Wody podziemne - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w

WODY
Wody podziemne
Jakość wód źródeł
W województwie lubelskim występowanie źródeł
skoncentrowane jest na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu. Naturalne wypływy wód podziemnych występują dość powszechnie i mają niezwykle cenne walory przyrodnicze oraz gospodarcze. Źródła
wypływające na obszarze Lubelszczyzny i Roztocza zasilane są z zasobu kredowego poziomu wodonośnego i są to wody wysokiej jakości. Zadaniem
monitoringu wód podziemnych jest kontrola ich jakości w celu określenia zmian chemizmu w warunkach oddziaływania antropopresji oraz ocena stopnia zagrożenia tych wód.
Program PMŚ realizowany na terenie woj. lubelskiego w 2011 r. w ramach monitoringu regionalnego obejmował 13 źródeł. Przeprowadzone badania
wykazały, że dominowały wody bardzo dobrej jakości – I klasy i dobrej jakości - II klasy. W badanych
źródłach nie stwierdzono wysokich stężeń azotanów, ich zawartość mieściła się w I i II klasie
jakości. Wody podziemne na Lubelszczyźnie
Fot. M. Sobocińska
Tabela 10. Lokalizacja oraz ocena jakości wód źródeł w 2011 r. (źródło: WIOŚ)
Dorzecze
/zlewnia rzeki
Lokalizacja
źródła
miejscowość/
gmina
1.
Giełczew/Wieprz
Piaski
2.
Radomirka/
Giełczew/Wieprz
Czerniejówka/
Bystrzyca/Wieprz
Kosarzewka/
Bystrzyca/Wieprz
Krężniczanka/
Bystrzyca/Wieprz
Stryjno/
Rybczewice
Piotrków Kolonia/
Jabłonna
Wierciszów/
Jabłonna
Lp.
3.
4.
5.
6.
Kosarzewka/
Bystrzyca/Wieprz
Użytkowanie
terenu
Ocena fizykochemiczna
wody
Azotany
mg/ l
Ocena
mikrobiologiczna
wskaźniki decydujące o niższej
klasie
II
Ca, NO3
17,50
<3
I
-
8,46
<3
Zabudowania
I
-
8,81
4
Zabudowania
II
PO4,Ca
13,70
43/15
Babin/ Bełżyce
Zabudowania
II
Ca
15,00
4
Bychawka
„Modre”/ Bychawa
Podmokła
łąka
II
Ca
10,4
9
Kosarzew Górny/
Krzczonów
II
Ca
13,8
4
4,12
4/4
II
wodorowęglany,
wapń, cynk
wodorowęglany,
cynk, wapń
4,39
4/4
I
wapń, cynk
4,34
43/23
I
wapń, cynk
3,77
7/4
wypływ
naturalny
wypływ
obudowany
wypływ
naturalny
wypływ
naturalny
Zabudowania, staw
Nieużytki, las
liściasty
Liczba bakterii grupy
coli / w tym typu
kałowego [w 100 ml]
Uwagi
klasa
8.
Łopa/Wieprz
Łopiennik Górny I
9.
Łopa/Wieprz
10.
Łopa/ Wieprz
11.
Łopa/Wieprz
Łopiennik
Górny 18
Glińska
Łopiennik Górny
Majdan Krzywski
Łopiennik Górny
Zabudowania, łąka
Nieużytki
naturalne
Nieużytki
naturalne
Użytki
zielone
Nieużytki
naturalne
12.
Garka/Uherka
Stołpie/Chełm
Zabudowa,
użytki zielone
II
wodorowęglany,
wapń (III), cynk,
azotany
14,88
4/4
wypływ
obudowany
13.
Garka/Uherka
Nowosiółki/
Chełm
Zabudowa,
użytki zielone
I
wodorowęglany,
wapń
8,55
9/4
wypływ
naturalny
7.
