pobierz plik ( 0,3 MB)

Biblioteka Policjanta Prewencji
Henryk Grzywna
OGLĘDZINY MIEJSCA ZDARZENIA
Słupsk 2015
Szkoła Policji w Słupsku
Materiał dydaktyczny opracowany w Szkole Policji w Słupsku do użytku wewnętrznego
Policji – może być reprodukowany przez policjantów przygotowujących się do realizacji
zadań służbowych. Materiału nie wolno reprodukować ani wykorzystywać w innych
celach lub dla innych podmiotów zewnętrznych bez zgody Wydawcy.
Według stanu prawnego na styczeń 2015 r.
Wydawnictwo Szkoły Policji w Słupsku
Redakcja tekstu: Grażyna Szot
Redakcja techniczna: Zenon Trzciński, Grażyna Szot
Projekt okładki: Marcin Jedynak
Wydanie VI, poprawione
Szkoła Policji w Słupsku, 76–200 Słupsk, ul. Kilińskiego 42
www.slupsk.szkolapolicji.gov.pl
e-mail: [email protected]
Słupsk 2015
2
Spis treści
Wstęp ......................................................................................................................................................
1. Kryminalistyczne badanie miejsca zdarzenia ...................................................................
2. Skład i zadania członków grupy operacyjno-procesowej ............................................
3. Podstawy prawne i cele oględzin oraz zasady ich przeprowadzania ......................
3.1. Podstawy prawne czynności oględzinowych ..........................................................
3.2. Zasady prowadzenia oględzin ........................................................................................
3.3. Metody przeprowadzania oględzin miejsca zdarzenia ........................................
3.4. Etapy (stadia) i fazy oględzin ........................................................................................
4. Zasady dokumentowania oględzin ........................................................................................
4.1. Rodzaje dokumentów i podstawy prawne dokumentowania oględzin
wynikające z kodeksu postępowania karnego i kodeksu postępowania
w sprawach o wykroczenia .............................................................................................
4.2. Dokumentacja podstawowa (protokół oględzin) i zasady
jej sporządzania ...................................................................................................................
4.3. Szkice kryminalistyczne ..................................................................................................
4.4. Materiał poglądowy w postaci zdjęć (rodzaje zdjęć) ...........................................
4.5. Notatka urzędowa dotycząca wniosków pooględzinowych ..............................
4.6. Najczęściej popełniane błędy i ich skutki .................................................................
Pytania kontrolne .................................................................................................................................
Bibliografia ............................................................................................................................................
3
5
7
8
10
11
12
14
16
23
23
25
27
30
30
31
32
33
4
Wstęp
Celem niniejszego opracowania jest dostarczenie słuchaczom kursu zawodowego podstawowego kompendium wiedzy na temat oględzin miejsca zdarzenia. Jest to syntetyczne ujęcie wiedzy dostępnej w bogatej literaturze tego
tematu.
Aktywne metody nauczania – stosowane w szkolnictwie policyjnym –
podyktowały konieczność zebrania w jednym opracowaniu najistotniejszych
zagadnień dotyczących badania miejsca zdarzenia. Układ treści opracowania
jest zgodny z obowiązującym programem nauczania realizowanym na kursie
zawodowym podstawowym w Szkole Policji w Słupsku. Tytuły rozdziałów odpowiadają zagadnieniom przewidzianym do realizacji w ramach zajęć. Wcześniejsze zapoznanie się słuchacza z materiałem pozwoli mu aktywnie uczestniczyć w zajęciach.
Autor ma nadzieję, że wątpliwości powstałe po zapoznaniu się słuchaczy
z opracowaniem zostaną przedyskutowane podczas zajęć programowych i wzbudzą szersze zainteresowanie literaturą przedmiotu, podaną w jego końcowej części.
Opracowanie zawiera zestaw pytań kontrolnych pozwalających na dokonanie własnej oceny wiedzy z podanego tematu.
5
6
1. Kryminalistyczne badanie miejsca zdarzenia
Kryminalistyczne badanie miejsca zdarzenia – to zespół czynności taktycznych i technicznych, procesowych i pozaprocesowych, których celem jest
uzyskanie maksymalnych informacji o zdarzeniu i osobach w nim uczestniczących. Inaczej mówiąc, jest to dokładne poznanie określonej części przestrzeni,
w której coś się wydarzyło, za pomocą metod kryminalistycznych, naukowej
analizy1.
Śledcze badanie miejsca zdarzenia – to zespół różnorakich czynności
podejmowanych na miejscu zdarzenia w związku z zaistniałym przestępstwem.
W istocie chodzi tu o takie czynności, jak:
– zabezpieczenie miejsca zdarzenia do czasu oględzin,
– kryminalistyczne oględziny miejsca zdarzenia,
– penetracja terenu połączona z przeprowadzeniem rozmów dotyczących zdarzenia,
– zorganizowanie bezpośredniego pościgu za sprawcą (sprawcami),
– użycie psa tropiącego,
– przeszukanie,
– zatrzymanie osoby,
– odtworzenie na podstawie ujawnionych śladów i zebranych informacji
prawdopodobnego przebiegu zdarzenia (budowanie wstępnych wersji),
– eksperyment śledczy,
– przesłuchanie świadka, podejrzanego,
– powtórne (kontrolne) zbadanie miejsca zdarzenia i przyległego terenu,
– organizacja pułapek kryminalistycznych lub zasadzki na miejscu zdarzenia,
– zabezpieczenie dopływu informacji z miejsca zdarzenia (ustalenie świadków, pokrzywdzonych, domniemanych sprawców, ewentualnie ich wyglądu
zewnętrznego),
– działania operacyjne, polegające na praktycznym zastosowaniu odpowiednich metod pracy operacyjnej.
Tak więc w skład kryminalistycznego badania miejsca zdarzenia wchodzą
czynności:
– procesowe (np. oględziny, przesłuchanie),
– operacyjno-rozpoznawcze (np. wywiad),
– techniczne (np. instalacja łączności, penetracja terenu),
czyli zespół różnych czynności wykonywanych lub zlecanych przez organ procesowy na miejscu zdarzenia2.
1
2
W. Kędzierski (red.), Technika kryminalistyczna, Szczytno 2007, t. 1, s. 95.
Tamże, s. 94.
7
Przedstawiony zakres śledczego badania miejsca zdarzenia nie wyczerpuje katalogu czynności możliwych do wykonania na miejscu zdarzenia. Realizacja tych zadań jest uzależniona w dużej mierze od rodzaju i charakteru
zdarzenia, sił i środków będących do dyspozycji danej jednostki oraz wiedzy,
umiejętności i doświadczenia zawodowego policjanta.
2. Skład i zadania członków grupy operacyjno-procesowej
Grupa operacyjno-procesowa – to doraźna struktura organizacyjna policji powołana przez kierownika jednostki Policji lub upoważnionego przez niego
policjanta w razie ujawnienia przestępstwa o skomplikowanym charakterze procesowym, kryminalistycznym i taktycznym. Składa się z policjantów lub pracowników służb: kryminalnej, prewencyjnej i wspomagającej. Jej zadaniem jest
zorganizowanie, przeprowadzenie i udokumentowanie wszelkich czynności
zmierzających do:
– ustalenia i wyjaśnienia okoliczności popełnienia przestępstwa,
– wykrycia i zatrzymania jego sprawcy lub sprawców oraz
– ujawnienia, zebrania, zabezpieczenia i utrwalenia dowodów osobowych,
rzeczowych i dowodów z dokumentów3.
Grupa operacyjno-procesowa może być powołana na stałe4.
Skład grupy operacyjno-procesowej i zadania poszczególnych jej zespołów
W ramach doraźnej grupy operacyjno-procesowej, w zależności od potrzeb, można wyodrębnić następujące zespoły: zabezpieczający, prewencyjny,
oględzinowy, operacyjny, procesowy, analityczny, logistyczny i zespół ds. kontaktów z dziennikarzami. Realizują one następujące zadania:
1. Zespół zabezpieczający – ochrona miejsca zdarzenia przed zmianami oraz
dostępem osób nieuprawnionych i ograniczanie skutków przestępstwa.
2. Zespół prewencyjny – organizowanie i wykonywanie pościgów, działań
blokadowych i innych w ramach interwencji, akcji i operacji policyjnych.
3. Zespół oględzinowy – zorganizowanie i dokonanie oględzin miejsca lub
miejsc zdarzeń.
4. Zespół operacyjny – zorganizowanie, przeprowadzenie i udokumentowanie
czynności operacyjno-rozpoznawczych oraz samodzielnie, albo we współ-
3
Procedury postępowania Policji podczas organizowania i przeprowadzania oględzin
miejsca przestępstwa, Warszawa 2001 (załącznik do pisma komendanta głównego Policji
nr Ad-1078/2001 z dnia 7 sierpnia 2001 r.), rozdział 1, pkt 1.4 i 1.5.
4
Por. tamże, rozdział, 1 pkt 1.8.
8
działaniu z policjantami zespołu procesowego, prowadzenie i dokumentowanie czynności procesowych.
5. Zespół procesowy – organizowanie i dokonanie czynności procesowych
w niezbędnym zakresie, z wyłączeniem oględzin miejsca zdarzenia.
6. Zespół analityczny – gromadzenie i przetwarzanie informacji z poszczególnych zespołów oraz przekazywanie przetworzonych informacji kierownikowi doraźnej grupy w celu podejmowania przez niego decyzji.
7. Zespół logistyczny – zapewnienie policjantom odpowiednich warunków
materiałowych i socjalnych.
