiały się liczne
opinie na temat niedostatecznego rozwoju już istniejących instytucji kultury w Rzeszowie.
Uczestnicy badania zwracali uwagę przede wszystkim na niewystarczającą ofertę takich
miejsc jak biblioteki, teatry, kina, domy kultury oraz muzea i galerie sztuki.
W przypadku biblioteki, badani twierdzili, że w mieście powinna powstać biblioteka
multimedialna, a także należałoby zwiększyć liczbę bibliotek tradycyjnych. Z kolei
w przypadku teatrów ankietowani życzyliby sobie powstania w Rzeszowie teatru
muzycznego oraz innych nowych teatrów takich jak: teatr alternatywny, teatr plenerowy czy
też amfiteatr. Pojawiały się także opinię dotyczące zwiększenia dostępności teatrów.
Respondenci zauważyli także, iż oferta kin jest niewystarczająca. Według nich w Rzeszowie
powinno powstać kino IMAX oraz kino niezależne i studyjne. Wśród odpowiedzi badanych
pojawiały się też opinie na temat domów kultury. Ankietowani zwracali uwagę głównie na
ogólnie mało rozbudowaną ofertę tych placówek, a także chcieliby, aby było więcej zajęć
skierowanych do dzieci. Badani również wskazywali na potrzebę zwiększenia liczby domów
kultury. Głównie chodziło o tworzenie osiedlowych filii.
Dla ankietowanych istotnym aspektem jest też zwiększenie oferty kulturalnej
oferowanej przez rzeszowskie muzea i galerie sztuki. W przypadku muzeów badani chcieliby
powstania w Rzeszowie muzeum nowoczesnego, a także muzeum sztuki współczesnej.
Z kolei, jeżeli chodzi o galerie sztuki to osoby biorące udział w badaniu podkreślali potrzebę
powstania galerii sztuki nowoczesnej, galerię malarstwa, a także większą liczbę różnego
rodzaju wystaw artystycznych.
Co więcej według badanych w Rzeszowie powinno odbywać się więcej koncertów
(głównie promujących jazz i blues, oraz odbywających się w plenerze), i festiwali
177
(przede wszystkim alternatywnych i rockowych). Część respondentów zwracała również
uwagę na braki w ofercie miejsc spotkań ludzi związanych z kulturą. Podkreślano potrzebę
powstawania kawiarenek, prawdziwego centrum kultury oraz miejsca gdzie artyści mogliby
pokazywać swe prace. Postulowano także powstanie parku kultury i zwiększenia liczby
klubów muzycznych dla studentów. Ponadto badani zwracali uwagę na brak odpowiednio
dużej sali koncertowej, niewielką liczbę wieczorów literackich i spotkań autorskich. Badani
chcieliby także zwiększenia liczby organizowanych imprez na rzeszowskich plantach.
Dużo uwagi ankietowani poświęcali niedostatecznej ofercie sportowo-rekreacyjnej.
Najbardziej uczestnikom badania brakuje w Rzeszowie Aquaparku, nowoczesnego basenu,
lodowiska i ogrodu zoologicznego. Oprócz tego według respondentów w Rzeszowie trzeba
poprawić infrastrukturę sportową, wybudować dużą halę sportową i więcej sal
gimnastycznych. Zwracano także uwagę na potrzebę powstawania instytucji zajmujących się
sportem i jego propagowaniem w mieście. Ankietowani twierdzili, że w mieście powinno
zadbać o atrakcyjniejszą ofertę dla młodzieży, dzieci oraz rozszerzyć ofertę kulturalną
dla seniorów. Przede wszystkim badani kładli nacisk na organizację darmowych zajęć dla
młodych, zwiększenia liczby placów zabaw dla dzieci i zadbania o wydarzenia kulturalne
skierowane do osób starszych. Utworzenie kawiarni lub klubów dla seniora. Prócz tego
pojawiały się też inne sugestie ze strony ankietowanych, tj, lepsze wspieranie lokalnej
twórczości, otworzenie grupy baletowej, zdecydowanie lepsze promowanie wydarzeń
kulturalnych w mieście, wspieranie artystów, powstanie kabaretu czy także zwiększenie
liczby ofert niszowych.
3.2.2. Promocja i informacja o kulturze
Najczęściej respondenci dowiadują się o wydarzeniach kulturalnych w Rzeszowie za
pośrednictwem Internetu (50%) oraz z prasy codziennej (34%). Również telewizja jest
środkiem przekazu, z którego czerpią wiedzę o aktualnej ofercie kulturalnej Rzeszowa
(prawie 30% respondentów) W mniejszym stopniu respondenci wskazywali, że źródłem
informacji są dla nich opinie od znajomych i rodziny (24%) oraz plakaty rozklejone na
słupach ogłoszeniowych na mieście (23%). Część badanych wskazała również na radio, jako
źródło informacji o wydarzeniach kulturalnych (15%). Najrzadziej respondenci wskazywali na
bilbordy (9%), plakaty umieszczane w gablotkach ogłoszeniowych (5%), różnego rodzaju
czasopisma (4%) oraz ulotki jako źródła informacji o wydarzeniach kulturalnych
w Rzeszowie. Natomiast 1% badanych nie był wstanie dokładnie określić z jakich źródłem
czerpie informacje o wydarzeniach kulturalnych. Jako inne źródła informacji respondenci
podwali również wiadomości SMS z Urzędu Miasta dotyczące wydarzeń kulturalnych
w Rzeszowie.
178
Wykres 80 Źródła, z których respondenci dowiadują się o wydarzeniach kulturalnych*
Z Internetu
49,6%
Z prasy codziennej
34,2%
Z telewizji
29,3%
Od znajomych, rodziny
24,3%
Z plakatów rozklejanych na słupach
ogłoszeniowych na mieście
23,2%
Z radia
15,1%
Z bilbordów
8,9%
Z plakatów, ogłoszeń wywieszonych w gablotkach,
na tablicach na klatce schodowej
5,0%
Z magazynów, miesięczników, tygodników
4,2%
Z ulotek zostawianych w skrzynkach pocztowych,
pod drzwiami mieszkania
2,1%
Inne
2,1%
Trudno powiedzieć
1,2%
0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
Mieszkańcy, którzy wskazali na Internet, jako źródło informacji o wydarzeniach
kulturalnych w Rzeszowie zostali poproszeni o określenie z jakich stron internetowych
najczęściej czerpią informację. Najczęściej wskazywane były rożnego rodzaju strony
informacyjne (58% osób, wskazujący Internet jako źródło informacji) oraz portale
społecznościowe (53%). W mniejszym stopniu internauci korzystali z serwisu informacyjnego
Urzędu Miasta (29%). W najmniejszym stopniu – spośród osób pozyskujących informacje
o wydarzeniach kulturalnych z Internetu – respondenci korzystali z newsletterów oraz
z wiadomości email z informacjami (4%).
179
Wykres 81 Strony internetowe, z których respondenci dowiadują się o wydarzeniach kulturalnych*
Serwis informacyjny Urzędu Miasta Rzeszowa
29,4%
Inne strony informacyjne
57,9%
Portale społecznościowe
Newslettery, e-maile z informacjami
53,1%
4,2%
0,0%
20,0%
40,0%
60,0%
80,0%
Najbardziej skutecznymi środkami przekazu informacji o wydarzeniach kulturalnych
jest zdaniem respondentów Internet (47%), telewizja (42%) oraz różnego rodzaju reklama na
mieście (39%). W mniejszym stopniu, lecz można uznać, że również ważne jest radio (32%),
prasa (28%) oraz rekomendacje od znajomych (26%). Tylko 7% badanych wskazała
rozsyłanie wiadomości SMS.
Wykres 82 Najskuteczniejsze środki przekazu dla promocji kultury *
Internet
47,3%
Telewizja
42,1%
Reklam na mieście (bilbord, plakat, ulotka)
39,4%
Radio
31,7%
Prasa
28,4%
Rekomendacje od znajomych
26,2%
Za pomocą SMS-a
Inne
0,0%
6,8%
1,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
180
Wykres 83 Ocena sposobu promocji wydarzeń kulturalnych w Rzeszowie
80,0%
70,0%
60,0%
50,0%
40,0%
30,0%
20,0%
10,0%
0,0%
71,2%
9,9%
11,8%
0,8%
Bardzo dobrze Raczej dobrze
Raczej źle
Bardzo źle
6,3%
Trudno
powiedzieć
Zdecydowana większość respondentów oceniła raczej dobrze (71%) lub bardzo dobrze
(10%) sposób promocji wydarzeń kulturalnych w Rzeszowie. Jedynie około 13% badanych
wyraziło negatywną opinie o sposobie promocji wydarzeń kulturalnych w Rzeszowie, z tego
tylko 1% badanych ocenił ją jako bardzo złą. Natomiast 6% badanych nie potrafiło
ustosunkować się do tego pytania.