I
• Klasyfikację wód oparto o 30 wskaźników fizyko-chemicznych: temperatura, przewodność, odczyn, tlen rozpuszczony, ogólny węgiel organiczny, amoniak,
azotynyH, azotanyH, fosforany, fluorkiH, chlorki, wodorowęglany, siarczany, sód, potas, wapń, magnez, żelazo, mangan, arsenH, chromH, cynk, kadmH, miedź,
nikielH, rtęćH, ołówH, bar, borH, glinH (H wskaźniki, których wartości nie mogą przekroczyć granicy dopuszczalnej dla danej klasy).
• Ocenie mikrobiologicznej poddano 2 wskaźniki: NPL bakterii coli, NPL bakterii coli typu kałowego.
61
RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku
charakteryzują się podwyższoną zawartością
wapnia i wodorowęglanów, co wynika z budowy geologicznej regionu. Podwyższone stężenia
tych związków zarejestrowane w badanych próbach mają więc charakter geogeniczny, nie antropogeniczny. Zawartość fosforanów na poziomie
II klasy jakości wód wystąpiła w źródle Wierciszów,
na co mogły mieć wpływ zanieczyszczenia bytowe,
bądź rolnicze przedostające się z pobliskich zabudowań do wód gruntowych. Spośród badanych źródeł w 5 stwierdzono występowanie cynku na poziomie II klasy jakości. Badane wody podziemne we
wszystkich punktach osiągnęły dobry stan chemiczny. Ocena wód przeprowadzona na podstawie badań mikrobiologicznych zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2010 r.
w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia
przez ludzi (Dz.U. Nr 72, poz. 466) wypadła niekorzystnie. Badania wykazały zanieczyszczenia wód
źródlanych bakteriami grupy coli, w tym typu kałowego.
Monitoring składowisk
Najbardziej rozpowszechnioną metodą unieszkodliwiania odpadów komunalnych w województwie
lubelskim, podobnie jak w całej Polsce, jest ich składowanie. Składowiska odpadów komunalnych oraz
przemysłowych, lokalizowane zarówno w sposób
legalny jak i niezgodny z obowiązującymi przepisami, mogą być źródłem negatywnego oddziaływania
na wszystkie elementy środowiska naturalnego:
wody podziemne i powierzchniowe, gleby, rośliny
oraz powietrze.
Ze względu na dużą różnorodność składu morfologicznego i chemicznego składowanych odpadów,
dochodzi do biochemicznych przemian masy odpadowej, co wpływa na ilość zanieczyszczeń wynoszonych ze skarpy składowiska. Zastosowanie zabezpieczenia podłoża lub jego brak ma bezpośredni
wpływ na przedostawanie się powstających w miąższu składowiska zanieczyszczeń do środowiska.
Na przestrzeni ostatnich lat skład morfologiczny
składowanych odpadów zmienia się, co rzutuje na
objętość i skład wód odciekowych oraz gazów wysypiskowych. W wyniku rozkładu substancji organicznych uwalniane są do środowiska niebezpieczne
substancje chemiczne: produkty ciekłe mogą zagrażać środowisku gruntowo-wodnemu, lotne zanieczyszczać atmosferę.
Do oceny wpływu składowisk odpadów na środowisko przyrodnicze niezbędne jest prowadzenie monitoringu. Obowiązek monitorowania składowisk spoczywa na zarządzających, co wynika z ustawy z 27
62
kwietnia 2001 roku o odpadach (tekst jednolity Dz. U.
z 2007 r., Nr 39, poz. 251 z późn. zm.), natomiast zakres i częstotliwość określa rozporządzenie Ministra
Środowiska z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz.U. z 2002 r.,
Nr 220, poz.1858).
W roku 2011 na terenie woj. lubelskiego badania
jakości wód podziemnych w ramach monitoringu
składowisk prowadzone były wokół 100 składowisk
komunalnych, w tym 57 w fazie eksploatacji i 43
w fazie poeksploatacyjnej (wykres 18), oraz 3 składowisk gromadzących odpady przemysłowe. Stanowiło to ponad 84% obiektów, wokół których możliwe
było prowadzenie tego typu badań. W porównaniu
z rokiem poprzednim wzrósł udział jednostek prowadzących monitoring poeksploatacyjny z 28 do 43
obiektów.