8. Zespół do spraw kontaktów z dziennikarzami – gromadzenie informacji
przekazywanych przez kierujących poszczególnymi zespołami i bieżące
przekazywanie przetworzonych informacji przedstawicielom środków społecznego przekazu, z zastrzeżeniem, że rodzaj i zakres informacji nie może
utrudniać osiągania celów postępowania karnego5.
Doraźną grupę można powołać w jednostkach Policji na stałe, przy czym
określenie liczby i rodzaju wyodrębnionych zespołów, a także ich składu osobowego, pozostaje w kompetencji kierownika jednostki policji6.
Skład grupy operacyjno-procesowej, w tym jej zespołów, w każdym
przypadku należy dostosować do rodzaju przestępstwa, obszaru albo obiektu, na
lub w którym ujawniono przestępstwo, zakresu i rodzaju przewidywanych do
wykonania czynności dochodzeniowo-śledczych, operacyjno-rozpoznawczych,
techniczno-kryminalistycznych, analitycznych, logistycznych i administracyjnoporządkowych oraz do innych specyficznych dla danego przestępstwa okoliczności.
W przypadku ujawnienia przestępstwa o nieskomplikowanym charakterze
zadania przewidziane dla grupy operacyjno-procesowej lub poszczególnych jej
zespołów mogą wykonywać pojedynczy policjanci lub jeden policjant7.
Skład zespołu oględzinowego
Do oględzin miejsc zdarzeń o skomplikowanym stanie faktycznym i prawnym kieruje się zespół oględzinowy, złożony z policjantów komórki dochodzeniowo-śledczej, laboratorium kryminalistycznego lub techniki kryminalistycznej, wspomaganych w miarę potrzeby przez biegłych8.
5
Tamże, rozdział 1, pkt 1.7.
Tamże, rozdział 1, pkt 1.6 i 1.8.
7
Tamże, rozdział 1, pkt 1.9.
8
Tamże, rozdział 1, pkt 1.7.3.
6
9
3. Podstawy prawne i cele oględzin oraz zasady ich
przeprowadzania
W rozumieniu kryminalistycznym oględziny to celowa i szczegółowa obserwacja przeprowadzana przez człowieka za pomocą zmysłów i z wykorzystaniem środków technicznych9.
Oględziny – to czynność procesowo-kryminalistyczna, polegająca na
spostrzeganiu stanu obiektu oględzin10.
Biorąc pod uwagę kryterium przedmiotowe, na podstawie art. 207 § 1
k.p.k. i art. 209 k.p.k. oględziny można podzielić na:
– oględziny miejsca,
– oględziny osoby,
– oględziny rzeczy,
– oględziny zwłok.
Podstawowym celem oględzin jest obiektywna rekonstrukcja przebiegu
zdarzenia oraz zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie
dowodów dla potrzeb postępowania karnego.
Osiągnięcie głównego celu możliwe jest dzięki realizacji celów cząstkowych, które określa tzw. reguła siedmiu złotych pytań kryminalistyki: co?
gdzie? kiedy? jak? czym? dlaczego? kto?
Ponadto z Wytycznych nr 3 Komendanta Głównego Policji z dnia 15 lutego 2012 r. w sprawie wykonywania czynności dochodzeniowo-śledczych przez
policjantów wynika, że celem oględzin jest ujawnienie i zabezpieczenie śladów
kryminalistycznych lub ich nośników znajdujących się na miejscu zdarzenia,
osobie lub przedmiocie albo rzeczy mogących mieć związek z przestępstwem,
które mogą służyć jako środki dowodowe w toku postępowania11.
–
–
–
–
Do zadań oględzin zalicza się w szczególności ustalenie:
drogi dotarcia do miejsca zdarzenia i oddalenia się z niego poszczególnych
osób,
kierunków poruszania się poszczególnych osób na miejscu zdarzenia (np.
gdzie były, co penetrowały),
czasu pobytu tych osób na miejscu zdarzenia,
zachowania się poszczególnych osób na miejscu zdarzenia,
9
S. Czerw, Kryminalistyczne badanie miejsca zdarzeń, [w:] W. Kędzierski (red.),
Technika kryminalistyczna, Szczytno 1993, t. 1, s. 74; B. Hołyst, Kryminalistyka, Warszawa
2000, s. 381.
10
W. Kędzierski (red.), dz. cyt., s. 88.
11
Wytyczne nr 3 Komendanta Głównego Policji z dnia 15 lutego 2012 r. w sprawie
wykonywania czynności dochodzeniowo-śledczych przez policjantów, rozdział 8, § 43, pkt 2.
10
– czy pozostawiono ślady (a jeżeli tak, to należy je ujawnić, wstępnie zbadać
i zabezpieczyć pod względem kryminalistyczno-procesowym jako rzeczowe
środki dowodowe),
– czy istnieją tzw. okoliczności negatywne (należy je również utrwalić w formie kryminalistyczno-procesowej),
– zastanego obrazu miejsca zdarzenia i utrwalenia go za pomocą protokołu
oględzin, zdjęć kryminalistycznych, szkiców, filmów wideo,
– czy pozostawione ślady są dziełem jednego sprawcy, czy też większej liczby
osób,
– punktu „szczytowego” zdarzenia (np. ognisko pożaru przy oględzinach pogorzeliska, położenie ciała denata przy zabójstwie),
– skąd można było widzieć zdarzenie lub słyszeć jego odgłosy,
– kto mógł je widzieć lub słyszeć,
– wstępnych wersji przebiegu zdarzenia i jego sprawcy (sprawców), tzn. wersji
problemowych i osobowych.
3.1. Podstawy prawne czynności oględzinowych
Wśród prawnych podstaw czynności oględzinowych można wyróżnić:
1) art. 207 § 1 k.p.k. – oględziny miejsca, osoby, rzeczy,
2) art. 209 § 1 k.p.k. – oględziny i otwarcie zwłok,
3) art. 228 § 1 k.p.k. – oględziny przedmiotów wydanych lub znalezionych
w trakcie przeszukania,
4) art. 308 § 1 k.p.k. – możliwość przeprowadzenia oględzin w ramach tzw.
czynności w niezbędnym zakresie,
5) art. 74 § 2 k.p.k. – oględziny zewnętrzne ciała oraz inne badania oskarżonego
(podejrzanego),
6) art. 74 § 3 k.p.k. – oględziny zewnętrzne ciała oraz inne badania osoby podejrzanej,
7) art. 192 § 1 k.p.k. – oględziny pokrzywdzonego,
8) art. 192 § 4 k.p.k. – oględziny ciała świadka,
9) art. 43 k.p.ow. – prowadząc oględziny w sprawach o wykroczenia, stosuje się
odpowiednio art. 207 k.p.k.
W obowiązującym aktualnie ustawodawstwie karnym podstawą prawną
do przeprowadzenia oględzin jest § 1 art. 207 k.p.k., w którym stwierdza się, że
w razie potrzeby dokonuje się oględzin miejsca, osoby lub rzeczy. Z zapisu tego
wynika, że jest to czynność fakultatywna. O potrzebie dokonania oględzin decyduje prowadzący postępowanie przygotowawcze.
Obligatoryjność przeprowadzania oględzin i otwarcia zwłok wynika
z art. 209 k.p.k. w każdym przypadku, jeżeli zachodzi podejrzenie przestępczego spowodowania śmierci.
11
Artykuł 74 § 2 i 3 k.p.k. nakłada obowiązek poddania się oględzinom ciała przez oskarżonego (podejrzanego, osobę podejrzaną), jeśli badania nie są połączone z naruszeniem integralności ciała.
Artykuł 192 § 1 k.p.k. nakłada obowiązek poddania się oględzinom ciała
przez pokrzywdzonego, jeśli karalność czynu zależy od stanu jego zdrowia. Ponadto, zgodnie z § 4 tego artykułu dla celów dowodowych można poddać oględzinom ciało świadka, przy czym warunkiem jest uzyskanie jego zgody na przeprowadzenie tej czynności.
W artykule 228 § 1 i 2 k.p.k. ustawodawca określił, że przedmioty wydane lub znalezione w czasie przeszukania w toku postępowania karnego oraz
przedmioty znalezione podczas tej czynności, ale mogące stanowić dowód innego przestępstwa podlegają przepadkowi lub przedmioty, których posiadanie jest
zabronione, należy poddać oględzinom.
Podstawowa zasada brzmi, że wykonywanie czynności procesowych
możliwe jest dopiero po wydaniu postanowienia o wszczęciu postępowania
przygotowawczego, jednakże w granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa można dokonywać oględzin nawet przed wszczęciem postępowania przygotowawczego na mocy art. 308 § 1 k.p.k. w ramach
tzw. czynności w niezbędnym zakresie.
Problematykę oględzin reguluje również artykuł 43 k.p.ow., który informuje, że przy przeprowadzaniu oględzin w sprawach o wykroczenia należy stosować odpowiednio przepisy art. 207, 208, 211 i 212 k.p.k.
3.2. Zasady prowadzenia oględzin
Oględziny, jako czynność procesowa, muszą być dokonywane zgodnie
z zasadami obowiązującymi w prawie karnym procesowym oraz z zastosowaniem reguł i metod wypracowanych przez kryminalistykę. Przede wszystkim
istotne są niżej podane zasady12:
1. Zasada wszechstronności – wszystkie działania w czasie oględzin powinny
być prowadzone wielokierunkowo. W myśl tej zasady prowadzący oględziny
powinien skrupulatnie ujawniać wszystkie ślady i tzw. okoliczności negatywne, a następnie dokładnie je oceniać i starannie zabezpieczać pod względem procesowo-kryminalistycznym.