3.2.3. Instytucje kultury
Spośród wielu instytucji kultury w Rzeszowie najbardziej rozpoznawalną instytucją
według respondentów jest Filharmonia Podkarpacka im. Artura Malawskiego (62%) oraz
Teatr im Wandy Siemaszkowej (60%). W mniejszym stopniu ale również często respondenci
wskazywali na Podziemną Trasę Turystyczną (32%), Teatr „Maska” (22%), Muzeum
Dobranocek (16%) oraz Muzeum Okręgowe (14%). Pozostałe instytucje kultury były
w mniejszym stopniu wymieniane przez badanych – najmniej rozpoznawalnymi instytucjami
kultury w Rzeszowie to Galeria Fotografii Miasta Rzeszowa (2%) oraz Galeria Miejska
Zespołu Szkół Plastycznych (2%).
181
Wykres 84 Najbardziej rozpoznawalne instytucje kultury w Rzeszowie wg respondentów*
62,2%
60,3%
Podziemna Trasa Turystyczna
31,6%
Teatr "Maska"
22,0%
16,4%
Muzeum Okręgowe
13,8%
8,1%
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna
4,5%
Muzeum Historii Miasta Rzeszowa
4,2%
Muzeum Etnograficzne im. Franciszka Kotuli
3,8%
Europejska Galeria Sztuki w Millenium Hall
3,6%
2,3%
Galeria Miejska Zespołu Szkół Plastycznych
1,8%
Inne
4,4%
0,0%
20,0%
40,0%
60,0%
80,0%
Mieszkańcy Rzeszowa zostali poproszeni o wymienienie najważniejszych festiwali,
odbywających się w Rzeszowie. Spośród ogółu badanych 23% respondentów nie była
w stanie wymienić żadnego z festiwali. Pozostała cześć uczestników badania najczęściej
wymieniała Carpathia Festiwal (37%), Światowy Festiwal Polonijnych Zespołów
Folklorystycznych (27%), Europejski Stadion Kultury (14%) oraz Muzyczny Festiwal
w Łańcucie organizowany przez Filharmonię Podkarpacką (13,5%). Pozostałe festiwale były
już rzadziej wymieniane i tylko nieduża cześć badanych była wstanie wskazać inne
odbywające się w Rzeszowie tego typu wydarzenia kulturalne. Były to zazwyczaj
Rzeszowskie Juwenalia (5%), Rockowa Noc (5%), Festiwal Przestrzeni Miejskiej (4%),
Święto Paniagi (4%) oraz Rzeszowskie Spotkania Teatralne (4%). Pozostałe festiwale były
wybierane bardzo sporadycznie.
182
Wykres 85 Festiwale spontanicznie wymieniane przez respondentów jako najważniejsze*
36,8%
Carpathia Festival
27,0%
Światowy Festiwal Polonijnych Zespołów Folklorystycznych
14,1%
Europejski Stadion Kultury
13,5%
5,4%
Rockowa Noc
4,9%
Rzeszowskie Juwenalia
Święto Paniagi (Święto Ulicy Trzeciego Maja)
3,9%
Festiwal Przestrzeni Miejskiej
3,7%
Rzeszowskie Spotkania Teatralne – VizuArt Festiwal
Scenografów i Kostiumografów
3,7%
NoBorder Music Festival
3,4%
Koncert „Jednego Serca, jednego Ducha”
3,3%
Multimedia Happy End Festiwal – Festiwal Filmów
Optymistycznych
1,9%
Koncert Sylwestrowy
1,6%
Festiwal Teatrów Ożywionej Formy- MASKARADA
1,5%
Breakout Festiwal
1,3%
Wieczory Muzyki Organowej i Kameralnej w Katedrze
Rzeszowskiej i Kościołach
1,3%
Źródła Pamięci – Szajna, Grotowski, Kantor
0,9%
Międzynarodowy Festiwal Pieśni Religijnej „Cantate Deo”
0,6%
Rzeszowski Przegląd Teatrów Studenckich "Cooltoory!"
0,4%
RzeszOff Art Festival
0,3%
Wielokulturowy Festiwal Galicja
0,1%
Multimedia Szajna Festiwal
0,0%
4,6%
Inne
22,6%
Nie znam żadnych festiwali
0,0%
5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0%
* Pytanie otwarte - respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź
Następnie przeczytano respondentom listę festiwali i wydarzeń kulturalnych
odbywających się cyklicznie w Rzeszowie i zapytano ich, które są według nich
najważniejsze.
183
Wykres 86 Najważniejsze festiwale Rzeszowskie *
Carpathia Festival
41,4%
Światowy Festiwal Polonijnych Zespołów
Folklorystycznych
39,6%
34,2%
25,0%
Koncert „Jednego Serca, jednego Ducha”
23,3%
21,8%
Rzeszowskie Spotkania Teatralne – VizuArt
Festiwal Scenografów i Kostiumografów
12,8%
Rockowa Noc
11,8%
Festiwal Przestrzeni Miejskiej
8,4%
NoBorder Music Festival
8,1%
Wieczory Muzyki Organowej i Kameralnej w
Katedrze Rzeszowskiej i Kościołach Rzeszowa
Międzynarodowy Festiwal Pieśni Religijnej
„Cantate Deo”
8,0%
5,1%
Breakout Festiwal
4,5%
Multimedia Happy End Festiwal – Festiwal
Filmów Optymistycznych
4,4%
Źródła Pamięci – Szajna, Grotowski, Kantor
3,1%
Festiwal Teatrów Ożywionej FormyMASKARADA
2,4%
Inne
0,6%
Żadna z powyższych
0,0%
2,7%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
Wybór festiwali wymienionych jako najważniejsze był zbliżony do wymienionych
wcześniej. Według respondentów najważniejsze festiwale Rzeszowskie to: Carpathia
Festiwal (41%), Światowy Festiwal Zespołów Polonijnych (40%) oraz Muzyczny Festiwal
w Łańcucie (34%). Respondenci wskazywali również Święto Paniagi (25%), koncert
„Jednego serca, jednego Ducha” (23%) oraz Europejski Stadion Kultury
(22% respondentów), Rzeszowskie Spotkania Teatralne wskazało 13% badanych
mieszkańców, a Rockową Noc -12% respondentów. Pozostałe festiwale były wskazywane
znacznie rzadziej.
184
Do najczęściej wymiennych instytucji kultury, które powinny zwiększyć swoja ofertę,
respondenci zaliczyli teatry (22%), domy kultury (19%) oraz biblioteki (18%). W mniejszym
stopniu lecz również często badani wskazywali na filharmonie rzeszowską (14%). Pomimo
tego, że pytanie dotyczyło instytucji kultury to respondenci często wskazywali na potrzebę
zwiększenia liczby różnego rodzaju imprez masowych (10%). Badani oprócz tego,
że wskazywali, że oferta teatrów jest niewystarczająca, również odpowiadali, że Teatr
im Wandy Siemaszkowej (7%) oraz teatr „Maska” (2%) powinny zwiększyć swoja ofertę.
Podobnie odpowiadali respondenci w przypadków muzeów, 10% badanych uważa,
że ogólnie muzea mają nie wystarczającą ofertę, natomiast część respondentów
bezpośrednio wskazuje na muzeum okręgowe (2%) oraz etnograficzne (1%). Około 1%
badanych uznał, że wszystkie instytucje kultury w Rzeszowie powinny rozwinąć swoja ofertę
kulturalną.