Ocenę stanu wód podziemnych w rejonie składowisk przeprowadzono na podstawie wyników badań
monitoringowych nadesłanych przez zarządzających tymi obiektami. Rozporządzenie dotyczące monitoringu składowisk przewiduje określoną częstotliwość prowadzonych badań: 4 razy w roku w fazie
eksploatacji oraz 2 razy w fazie poeksploatacyjnej.
Spośród nadesłanych wyników w przypadku 74%
składowisk częstotliwość badań została zachowana.
W pozostałych przypadkach odnotowano odstępstwa od zaleceń zawartych w rozporządzeniu.
Jakość wód podziemnych wokół badanych obiektów oceniona została w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 roku w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych
(Dz. U. z 2008 r., Nr 143, poz. 896).
Wyniki badań wód podziemnych pobranych z piezometrów zlokalizowanych wokół składowisk porównano z wartościami granicznymi wskaźników, przyporządkowując je do jednej z pięciu klas jakości.
Klasyfikacja poszczególnych elementów fizykochemicznych wykazała, że badane wody charakteryzowały się
zróżnicowaną jakością: od wód o bardzo wysokiej jakości (klasa I) do wód złej jakości (klasa V).
Przeprowadzona klasyfikacja wód podziemnych
badanych wokół składowisk komunalnych, wskazywała na ponad 60%-owy udział składowisk charakteryzujących się dobrym stanem chemicznym wód (I, II
i III klasa czystości). W pozostałych przypadkach
określony został słaby stan chemiczny. O zaklasyfikowaniu wód podziemnych wokół składowisk odpadów do klasy IV i V zadecydowały przede wszystkim
związki organiczne, wśród których najczęściej występował ogólny węgiel organiczny oraz przewodność elektrolityczna. Stwierdzono również podwyższone i wysokie stężenia kadmu, cynku, ołowiu.
WODY
Na podstawie wyników badań poddanych analizie
można stwierdzić, że najmniej korzystnie wypadło
Składowisko Odpadów Komunalnych w Kol.
Stara Wieś, zarządzane przez PGKiM w Łęcznej, gdzie w próbkach wody pobranej z piezometrów stwierdzono wysokie stężenia (klasa V)
WWA, Cd, Pb, Al, Mn, Fe, NH4, PO4, ogólnego węgla organicznego oraz wysoką przewodność elektrolityczną. Podobnie niekorzystne oddziaływanie
zaobserwowano wokół składowiska w Poniatowej
Wsi, gdzie odnotowano wysokie stężenia Ni, NH4,
PO4, No2 (klasa IV) oraz Cd, Pb (klasa V). Również
wokół Składowiska Odpadów Komunalnych w Rykach stwierdzono wysokie stężenia (klasa V) Cl,
Mn, PO4, NH4, Cr oraz OWO.
W otoczeniu składowisk gromadzących odpady
przemysłowe wystąpiły przekroczenia badanych
wskaźników na poziomie klasy IV i V. W rejonie
składowiska Zakładów Azotowych „PUŁAWY” S.A.
były to: siarczany, amoniak, azotyny, żelazo oraz
pH, natomiast w rejonie składowiska odpadów pogórniczych Lubelski Węgiel „BOGDANKA” S.A.:
siarczany, amoniak, azotany, Na, Ca, Ni, Fe, Cl,
pH oraz Mn. Stan chemiczny określony został jako
słaby. W rejonie składowiska zarządzanego przez
Związek Międzygminny „Strefa Usług Komunalnych” w Kraśniku stan chemiczny badanych wód
uznany został jako dobry.
Monitoring prowadzony w sposób systematyczny
umożliwia śledzenie zmian w środowisku wód podziemnych, zachodzących pod wpływem zanieczyszczeń migrujących ze składowiska. Najbardziej
niebezpieczne są składowiska „stare”, bez odpowiednich zabezpieczeń, w których zachodzące procesy zmieniają charakter powstających odcieków.