2. Zasada planowości – wszystkie czynności powinny być zaplanowane. Jest to
niewątpliwie jedna z istotnych czynności na miejscu zdarzenia, która przez
swą faktyczną niepowtarzalność stawia przed prowadzącym oględziny wysokie wymagania. Prowadzący oględziny powinien wiedzieć, co na miejscu zda-
12
St. Kozdrowski, Oględziny miejsca zdarzenia, Słupsk 1988, cz. I, s. 30–33; por.
W. Kędzierski (red.), dz. cyt., s. 97–102.
12
rzenia będzie wykonywane i w jakiej kolejności. Planowość działań pozwala
uniknąć chaosu i wielokrotnego powtarzania tych samych czynności.
3. Zasada indywidualności – do każdych oględzin należy podchodzić w sposób jednostkowy. Praktyka dowodzi, że każde zdarzenie jest inne, chociaż
z pozoru wydaje się podobne do tych, z którymi wcześniej stykał się policjant prowadzący czynności oględzinowe.
4. Zasada efektywności – w myśl tej zasady działania na miejscu zdarzenia
podporządkowane są celom, jakie należy osiągnąć; sprawnie działa ten, kto
działa skutecznie, czyli osiąga rezultat zamierzony jako cel działania.
5. Zasada szybkości – oględziny należy przeprowadzić niezwłocznie po zgłoszeniu zdarzenia; zwłoka powoduje często nieodwracalne skutki w postaci
zniszczenia lub zatarcia śladów przestępstwa.
6. Zasada aktywności – prowadzący oględziny powinien zachowywać się
czynnie. Od jego aktywnego zachowania, sprawności organizacyjnej, koncentracji uwagi, energicznego wykonawstwa podejmowanych działań zależy
dodatni wynik oględzin.
7. Zasada obiektywizmu – to nakaz, by prowadzący oględziny utrwalał w sporządzanej dokumentacji stan zgodny z rzeczywistym. Natomiast zasada
obiektywności oznacza, że oględziny należy przeprowadzić bezstronnie.
8. Zasada pisemności – przebieg oględzin musi być spisany. Prowadzący
oględziny musi utrwalić zgodnie z wymaganiami procesowymi w protokole
oględzin i dokumentach pomocniczych przebieg i wyniki oględzin (art. 143
§ l pkt 3, art. 147 § 1, art. 148 § 1 k.p.k.).
9. Zasada ekonomiczności – oględziny należy przeprowadzać racjonalnie
i oszczędnie. Zasada ta – to postulat racjonalizacji czasu działania, oszczędnego gospodarowania siłami i środkami w zależności od wagi i skutków
zdarzenia.
10. Zasada tajności – wyniki oględzin są niejawne. Zasada ta – to postulat zakazujący ujawniania osobom postronnym efektów oględzin, a zwłaszcza metod działania sprawców, skutków przestępstwa, źródeł informacji, rodzaju
uzyskanego materiału dowodowego itp.
11. Zasada jednoosobowego kierownictwa – wszystkimi czynnościami w czasie oględzin kieruje jeden policjant, który ponosi odpowiedzialność za koordynację i wyniki pracy grupy.
Procedury postępowania Policji podczas organizowania i przeprowadzania oględzin miejsca przestępstwa określają również pewne zasady organizowania i prowadzenia oględzin13.
13
Procedury postępowania Policji podczas organizowania i przeprowadzania oględzin miejsca przestępstwa, dz. cyt., rozdział 11.
13
Oględziny rzeczy
Oględzinom poddaje się każdą rzecz:
– ujawnioną w toku oględzin miejsca zdarzenia,
– znalezioną podczas przeszukania miejsca lub osoby,
– wydaną lub odebraną od osoby podejrzanej albo od innej osoby; protokołu
oględzin można nie sporządzać, jeśli rzecz, dołącza się do akt postępowania
i nie ma potrzeby ujawnienia i zabezpieczenia śladów,
– której posiadanie jest zabronione.
Jeżeli oględziny rzeczy są przeprowadzane bezpośrednio na miejscu zdarzenia, opisuje się ich przebieg w protokole oględzin tego miejsca. Można sporządzić odrębny protokół oględzin rzeczy.
Gdy zachodzi potrzeba wyłączenia z czynności oględzinowych przedmiotu lub dokumentu ujawnionego na miejscu zdarzenia, w protokole oględzin
miejsca zdarzenia zamieszcza się odpowiednią wzmiankę o przyczynie i celu
wyłączenia. Z oględzin tego przedmiotu lub dokumentu sporządza się odrębny
protokół oględzin14.
Oględziny miejsca zdarzenia
Przestrzeń poddawaną oględzinom określa policjant wykonujący tę czynność, uwzględniając rodzaj przestępstwa i wstępnie ustalony lub domniemany
sposób jego popełnienia.
W toku oględzin dokumentuje się zastany stan rzeczy, ujawnia i zabezpiecza ślady przestępstwa i przedmioty mogące mieć związek z nim. Badanie śladów
i przedmiotów w czasie oględzin powinno zmierzać do ustalenia, które z nich mają związek z przestępstwem, a które nie mają, a także do udokumentowania ich
rozmieszczenia i położenia względem siebie. W miarę możliwości oględzin powinien dokonać policjant, który prowadzi lub będzie prowadził postępowanie.
3.3. Metody przeprowadzania oględzin miejsca zdarzenia
Wśród metod przeprowadzania oględzin wymienić należy dwie, które
najczęściej opisywane są w literaturze przedmiotu: metodę obiektywną i metodę
subiektywną. Metoda obiektywna polega na szczegółowym, systematycznym
i stopniowym badaniu wszystkich elementów miejsca zdarzenia, bez względu na
ich przypuszczalny związek ze zdarzeniem. Metoda subiektywna zaś na skierowaniu czynności oględzinowych tylko na te elementy miejsca zdarzenia, których związek z badanym zdarzeniem jest oczywisty i widoczny15.
W praktycznym działaniu jednostek terenowych najszersze zastosowanie
ma subiektywna metoda przeprowadzania oględzin. Stosowanie jej wymaga od
przeprowadzającego oględziny dużej wiedzy i doświadczenia zawodowego.
14
15
14
Tamże, rozdział 12, pkt 12.3.
Por. B. Hołyst, dz. cyt., s. 385.
Znajomość zasad oględzin i stosowanie wybranej metody zapobiegają
chaotycznemu poruszaniu się po obiekcie oględzin, określają kolejność czynności, wprowadzają porządek w numerowaniu śladów lub innych przedmiotów,
fotografowaniu całego obiektu oraz fragmentów, zapobiegają pominięciu śladów. W sytuacji gdy obiekt poddany oględzinom jest rozległym terenem i zostaje podzielony na sektory, w każdym sektorze może być stosowana inna metoda
prowadzenia oględzin.
Dobór metody oględzin jest uzależniony przede wszystkim od rodzaju zdarzenia i terenu, na którym zdarzenie nastąpiło. Na przykład teren zamknięty to
pokój, hala produkcyjna, stodoła, wolno stojący domek, a teren otwarty – pole,
las. Punktem centralnym mogą być zwłoki, ognisko pożaru, stół na środku pokoju. Jeżeli oględzinami objęto teren otwarty i zamknięty, w różnych obiektach
można stosować różne metody oględzin (np. w mieszkaniu w jednym pokoju stosuje się metodę dośrodkową, w drugim pomieszczeniu – metodę odśrodkową).
Podczas oględzin należy obierać metodę i postępować zgodnie z taką, która jest
w danym obiekcie wygodniejsza i zapewnia większą szybkość i sprawność wykonywanej pracy.
Sposób poruszania się po miejscu oględzin ma wpływ na ilość ujawnionego i zabezpieczonego materiału dowodowego. Zapobiega również działaniom
chaotycznym i nieskoordynowanym, pozwala na racjonalne wykorzystanie sił
i środków.
Sposób poruszania się po miejscu oględzin zależy od wielu czynników,
w tym od:
– charakteru zdarzenia (kradzież z włamaniem, wypadek drogowy, zabójstwo),
– specyfiki terenu, na którym zdarzenie zaistniało (teren otwarty, pomieszczenie),
– liczby funkcjonariuszy wchodzących w skład grupy operacyjno-procesowej
(ewentualnie zespołu oględzinowego).
W praktyce najczęstszymi sposobami poruszania się na miejscu oględzin są:
– poruszanie się po miejscu zdarzenia spiralnie dośrodkowo – sposób stosowany najczęściej podczas oględzin miejsc zdarzeń w pomieszczeniach,
gdzie prowadzący oględziny rozpoczyna czynności od obranego punktu zewnętrznego (wejścia głównego do pomieszczenia), a kończy je w punkcie
centralnym,
– poruszanie się po miejscu zdarzenia spiralnie odśrodkowo – sposób stosowany najczęściej podczas oględzin miejsc zdarzeń w terenie otwartym, gdzie
przyjmuje się tzw. centralny punkt miejsca zdarzenia, a oględziny prowadzone są w kierunku na zewnątrz od tego punktu16.
16
Por. tamże, s. 386; W. Kędzierski (red.), dz. cyt., s. 105–106.
15
3.4. Etapy (stadia) i fazy oględzin
Z organizacyjnego punktu widzenia czynności oględzinowe na miejscu
zdarzenia można podzielić na stadia i fazy. Ilustruje to poniższy schemat.
STADIA I FAZY OGLĘDZIN
STADIUM WSTĘPNE
FAZA STATYCZNA
STADIUM SZCZEGÓŁOWE
FAZA DYNAMICZNA
STADIUM KOŃCOWE
Źródło: Opracowanie własne.
Zaprezentowane stadia i fazy oględzin w praktyce mają charakter umowny. Podział ten nakreśla ogólne ramy organizacyjne dla każdego rodzaju oględzin. Konkretyzacja czynności oględzinowych w poszczególnych stadiach i fazach następuje w określonych warunkach działania.