Wykres 87 Instytucje kultury w Rzeszowie, które powinny zwiększyć swoją ofertę wg respondentów*
22,0%
Teatry
19,1%
Domy kultury
18,3%
Biblioteki
14,0%
10,0%
Festiwale/koncerty/wydarzenia kulturalne
9,8%
Muzea
7,1%
5,3%
Instytucje zajmujace się promocja Rzeszowa przez kulturę
4,9%
4,3%
Kina
Teatr "Maska"
Zwiększenie oferty dla młodzieży i dzieci, zainteresowanie …
Muzeum Okręgowe
2,4%
2,2%
2,2%
Ogólnie wszystkie instytucje
1,4%
1,2%
Oferta sportowo-rekreacyjna
1,0%
Muzeum Etnograficzne
1,0%
5,5%
Inne
0,0%
5,0%
10,0%
15,0%
20,0%
* Pytanie otwarte – respondent mógł podać więcej niż jedną odpowiedź
25,0%
185
Wykres 88 Ocena zarządzania kulturą w Rzeszowie
70,0%
64,6%
60,0%
50,0%
40,0%
30,0%
16,2%
20,0%
10,0%
8,7%
10,2%
0,4%
0,0%
Raczej źle
Bardzo źle
Trudno
powiedzieć
Około 74% badanych uznało, że Rzeszów dobrze zarządza kulturą, z tego aż 65%
uważa, że raczej dobrze, a blisko 9%, że bardzo dobrze. Jedynie niecały jeden procent
respondentów uznał, ze zarządzanie kulturą w Rzeszowie jest bardzo złe, a 10%, że raczej
złe. Pozostałe 15% badanych nie miało zdania w tej kwestii.
Badanych poproszono o spontaniczne podanie co według nich jest kulturalnym
symbolem miasta Rzeszowa. Spośród ogółu badanych 846 respondentów (79%) wskazało
wizytówkę kulturalną miasta, a spośród nich najczęściej wybieraną odpowiedzią był Pomnik
Czynu Rewolucyjnego (46% wskazań). W znacznie mniejszym stopniu badani wskazywali na
Rzeszowski Rynek (10%) i umiejscowiony na nim ratusz (7%). Respondenci wskazali
również na instytucje kultury jako symbol kulturalny Rzeszowa, tj. Filharmonia Podkarpacka
im. Artura Malawskiego (8%) oraz teatr im. Wandy Siemaszkowej (6%). Osoby biorące
udział w badaniu wymieniły również festiwale Rzeszowskie jako rozpoznawalny symbol
Rzeszowa, tj. festiwal muzyczny organizowany prze Filharmonię Podkarpacką w Łańcucie
(6%), Światowy Festiwal Polonijnych Zespołów Folklorystycznych (4,5%), Carpathia Festiwal
(3,5%) oraz Europejki Stadion Kultury (3%). Mniejszym stopniu respondenci wskazywali na
zabytki Rzeszowa oraz na różnego rodzaju elementy miast, tj. okrągła klatka dla pieszych,
fontanna multimedialna lub galerie handlowe.
186
Wykres 89 Symbol (wizytówka) kulturalna Rzeszowa w opinii respondentów*
46,3%
9,9%
Rynek
8,0%
Ratusz Miejski
6,7%
6,4%
5,9%
Zamek Rzeszowski
5,8%
4,5%
3,5%
Carpathia Festiwal
Wygląd/estetyka/czystość miasta
3,0%
Okrągła kładka dla pieszych
3,0%
Bazylika oo. Bernardynów
2,8%
2,7%
1,7%
Letni pałac Lubomirskich
1,7%
1,5%
Centrum miasta/ Śródmieście
1,4%
Galeria Rzeszów
1,3%
Ulica Trzeciego Maja
1,1%
Ogólnie galerie handlowe
0,7%
Herb Rzeszowa
0,6%
Stadion sportowy Stali Rzeszów
0,5%
Hala Podpromie
0,5%
Ogrody oo. Bernardynów
0,5%
Politechnika Rzeszowska - Wydział Lotnictwa
0,4%
0,4%
Asseco Resovia
0,4%
Budynek nanotechnologii Uniwersytetu Rzeszowskiego
0,2%
Inne
0,0%
9,5%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
* Pytanie otwarte – respondenci wymieniali więcej niż jedną odpowiedź
50,0%
187
W badaniu starano się określić jaki jest stosunek mieszkańców Rzeszowa do Pomniku
Czynu Rewolucyjnego, który wzbudza bardzo dużo kontrowersji nie tylko wśród
mieszkańców Rzeszowa. Większość badanych opowiedziała się za zachowaniem pomniku
w obecnej formie, tj. 64% wskazań tej odpowiedzi, natomiast 5% badanych chciałoby aby
pomnik został wyburzony. Około 23% badanych natomiast uważała, że pomnik powinien
zostać przebudowany lub zmieniony. Około 8% respondentów nie określiła swojego
stanowiska w sprawie Pomnika Czynu Rewolucyjnego.
Wykres 90 Co powinno się zrobić z Pomnikiem Czynu Rewolucyjnego wg respondentów
70,0%
63,7%
60,0%
50,0%
40,0%
30,0%
23,3%
20,0%
5,3%
10,0%
7,7%
0,0%
Zachować w Przebudować, coś
obecnej formie
zmienić
Wyburzyć
Trudno
powiedzieć
Badani najczęściej chcieli aby pomnik został odnowiony i wyremontowany.
W mniejszym stopniu pojawiły się wypowiedzi dotyczące zmiany kształtu i przebudowy
pomnika (31%), tj. zmniejszenie, przebudowy w taki sposób, żeby nie wzbudzał kontrowersji,
przebudowa na pomnik związany z lotnictwem lub stworzenie na nim ściany wspinaczkowej.
W badaniu pojawiły się również wypowiedzi, zwracające uwagę na rzeźby na pomniku
(25%). Badani uważaj, że należy je ściągnąć lub zamienić na inne. Ściągnięte rzeźby
wg respondentów należy umieścić w muzeum lub po prostu zniszczyć. Cześć badanych
uznała, ze pomnik byłby dobrym miejscem na punkt widokowy (12%). W mniejszym stopniu
badani wskazywali na poprawę estetyki pomnika, część respondentów uważa, że pomnik
należy pomalować (9%) lub oświetlić (3%). Niektórzy badani uznali również, że obecne
miejsce pomnika jest nie właściwe i należy go przenieść w inne (8%). Spośród ogółu
badanych, 16% uznało, że pomnik należy zmienić lub przebudować jednak nie byli wstanie
określić co dokładnie należy zmienić.
188
Wykres 91 Co powinno się zmienić w Pomniku Czynu Rewolucyjnego wg respondentów*
Zmiana kształtu
31,4%
Usunąć rzeźby lub je zmienić
24,8%
Dodać taras widokowy
11,6%
Pomalować na jakiś kolor
9,1%
Przenieść w inne miejsce
Oświetlić
8,3%
3,3%
Zmienić (brak podania konkretnego pomysłu)
0,0%
15,7%
5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0%
3.2.4. Uczestnictwo w kulturze
Zdecydowana większość mieszkańców uczestniczących w badaniu pozytywnie ocenia
ofertę kulturalną miasta Rzeszowa. Spośród nich 67% ocenia ofertę kulturalną raczej dobrze,
natomiast 17% bardzo dobrze. Jedynie 7% respondentów oceniło ofertę raczej źle, a niecały
1% bardzo źle. Pozostałe 8% badanych nie potrafiło ocenić oferty kulturalnej Rzeszowa
wybierając odpowiedz „trudno powiedzieć”.
Wykres 92 Ocena oferty kulturalnej Rzeszowa
80,0%
67,3%
70,0%
60,0%
50,0%
40,0%
30,0%
20,0%
17,0%
6,9%
10,0%
8,1%
0,8%
0,0%
Raczej źle
Bardzo źle
Trudno
powiedzieć
Według badanych najważniejszą formą aktywności kulturalnej jest uczestniczenie
w różnego rodzaju imprezach kulturalnych, takich jak koncerty, festiwale, imprezy plenerowe
(61%), chodzenie do teatru (54%) oraz do kina (50%). W mniejszym stopniu, wybierane były
odpowiedzi chodzenie do filharmonii (33%) oraz uczestnictwo w wstawach (29%). Około 4%
respondentów jako ważną formę uczestnictwa w kulturze wskazała również na czytelnictwo,
189
imprezy sportowe, spotkania z artystami, odczyty oraz programy emitowane w telewizji
dotyczące kultury.
Wykres 93:Najważniejsze formy uczestnictwa w kulturze*
Uczestnictwo w imprezach kulturalnych (festiwale,
koncerty)
62,1%
Chodzenie do teatru
53,6%
Chodzenie do kina
49,9%
Chodzenie do filharmonii
32,9%
Chodzenie na wystawy (muzea, galerie sztuki)
Inna
28,6%
3,6%
0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0%
*Odpowiedzi nie sumują się do 100%, ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź
W ciągu ostatniego roku respondenci najczęściej uczestniczyli w imprezach
kulturalnych, tj. koncerty i festiwale (61%) oraz w seansach filmowych w kinach (60%).