Mogą być one źródłem długotrwałego zanieczyszczenia środowiska. Nowoczesne składowiska odpadów posiadające uszczelnienia w postaci geomembran skutecznie ograniczają odpływ odcieków
do wód podziemnych i gleb. Działania podejmowane w celu ograniczenia składowania odpadów, ich
segregowania oraz recyklingu pozwolą znacznie
ograniczyć, bądź wyeliminować negatywny wpływ
składowisk odpadów na środowisko.
Obszar Szczególnie Narażony (OSN)
W roku 2011 Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Środowiska w Lublinie kontynuował zadania na obszarze szczególnie narażonym na zanieczyszczenia związkami azotu pochodzącymi ze źródeł rolniczych (OSN) wyznaczonym na terenie gminy
Komarówka Podlaska. Omawiany obszar, o powierzchni 32 ha, wyznaczony został na postawie
przekroczeń poziomów zawartości azotanów w płytkich
43%
nieczynne
16%
brak
wyników
84%
składowiska
prowadzące
monitoring
57%
czynne
Wykres 18. Monitoring składowisk prowadzony w 2011 r. na terenie
woj. lubelskiego (źródło: WIOŚ)
Pompowanie wody ze studni Przegaliny Duże
Fot. Archiwum WIOŚ
wodach podziemnych. Granice obszaru oraz działania zmierzające do poprawy naruszonych standardów jakości środowiska określone zostały
w rozporządzeniu Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej (RZGW) w Warszawie, obowiązującym od 2008 roku.
Zgodnie z ww. rozporządzeniem WIOŚ w Lublinie
prowadził kontrole rolniczych źródeł zanieczyszczenia oraz monitoring wód podziemnych i powierzchniowych. Uzyskane wyniki są elementem składowym oceny efektywności działań prowadzonych na
tym terenie.
W wyniku 12 kontroli przeprowadzonych przez
WIOŚ w Lublinie w 2011 roku, ukierunkowanych na
sprawdzenie realizacji obowiązków wynikających
z programu, wydano 9 pouczeń oraz 9 zarządzeń
pokontrolnych. Stwierdzone nieprawidłowości dotyczyły najczęściej niewłaściwego przechowywania
obornika oraz braku planu nawożenia i bilansu azotu.
Monitoring skuteczności programu prowadzony
był w oparciu o 4 ppk. płytkich wód gruntowych oraz
3 ppk. wód powierzchniowych na rzece
63
RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku
Białka. Dodatkowo, na zlecenie RZGW, wykonano
pomiary w 3 studniach położonych poza wyznaczonym OSN. Ocenę sporządzono na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 lipca
2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu
wód podziemnych (Dz. U. 2008 r. Nr 143 poz. 896).
Na podstawie uzyskanych wyników elementów fizykochemicznych, stan płytkich wód podziemnych odpowiadał klasie IV w 2 punktach pomiarowych zlokalizowanych w m. Przegaliny Duże 48 oraz w m.
Brzeziny. W miejscowości Derewiczna odnotowano
III klasę czystości, a V klasę w miejscowości Przegaliny Duże 137. Decydującym parametrem była
zawartość azotanów w wodzie, których stężenie
wahało się w granicach od 0,4 mg/l do 294,4 mg/l.
Zgodnie z Dyrektywą Azotanową 91/676/EWG stężenie azotanów w wodach nie powinny przekraczać
50 mg/l.
Na podstawie rekomendacji RZGW w 2011 r.
przeprowadzono dodatkowe badania płytkich wód
gruntowych (studnie kopane) wykonane w 3 z 4 zaproponowanych punktów pomiarowych leżących
poza granicami wyznaczonego OSN. Pobór w 1
z punktów pomiarowym nie był możliwy z powodu
niskiego poziomu wód. Uzyskane zawartości azotanów przekroczyły dopuszczalną zawartość (50
mg/l) w 2 analizowanych punktach. Poziom azotanów mieścił się w przedziale od 23,9 do 135,5 mg/l.