Katalog czynności wykonywanych w poszczególnych stadiach i fazach
podany jest poniżej.
Stadium wstępne oględzin
Stadium wstępne polega przede wszystkim na dokonaniu ogólnego przeglądu miejsca zdarzenia w celu nakreślenia planu przeprowadzania oględzin.
Kierujący zespołem oględzinowym po przybyciu na miejsce zdarzenia
dokonuje wspólnie z prokuratorem, jeżeli w tym czasie jest obecny, i z koordynatorem czynności techniczno-kryminalistycznych sprawdzenia prawidłowości
wykonanych przed jego przybyciem czynności, koryguje sposób ich dokonania
i obejmuje nadzór nad dalszymi czynnościami.
Kierujący zespołem oględzinowym w szczególności:
1) sprawdza prawidłowość wyznaczenia i zabezpieczenia obszaru miejsca zdarzenia,
2) sprawdza prawidłowość zabezpieczenia obszaru oględzin przed zanieczyszczeniem lub utratą materiału dowodowego,
3) określa stopień i rodzaj zagrożeń życia lub zdrowia albo mienia, jeżeli jest to
możliwe bez wchodzenia na wyznaczony obszar oględzin,
16
4) wyznacza stanowisko kierowania oględzinami poza zabezpieczonym obszarem, a także wyznacza miejsce dla stanowiska wsparcia logistycznego oględzin i informuje o ich położeniu wszystkich uczestników oględzin,
5) wyznacza policjanta odpowiedzialnego za prowadzenie ewidencji osób
wchodzących na wyznaczony teren oględzin.
Po dokonaniu czynności kierujący zespołem oględzinowym, prokurator,
jeżeli w tym czasie jest obecny, i koordynator czynności techniczno-kryminalistycznych wchodzą na obszar oględzin i dokonują wstępnej oceny jego stanu
i zakresu koniecznych działań. Podejmują dodatkowe czynności zmierzające do
jak najlepszego zabezpieczenia dowodów rzeczowych, w tym śladów kryminalistycznych, dbając, by wszelkie podejmowane przez nich działania w zakresie zachowania i zabezpieczenia dowodów były dokładnie udokumentowane,
przede wszystkim mogą skorygować drogę poruszania się po miejscu zdarzenia,
wcześniej wyznaczoną przez policjanta służby prewencyjnej albo innego policjanta, lub wyznaczyć alternatywne drogi poruszania się.
Podczas wstępnej oceny stanu miejsca zdarzenia należy:
– dokładnie rozpoznać miejsce przestępstwa, jego strukturę i właściwości,
– uściślić położenie miejsca i jego granice,
– ujawnić i wstępnie zbadać szczególnie wyraziste, nadające się do natychmiastowego ujawnienia ślady kryminalistyczne i dowody rzeczowe, w szczególności te, które mogą ograniczać swobodne poruszanie się po miejscu przestępstwa,
– dokonać wstępnej rekonstrukcji przebiegu przestępstwa i ocenić ślady kryminalistyczne oraz dowody rzeczowe pod kątem możliwości ich natychmiastowego wykorzystania w procesie wykrywczym,
– ustalić, które zmiany spowodował sprawca lub sprawcy przestępstwa, a które
inne osoby,
– ustalić plan i program oględzin oraz dokonać podziału zadań,
– przyjąć odpowiednią metodę badań szczegółowych17.
W ramach stadium wstępnego oględzin podejmowany jest cały szereg
czynności również w odniesieniu do śladów kryminalistycznych. Z uwagi na
specyfikę tych czynności nazywa się je fazą statyczną.
Faza statyczna oględzin
Faza statyczna polega na utrwalaniu miejsca zdarzenia i wstępnym badaniu za pomocą metod obserwacyjnych – bez dokonywania zmian w zastanym
układzie. W tej fazie nie dokonuje się żadnych manipulacji z ujawnionymi śladami, ale należy utrwalić zastaną sytuację, co w zależności od rodzaju przestępstwa polega na:
– wykonaniu zdjęć fotograficznych ogólnie ilustrujących wygląd miejsca przestępstwa lub nagrania wideo,
17
Procedury postępowania Policji podczas organizowania i przeprowadzania oględzin miejsca przestępstwa, dz. cyt., rozdział 11, pkt 11.13.
17
– sporządzeniu odręcznego szkicu miejsca oględzin,
– oznaczeniu wyrazistych dowodów rzeczowych i śladów kryminalistycznych
kolejnymi numerami,
– dobraniu stałych punktów odniesienia,
– wykonaniu zdjęć sytuacyjnych obrazujących wzajemne położenie względem
siebie i usytuowanie już oznaczonych numerami zwłok, dowodów rzeczowych, śladów kryminalistycznych i przedmiotów występujących na miejscu
przestępstwa albo względem stałych punktów odniesienia,
– wykonaniu zdjęć szczegółowych zwłok, poszczególnych dowodów rzeczowych, śladów kryminalistycznych i innych przedmiotów18.
Zasady opisu położenia obiektów i śladów
1. Wyznaczanie stałych odniesienia i punktów pomiarowych.
Jeżeli jest konieczne przeprowadzenie oględzin terenu otwartego i zamkniętego, zawsze najpierw dokonuje się oględzin terenu otwartego.
W pomieszczeniach stosuje się następujące nazewnictwo ścian:
– ściana przednia – ściana, która znajduje się przed prowadzącym oględziny
w chwili wejścia do pomieszczenia,
– ściana boczna lewa – ściana znajdująca się po lewej ręce prowadzącego
oględziny,
– ściana boczna prawa – ściana znajdująca się po prawej stronie prowadzącego
oględziny,
– ściana tylna – ściana znajdująca się za plecami prowadzącego oględziny19.
Położenie śladów i innych przedmiotów na miejscu zdarzenia ma istotne
znaczenie dla procesu wnioskowania o zdarzeniu oraz o osobach, które brały
w nim udział. Dokładne umiejscowienie śladów i przedmiotów, podawane
w protokole oględzin oraz na szkicu kryminalistycznym, wymaga dokonania
pomiarów na miejscu zdarzenia. Do prawidłowego i później odtwarzalnego
wymiarowania są niezbędne dwa warunki:
1) obranie stałych odniesienia, w stosunku do których wykonuje się pomiary,
oraz
2) oznaczenie punktów pomiarowych na różnych obiektach miejsca zdarzenia.
Stała odniesienia jest to obiekt, którego nie można w łatwy sposób przemieścić, zmienić lub zniszczyć; może nią być:
– przedmiot (np. hydrant, słup telefoniczny, słup telegraficzny, słupek kilometrowy),
– płaszczyzna (np. ściana budynku, ściana pomieszczenia),
– krawędź (np. linia przecięcia podłogi i ściany bocznej w pomieszczeniu,
linia styku budynku z podłożem).
Do prawidłowego wykonania pomiarów należy obrać dwie stałe odniesienia, najlepiej tego samego rodzaju (dwa przedmioty, dwie krawędzie, dwie
18
19
18
Tamże.
W. Kędzierski (red.), dz. cyt., s. 106.
płaszczyzny). Przy posługiwaniu się stałymi odniesienia stosuje się skrót SPO,
który może oznaczać każdy z trzech rodzajów stałych odniesienia:
– Stały Punkt Odniesienia (SPO),
– Stałą Prostą Odniesienia (SPO),
– Stałą Płaszczyznę Odniesienia (SPO).
Ponieważ obiera się dwie stałe odniesienia, oznacza się je odpowiednio
SPO1 i SPO2. Stałe odniesienia powinny się znajdować możliwie blisko obiektów, których położenie podlega oznaczeniu. Każdy rodzaj stałych odniesienia
ma nieco inną zasadę pomiaru. Jeżeli nie można oznaczyć położenia wszystkich
obiektów wobec dwu obranych stałych odniesienia, można obrać więcej stałych
odniesienia, podając taką informację w protokole oględzin. Zasady pomiaru dla
każdego rodzaju stałych odniesienia są odmienne20.
Stałe Punkty Odniesienia. Obiera się dwa punkty odniesienia, znajdujące się w dowolnej odległości od siebie, jednak tak usytuowane, aby nie były
zbyt odległe od śladów. Najlepiej obrać takie punkty, które pozwolą wymierzyć
położenie wszystkich śladów i innych przedmiotów znajdujących się na miejscu
zdarzenia. Należy mierzyć odległość od każdego Stałego Punktu Odniesienia do
każdego punktu pomiarowego na śladzie. Jeżeli oględziny przeprowadza się
w terenie otwartym, trzeba podać, w jakim kierunku dokonano pomiaru (np. na
północ).
Stałe Proste Odniesienia. Należy obrać dwie linie. Linie obrane jako Stałe Proste Odniesienia muszą być ułożone pod kątem prostym. Podczas pomiaru
między prostą odniesienia a linią pomiarową należy zachować kąt prosty. Mierzy się odległość od każdej prostej odniesienia do każdego punktu pomiarowego
na śladzie.
Stałe Płaszczyzny Odniesienia. Do wykonania pomiarów trzeba przyjąć
dwie płaszczyzny. Płaszczyzny odniesienia muszą być ułożone pod kątem prostym. Podczas pomiaru między linią pomiarową a płaszczyzną odniesienia, do
której się mierzy, muszą być zachowane dwa kąty proste – w płaszczyźnie pionowej i płaszczyźnie poziomej.