W mniejszym stopniu badani wybierali teatr (32%) oraz udział w różnego rodzaju wystawach
muzealnych i galeriach sztuki (30%). Respondenci najrzadziej wybierali filharmonie jako
formę aktywności kulturalnej (25% badanych). Spośród ogółu badanych 9% deklarowało,
że nie uczestniczyli w żadnych formach aktywności kulturalnej.
Wykres 94 Formy aktywności kulturalnej, w których uczestniczyli respondenci na przestrzeni ostatniego roku*
koncerty)
60,9%
Chodzenie do kina
59,6%
Chodzenie do teatru
31,9%
29,7%
Nie uczestniczył
Inna
24,7%
8,7%
4,8%
0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0%
Warto zaznaczyć, że respondenci jako najważniejsze formy uczestnictwa w kulturze
wymieniali udział w imprezach kulturalnych, chodzenie do teatru oraz do kina, natomiast
190
procentowy rozkład uczestnictwa respondentów w wydarzeniach kulturalnych w przeciągu
ostatniego roku odbiega od tych deklaracji. Największe różnice widać w przypadku
chodzenia do teatru, kina oraz filharmonii.
Wykres 95 Porównanie deklarowanego uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych z najważniejszymi formami
aktywności kulturalnej wg wymienianymi przez respondentów*
koncerty)
62,1%
60,9%
Chodzenie do teatru
53,6%
31,9%
49,9%
Chodzenie do kina
24,7%
0,0%
Najwżniejsze formy uczestnictwa w kulturze
32,9%
28,6%
29,7%
Inna
59,6%
3,6%
4,8%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
70,0%
Deklarowany udział w formach aktywności kulturalnej
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań własnych
Około 28% respondentów uczestniczy w wydarzeniach kulturalnych raz w miesiącu,
natomiast 27% raz na trzy miesiące. Uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych kilka razy
w miesiącu deklarowało 19% badanych. Około 26% respondentów uczestniczy
w wydarzeniach kulturalnych raz na pół roku lub rzadziej, z tego 14% raz na rok lub rzadziej.
Wykres 96 Częstotliwość uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych
27,8%
30,0%
26,9%
25,0%
20,0%
18,7%
14,5%
15,0%
12,1%
10,0%
5,0%
0,0%
Kilka razy w Raz w miesiącu
miesiącu
Raz na 3
miesiące
Raz na pół
roku
Raz na rok lub
rzadziej
Osoby biorące udział w badaniu najczęściej jako barierę utrudniającą udział
w wydarzeniach kulturalnych wymieniają brak czasu (50%) oraz zbyt wysoką cenę biletów
191
(41%). W mniejszym stopniu respondenci wskazują słabą informacje o planowanych
wydarzeniach (27%). Cześć badanych, tj. 19%, odpowiadała, że barierą dla nich jest duża
odległość lub niedogodny dojazd do instytucji, w których planowane są wydarzenia
kulturalne, natomiast 13% respondentów uważa ofertę kulturalną Rzeszowa za mało
atrakcyjną. Jedynie 3% badanych uważało, że nie odczuwają potrzeby uczestniczenia
w wydarzeniach kulturalnych oraz również taki sam procent wskazuje, że nie dostrzegają
żadnych utrudnień i barier w uczestniczeniu w kulturze.
Wykres 97 Utrudnienia w uczestniczeniu w kulturze*
Brak czasu
50,1%
Zbyt wysoka cena biletów
40,8%
Słaba informacja o wydarzeniach kulturalnych
27,1%
Duża odległość, niedogodny dojazd
19,2%
Mało atrakcyjna oferta kulturalna
12,9%
Nie odczuwam takiej potrzeby
2,9%
Brak utrudnień
3,0%
Inne
0,0%
9,7%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
Wśród innych utrudnień respondenci wymieniają najczęściej zły stan zdrowia oraz
chorobę (5%), w mniejszym stopniu wskazywany był również zaawansowany wiek.
Do pozostałych barier badani zaliczali brak osoby, z którą mogliby uczestniczyć
w wydarzeniach kulturalnych, opieka nad dziećmi osobami zależnymi, nieprzystosowanie
niektórych instytucji kultury do potrzeb osób niepełnosprawnych, brak miejsc parkingowych,
zbyt późne godziny wydarzeń kulturalnych a także niekulturalne zachowanie młodzieży.
192
Wykres 98 Utrudnienia w uczestniczeniu w kulturze – kategoryzacja odpowiedzi Inne
Choroba/zły stan zdrowia
4,9%
Wiek
1,2%
Brak towarzystwa
Opieka nad dziećmi
Nieprzystosowanie budynków dla osób
niepełnosprawnych
0,8%
0,6%
0,5%
Późne godziny wydarzeń kulturalnych
0,4%
Brak miejsc parkingowych
0,4%
Niekulturalne zachowanie młodzieży
Inne
0,0%
0,2%
0,8%
1,0%
2,0%
3,0%
4,0%
5,0%
6,0%
Badani deklarowali, że najczęściej kierują się własną potrzebą i zainteresowaniami
(58%) oraz propozycją znajomych lub osób bliskich (41%) co do kwestii, które wydarzenia są
wartę uczestnictwa. Również często respondenci zwracali uwagę na cenę biletów (28%) jako
czynnik determinujący wybór konkretnego elementu oferty kulturalnej, w którym chcieliby
uczestniczyć. W porównywalnym stopniu badani przy wyborze wydarzeń kulturalnych,
w których chcą uczestniczyć kierują się możliwością bezpłatnego uczestnictwa (17%),
reklamą i promocją w mediach (15%) oraz dogodnym dojazdem do odbywającego się
wydarzenia kulturalnego (15%). W najmniejszym stopniu respondentami kierowała chęć
zabłyśnięcia wśród znajomych udziałem w wydarzeniach kulturalnych (3%). Respondenci
wskazywali również na atrakcyjność oferty, imprezy dla dzieci i dobre towarzystwo.
193
Wykres 99 Czynniki motywujące do aktywności kulturalnej*
Własna potrzebą, zainteresowaniem daną
dziedziną
57,8%
Propozycją znajomych, partnera/ partnerki
41,1%
Ceną biletów
27,8%
Możliwością bezpłatnego udziału/ wstępu
17,1%
Reklamą/ promocją w mediach
15,2%
Dogodną lokalizacją/ dobrym dojazdem
15,1%
Chęcią zabłyśnięcia w towarzystwie
2,8%
Inne
3,5%
0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
70,0%
Respondenci zapytani na ile czują się poinformowani o aktualnych wydarzeniach
kulturalnych w Rzeszowie w większości odpowiadali, że są raczej dobrze (60%) oraz bardzo
dobrze (12%) poinformowani. Około 20% badanych uznało, że poziom informowania
o wydarzeniach kulturalnych jest raczej zły, 3% że bardzo zły. Spośród ogółu badanych 5%
respondentów nie ustosunkowała się do tego pytania.
194
Wykres 100 Na ile respondenci czują się poinformowani o aktualnych wydarzeniach kulturalnych*
70,0%
60,0%
60,0%
50,0%
40,0%
30,0%
20,0%
20,2%
11,8%
10,0%
2,9%
5,1%
Bardzo źle
Trudno
powiedzieć
0,0%
Raczej źle
Tylko 20% badanych mieszkańców korzysta z oferty domów kultury. Spośród nich
najwięcej ankietowanych wskazało na różnego rodzaju wydarzenia organizowane przez
domy kultury (występy, pokazy, koncerty itp.- 14%). Pozostałe elementy oferty domów
kultury były rzadziej wskazywane przez respondentów, tj. kursy i warsztaty (3%), Dyskusyjny
Klub Filmowy (3%), kluby i koła zainteresowań działający przy poszczególnych domach
kultury (2%), czynny udział w zespołach artystycznych (2%) oraz udział w konkursach (1%).
Wśród innych odpowiedzi wskazano również na zajęcia dla dzieci organizowane przez
te instytucje kultury.