Wody rzeki Białki nie wykazały przekroczeń w stosunku do wartości granicznych, określonych rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia
2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze
źródeł rolniczych (Dz. U. 2002 r. Nr 241, poz. 2093).
Wartość średnioroczna azotanów mieściła się w zakresie od 0,81 do 4,20 mgNO3/l, przy dopuszczalnej
granicy wynoszącej 10 mgNO3/l. Należy więc uznać,
że wody powierzchniowe przepływające przez wyznaczony OSN nie są wrażliwe na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych.
W II połowie 2012 r. zostanie zakończony drugi
4-letni program realizowany na wyznaczonym obszarze szczególnie narażonym na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych położonym na terenie gminy Komarówka Podlaska. Ocena
końcowa efektywności programu pozwoli podjąć
decyzję co do dalszych rozwiązań. Dotychczasowe
działania przyniosły efekty w postaci podniesienia
świadomości rolników objętych programem i przestrzegania zasad Dobrej Praktyki Rolnej. Racjonalizacja działań rolnych nie przyniosła jednak widocznej poprawy stanu wód podziemnych. Działania
zmierzające do poprawy ich jakości muszą objąć
wszystkie aspekty racjonalnego gospodarowania
środowiskiem na omawianym terenie, a przede
64
wszystkim gospodarki wodno-ściekowej.
Reakcje
Rok 2010 był kolejnym, w którym prowadzono
szereg inwestycji w zakresie rozwoju gospodarki
wodno - ściekowej. Nakłady finansowe związane
były z budową nowych obiektów jak również z modernizacją już funkcjonujących. Ogółem w roku
2010 na ten cel przeznaczono około 295 mln zł
z budżetów własnych gmin, funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, budżetu państwa oraz innych (źródło: GUS).
W roku 2011 kontynuowano inwestycje w zakresie gospodarki ściekowej dotyczące budowy nowych oraz modernizacji już istniejących oczyszczalni ścieków. Na terenie województwa lubelskiego
w 2011 roku oddano do użytku 6 nowych oczyszczalni ścieków zlokalizowanych w miejscowościach:
Dąbrowica Mała, Pańków, Rejowiec, Michalów Kolonia, Niemirówek Kolonia i Tuczna. Zakończono
prace modernizacyjne 2 obiektów położonych na
terenie województwa lubelskiego zlokalizowane
w miejscowości Wisznice i Piszczac. Prace te dotyczyły rozbudowy obiektów w celu zwiększenia ich
przepustowości.
Wpływ na poprawę stanu gospodarki ściekowej
ma realizacja Krajowego Programu Oczyszczania
Ścieków Komunalnych, który zakłada wyposażenie
do 2015 r. wszystkich aglomeracji powyżej 2000
RLM w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków komunalnych zapewniające odpowiednie oczyszczanie. W województwie lubelskim w realizacji KPOŚK, udział biorą 132 aglomeracje.
Kontynuacja rozbudowy systemów kanalizacyjnych
i oczyszczalni ścieków, będzie się przyczyniać do
poprawy jakości wód w kolejnych latach. Gospodarkę wodną oraz zapewnienie pełnego oczyszczania
wytwarzanych ścieków zaliczono do działań priorytetowych w ochronie środowiska Lubelszczyzny.
Ważnym i kompleksowym zadaniem jest ograniczenie oddziaływań obszarowych, związanych
z działalnością rolniczą. Niezbędne jest uświadomienie rolników o konieczności właściwego zagospodarowania gruntów oraz bilansowania składników mineralnych i substancji organicznych przy
organizacji produkcji roślinnej i zwierzęcej, zwłaszcza przestrzeganie dawek i terminów stosowania
nawozów i środków ochrony roślin. Priorytetem powinno być wdrażanie dobrej praktyki rolniczej oraz
wspieranie rolników przy realizowaniu inwestycji
służących ochronie wód, m.in. budowie płyt i zbiorników do przechowywania nawozów.