Jeżeli pomieszczenie ma kształt koła, pomiary można dokonać dwoma
sposobami: w pierwszym – za Stałe Punkty Odniesienia przyjmuje się prawą
i lewą część ościeżnicy drzwi, następnie dokonuje się pomiarów od tych punktów, w drugim – w pomieszczeniu wyznacza się kierunek północny i w tym
miejscu ustala „godzinę dwunastą”, jak na tarczy zegara. Pozostałe liczby rozmieszcza się również jak na tarczy zegara. Położenie przedmiotów określa się,
podając położenie według „godziny” oraz odległość od ściany po promieniu
pomieszczenia.
Jeżeli obszar oględzin ma kształt prostokąta, przy czym jeden bok jest
niewspółmiernie dłuższy od drugiego (np. droga), za jedną stałą odniesienia
można przyjąć krawędź boczną drogi, natomiast drugą stałą wyznacza się jako
20
Tamże, s. 107.
19
prostą prostopadłą do krawędzi bocznej przechodzącą przez stały punkt, spełniający warunki obiektu trudnego do zniszczenia, przemieszczenia lub uszkodzenia
w sposób łatwy (np. słup telefoniczny).
Drugim warunkiem właściwego dokonania pomiarów jest ustalenie punktów pomiarowych na obiektach znajdujących się na miejscu zdarzenia (śladach
i innych przedmiotach). Są to punkty, do których prowadzi się pomiary od stałych odniesienia. Położenie każdego ustalonego punktu podaje się do każdej
z dwóch stałych odniesienia.
Jeżeli powierzchnia zetknięcia śladu lub innego przedmiotu z podłożem
jest niewielka lub rzut (poziomy lub pionowy) śladu na podłoże ma kształt koła,
wystarczy ustalenie jednego punktu pomiarowego. Najlepiej, aby taki punkt
znajdował się w środku śladu lub w środku rzutu. Gdy jednak ślad jest większy
(tutaj trudno określić, jak duży, ocena wielkości należy do prowadzącego oględziny) i ma skomplikowany kształt, należy ustalić przynajmniej dwa punkty
pomiarowe, w niektórych zaś sytuacjach nawet większą ich liczbę. Dwa punkty
wystarczają, jeżeli kształt śladu jest regularny, łatwy do określenia lub obiekt
jest powszechnie znany (np. krzesło, biurko, telewizor, zeszyt). Gdy obiekt ma
kształt nieregularny, ustala się tyle punktów pomiarowych, aby można było jednoznacznie określić jego położenie.
Do nazwania punktów pomiarowych często jest niezbędne określenie strony przedniej lub tylnej obiektu. Obiekt ma przód, tył oraz boki: prawy i lewy.
Stroną przednią jest zawsze użytkowa strona obiektu (np. stroną przednią telewizora jest płaszczyzna z ekranem, strona przednia biurka jest tam, gdzie są
drzwiczki szafek, krzesła – w miejscu do siadania). Jeżeli przyjąć tak zobiektywizowane umiejscowienie strony przedniej i automatycznie strony tylnej, natychmiast okaże się, że rzecz ma ściśle określone strony, prawą i lewą, niezależnie od
tego, z której strony prowadzący oględziny na ten obiekt patrzy.
Najbardziej przekonujące przykłady zastosowania takiego schematu to
człowiek i samochód. Każda osoba ma swoją określoną stronę, prawą i lewą,
i nikt się nie zgodzi z tym, że jest to zależne od pozycji obserwatora. Bo czy jest
prawdą, że jeżeli obserwator stoi przodem do obserwowanej osoby, która również stoi przodem w kierunku obserwatora, to prawa strona osoby jest po lewej
stronie? Inaczej, jej prawa ręka jest lewą? Podobnie jest z samochodem. Fotel
kierującego pojazdem może się znajdować (w zależności od konstrukcji) po
prawej lub lewej stronie samochodu, czyli że samochód ma zawsze w jednych
i tych samych miejscach stronę prawą i lewą, ponieważ ma ściśle określoną
stronę przednią.
Opisując płaszczyznę poziomą przedmiotu, określa się jej przód i tył, natomiast płaszczyznę pionową – górę i dół. Tak przyjęte zasady określania strony
przedniej i pozostałych na obiekcie ułatwiają opisywanie przedmiotów, śladów,
ich elementów oraz umiejscowienia.
Miejsce zdarzenia jest zawsze najbogatsze w ślady zdarzenia, lecz jest
też bogate w inne obiekty, które muszą być ujęte w protokole oględzin. Jednak
20
inne przedmioty oględzin (osoba, rzecz, zwłoki) są równie ważne i przy ich
oględzinach i opisie stosuje się większość wytycznych z oględzin miejsca zdarzenia. Większość, ponieważ wymiarowo, objętościowo i liczbowo są to obiekty
mniejsze21.
2. Oznaczanie śladów.
Ślady kryminalistyczne ujawnione podczas oględzin muszą być oznaczone w sposób zindywidualizowany. Jest to zasada, według której oznaczenie
każdego śladu musi być jednostkowe dla danego śladu ujawnionego podczas
określonej czynności. Jedno oznaczenie może być umieszczone wyłącznie na
jednym śladzie. Oznaczenie śladu najczęściej jest to liczba lub kombinacja liczb.
Oznaczeniu podlegają tylko ślady. Nie wolno w taki sam sposób oznaczać
miejsca ujawnienia śladu – oznacza się je przez podanie wymiarów od stałych
odniesienia.
Ślady ujawnione podczas oględzin numeruje się według kolejności ujawniania, w zależności od metody prowadzenia oględzin. Wyjątkiem jest nadawanie numeru zwłokom, które – jeśli nie są ukryte – zawsze oznacza się numerem
pierwszym.
Numer nadaje się każdemu obiektowi uznanemu za ślad. W niektórych
wypadkach ostateczny numer śladu składa się z dwóch części, czyli jest kombinacją dwóch liczb. Taka sytuacja występuje, jeżeli nośnik śladu też jest śladem.
Są możliwe trzy scenariusze powstania śladu:
1. Na skutek kontaktu przedmiotu tworzącego ślad z podłożem będącym stałym
elementem miejsca zdarzenia powstaje ślad w postaci odwzorowania, plamy
lub jeden z grupy innych śladów. Wtedy podłoże jest tylko nośnikiem śladu
i dla istoty postępowania nie ma ono znaczenia; oznaczeniu podlega wyłącznie ślad (np. ślad linii papilarnych na stole kuchennym).
2. Na skutek swoich działań przestępca pozostawia na miejscu zdarzenia
przedmiot, który jest śladem, wtedy numer zostaje nadany pozostawionemu
przedmiotowi.
3. Na miejscu zdarzenia ujawniono czapkę, która nie jest własnością pokrzywdzonego, zatem pozostawił ją przestępca. Jest ona śladem, lecz może być
również nośnikiem śladów. Czapka powinna zostać oznaczona numerem,
w wypadku ujawnienia na niej np. włosów należy je oznaczyć numerem podwójnym, składającym się w pierwszej części z numeru czapki i w drugiej
z kolejnego numeru śladu na niej ujawnionego. Na przykład znaleziono butelkę, na której z kolei ujawniono ślad linii papilarnych oraz ślad czerwieni
wargowej. Ponieważ butelka jest śladem, nadano jej numer (np. „3”), lecz
butelka jest także nośnikiem śladów. W celu pokazania łączności między
wymienionymi śladami nadaje się im numery dwuczęściowe (np. ślad linii
papilarnych – „3.1”, ślad czerwieni wargowej – „3.2”)22.
21
22
Tamże, s. 107–108.
Tamże, s. 110–111.
21
Stadium szczegółowe oględzin
Etap oględzin szczegółowych to zespół czynności taktycznych i techniczno-kryminalistycznych, zmierzających do odtworzenia przebiegu zdarzenia,
przeprowadzanych w sposób planowy z uwzględnieniem właściwości miejsca,
przestrzeni zamkniętej lub otwartej oraz szczegółowe badanie różnych grup śladów kryminalistycznych i przedmiotów, ich położenia, właściwości, stanu i cech
indywidualnych.
W stadium szczegółowym oględzin można wyodrębnić fazę dynamiczną
oględzin.
Faza dynamiczna oględzin
Faza dynamiczna polega na aktywnym badaniu podstawowych właściwości ujawnionych śladów oraz odpowiednim ich zabezpieczeniu pod względem
procesowo-kryminalistycznym. W tej fazie ślady można dotykać, przemieszczać,
oglądać ze wszystkich stron, a także poszukiwać na nich innych śladów.
W fazie dynamicznej oględzin szczegółowych należy:
1) ujawnić w miejscach i na przedmiotach wszelkie ślady, zwłaszcza:
a) linii papilarnych,
b) biologiczne,
c) nieorganiczne,
d) mikroślady,
2) dokonać:
a) udokumentowania procesowego śladów i przedmiotów poprzez:
– umieszczenie ich położenia na szkicu,
– opisanie w protokole oględzin ich usytuowania, rozmieszczenia,
właściwości, cech i oznaczeń, wskazanie numeru, pozycji na szkicu,
fotografii,
– opis w metryczce śladowej,
b) technicznego zabezpieczenia śladów i przedmiotów w ten sposób, aby
uchronić je przed wszelkimi zmianami23.
Stadium końcowe oględzin
W razie prowadzenia oględzin na obszarze otwartym w nocy, we mgle,
podczas opadów, w celu zapewnienia możliwości powtórnego przeprowadzenia
czynności należy zabezpieczyć miejsce przed dostępem osób postronnych i, jeśli
to możliwe, przed niekorzystnym wpływem czynników atmosferycznych oraz
ponowić oględziny w lepszych warunkach.