Wykres 101 Elementy oferty domów kultury, z których korzystali respondenci w ciągu ostatniego roku*
Wydarzenia (występy, pokazy)
13,8%
DKF
2,7%
Kursy, warsztaty
2,7%
Zespoły artystyczne
2,2%
Kluby i koła zainteresowań
1,8%
Konkursy
0,6%
Inne
1,2%
Nie korzystałem(am)
0,0%
79,6%
10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 90,0%
195
Wykres 102 Elementy oferty bibliotek, z których skorzystali respondenci w ciągu ostatniego roku*
Wypożyczanie książek
43,5%
Czytelnia
7,8%
Wypożyczanie audiobooków, DVD
3,4%
Imprezy, wydarzenia
2,1%
Wystawy
1,9%
Klub dyskusyjny
1,7%
Inne
0,7%
Nie korzystałem(am)
0,0%
54,4%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
Porównując korzystanie przez respondentów z oferty domów kultury oraz oferty
bibliotek można stwierdzić, że respondenci w większym stopniu korzystają z oferty
rzeszowskich bibliotek. Blisko 43% badanych wypożycza książki z bibliotek, a 8% korzysta
z czytelni. Z innych elementów oferty bibliotek respondenci korzystali w mniejszym stopniu,
tj. korzystanie z wypożyczalni audiobooków i DVD (3%) oraz imprez, wydarzeń, wystaw
i koncertów organizowanych przez biblioteki. Natomiast około 54% badanych nie korzysta
z oferty bibliotek.
Wykres 103 Procentowy rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy czuje się Pan/Pani współtwórcą kultury?
9,9%
Tak
Nie
90,1%
Spośród ogółu badanych 10% deklarowało, że są współtwórcami kultury w Rzeszowie.
Najczęściej wymienianą formą aktywności kulturalnej respondentów były prowadzone przez
nich działania związane z organizacją różnych wydarzeń kulturalnych, tj. koncertów, spotkań,
festiwali, konkursów itp. Są to m.in. osoby, które swoim działaniem przyczyniły się do
promocji organizowanych w tym mieście wydarzeń kulturalnych. Cześć respondentów
196
określała się mianem twórców – artystów działających w obszarze malarstwa, pisarstwa oraz
ogólno pojętej twórczości kulturalnej ukierunkowanej na tworzeniu unikalnych wytworów
(koronkarstwo, rzeźby itp.) Spośród deklarujących współudział w tworzeniu kultury miasta
cześć znaleźli się mieszkańcy, zajmujący się grą na instrumentach muzycznych, lub
śpiewem. Niektórzy respondenci deklarowali aktywną działalność kulturalną jako członkowie
zespołów muzycznych oraz organizacji takich jak np. koła gospodyń wiejskich.
Wykres 104 Najważniejsze elementy oferty kulturalnej miasta Rzeszowa *
43,8%
Festiwale/koncerty/wydarzenia kulturalne
21,2%
Teatry
16,9%
7,4%
Kina
3,8%
Wszystkie elementy oferty
3,6%
3,6%
3,3%
Promocja miasta
3,1%
Muzea
3,1%
Oferta skierowana do młodzierzy i dzieci
2,6%
Muzyka
2,4%
Sport/rekreacja
1,7%
1,7%
1,6%
Carpathia Festiwal
1,6%
Ogólnie zabytki
1,4%
1,4%
Domy kultury
1,4%
Biblioteki
1,4%
1,4%
1,2%
1,0%
Teatr "Maska"
0,9%
Inne
0,0%
7,1%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
197
Do najważniejszych elementów oferty kulturalnej Rzeszowa respondenci zaliczyli
różnego rodzaju imprezy masowe, tj. koncerty, festiwale, wydarzenia kulturalne na
rzeszowskim rynku (44%). W mniejszym stopniu badaniu uznali, że do ważnych elementów
oferty kulturalnej miasta należą teatry (21%), Filharmonia Podkarpacka im. Artura
Malawskiego (17%) oraz rzeszowskie kina (7%). Warto zauważyć, ze cześć badanych do
ważnych elementów oferty kulturalnej zaliczyło niedawną powstałą fontannę multimedialną
(4%), a nawet Pomnik Czynu Rewolucyjnego (1%). Część badanych wskazywał na
odbywające się w Rzeszowie cyklicznie takie wydarzenia jak Carpathia Festiwal, Światowy
Festiwal Polonijnych Zespołów Folklorystycznych lub Święto Paniagi. Dla około 3%
respondentów ważne była promocja Rzeszowa przez odbywające się w mieście wydarzenia.
Wykres 105 Wydatki na kulturę na jedną osobę w miesiącu
42,7%
45,0%
40,0%
35,0%
30,0%
25,0%
22,8%
21,4%
20,0%
15,0%
10,0%
4,5%
5,0%
1,7%
3,1%
3,8%
0,0%
Mniej niż 20 21-50 zł
zł
51-100zł
101-150 zł 151-200 zł Więcej niż Trudno
200 zł powiedzieć
Najczęściej, tj. 43% respondentów poświęca na kulturę przeważnie od 21 zł do 50 zł
miesięcznie, natomiast 23% badanych wydawała na kulturę mniej 20 zł. Większe wydatki na
kulturę, tj. od 51 zł do 100 zł deklarowało 21% badanych. Znacznie mniej respondentów
wydaje na kulturę powyżej 100 zł miesięcznie. Około 5% badanych wskazało przedział
od 101 do 150 zł, a 2% przedział od 151zł do 200zł. Natomiast powyżej 200 zł na jedną
osobę wydaje na kulturę około 3% badanych. Pozostałe 2% badanych miało trudności
z określeniem ile środków finansowych przeznacza miesięcznie na wydatki związane
z kulturą.
3.2.5. Obiekty architektoniczne
Mieszkańcy Rzeszowa zostali poproszeni o ocenę stanu zabytków Rzeszowa.
Aż 17,5% uznało, że zabytki Rzeszowa są w bardzo dobrym stanie, a 67%, że w raczej
dobrym. Jedynie 7% badanych określiło stan zabytków jako raczej zły (6,1%) i jako bardzo
zły (0,5%) Pozostałe 9% respondentów wybrało odpowiedź „trudno powiedzieć”.
198
Wykres 106 Ocena stanu zabytków Rzeszowa
80,0%
67,4%
70,0%
60,0%
50,0%
40,0%
30,0%
20,0%
17,5%
8,6%
6,1%
10,0%
0,5%
0,0%
Bardzo dobrze
Raczej dobrze
Raczej źle
Bardzo źle
Trudno
powiedzieć
Mieszkańcy Rzeszowa zostali poproszeni o ocenę stanu zabytków Rzeszowa.
Aż 17,5% uznało, że zabytki Rzeszowa są w bardzo dobrym stanie, a 67%, że w raczej
dobrym. Jedynie 7% badanych określiło stan zabytków jako raczej zły (6,1%) i jako bardzo
zły (0,5%) Pozostałe 9% respondentów wybrało odpowiedź „trudno powiedzieć”.
Wykres 107 Zabytki o najciekawszej architekturze*
Rzeszowski Zamek
31,3%
Ratusz Miejski
27,4%
Bazylika oo. Bernardynów
26,6%
Pałac Lubomirskich
23,9%
14,3%
Kościół Farny (śś. Wojciecha i Stanisłwa)
11,7%
Instytut Muzyki Uniwersytetu Rzeszowskiego
8,2%
Synagoga Nowomiejska (Biuro Wystaw Artystycznych)
5,8%
Inne
Żaden
0,0%
9,7%
1,6%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
Według respondentów do najciekawszych zabytków miasta Rzeszowa należy zaliczyć
przede wszystkim Rzeszowski Zamek (31%), Ratusz Miejski (27%) oraz Bazylikę
oo. Bernardynów (27%). Często również badani wskazywali na Pałac Lubomirskich (24%)
oraz budynek Teatru im. Wandy Siemaszkowej (14%). W mniejszym stopniu wskazywane
był Kościół Farny,
Nowomiejska.
Instytut
Muzyki
Uniwersytetu
Rzeszowskiego
oraz
199
Synagoga
Wykres 108 Inne najciekawsze rzeszowskie zabytki wskazane spontanicznie przez respondentów*
2,9%
Rynek
2,4%
Ulica Trzeciego Maja
1,5%
1,0%
Wille secesyjne i zabytkowe kamienice
0,8%
Kościoły Rzeszowskie
0,3%
Plac Cichociemnych
0,3%
Zabytkowy budynek PKO
0,2%
Inne
0,2%
0,0%
0,5%
1,0%
1,5%
2,0%
2,5%
3,0%
3,5%
Respondenci wskazali także na Pomnik Czynu Rewolucyjnego, Rzeszowski rynek oraz
ulicę 3-go Maja wraz kamienicami i kościołem, jako inne ciekawe zabytki Rzeszowa.
W niewielkim stopniu wskazywano również na podziemną trasę turystyczną oraz wille
secesyjne i zabytkowe kamienice.
