Streszczenie

Streszczenie
Centralny układ nerwowy u dżdżownic stanowią zwój nadprzełykowy, nazywany zwojem
mózgowym
i
zwój
podprzełykowy,
połączone
obrączką
okołoprzełykową.
Od
zwoju
podprzełykowego odchodzi pień brzuszny, biegnący wzdłuż osi ciała. Siekierska (2003a) opisała
strukturę komórek neurosekrecyjnych w zwojach nadprzełykowych (mózgowych) u dorosłych
okazów D. veneta. Celem pierwszej części obecnej pracy doktorskiej było zbadanie rozwoju
centrów neurosekrecyjnych w zwojach mózgowych dżdżownic w pierwszym miesiącu po
wylęgu. Wykazano, że komórki neurosekrecyjne są aktywne w zwojach mózgowych D. veneta już
w dniu opuszczenia kokonu. W ciągu pierwszego miesiąca po wylęgu wzrasta zawartość
neurosekretu w komórkach a jego postać stopniowo zmienia się z rozproszonej w ziarnistą.
Siekierska (2002a, 2007) wykazała, że amputacja pierwszych sześciu segmentów dorosłych
okazów D. veneta skutkuje odwracalną degeneracją jajników i zasugerowała, że powrót oogenezy
następuje w miarę odbudowy systemu neurosekrecyjnego regenerujących zwojów mózgowych. W
naszych badaniach wstępnych pokazaliśmy, że amputacja sześciu segmentów głowowych D. veneta
skutkuje przejściowym zahamowaniem składania kokonów, które zaczęły się pojawiać dopiero
kilka tygodni po zabiegu, przypuszczalnie wraz z regeneracją centrów neurosekrecyjnych. Nasunęło
się pytanie, czy ten sam skutek wystąpi po operacyjnym wyłuskaniu samych zwojów
nadprzełykowych (mózgowych) dżdżownic, przy zachowaniu zwojów podprzełykowych i bez
naruszenia możliwości pobierania pokarmu? Stąd dalsze badania skoncentrowane były na
dżdżownicach regenerujących operacyjnie usunięte zwoje mózgowe. Celem drugiej części
niniejszej pracy doktorskiej było badanie regeneracji operacyjnie usuniętych zwojów
mózgowych oraz towarzyszące temu zmiany rozrodczości D. veneta.
Operacyjnego usunięcia zwojów mózgowych dokonano u okazów unieruchomionych na skutek
zaindukowanego przez elektrostymulację wyrzutu płynu celomatycznego stanowiącego ich szkielet
hydrostatyczny, co wiązało się z utratą komórek immunokompetentnych - celomocytów, toteż
dodatkowa grupa dżdżownic była poddana elektrostymulacji związanej z utratą celomocytów, lecz
bez usunięcia mózgu. W trakcie 18-tygodniowych badań porównywano rozrodczość oraz odbudowę
puli celomocytów i regenerację zwojów mózgowych u niczym nie traktowanych okazów
kontrolnych z dżdżownicami obu grup eksperymentalnych. Okazało się, że operacyjnie usunięte
zwoje mózgowe ulegają w ciągu kilkunastu tygodni pełnej regeneracji, wraz z obecnymi w nich
centrami neurosekrecyjnymi. Usunięcie mózgu skutkuje przejściowym zahamowaniem zdolności
rozrodczych, które stopniowo powracają w miarę regeneracji mózgu. Przywrócenie aktywności
rozrodczej jest zatem biomarkerem regeneracji zwojów mózgowych.
Liczba i skład immunokompetentnych celomocytów (amebocytów i eleocytów) oraz zawartość
ryboflawiny,
utracone
na
skutek
wyrzutu
płynu
celomatycznego,
powraca
do
stanu
charakterystycznego dla dżdżownic kontrolnych szybciej u okazów z nietkniętym mózgiem, niż u
okazów regenerujących zwoje mózgowe. Późniejsze badania (Molnar i in. 2015) dowiodły, że
regeneracja mózgu i przywrócenie zdolności rozrodczych następują szybciej u okazów
z zachowanym układem odpornościowym, bo operowanych w narkozie farmakologicznej, niż u
okazów
z
niniejszej
pracy
doktorskiej,
regenerujących
równocześnie
układ
nerwowy
i odpornościowy. Uzyskane wyniki świadczą o istnieniu ścisłych powiązań układu nerwowego,
rozrodczego i odpornościowego dżdżownic. Dżdżownice D. veneta są zatem dogodnym modelem
do badań z dziedziny immuno-neuro-endokrynologii bezkręgowców.