Kierujący zespołem oględzinowym wspólnie z prokuratorem, jeżeli jest
obecny, i z koordynatorem czynności techniczno-kryminalistycznych bezpośrednio po wykonaniu wszystkich czynności wchodzących w zakres oględzin,
a przed podjęciem decyzji o opuszczeniu tego miejsca dokonują kontrolnego
przeglądu obszaru oględzin. Celem przeglądu jest sprawdzenie, czy podczas
23
Por. Procedury postępowania Policji podczas organizowania i przeprowadzania
oględzin miejsca przestępstwa, dz. cyt., rozdział 11, pkt 11.15 i 11.16.
22
gromadzenia materiału dowodowego nie pominięto czegokolwiek. W przypadku
stwierdzenia, że pominięto dowody rzeczowe, w tym ślady kryminalistyczne,
należy dokonać oględzin uzupełniających. Kierownik zespołu oględzinowego
jest odpowiedzialny za usunięcie opakowań i przedmiotów jednorazowego
użytku pozostawionych przez osoby dokonujące czynności.
Kierujący zespołem oględzinowym wspólnie z prokuratorem, jeżeli jest
obecny, i z koordynatorem czynności techniczno-kryminalistycznych ustalają
dalszą taktykę wykorzystania materiału dowodowego poprzez określenie kolejności prowadzenia specjalistycznych badań kryminalistycznych – ze wskazaniem specjalności biegłych, instytucji naukowych albo specjalistycznych.
Dokonane ustalenia dokumentuje się w notatce pooględzinowej, którą
podpisuje kierownik doraźnej grupy. Notatkę dołącza się do akt kontrolnych postępowania. W planowanych działaniach uwzględnia się wyniki pracy zespołów
wchodzących w skład doraźnej grupy operacyjno-procesowej, w szczególności
zespołu operacyjnego i procesowego.
Po zakończeniu oględzin kierujący zespołem oględzinowym składa kierownikowi doraźnej grupy operacyjno-procesowej szczegółową relację z ich
przebiegu i wyników, a następnie przekazuje miejsce do jego dyspozycji. Kierownik doraźnej grupy w porozumieniu z prokuratorem podejmuje decyzję co
do dalszego sposobu dysponowania tym miejscem: pozostawienie prokuraturze
lub Policji, oddanie pod dozór lub przekazanie do użytkowania dysponentowi
miejsca24.
4. Zasady dokumentowania oględzin
4.1. Rodzaje dokumentów i podstawy prawne dokumentowania
oględzin wynikające z kodeksu postępowania karnego
i kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia
Podstawy prawne dokumentowania czynności oględzinowych
Każda czynność procesowa (dowodowa) powinna być udokumentowana.
W myśl art. 143 § 1 pkt 3 k.p.k. przeprowadzenie oględzin wymaga spisania protokołu. Protokół ten jest podstawowym dokumentem odzwierciedlającym przebieg oględzin.
Niezależnie od sporządzenia protokołu oględzin czynność tę można udokumentować dodatkowo w inny sposób, tj. przez fotografowanie, filmowanie,
24
Tamże, pkt 11.18–11.20; Wytyczne nr 3 Komendanta Głównego Policji z dnia 15 lutego 2012 r. w sprawie wykonywania czynności…, dz. cyt., § 53.
23
nagrywanie głosu na taśmę magnetofonową lub wykonanie szkiców miejsca
zdarzenia (art. 147 § 1 k.p.k., Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia
14 września 2012 r. w sprawie rodzaju urządzeń i środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku dla celów procesowych oraz sposobu ich
przechowywania, odtwarzania i kopiowania zapisów, pkt. 12.7 Procedur postępowania Policji podczas organizowania i przeprowadzania oględzin miejsca
przestępstwa, § 45, ust. 7 Wytycznych nr 3 Komendanta Głównego Policji z dnia
15 lutego 2012 r. w sprawie wykonywania czynności dochodzeniowo-śledczych
przez policjantów, art. 37 § 1 i 3 k.p.ow.).
Ponadto, zgodnie z pkt 11.21 Procedur, dokonane w trakcie oględzin
ustalenia dotyczące dalszego sposobu wykorzystania materiału dowodowego
poprzez określenie kolejności prowadzenia specjalistycznych badań kryminalistycznych dokumentuje się w notatce pooględzinowej, którą podpisuje kierownik doraźnej grupy operacyjno-procesowej. Notatkę dołącza się do akt kontrolnych postępowania. Dokument ten jest bardzo pomocny dla prowadzącego
postępowanie przygotowawcze.
Formy dokumentowania czynności oględzinowych
Należy zatem przyjąć, że oprócz protokołu oględzin – stanowiącego podstawową formę dokumentowania czynności oględzinowych – wskazane jest:
– sporządzenie tablic poglądowych ze zdjęciami fotograficznymi,
– wykonanie szkiców (planów) miejsca zdarzenia lub jego fragmentów,
– sporządzenie metryczek do śladów,
– utrwalenie czynności oględzinowych na taśmie wideo lub audio,
co stanowi dokumentację techniczną25.
Do utrwalania przebiegu i wyników oględzin należy także wykorzystywać
przeznaczone do tego celu urządzenia i środki techniczne służące do utrwalania
obrazu lub dźwięku, w tym urządzenia mechaniczne i elektroniczne typu analogowego lub cyfrowego, w szczególności aparaty fotograficzne, kamery filmowe,
kamery wideo, magnetofony, dyktafony.
O rodzaju wizualnej dokumentacji sporządzanej podczas oględzin miejsca
zdarzenia decyduje prokurator albo kierujący zespołem oględzinowym. Nośnik
z nagraniem lub fotografia stanowią załącznik do protokołu oględzin.
Przed przystąpieniem do przemieszczania i zabezpieczania dowodów rzeczowych, w tym śladów kryminalistycznych, należy sporządzić plany lub szkice
ukazujące ich wzajemne położenie. Kierujący zespołem oględzinowym określa,
jak szczegółowe mają być plany i szkice niezbędne dla udokumentowania stanu
miejsca oględzin.
Dodatkowa dokumentacja z oględzin powinna zawierać w szczególności:
– wykaz osób uczestniczących w oględzinach, z określeniem ich indywidualnych zadań oraz czasu wejścia i opuszczenia miejsca oględzin, a także opis
25
Wytyczne nr 3 Komendanta Głównego Policji z dnia 15 lutego 2012 r. w sprawie
wykonywania czynności…, dz. cyt., § 45 ust. 7.
24
wymuszonych wejść na obszar oględzin osób spoza zespołu oględzinowego
i innych osób, o których mowa w § 47 ust. 1 pkt 6 Wytycznych nr 3 Komendanta Głównego Policji z dnia 15 lutego 2012 r. w sprawie wykonywania
czynności dochodzeniowo-śledczych przez policjantów,
– wstępne informacje o obszarze lub obiekcie oględzin oraz zdarzeniach, jakie
zaistniały przed rozpoczęciem oględzin, w tym o przyrządach do ratowania
życia lub zdrowia użytych podczas udzielania pomocy medycznej albo do
ratowania mienia26.
Za prowadzenie całości dokumentacji z oględzin miejsca zdarzenia,
zwłaszcza za jej sporządzanie zgodnie z wymaganiami procedury karnej i przyjętymi uzgodnieniami prowadzenia oględzin oraz za jej gromadzenie odpowiada
kierujący zespołem oględzinowym.
4.2. Dokumentacja podstawowa (protokół oględzin) i zasady jej
sporządzania
Prawidłowe sporządzenie protokołu oględzin wymaga znajomości podstawowych zasad, których należy przestrzegać.
Zasady sporządzania protokołu oględzin27
1. Zasada bezpośredniości.
Protokół sporządza się na miejscu oględzin w obecności osób uczestniczących w oględzinach. Jeżeli protokół jest nieczytelny, należy sporządzić jego
czytelną kopię i po uwierzytelnieniu oryginał i kopię dołączyć do akt głównych
postępowania.
2. Zasada komunikatywności:
– protokół musi być jasny i zrozumiały,
– protokół oględzin musi być tak zredagowany, aby czytający go człowiek,
który nie był na miejscu zdarzenia, mógł na jego podstawie łatwo zorientować się co do istotnych właściwości tego miejsca,
– wszelkie pola protokołu muszą być wypełnione lub zakreślone,
– należy unikać niepotrzebnych skreśleń i poprawek (poczynione należy
opisać).
3. Zasada zwięzłości opisu:
– redakcja tekstu powinna być syntetyczna, zwięzła i rzeczowa,
– należy opisywać fakty istotne, nie przeładowywać treści niepotrzebnym
opisem sytuacji,
– należy odwoływać się do zdjęć, szkiców, stron świata.
26
Tamże.
Tamże, § 45 ust. 5; Procedury postępowania Policji podczas organizowania i przeprowadzania oględzin miejsca przestępstwa, dz. cyt., rozdział 12, pkt 12.4 i 12.5.
27
25
4. Zasada stosowania odpowiednich form gramatycznych:
– czynności należy opisywać w formie nieosobowej dokonanej (np. „ślad
linii papilarnych ujawniono argentoratem”),
– stan miejsca należy określić w czasie teraźniejszym (np. „na blacie biurka leży nóż”),
– pismo powinno być czytelne.
5. Zasada dokładności:
– w protokole podaje się opis spostrzeżeń wszystkich wykonanych czynności oraz ich wynik,
– w opisie czynności podejmowanych podczas oględzin należy uwzględnić
nie tylko te działania, które dały jakiekolwiek wyniki, ale wymienić trzeba także wszystko to, co w ogóle zrobiono, tak aby czytający ten opis
nabrał przekonania, że rzeczywiście niczego nie przeoczono lub zaniechano,
– w treści protokołu należy unikać używania wyrazów wieloznacznych,
niezrozumiałych, nieostrych (np. „mniej więcej”, „około”, „przypuszczalnie”, „w pobliżu”, „prawie”, „obok”, „tuż”).