Do najciekawszych współczesnych budowli w Rzeszowie respondenci przede
wszystkim zaliczyli nowopowstałe galerie handlowe. W pierwszej kolejności wskazywana
była Galeria Rzeszowska (34%), następnie Millenium Hall (17%). Badani uważają również,
że ciekawą budowlą jest okrągła kładka dla pieszych na ul. Piłsudzkiego (16%), nowo
wybudowany budynek Politechniki Rzeszowskiej (9%) oraz fontanna multimedialna (8%).
W mniejszym stopniu wskazywano również na budynki Uniwersytetu Rzeszowskiego (7%),
tj. Centrum Mikroelektroniki i Nanotechnologii na ulicy Rejtana, budynek biblioteki
Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz kompleks naukowo-dydaktyczny Zalesie.
Wykres 109 Najciekawsze współczesne budowle w Rzeszowie respondentów wymienione spontanicznie przez
respondentów*
Galeria Rzeszów
33,6%
Millenium Hall
17,2%
Okrągła kładka dla pieszych
15,7%
Budynki Politechniki Rzeszowskiej
9,1%
8,1%
Budynki Uniwersytetu Rzeszowskiego
6,9%
Ogrody oo. Bernardynów
Capital Towers
4,8%
4,0%
Ogólnie galerie handlowe
3,4%
Budynki architektury socrealistycznej
3,3%
2,5%
Most Zamkowy
2,4%
2,2%
Hala na Podpromiu
1,6%
Nowe osiedla mieszkaniowe
1,5%
Budynek Polfy
1,3%
Skarbiec
1,0%
Galeria Graffica
1,0%
Stadion Miejski
0,9%
Katedra
0,7%
Inne
4,8%
0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0%
* Pytanie otwarte – respondent mógł podać więcej niż jedną odpowiedź
200
201
3.3. Podsumowanie badań ilościowych
Respondenci najczęściej uważali, że działania związane z propagowaniem kultury
powinny być skierowane do młodzieży aby zainteresować ich w największym stopniu kulturą.
Kolejną ważną kwestią według respondentów są działania mające na celu promocję miasta
Rzeszowa oraz docieranie z kulturą do środowisk, nie mających z nią kontaktu na co dzień.
Odpowiedzią, która również była często wybierana, było dążenie do umocnienia więzi
społecznych między mieszkańcami. Rzadziej wskazywanymi odpowiedziami było
promowanie jakiegoś stylu życia i wartości, wspieranie środowiska ludzi kultury i sztuki oraz
uczynienie z kultury ważnego elementu gospodarki miasta. Najrzadziej natomiast
respondenci biorący udział w badaniu wskazywali na wytwarzanie ponadczasowych dóbr
kultury.
Badani uważają, że uczestnictwo w imprezach kulturalnych, chodzenie do teatru oraz
do kina za najważniejsze z form uczestnictwa w kulturze. W mniejszym stopniu respondenci
wybierali chodzenie do filharmonii i udział w różnego rodzaju wystawach. Warto zaznaczyć,
że blisko połowa badanych uczestniczy co najmniej raz na trzy miesiące w wydarzeniu
kulturalnym w Rzeszowie.
Osoby biorące udział w badaniu najczęściej jako barierę utrudniającą udział
w wydarzeniach kulturalnych wymieniają brak czasu oraz zbyt wysoką cenę biletów.
W mniejszym stopniu respondenci wskazują słabą informacje o planowanych wydarzeniach,
odległość lub niedogodny dojazd do instytucji, w których planowane są wydarzenia
kulturalne. Część respondentów uważa ofertę kulturalną Rzeszowa za mało atrakcyjną.
Jedynie 3% badanych uważało, że nie odczuwają potrzeby uczestniczenia w wydarzeniach
kulturalnych oraz również taki sam procent wskazuje, że nie dostrzegają żadnych utrudnień i
barier w uczestniczeniu w kulturze. Respondenci wskazują również na brak czasu oraz zły
stan zdrowia jako barierę uniemożliwiającą udział w wydarzeniach kulturalnych.
Mieszkańcy Rzeszowa deklarowali, że najczęściej kierują się własną potrzebą
i zainteresowaniami oraz propozycją znajomych lub osób bliskich co do kwestii, które
wydarzenia są warte uczestnictwa. Również często respondenci zwracali uwagę na cenę
biletów jako czynnik determinujący wybór konkretnego elementu oferty kulturalnej, w którym
chcieliby uczestniczyć. W porównywalnym stopniu (około 20%) badani przy wyborze
wydarzeń kulturalnych, w których chcą uczestniczyć kierują się możliwością bezpłatnego
uczestnictwa, reklamą i promocją w mediach (oraz dogodnym dojazdem do odbywającego
się wydarzenia kulturalnego.
W większości przypadków badani uważają, że są dobrze poinformowani
o wydarzeniach kulturalnych w Rzeszowie. Również w większości pozytywnie oceniają
sposób promocji wydarzeń kulturalnych w mieście (około 80%). Najczęściej respondenci
dowiadują się o wydarzeniach kulturalnych w Rzeszowie za pośrednictwem Internetu oraz z
prasy codziennej. Dla badanych natomiast w mniejszym stopniu telewizja jest środkiem
przekazu, z którego czerpią wiedzę o aktualnej ofercie kulturalnej Rzeszowa. Innymi
źródłami informacji są dla badanych opinie od znajomych i rodziny oraz plakaty rozklejone na
słupach ogłoszeniowych na mieście, jednak były te odpowiedzi rzadziej wskazywane przez
mieszkańców Rzeszowa. Należy podkreślić, że w opinii badanych najbardziej skutecznymi
202
środkami przekazu informacji o wydarzeniach kulturalnych jest Internet, telewizja oraz
różnego rodzaju reklama na mieście
Mieszkańcy Rzeszowa w większości pozytywnie oceniają ofertę kulturalną miasta.
Według respondentów najważniejsze festiwale Rzeszowskie to Carpathia Festiwal, Światowy
Festiwal Zespołów Polonijnych oraz organizowany przez rzeszowską filharmonie Muzyczny
Festiwal w Łańcucie. Respondenci wskazywali również Święto Paniagi, koncert „Jednego
serca, jednego Ducha” oraz Europejski Stadion Kultury. Pozostałe festiwale były wybierane
sporadycznie. Natomiast spośród ogółu badanych blisko jedna czwarta respondentów nie
była w stanie wymienić żadnego z festiwali.
Spośród wielu instytucji kultury w Rzeszowie najbardziej rozpoznawalną instytucją
według respondentów jest Filharmonia Podkarpacka im. Artura Malawskiego oraz Teatr im.
Wandy Siemaszkowej. W mniejszym stopniu respondenci wskazywali na Podziemną Trasę
Turystyczną, Teatr „Maska”, Muzeum Dobranocek ze zbiorów Wojciecha Jamy oraz Muzeum
Okręgowe. Natomiast do trzech najczęściej wymiennych instytucji kultury, które powinny
zwiększyć swoja ofertę, respondenci zaliczyli ogólnie teatry, domy kultury oraz biblioteki.
W mniejszym stopniu wskazywano na filharmonie rzeszowską. Pomimo tego, że pytanie
dotyczyło instytucji kultury to respondenci często wskazywali na potrzebę zwiększenia liczby
różnego rodzaju imprez masowych. Do najważniejszych elementów oferty kulturalnej
Rzeszowa respondenci zaliczyli różnego rodzaju imprezy masowe, tj. koncerty, festiwale,
wydarzenia kulturalne na rzeszowskim rynku. W mniejszym stopniu badani uznali,
że do ważnych elementów oferty kulturalnej miasta należą teatry, Filharmonia Podkarpacka
oraz rzeszowskie kina.
Zdecydowana większość badanych uważa, że Rzeszów dobrze wykorzystuje swój
kulturalny potencjał (71%). Podobne zdanie mieszkańcy mieli na temat zarządzania kulturą
w Rzeszowie (74%).
Do najciekawszych zabytków Rzeszowa mieszkańcy zaliczają przede wszystkim
Rzeszowski Zamek, Ratusz Miejski oraz Bazylikę o. Bernardynów. Często również badani
wskazywali na Pałac Lubomirskich oraz budynek Teatru im. Wandy Siemaszkowej. Blisko
85% badanych uważa, że stan zabytków Rzeszowa jest dobry lub bardzo dobry.
