Probiotyki i prebiotyki w profilaktyce i leczeniu zaparć stolca

ZAPOBIEGANIE I LECZENIE CHORÓB CYWILIZACYJNYCH I SPOŁECZNYCH
Probiotyki i prebiotyki w profilaktyce i leczeniu
zaparć stolca – obecny stan wiedzy
prof. dr hab. n. med. Mirosław Jarosz
Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie
Zaparcia stolca są bardzo istotnym problemem medycznym, społecznym i ekonomicznym. Według ostatnich
badań epidemiologicznych prowadzonych w Europie
na zaparcia stolca cierpi od 17 do 23% ludzi. Dodatkowo,
kilkanaście procent (10-16%) ma przynajmniej jeden raz
w tygodniu trudności w defekacji. Ten trudny do leczenia problem jest przyczyną bardzo częstego (około 20%
populacji) stosowania leków przeczyszczających, które
należą do najczęściej nadużywanych leków na świecie.
Przewlekłe ich przyjmowanie często nasila zaparcia i jest
przyczyną objawów niepożądanych.
Wiele czynników wpływa na perystaltykę jelit, formowanie stolca i czas pasażu jelitowego. Należą do nich cechy
osobnicze: temperament, nastrój, napięcie układu autonomicznego, poziom aktywności fizycznej, wiek i sposób żywienia. Na czynność jelita grubego, zwłaszcza produkty
roślinne (błonnik roślinny), prebiotyki oraz bakterie probiotyczne może mieć wpływ wiele czynników żywieniowych.
Od lat prowadzone są badania nad wykorzystaniem prebiotyków i probiotyków w prewencji i leczeniu zaparć.
W 1994 r. w pierwszych randomizowanych badaniach z podwójną ślepą próbą Möllenbrink i wsp. wykazali,
że produkty probiotyczne zawierające Escherichia coli Nisle 1917
po 8 tygodniach ich stosowania zwiększają częstość wypróżnień
(z 1 do 6) tygodniowo (5). Bruckschen i wsp. w randomizowanych badaniach w 1994 r. stwierdzili, że stosowanie produktów
zawierających Escherichia coli Nisle 1917 w czasie 12 tygodni
spowodowało u pacjentów z zaparciami stolca poprawę podobną do tej, jaką powodowało stosowanie laktulozy (2).
W sumie opublikowano około 30 prac badających
rolę probiotyków w zaparciach stolca, w których w większości wykazano korzystny wpływ na zwiększenie częstości
i poprawę konsystencji wypróżnień. Jednakże poza dwoma wymienionymi, jeszcze tylko jedna, spełniająca kryteria wiarygodnych (wg Cochrane Collaboration), publikacja
Koebnick i wsp. wykazała, że stosowanie przez 4 tygodnie
Lactobacillus casei Shirota w postaci napoju spowodowała
poprawę w zakresie częstości wypróżnień u osób z zaparciami (3).
Probiotyki działające korzystnie w zaparciach stolca
prawdopodobnie poprzez zmniejszenie pH stolca i wzrost
stężenia krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (kwas
mlekowy, octowy, propionowy, masłowy), które stymulują
perystaltykę jelit, przyspieszają pasaż jelitowy (6). Niektóre
probiotyki mogą prawdopodobnie wpływać na rozrzedzenie stolca.
Przeprowadzona przez Macfarlanca i wsp. w 2006 r.
analiza prac dotyczących badań prebiotyków u ludzi w sposób przekonujący wykazała, że trzy prebiotyki: oligofruktoza, galaktoligosacharydy i laktuloza wpływają na mikroflorę przewodu pokarmowego i jego funkcje (4). Podawanie
tych prebiotyków spowodowało wzrost ilości bifidobakterii i lactobacillus w jelicie grubym. Wykazano przy tym,
że ich pozytywny wpływ na różne funkcje przewodu pokarmowego jest prawdopodobnie związany z obserwowanym
jednocześnie wzrostem produkcji krótkołańcuchowych
kwasów tłuszczowych i gazów jelitowych (czynników stymulujących perystlatykę jelit).
W podsumowaniu należy podkreślić, że nie dysponujemy dostatecznymi dowodami na to, żeby wprowadzić
probiotyki i prebiotyki do rutynowej praktyki lekarskiej. Ilość
wiarygodnych publikacji w tym zakresie jest niewielka (1).
Jednakże wskazują one, że dalsze badania na większej liczbie pacjentów oraz badania oceniające skuteczność większej
ilości różnych szczepów bakteryjnych są niezbędne.
Równowaga w zakresie mikroflory jelitowej a przede
wszystkim odpowiednia ilość bakterii fermentacyjnych
może mieć także znaczenie w praktyce zaprać, szczególnie u osób w starszym wieku, u których dochodzi do niekorzystnych zmian w mikroflorze jelit (zmniejszenie ilości
m.in. bakterii Bifidobacterium bifidum). Żywienie bogate
w włókna roślinne, probiotyki oraz bakterie probiotyczne
zwiększa masę stolca i przyspiesza czas pasażu jelitowego.
Dlatego też fermentowane produkty mleczne, wzbogacone
w kultury probiotyczne stanowią cenne uzupełnienie diety
zarówno z powodu wartości odżywczej (wapń, ryboflawina), jak również z powodu korzystną mikroflorę przewodu
pokarmowego.
Piśmiennictwo:
1. Bomaszkiewicz A., Szajewska H., Probiotyki w leczeniu zaparcia: przegląd systematyczny badań z randomizacją, Pediatria Współczesna. Gastroenterologia, Hepatologia i Żywienie Dziecka, 2005, 7, 1, 9-14.
2. Bruckschen E. et al., Chronic constipation. Comparison of microbiological and lactulose treatment, MMW, 1994, 16, 241-245.
3. Koebnick L, Wagner I., Leitzmann P. et al., Probiotics beverage containing Lactobacillus casei Shirota improves gastrointestinal symptoms in patients
with chronic constipation, Cn. J. Gastroenterol., 2003, 17, 655-659.
4. Macfarlane S, Macfarlane G.T., Cummings H., Review article: prebiotics in the gastrointestinal tract, Aliment. Pharmacol. Ther., 2006, 24, 701-714.
5. Möllenbrink M. et al., Treatment of chronic constipation with physiologic Escherichia coli bacteria. Results of a clinical study of the affections and
tolerance of microbiologicals therapy with the E. coli Nissle 1917 strain, Med. Klin., 1994, 89, 587-593.
6. Woźniak-Kosek A., Jarosz M., Probiotyki a prewencja i leczenie chorób przewodu pokarmowego człowieka. Żyw. Człow. Metab., 2005, 32, 4, 366-375.
10
Żywność dla zdrowia