6. Zasada obiektywizmu:
– miejsce zdarzenia, przedmioty, dokumenty i ślady kryminalistyczne opisuje się w takim stanie, w jakim je zastano w czasie oględzin,
– nie wolno zamieszczać wniosków lub przypuszczeń, wnioski powinny
nasuwać się same czytającemu protokół,
– nie wolno podawać nazw substancji (materiałów), jeśli nie ma pewności
co to za substancja.
7. Zasada zgodności dokumentacyjnej:
– treść dokumentacji uzupełniającej musi być zgodna z treścią protokołu
oględzin,
– istnienie rozbieżności między protokołem a materiałem fotograficznym
i szkicami stawia pod znakiem zapytania ustalenia z oględzin, a w konsekwencji powoduje odrzucenie przez sąd dowodu z oględzin.
8. Zasada jednolitego nazewnictwa:
– w treści protokołu należy używać ujednoliconego nazewnictwa opisywanych przedmiotów,
– w miarę możliwości należy stosować jednolite jednostki miary,
– redagując tekst protokołu oględzin, należy stosować polski język oficjalny (zakaz stosowania gwary regionalnej lub środowiskowej).
9. Zasada systematyczności.
W protokole oględzin należy zachować uporządkowaną kolejność opisu, zgodną z przyjętą kolejnością wykonywania czynności oględzinowych,
tj. ślady należy opisywać według kolejności ich oznaczania.
Do protokołu oględzin powinny zostać załączone wszystkie ujawnione
ślady. Po opisaniu ich w protokole (tzw. zabezpieczenie procesowe śladu) powinny zostać zabezpieczone pod względem kryminalistycznym.
26
W przypadkach przestępstw, których skutkiem jest śmierć osoby, sporządza się odrębny protokół oględzin zwłok. Oględziny miejsca zdarzenia drogowego i pojazdu mechanicznego w związku z wypadkiem drogowym dokumentuje się w specjalnych formularzach protokołów do tego przeznaczonych. Jeżeli
w toku oględzin miejsca zdarzenia użyto psa służbowego, należy tę czynność
traktować jako część składową oględzin i uczynić o tym stosowną wzmiankę
w protokole28.
4.3. Szkice kryminalistyczne
Przed przystąpieniem do przemieszczania i zabezpieczania dowodów rzeczowych, w tym śladów kryminalistycznych, należy sporządzić plany lub szkice
ukazujące ich wzajemne położenie. Kierujący zespołem oględzinowym określa,
jak szczegółowe mają być plany i szkice niezbędne dla udokumentowania stanu
miejsca oględzin29.
Szkicem (planem) kryminalistycznym – jest dokument, który za pomocą znaków kryminalistycznych i topograficznych przedstawia obraz miejsca
zdarzenia, a w szczególności wygląd i rozmieszczenie poszczególnych śladów
i przedmiotów mających istotne znaczenie dowodowe w sprawie30.
Szkic należy sporządzić, gdy:
– potrzebne są dokładne wymiary określonego miejsca, przedmiotów lub śladów,
– nie można przedstawić obrazu sytuacji zastanej na miejscu zdarzenia w sposób przejrzysty za pomocą słownego opisu i materiałów poglądowych (zdjęcia, obraz utrwalony na taśmie wideo),
– z różnych przyczyn nie można wykonać zdjęć oględzinowych lub utrwalić
obrazu w inny sposób31.
Szkice kryminalistyczne sporządza się według trzech podstawowych kryteriów:
1) miejsca ich sporządzania – tu należy wyodrębnić szkic roboczy (odręczny,
brudnopis) sporządzony na miejscu zdarzenia, który obowiązkowo należy
dołączyć do akt sprawy po uprzednim podpisaniu go przez osoby biorące
udział w oględzinach, oraz szkic właściwy (czystopis) sporządzany w jednostce z zachowaniem reguł kreślarskich,
28
Wytyczne nr 3 Komendanta Głównego Policji z dnia 15 lutego 2012 r. w sprawie
wykonywania czynności…, dz. cyt., § 45 ust. 7; Procedury postępowania Policji podczas organizowania i przeprowadzania oględzin miejsca przestępstwa, dz. cyt., rozdział 12, pkt 12.3.
29
Procedury postępowania Policji podczas organizowania i przeprowadzania oględzin miejsca przestępstwa, dz. cyt., rozdział 12, pkt 12.8.
30
St. Kozdrowski, dz. cyt., cz. II, s. 25.
31
W. Kędzierski (red.), dz. cyt., s. 116.
27
2) przedmiotu szkicowania – dotyczy: zabudowań (tzw. przestrzeni zamkniętej), terenu (przestrzeni otwartej), terenu i zabudowań,
3) sposobu przedstawienia szkicowanej przestrzeni – wyróżnia się następujące
rodzaje szkiców:
a) ogólne – dające obraz znacznej przestrzeni dookoła miejsca zdarzenia
(oględzin). Szkice ogólne są wykonywane w małych skalach (np. 1:100,
1:200, 1:500, 1:1000),
b) szczegółowe – ukazują właściwe miejsce zdarzenia ze szczególnym
uwzględnieniem śladów i ich wzajemnego usytuowania. Szkice szczegółowe najczęściej są sporządzane w skalach 1:50, 1:25, 1:20, 1:10,
c) specjalne (fragmentaryczne) – obrazujące pewien wycinek miejsca zdarzenia lub poszczególne przedmioty (np. miejsce rozpoczęcia hamowania,
specyficzne ułożenie śladu). Stanowią one fragmenty (wycinki) szkiców
szczegółowych. Sporządzane są w celu przedstawienia korelacji (zależności) między określonymi śladami oraz ukazania ich wielkości, kształtu
i układu (rozmieszczenia), co ma istotne znaczenie w rekonstrukcji przebiegu zdarzenia. Szkice fragmentaryczne (jeżeli miejsce na to pozwala) mogą
być wykonywane na tym samym arkuszu papieru, obok szkicu szczegółowego. Najczęściej są sporządzane w skalach 1:5, 1:2, 1:1, 2:1, 5:1.
W zależności od specyfiki zdarzeń, usytuowania śladów lub innych okoliczności – ważnych z punktu widzenia dowodowego – można wykonywać szkice w rzucie poziomym, pionowym lub krzyżowym.
Szkicem w rzucie poziomym – określa się szkic, w którym płaszczyzna rzutowania jest pozioma (szkicowane obiekty są przedstawiane z lotu ptaka, ich kształt
jest zgodny z kształtem podstawy lub pokrywy – zależnie od wielkości obiektu).
Szkic w rzucie pionowym – to szkic, w którym płaszczyzna rzutowania
jest pionowa (przedstawiają powierzchnie boczne szkicowanych obiektów). Tego rodzaju szkice są wykonywane np. w celu ukazania położenia przedmiotów
i śladów znajdujących się na ścianie pomieszczenia, budynku.
Szkicem w rzucie krzyżowym – nazywamy szkic, w którym obiekty są
rzutowane jednocześnie na kilka płaszczyzn. Szkice te są sporządzane w sytuacjach, gdy ślady występują na różnych powierzchniach – pionowych, poziomych (np. na ścianach, podłodze, suficie pomieszczenia). Rysunek taki ma postać siatki bryły pomieszczenia z zaznaczonymi na niej rzutami śladów32.
Zasady sporządzania szkiców:
1. Każdy szkic roboczy (odręczny) trzeba narysować na miejscu zdarzenia
w obecności osób uczestniczących w oględzinach (osoby te powinny podpisać taki szkic).
2. Na podstawie szkicu roboczego sporządza się (w jednostce) szkic właściwy na
papierze milimetrowym według wszelkich reguł kreślenia rysunku technicznego.
32
28
Por. tamże, s. 117–121.
3. Na szkic powinna być naniesiona pozycja wszystkich śladów i przedmiotów
opisywanych w protokole.
4. Na każdym szkicu obrazującym miejsce zdarzenia powinien być oznaczony
kierunek północny.
5. Niekiedy umieszcza się na szkicu kierunek i siłę wiatru.
6. W szkicach sporządzanych dla celów procesowych obowiązkowo należy zamieszczać w legendzie objaśnienia wszystkich użytych znaków umownych.
7. Szkic należy rysować środkiem piszącym trwale wiążącym się z podłożem.
Zawartość szkicu roboczego:
1. Oznaczenie jednostki Policji prowadzącej sprawę.
2. Tytuł zawierający określenie:
a) rodzaju szkicu,
b) wykonywanej czynności,
c) miejsca oględzin,
d) daty ujawnienia przestępstwa
(np. „Szkic roboczy oględzin miejsca kradzieży z włamaniem do mieszkania
przy ul. Grunwaldzkiej 183/54 w Słupsku ujawnionej w dniu 5 maja 2005 r.”).
3. Określenie kierunku północnego.
4. Legenda (objaśnienie elementów występujących na szkicu).
5. Odręczny szkic z zaznaczeniem śladów oraz z podaniem istotnych wymiarów.
6. Wskazanie osoby sporządzającej szkic oraz jej podpis.
7. Podpisy wszystkich osób uczestniczących w oględzinach.
Zawartość szkicu właściwego:
1. Oznaczenie jednostki Policji prowadzącej sprawę.
2. Tytuł zawierający określenie:
a) rodzaju szkicu,
b) wykonywanej czynności,
c) miejsca oględzin,
d) daty ujawnienia przestępstwa
(np. „Szkic właściwy oględzin miejsca kradzieży z włamaniem do mieszkania
przy ul. Grunwaldzkiej 183/54 w Słupsku ujawnionej w dniu 5 maja 2005 r.”).