Mieszkańcy Rzeszowa wskazali również najciekawsze ich zdaniem współczesne
budynki w Rzeszowie. Tutaj respondenci przede wszystkim wymieniali nowopowstałe galerie
handlowe. W pierwszej kolejności wskazywana była Galeria Rzeszowska, następnie
Millenium Hall. Badani uważają również, że ciekawą budowlą jest okrągła kładka dla
pieszych na ul. Piłsudzkiego, nowo wybudowany budynek Politechniki Rzeszowskiej oraz
fontanna multimedialna.
W badaniu poproszono również mieszkańców o ustosunkowanie się do kwestii
przyszłości Pomnika Czynu Rewolucyjnego. Zdecydowana większość badanych
opowiedziała się za zachowaniem pomnika w obecnej formie.
Co ciekawe, respondenci poproszeni o spontaniczne wskazanie kulturalnego symbolu
miasta Rzeszowa, najczęściej wymieniali właśnie Pomnik Czynu Rewolucyjnego.
203
W znacznie mniejszym stopniu badani wskazywali na rzeszowski rynek i umiejscowiony na
nim ratusz. Respondenci wymieniali również instytucje kultury, jako symbol kulturalny
Rzeszowa, tj. Filharmonię Podkarpacką im. Artura Malawskiego oraz Teatr im. Wandy
Siemaszkowej. Osoby biorące udział w badaniu wymieniały również festiwale Rzeszowskie
jako rozpoznawalny symbol rzeszowskiej kultury, tj. festiwal muzyczny organizowany przez
Filharmonię Podkarpacką w Łańcucie, Światowy Festiwal Polonijnych Zespołów
Folklorystycznych, Carpathia Festiwal oraz Europejki Stadion Kultury.
Aneks
Tabele
Tabela 22 Wydatki na kulturę w poszczególnych latach
Typ
Rok
Kwota
ogółem
2001
5933964,00
5366049,00
5091100,00
5661793,00
6651898,00
8561155,36
25584782,30
12878428,10
14679492,00
16276971,01
14471279,38
14928119,46
10022573,10
13070182,64
13473257,22
13883683,80
14320891,11
110679,00
47281,00
5104,00
50404,00
23071,50
114,67
0,00
0,00
0,00
0,00
1099217,15
1192135,64
209393,26
431450,83
318465,21
755939,00
1191869,00
473235,00
674357,00
775632,00
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
wydatki bieżące ogółem
2008
2009
2010
2011
2012
wydatki bieżące na
wynagrodzenia
2008
2009
2010
2011
2012
pochodne od
wynagrodzeń
2008
2009
2010
2011
2012
zakup materiałów i usług
2008
2009
2010
2011
2012
wydatki bieżące
jednostek budżetowych
ogółem
2001
2002
2003
2004
2005
204
2006
wydatki bieżące
na wynagrodzenia
2007
849590,73
534517,90
1216581,10
1240816,64
279085,22
481854,83
341874,21
48865,00
wydatki bieżące
pochodne od
wynagrodzeń
2007
0,00
wydatki bieżące
na zakup materiałów i
usług
2007
484012,90
dotacje
2007
7428098,00
8746692,00
11813366,00
13174672,00
13384428,97
13942516,90
1276943,00
269840,00
576250,00
641202,00
1063200,00
2000822,63
17562666,40
2855855,00
1609309,36
2803713,79
587595,58
607228,35
17562666,40
2855855,00
1609309,36
2803713,79
587595,58
607228,35
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2008
2009
2010
2011
2012
wydatki majątkowe
ogółem
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
wydatki majątkowe
inwestycyjne
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Źródło: Bank Danych Lokalnych
205
206
Spis tabel
Tabela 1 Czytelnicy indywidualni zarejestrowani w ciągu roku ......................................................................... 26
Tabela 2 Komputery wykorzystywane do prac biblioteczno-bibliograficznych – terminale katalogowe dla
czytelników..................................................................................................................................... 28
Tabela 3 Komputery wykorzystywane do prac biblioteczno-bibliograficznych – terminale katalogowe dla
czytelników..................................................................................................................................... 32
Tabela 4 Komputery wykorzystywane do prac biblioteczno-bibliograficznych – do ewidencji czytelników i
udostępnień ................................................................................................................................... 32
Tabela 5 Liczba kół i klubów w poszczególnych latach...................................................................................... 55
Tabela 6 Członkowie kół i klubów .................................................................................................................... 55
Tabela 7 Kursy w poszczególnych latach .......................................................................................................... 56
Tabela 8 Absolwenci kursów ogółem ............................................................................................................... 56
Tabela 9 Absolwenci kursów i szkoleń- dzieci i młodzież w wieku poniżej 15 lat ............................................... 57
Tabela 10 Absolwenci kursów ogółem, absolwenci - osoby powyżej 55 roku życia w 2011 ............................... 57
Tabela 11 Rodzaje pracowni w 2012 roku ........................................................................................................ 57
Tabela 12 Liczba zespołów artystycznych ........................................................................................................ 58
Tabela 13 Członkowie zespołów artystycznych ................................................................................................ 58
Tabela 14 Porównaniewydatków poszczególnych miast (w zł.) ........................................................................ 66
Tabela 15 Ranking miast oparty na wydatkach przeliczonych na mieszkańca ................................................... 68
Tabela 16 Stosunek liczby mieszkańców do liczby instytucji kultury ................................................................. 69
Tabela 17 Średnie roczne koszty festiwali i imprez masowych o charakterze kulturalnym finansowanych ze
środków publicznych ...................................................................................................................... 70
Tabela 18. Średni roczny podział budżetu na kulturę ze względu na wybrane działy w poszczególnych
miastach......................................................................................................................................... 71
Tabela 19 Instytucje kultury podległe pod Urząd Miasta i Urząd Marszałkowski ............................................... 77
Tabela 20. Środki finansowe przeznaczone na kulturę ..................................................................................... 88
Tabela 21 Rozkład wieku respondentów........................................................................................................ 171
Tabela 22 Wydatki na kulturę w poszczególnych latach ................................................................................. 204
207
Spis wykresów
Wykres 1 Liczba ludności na 1 placówkę biblioteczną w Rzeszowie .................................................................. 22
Wykres 2 Księgozbiór bibliotek na 1000 ludności w Rzeszowie ........................................................................ 23
Wykres 3 Liczba czytelników bibliotek publicznych na 1000 ludności ............................................................... 23
Wykres 4 Wypożyczenia księgozbioru na 1 czytelnika w woluminach ............................................................... 24
Wykres 5 Liczba pracowników......................................................................................................................... 24
Wykres 6 Księgozbiór bibliotek........................................................................................................................ 25
Wykres 7 Zbiory specjalne............................................................................................................................... 25
Wykres 8.Czytelnicy zarejestrowani w ciągu roku ............................................................................................ 26
Wykres 9 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach ogółem ............................................................... 26
Wykres 10 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach dostępne dla czytelników.................................. 27
Wykres 11 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach do prac biblioteczno-bibliograficznych ogółem .. 27
Wykres 12 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach do prac w zakresie gromadzenia i/lub
opracowywania biblioteczno-bibliograficznego ............................................................................ 28
Wykres 13 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach do prac biblioteczno-bibliograficznych – do
ewidencji czytelników i udostępnień ............................................................................................ 29
Wykres 14 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach-podłączone do Internetu .................................. 29
Wykres 15 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach podłączone do Internetu dostępne dla
czytelników .................................................................................................................................. 30
Wykres 16 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach naukowych/fachowych –komputery użytkowane
w bibliotece ogółem..................................................................................................................... 30
Wykres 17 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach naukowych/fachowych dostępne dla czytelników
.................................................................................................................................................... 31
Wykres 18 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach naukowych/fachowych do prac bibliotecznobibliograficznych ogółem.............................................................................................................. 31
Wykres 19 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach naukowych/fachowych podłączone do Internetu
.................................................................................................................................................... 32
Wykres 20 Liczba komputerów użytkowanych w bibliotekach naukowych/fachowych podłączonych do
Internetu dostępne dla czytelników.............................................................................................. 33
Wykres 21 Liczba pracownicy bibliotek naukowych/fachowych ....................................................................... 33
Wykres 22 Księgozbiór bibliotek naukowych/fachowych ................................................................................. 34
Wykres 23 Czytelnicy w ciągu roku w bibliotekach naukowych/fachowych ...................................................... 34
Wykres 24 Wypożyczenia księgozbioru na zewnątrz ........................................................................................ 35
Wykres 25 Seanse ogółem .............................................................................................................................. 36
Wykres 26 Seanse –filmy produkcji polskiej..................................................................................................... 36
Wykres 27 Widzowie ogółem .......................................................................................................................... 37
Wykres 28 Widzowie na filmach produkcji polskiej .......................................................................................... 37
Wykres 29 Zwiedzający muzea i oddziały......................................................................................................... 38
Wykres 30 Zwiedzający muzea i oddziały, które leżą w gestii miasta Rzeszowa ................................................ 39
Wykres 31 Liczba przedstawień i koncertów (w stałej sali) ............................................................................... 40
Wykres 32 Liczba widzów i słuchaczy (w stałej sali).......................................................................................... 40
Wykres 33 Liczba zwiedzających wystawy krajowe .......................................................................................... 41
Wykres 34 Widowiska w stałych salach teatralnych – przedstawienia teatr dramatyczny ................................. 42
Wykres 35 Teatr lalkowy widowiska w stałych salach teatralnych – przedstawienia ......................................... 42
Wykres 36 Widowiska w stałych salach teatralnych - widzowie ....................................................................... 43
Wykres 37 Widowiska w stałych salach teatralnych – widzowie teatr lalkowy .................................................. 43
Wykres 38 Liczba organizowanych imprez ....................................................................................................... 44
208
Wykres 39 Liczba uczestników imprez ............................................................................................................. 45
Wykres 40 Liczba zespołów artystycznych ....................................................................................................... 45
Wykres 41 Liczba członków zespołów artystycznych ........................................................................................ 46
Wykres 42 Liczba kół (klubów) ........................................................................................................................ 46
Wykres 43 Członkowie kół (klubów) ................................................................................................................ 47
Wykres 44 Liczba seansów filmowych ............................................................................................................. 47
Wykres 45 Liczba zorganizowanych wystaw .................................................................................................... 48
Wykres 46 Występy zespołów amatorskich ..................................................................................................... 48
Wykres 47 Występy artystów i zespołów zawodowych .................................................................................... 49
Wykres 48 Liczba zorganizowanych dyskotek .................................................................................................. 49
Wykres 49 Liczba zorganizowanych prelekcji, spotkań i wykładów ................................................................... 50
Wykres 50 Organizowane imprezy turystyczne i sportowo - rekreacyjne.......................................................... 50
Wykres 51 Uczestnicy imprez ogółem ............................................................................................................. 51
Wykres 52 Uczestnicy seansów filmowych ...................................................................................................... 51
Wykres 53 Uczestnicy wystaw ......................................................................................................................... 52
Wykres 54 Uczestnicy występów zespołów amatorskich.................................................................................. 52
Wykres 55 Uczestnicy występów artystów i zespołów zawodowych ................................................................ 53
Wykres 56 Uczestnicy dyskotek ....................................................................................................................... 53
Wykres 57 Uczestnicy prelekcji, spotkań, wykładów ........................................................................................ 54
Wykres 58 Uczestnicy imprez turystycznych i sportowo - rekreacyjnych .......................................................... 54
Wykres 59Wydatki ogółem na kulturę i sztukę ................................................................................................ 77
Wykres 60 Wydatki bieżące ogółem ................................................................................................................ 78
Wykres 61 Wydatki bieżące na wynagrodzenia................................................................................................ 79
Wykres 62 Wydatki bieżące na zakup materiałów i usług................................................................................. 79
Wykres 63 Wydatki bieżące jednostek budżetowych ogółem ........................................................................... 80
Wykres 64 Wydatki - Biblioteki........................................................................................................................ 81
Wykres 65 Wydatki - Domy i ośrodki kultury, świetlice i kluby ......................................................................... 81
Wykres 66 Wydatki - Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami ..................................................................... 82
Wykres 67 Wydatki - Galerie i biura wystaw artystycznych .............................................................................. 82
Wykres 68 Wydatki - Teatry ............................................................................................................................ 83
Wykres 69 Wydatki - Muzea............................................................................................................................ 83
Wykres 70Wydatki - Filharmonie, orkiestry, chóry i kapele .............................................................................. 84
Wykres 71 Wydatki - Pozostałe instytucje kultury............................................................................................ 84
Wykres 72 Wydatki - Pozostała działalność...................................................................................................... 85
Wykres 73 Wykształcenie respondentów ...................................................................................................... 171
Wykres 74 Sytuacja zawodowa respondentów .............................................................................................. 172
Wykres 75: Sytuacja materialna respondentów ............................................................................................. 172
Wykres 76 Najważniejsze funkcje, zadania kultury, które powinny być rozwijane*......................................... 173
Wykres 77 Ocena wykorzystania potencjału kulturalnego Rzeszowa .............................................................. 174
Wykres 78 Potencjał kulturalny Rzeszowa w opinii mieszkańców * ................................................................ 175
Wykres 79 Procent osób uważających, że w Rzeszowie są nowe, niezrealizowane możliwości, obszary dla
aktywności kulturalnej ............................................................................................................... 176
Wykres 80 Źródła, z których respondenci dowiadują się o wydarzeniach kulturalnych* ................................. 178
Wykres 81 Strony internetowe, z których respondenci dowiadują się o wydarzeniach kulturalnych* ............. 179
Wykres 82 Najskuteczniejsze środki przekazu dla promocji kultury * ............................................................. 179
Wykres 83 Ocena sposobu promocji wydarzeń kulturalnych w Rzeszowie ..................................................... 180
Wykres 84 Najbardziej rozpoznawalne instytucje kultury w Rzeszowie wg respondentów* ............................ 181
Wykres 85 Festiwale spontanicznie wymieniane przez respondentów jako najważniejsze* ............................ 182
209
Wykres 86 Najważniejsze festiwale Rzeszowskie *......................................................................................... 183
Wykres 87 Instytucje kultury w Rzeszowie, które powinny zwiększyć swoją ofertę wg respondentów* .......... 184
Wykres 88 Ocena zarządzania kulturą w Rzeszowie ....................................................................................... 185
Wykres 89 Symbol (wizytówka) kulturalna Rzeszowa w opinii respondentów* .............................................. 186
Wykres 90 Co powinno się zrobić z Pomnikiem Czynu Rewolucyjnego wg respondentów............................... 187
Wykres 91 Co powinno się zmienić w Pomniku Czynu Rewolucyjnego wg respondentów* ............................. 188
Wykres 92 Ocena oferty kulturalnej Rzeszowa .............................................................................................. 188
Wykres 93:Najważniejsze formy uczestnictwa w kulturze* ............................................................................ 189
Wykres 94 Formy aktywności kulturalnej, w których uczestniczyli respondenci na przestrzeni ostatniego roku*
.................................................................................................................................................. 189
Wykres 95 Porównanie deklarowanego uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych z najważniejszymi formami
aktywności kulturalnej wg wymienianymi przez respondentów* ................................................ 190
Wykres 96 Częstotliwość uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych ............................................................ 190
Wykres 97 Utrudnienia w uczestniczeniu w kulturze*.................................................................................... 191
Wykres 98 Utrudnienia w uczestniczeniu w kulturze – kategoryzacja odpowiedzi Inne .................................. 192
Wykres 99 Czynniki motywujące do aktywności kulturalnej* ......................................................................... 193
Wykres 100 Na ile respondenci czują się poinformowani o aktualnych wydarzeniach kulturalnych* .............. 194
Wykres 101 Elementy oferty domów kultury, z których korzystali respondenci w ciągu ostatniego roku* ...... 194
Wykres 102 Elementy oferty bibliotek, z których skorzystali respondenci w ciągu ostatniego roku* ............... 195
Wykres 103 Procentowy rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy czuje się Pan/Pani współtwórcą kultury? .......... 195
Wykres 104 Najważniejsze elementy oferty kulturalnej miasta Rzeszowa * ................................................... 196
Wykres 105 Wydatki na kulturę na jedną osobę w miesiącu .......................................................................... 197
Wykres 106 Ocena stanu zabytków Rzeszowa ............................................................................................... 198
Wykres 107 Zabytki o najciekawszej architekturze*....................................................................................... 198
Wykres 108 Inne najciekawsze rzeszowskie zabytki wskazane spontanicznie przez respondentów* ............... 199
Wykres 109 Najciekawsze współczesne budowle w Rzeszowie respondentów wymienione spontanicznie przez
respondentów*.......................................................................................................................... 200

Diagnoza dla potrzeb opracowania Strategii Rozwoju Kultury Miasta

Transkrypt

Podobne dokumenty

POTRÓJNY JUBILATs. 8-9 - Echo Rzeszowa

budowa roku podkarpacia - Podkarpacka Okręgowa Izba Inżynierów