3. Określenie kierunku północnego.
4. Określenie skali, w jakiej wykonywany jest szkic (np. „1:50”).
5. Legenda (objaśnienie elementów występujących na szkicu).
6. Wskazanie osoby sporządzającej szkic oraz jej podpis.
7. Data sporządzenia szkicu.
Szkice należy sporządzić jeszcze przed przystąpieniem do przemieszczania
i zabezpieczania śladów kryminalistycznych (faza statyczna), przy czym jak
szczegółowe mają być szkice i plany, określa kierujący zespołem oględzinowym,
który decyduje też, czy wezwać do tej czynności wykwalifikowanego rysownika.
29
4.4. Materiał poglądowy w postaci zdjęć (rodzaje zdjęć)
W praktyce najczęściej stosowaną dokumentacją poglądową jest dokumentacja fotograficzna. W czasie oględzin miejsca zdarzenia wykonuje się następujące rodzaje zdjęć kryminalistycznych:
– ogólnoorientacyjne (ogólne) – utrwalające położenie miejsca przestępstwa
w terenie,
– sytuacyjne – ukazujące drogę dojścia i odejścia sprawcy, przeszkody, jakie
pokonał sprawca, skutki działania sprawcy, utrwalające usytuowanie śladów
kryminalistycznych i dowodów rzeczowych względem siebie, względem
przedmiotów występujących na miejscu przestępstwa albo względem stałych
punktów odniesienia,
– szczegółowe – przedstawiające przedmioty i ślady kryminalistyczne, w tym
ślady działania sprawcy wraz z numerem i skalówką33.
4.5. Notatka urzędowa dotycząca wniosków pooględzinowych
Specyficznym dokumentem, który nie zawsze jest doceniany w praktycznym działaniu jednostek terenowych policji, jest notatka urzędowa dotycząca
wniosków pooględzinowych. Dokument ten, właściwie sporządzony, jest podstawowym źródłem do opracowania przez prowadzącego postępowanie przygotowawcze planu dochodzenia w danej sprawie.
Notatka dotycząca wniosków pooględzinowych powinna zawierać następujące elementy:
– zwięzły opis przedmiotu oględzin i wykonanych czynności oraz omówienie
ich wyników,
– uzasadnione wnioski co do przebiegu zdarzenia, metod działania sprawcy
oraz zebranych danych o osobie sprawcy, pokrzywdzonego, świadkach,
– ocenę informacji uzyskanych w toku działań operacyjnych, penetracyjnych
i ich konfrontację z faktami ustalonymi w oględzinach,
– wstępne (problemowe i osobowe) wersje kryminalistyczne,
– ocenę zebranego materiału dowodowego i proponowane sposoby jego wykorzystania,
– propozycje innych czynności i przedsięwzięć do wykonania w danej sprawie.
33
Procedury postępowania Policji podczas organizowania i przeprowadzania oględzin miejsca przestępstwa, dz. cyt., rozdział 12, pkt 12.7.
30
4.6. Najczęściej popełniane błędy i ich skutki
Jako najczęściej występujące uchybienia w czasie przeprowadzania oględzin i sporządzania dokumentacji wymienić należy:
– nieprzestrzeganie obowiązujących zasad oględzinowych (np. zasady planowości, zasady jednoosobowego kierownictwa, zasady szybkości),
– nieprawidłowe określenie przedmiotu i miejsca oględzin,
– brak wyznaczenia granic oraz charakterystyki terenu objętego oględzinami,
– umieszczanie w opisie przypuszczeń, wniosków, opinii oraz elementów
przesłuchania,
– użycie nieostrych pojęć w opisie punktów stałych, odległości oraz cech
przedmiotów i śladów,
– niepowołanie się na materiały ilustracyjne,
– pominięcie opisu sposobu zabezpieczenia śladu,
– brak opisu występujących tzw. okoliczności negatywnych,
– brak zaznaczenia zmian warunków przebiegu czynności oraz czasu jej zakończenia,
– brak pełnego wykazu ujawnionych i zabezpieczonych śladów i przedmiotów,
– niezgodność opisu z materiałem ilustracyjnym,
– niepoprawny język i układ logiczny treści,
– brak omówienia poprawek i uzupełnień w tekście,
– brak podpisów uczestników czynności.
Oględziny są czynnością procesowo-kryminalistyczną. Od skuteczności
i efektywności oględzin zależy jakość wielu późniejszych czynności operacyjnych i dowodowych. Jakiekolwiek błędy popełnione przy procesowym zabezpieczaniu śladów kryminalistycznych i utrwalaniu stanu przedmiotu oględzin
nie są obojętne dla dalszego postępowania i mogą powodować:
– wyłączenie danego dowodu rzeczowego z zebranego materiału dowodowego,
– pojawienie się wątpliwości i zastosowanie procesowej zasady in dubio pro
reo (w wypadku wątpliwym należy orzec na korzyść oskarżonego),
– poniesienie odpowiedzialności służbowej przez osobę odpowiedzialną za
wadliwe wykonanie czynności procesowej34.
Ponadto zawsze należy pamiętać, że oględziny (jako czynność praktycznie niepowtarzalna) muszą zostać wykonane zgodnie z omówionymi regułami
i zaleceniami.
34
Tamże, s. 115.
31
Pytania kontrolne
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
32
Co rozumiesz przez pojęcie „śledcze badanie miejsca zdarzenia”?
Jaki jest zakres śledczego badania miejsca zdarzenia?
Co rozumiesz przez pojęcie oględziny?
Podaj podstawy prawne oględzin.
Scharakteryzuj cele oględzin.
Wymień i scharakteryzuj zasady przeprowadzania oględzin.
Wyjaśnij istotę metod przeprowadzania oględzin.
Przedstaw zakres czynności wykonywanych w ramach oględzin w stadium
wstępnym.
Przedstaw zakres czynności wykonywanych w ramach oględzin w stadium
szczegółowym.
Przedstaw zakres czynności wykonywanych w ramach oględzin w stadium
końcowym.
W jaki sposób dokumentuje się wyniki oględzin?
Scharakteryzuj zasady sporządzania protokołu oględzin.
Wymień i scharakteryzuj rodzaje szkiców wykonywanych w związku z zaistnieniem zdarzenia.
Omów zasady sporządzania szkiców kryminalistycznych.
Jakie główne elementy powinna zawierać notatka dotycząca wniosków
pooględzinowych?
Bibliografia
Ustawa o Policji z dnia 6 kwietnia 1990 r. (tekst jednolity: Dz.U. z 2002 r. Nr 7,
poz. 58 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89,
poz. 555 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. Nr 106, poz. 1148).
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 września 2012 r. w sprawie
rodzaju urządzeń i środków technicznych służących do utrwalania obrazu
lub dźwięku dla celów procesowych oraz sposobu ich przechowywania, odtwarzania i kopiowania zapisów (Dz.U. Nr 0, poz. 1090).
Zarządzenie nr 109 Komendanta Głównego Policji z dnia 15 lutego 2012 r.
w sprawie niektórych form organizacji i ewidencji czynności dochodzeniowo-śledczych Policji oraz przechowywania przez Policję dowodów rzeczowych
uzyskanych w postępowaniu karnym (Dz.Urz. KGP 2012, poz. 6).
Decyzja nr 13 Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 28 stycznia
2008 r. w sprawie wprowadzenia do użytku „Zestawu zasadniczych umówionych znaków operacyjnych właściwych dla komórek organizacyjnych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz jednostek organizacyjnych
podległych lub nadzorowanych przez Ministra spraw Wewnętrznych i Administracji (Dz.Urz. MSWiA z dnia 18 kwietnia 2008 r. Nr 5, poz. 16).
Wytyczne nr 3 Komendanta Głównego Policji z dnia 15 lutego 2012 r. w sprawie wykonywania czynności dochodzeniowo-śledczych przez policjantów
(Dz.Urz. KGP 2012, poz. 7).
Procedury postępowania Policji podczas organizowania i przeprowadzania
oględzin miejsca przestępstwa, Warszawa 2001 (załącznik do pisma komendanta głównego Policji nr Ad-1078/2001 z dnia 7 sierpnia 2001 r.).
Biegański Cz., Kryminalistyczne badanie (oględziny) miejsca zdarzenia z udziałem inspektora techniki kryminalistycznej, Łódź 1986.
Goc M., Kasprzak J., Mianownictwo przedmiotów oględzin, Legionowo 1997.
Gutekunst W., Kryminalistyka, Warszawa 1974.
Hołyst B., Kryminalistyka, Warszawa 2000.
Kędzierski W. (red.), Technika kryminalistyczna, Szczytno 2007.
Kędzierski W. (red.), Technika kryminalistyczna, Szczytno 1993.
Kozdrowski St., Oględziny miejsca zdarzenia, Słupsk 1988.
Kozieł T., Fotografia i inne techniczne metody utrwalania obrazu w dokumentowaniu czynności procesowych, Warszawa 1985.
33
Kryminalistyczne badanie miejsca zdarzenia w teorii i praktyce, 2 cz. Materiały
z sympozjum, Szczytno 1984.
Kudrelek J., Kwasiński R., Pisma procesowe w postępowaniu przygotowawczym, Szczytno 2006.
Mielnik P., Śledcze badanie miejsca zdarzenia, Łódź 1979.
Widacki J. (red.), Kryminalistyka, Warszawa 1999.
Zajder M. i Goc M. (red.), Nowoczesność oględzin procesowo-kryminalistycznych, Szczytno 1999.
34